<div class="wpg-element paragraph">
23-07-2005 Ab van Ieperen
Maar liefst drie nieuwe films met Helen Mirren, ‘Dame Commander of the British Empire’, zijn in aantocht. Net als een gloednieuwe serie ‘Prime Suspect’-thrillers waarin ze de ferme, maar feilbare rechercheur Jane Tennyson speelt. ‘Onbezonnen zal ik altijd blijven. Ik kan nooit uitleggen hoe ik mijn rollen kies.
De verschijning van Helen Mirren is vol contrasten. De fel geschminkte lippen krullen zich sceptisch, haar vriendelijke ogen blijven continu omkranst door lachrimpels. Kleding lijkt meer gekozen op comfort dan om een smaakvolle combinatie, op haar linkerhand een tatoeage. De afgewogen muzikale dictie van de geschoolde actrice is incongruent met haar minieme lengte en doet elke onvertogen term die ze bezigt exotisch klinken.
Helen Mirren (Ilynea Mironoff) is de dochter van een Russische aristocraat die taxichauffeur werd in Essex. Nadat ze zich daar had onderscheiden met schooltoneel, maakte ze als adolescent haar professionele debuut. Ze werd steractrice van de Royal Shakespeare Company en National Theatre, maar trok ook met Peter Brook langs woestijnnederzettingen. Klassiek toneel, alternatieve of geëngageerde films en televisiedrama’s waarin ze ook vlak of banaal uitgewerkte personages de meerwaarde gaf van intelligentie, zelfspot en onnadrukkelijke erotiek. Met dezelfde inzet veroverde ze op middelbare leeftijd het Europese en Amerikaanse televisiepubliek als de ferme, maar feilbare rechercheur Jane Tennyson in vijf succesvolle Prime Suspect-thrillers. Sindsdien grossierde ze in Emmy’s, Tony’s, Bafta Awards, Golden Globes, oscarnominaties, festival- en carrièreprijzen en werd ze in 2003 geridderd tot Dame Commander of the British Empire.
Onlangs stond ze naast Robert Redford in The Clearing van de Nederlander Pieter Jan Brugge. Drie nieuwe films komen eraan: Awake, Shadowboxer en The Queen. Na jaren Californië, met de Schots-Amerikaanse regisseur Taylor Hackford, is Londen nu opnieuw haar thuisbasis. Daar ging ze eindelijk overstag voor het dringende verzoek om in Prime Suspect VI te spelen, die opnieuw zal worden uitgezonden door de KRO.
‘Ik ga liever vooruit dan achteruit, nog een Prime Suspect was niet een idee dat me onmiddellijk aansprak. Vijf films was het gelukt een hoog niveau te handhaven, nog een deel leek de goden verzoeken. Maar de vraag naar vervolgen bleef, vooral in Amerika waar de uitzendingen meer impact hadden dan hier. Daar was het ongekend dat vier uur werd uitgetrokken voor een verhaal, de tijd die nodig was om personages en situaties uit te diepen. Een dragende vrouwenrol in dit genre kenden ze daar evenmin, alleen in popcornseries. In de Verenigde Staten kenden toneelliefhebbers me, voor het grote publiek was ik niemand. Door die factoren werd Prime Suspect spraakmakend, de titel een merknaam. In Europa is het gewaardeerd als kwaliteitsdrama, een van mijn rollen naast veel andere. Door mij ook: Jane Tennyson is geen personage met wie ik me speciaal verwant voel. Ik héb geen lievelingsrollen, ik wil zo divers mogelijk werken.’
Vóór ‘Prime Suspect’ had u een prestigieuze carrière die in de Verenigde Staten ook niet onopgemerkt kan zijn gebleven.
‘Van mijn films die Europa waardeert, hebben degenen die de industrie in Amerika bestieren geen idee. Als ik een prijs krijg in Cannes, denken zij niet: hé, een interessante actrice! Door Prime Suspect weet Hollywood dat ik besta, maar niet wat ze met me aan moeten. Soms een cameo, met mijn naam chic op de affiche. Ik klaag niet: ik héb nu tenminste een Amerikaanse carrière, genoeg emplooi in independent en tv-producties, sta vaak op Broadway. In combinatie met de films en stukken in Engeland heb ik véél werk.
Alleen stoort het me dat ik zelden films zie waarin vrouwen de motor van de handeling zijn. Ik zou me niet naar Hollywood kunnen voegen. Ik weiger me te zien als marketing product, ik wil benaderd worden als méns. Een paar jaar terug werd ik gebeld dat ik als de bliksem naar L.A. moest komen, ik kreeg een Golden Globe voor Losing Chase. Ik sprong in het vliegtuig en had nauwelijks tijd om me te verkleden voor de uitreiking. Prompt zei Joan Rivers in haar televisieshow wat een aanfluiting het was dat ik me zo slecht had gekleed. Daarna is alleen geschreven over mijn japon, geen woord over de rol. In een moment van karakterzwakte liet ik me in Londen strikken voor de ontbijtradio. “Hoe is het Harrison Ford te kussen?— Was ik niet half in slaap geweest, had ik gezegd dat in Mosquito Coast weinig te kussen was, maar ik antwoordde: Harrison houdt niet van liefdesscènes, daar is hij niet goed in. Ik had moeten zeggen: beweert hij zélf. De uitzending waarvan ik meende dat er geen mens zo vroeg naar luisterde, was nog niet over of elke tabloid in Californië hing aan de telefoon. Voorpaginakoppen: Harrison Ford kan niet zoenen!
Uitsluitend spelen voor de camera zou ik niet willen, ik móét regelmatig het toneel op. Elke keer opnieuw die immense angst om te bevechten, maar omdat ik er sta met collega’s die even bang zijn als ik, trachten we elkaar te helpen en te stimuleren. Zo word je nooit routineus of blasé.
Onbezonnen zal ik altijd blijven, hoop ik. Ik kan nooit uitleggen hoe ik rollen kies. Scenario’s lees ik van achteren naar voren: als mijn personage voorkomt in de slotscène is dat een indicatie van het belang dat de schrijver aan haar hecht. Of misschien omdat ik in het dagelijks leven ook het laatste woord wil. Ik heb pas beseft wat me aansprak in Tennyson, toen de eerste Prime Suspect af was. Dat niet was getracht haar áárdig te maken, dat ze zich overeind hield met bazig en kortaf gedrag. Pas thuis zag ik hoeveel broosheid er school achter die stekeligheid. Niet het cliché van de carrièrevrouw die per definitie ongelukkig is. Intuïtief heb ik dat bij het lezen van het script meegekregen, maar bij het spelen was ik het me niet bewust, ik deed wat logisch leek.’
Het knappe van de verhalen die Lynda LaPlante bedenkt voor Tennyson is dat ze altijd zijn geworteld in de Zeitgeist. Nog steeds krijgen vrouwen in leidende posities meer kritiek, maar na vijf keer werd het voor mij een herhalingsoefening. Ik voorzag dat ik geïdentificeerd zou blijven met één rol, dat als ik werd overreden in de necrologie zou staan: zij was Jane Tennyson. Maar script VI bleek toch weer origineel. Jane wordt niet op de korrel genomen om haar sekse, maar omdat ze boven de vijftig is. Interessant om te exploreren nu veertigplussers in de meerderheid zijn en niet van zins zich hun democratische macht te laten afnemen.’
Van actrices wordt beweerd dat ze aan meer leeftijdsdiscriminatie bloot staan dan anderen.
‘Als ik films niet afwisselde met theater en televisie, zou dat ook voor mij gelden. Voor acteurs is het nauwelijks minder. Wat steeds méér mensen meemaken, dat hun bestaansrecht op de tocht komt vanwege hun jaren, was voor toneelspelers altijd al realiteit. Ik deed nooit wat werd verwacht, ik ga me evenmin gedragen “naar mijn leeftijd—. Oud meisje wil rebel blijven.
In het werk laat ik me er niet door beïnvloeden, in commentaren merk ik wel degelijk agism. In hooguit vijf of zes op tientallen rollen had ik een jonge minnaar. Maar zodra bekend werd dat ik een film deed met Cuba Gooding, las ik: wéér een mei-december romance! Terwijl hij nota bene mijn zoon is in Shadowboxer. En hoezo december? September, zou ik menen. Ik dwing nooit aanpassingen af – schrijvers moeten schrijven wat ze willen schrijven – en eis geen inspraak in casting, zou ik al de status hebben dat ernaar werd geluisterd. Toch heb ik wel van een tegenspeler gedacht: hoe kunnen ze het me aandoen, niemand gelooft dat ik wat zie in die knul. Nee, geen titel of naam. Ik had weer impulsief ja gezegd tegen de verfilming van Tennessee Williams’ Roman Spring of Mrs. Stone, toen ik bedacht dat ik niet wist wie mijn gigolo werd. Ik kon alleen het beste hopen, terwijl álles ervan afhing. Gelukkig kozen ze een smakelijke acteur, Olivier Martinez. Heel attent van de productie.’
Nog zo’n label ‘de actrice die altijd uit de kleren gaat’.
‘Ik ben naturist, naakt heeft voor mij geen seksuele bijgedachten. Liever géén kleren dan een puilende beha of bloes waarvan knopen zomaar los springen. Age of Consent is gedraaid in Zuid-Australië, in de vrije natuur, de crew ging luchtig gekleed, het voelde heel normaal als ik naakt moest zwemmen. Maar daarna zag ik op het doek hoe dik mijn kont was, dat ik lang niet zo gorgeous was als ik dacht. In Savage Messiah speelde ik een schildersmodel, alleen ik bloot tussen iedereen in werkplunje. Dan voel je je begluurd. Ik zat huilend in de kleedkamer, bedacht, als ik naar de set loop waar alle kabels op de vloer liggen, breek ik misschien een been en kan ik me laten vervangen. Maar alles went en ineens sta je dan in de pers als “sex queen of the Royal Shakespeare Company—. Onzin. Ik kan geen perfecte stroomlijn pretenderen, ze moeten mij nemen zoals ik ben. Maar hoe onooglijker je eruit durft te zien, hoe eerder ze je een goed actrice noemen, dat slaat ook nergens op.’
Bij ‘White Nights’ leerde u uw levenspartner Taylor Hackford kennen, die u nadien nooit meer heeft geregisseerd.
‘Er is geschreven: Helen Mirren is anti-huwelijk. Dat is niet waar, ik ben anti-scheiding. Hoe halsoverkop ik me ook stort in andere avonturen, bij relaties ga ik niet over één nacht ijs. Toen Taylor me na zestien jaar ten huwelijk vroeg, dacht ik, als irritatie en haat die in elke verhouding de kop opsteken ons nóg niet uiteen hebben gedreven, mag ik erop vertrouwen dat ze ook voor de toekomst uit ons systeem zijn. In eerdere verhoudingen had ik gemerkt dat ik niet in staat ben tot totale toewijding aan een ander. Er móét een gebied voor mezelf blijven waar ik eigen besluiten neem en eigen blunders bega. Taylor heeft daar geen problemen mee, hij is zelf net zo. Hij bemoeit zich niet met mijn werk, oppert hooguit: volgens mij moet je weer het theater in.
Omdat hij filmt op lokatie had Taylor geen professionele noodzaak om bij de studio’s te wonen, maar zolang zijn kinderen op school zaten, wilde hij zijn huis in L.A. houden. Ik had daar altijd het idee dat ik logeerde. Ik ambieerde geen Hollywood-roem, maar was nieuwsgierig naar Amerikaanse acteurs en jaloers op Britse collega’s die af en toe de oversteek maakten. Dus toen de kans kwam de kosmonaute te spelen in 2010 heb ik hem gegrepen, ik was toe aan verandering van cultuur. Het cliché is dat Amerikanen zo explosief zijn en Britten smeulende vulkanen, in de praktijk bleek het verschil minder dan ik dacht. Dat zal zijn omdat ik de interesse wek van regisseurs die niet “typisch Amerikaans— zijn, die emoties liever suggereren dan etaleren op een presenteerblad. Toen ik The Clearing las, kende ik Pieter Jan Brugge niet, maar dacht meteen: dit is geen Amerikaan. Ik kon me goed voorstellen wat er omgaat in iemand die het verlies van haar man onder ogen moet zien, maar niets ervan stond beschreven. Dat was de uitdaging, álles impliciet houden. Al heb ik Pieter bij de opnamen wel meer tekst gevraagd, omdat ik bang was dat het publiek anders niet begreep wat ik dacht.’
Toen u onderscheiden werd voor de IRA-film ‘Some Mother’s Son’, werd gezegd: maar de kans dat ze ooit wordt geridderd kan ze vergeten.
‘En ik reageerde: ik ben socialist, wat kan mij het schelen? Vóór Taylor leefde ik met Liam Neeson, door hem gastarbeiderde ik geregeld in Iers gesitueerde films. In de eerste opzet was mijn rol een uitgesproken IRA-aanhanger. Ik zei: zoek een ander, ik kán geen spreekbuis zijn, en als ik stelling moet nemen in die polemiek en banaliteiten wauwel, is het slecht voor jullie film. In Sarajevo had ik gezien hoe moeders tijdens bombardementen hun gezin beschermden. Dát was mijn inspiratie om iemand te spelen die tegen oorlog is omdat ze wil voorkomen dat haar kinderen worden geslacht. De film was terecht kritisch over de rol van Engeland, maar ik vond hem behoorlijk genuanceerd.
Prijzen zijn bullshit en hoe erger de kul is opgeblazen, hoe meer waarde eraan wordt gegeven. Neem de oscars. Maar toch ben je gevleid. Tegenwoordig word ik niet onderscheiden voor één rol, maar voor mijn carrière of artistiek belang. Zo’n hommage of eredoctoraat heeft iets van een grafrede, alsof ze eigenlijk denken: nu is het mooi geweest. Toen ik vernam dat ze me Dame wilden maken, heb ik weken geaarzeld, gedacht, wat pompeus, ik word wel érg ingelijfd bij het establishment. Tot ik besefte dat “establishment— voor niemand meer inhoud heeft. En ik voelde me vereerd, ik ben simpelweg gezwicht voor mijn ego. De ceremonie in Buckingham Palace voelde als een toneelstuk, hetzelfde klamme zweet, in het merkwaardigste theater waar ik ooit heb gestaan.
Gelukkig wist ik toen niet dat Stephen Frears en (schrijver) Peter Morgan me zouden vragen Elizabeth te spelen in The Queen, dat had oncomfortabel gevoeld. Alsof ik op werkbezoek was om die rol te researchen. Ik mocht één aspect van het staatshoofd in functie zien, Frears’ film gaat over een ander aspect, haar relatie tot Tony Blair. Bij een project dat “de mens achter de vorstin— wilde tonen, had ik meer reserves gehad, ik denk dat maar heel weinigen die mens kénnen. Maar ik speel graag koninginnen. Zet me een kroontje op en ik ben een gelukkige actrice. Terug bij de verkleedkist uit mijn kindertijd.’
</div>

Gerelateerd