Amerikaanse literatuur / Tijdloze oorlogsroman
De what if-roman Fiskadoro (1985) van Denis Johnson ging over een anti-utopische, lege en kille wereld, zestig jaar na een nucleaire ramp. De bevolking rommelde wat aan in een postapocalyptische setting: &#8216;As the people of Saigon came to appreciate, against all belief, that they&#8217;d be abandoned by the Americans and eaten by the Communists, the city&#8217;s atmosphere grew much more crazed and scary.&#8217;
Met die omschrijving crazed and scary gaf Johnson al in 1985 de ideale omschrijving van de groteske roman die hij tweeëntwintig jaar later zou publiceren. Tree of Smoke kwam een jaar geleden in Amerika uit, de Nederlandse vertaling ligt sinds het eind van de zomer in de winkel.
In 2004 was Denis Johnson op het Crossing Border festival. Hij zei toen al dat hij zich ertoe moest zetten om dat &#8216;ene grote boek&#8217; af te maken. Zijn grootste troef was het dunne boek Jesus&#8217; Son (1992), dat uiteindelijk zelfs het lijvige Already Dead (1997) achter zich liet. Het aangrijpende en donker-komische verhaal over een junkie behoort tot de best bewaarde geheimen van de Amerikaanse literatuur.
Een zuil van Rook is bijna zes keer zo dik, maar heeft ook een verhaallijn die wel zes keer zo complex is. De oom van het karakter Skip Sands is een alcoholverslaafde en manipulatieve CIA-agent die zijn eigen neef als spion gebruikt in de psychologische oorlogsvoering tegen de Vietcong. Daarnaast is er het verhaal van Nguyen Hao uit Noord-Vietnam, die werkzaam is voor de Amerikanen maar een vriend heeft in Trung Than van de Vietcong. En er zijn de ontheemde recruten Bill en James Houston. Maar eigenlijk is de verhaallijn ondergeschikt aan het gevoel dat je als lezer overhoudt: crazed and scary.
De Vietnamoorlog is symbool geworden voor de ambiguïteit van de Amerikaanse grootmacht in de twintigste eeuw. Je zou als lezer nu kunnen terugdeinzen: het zoveelste boek dat over die zwarte bladzijde uit de geschiedenis gaat. En ja, Een zuil van rook is een &#8216;echte&#8217; oorlogsroman. Echt, als in: Denis Johnson zal zijn feiten hebben gecheckt over de helikoptertrainingen, olietankers in de Sulu-zee en de Armed Forces Language School in 1969 &#8211; maar Johnson is zo&#8217;n geniaal verteller, dat dergelijke trivialiteiten niet eens opvallen. Hij heeft ervoor gekozen een verfijnde en goed gedocumenteerde geschiedenis te schrijven, beginnend in 1963 (de moord op Kennedy) en eindigend in 1983. Maar Johnsons personages en de originele dialogen maken het tijdloos.
Een oordeel over &#8216;de waarheid&#8217; ontbreekt in Een zuil van rook, net als de definitie van &#8216;de vijand&#8217; en &#8216;goed en kwaad&#8217;. De personages zijn vooral verdwaasd: er is geen sprake van heroïek, noch slachtofferschap.
Je kunt je afvragen of een Nederlandse vertaling van een roman als deze een meerwaarde biedt. De hard boiled stijl van Johnson met de humor en scherpte van menig klassieke crime novel-schrijver (ook veel verwijzingen naar de Britse James Bond-schrijver Ian Fleming in dit boek), is bijna niet te vertalen. Bart Meelker en Maarten Polman deden een dappere poging, maar het is toch zoiets als Sjef van Oekel vertalen in het Frans.
Denis Johnson, ‘Een zuil van Rook’, vertaling Bert Meelker en Maarten Polman, Anthos, 672 pagina’s, € 24,95

Gerelateerd