Philippe Chancel fotografeert Noord-Korea
‘Schurkenstaat met gevaarlijke nucleaire aspiraties.’ ‘De laatste stalinistisch geregeerde natie, waarvan de Grote Leider Voorspoed en Geluk brengt voor zijn onder de vlag van het Glorieuze Socialisme verzamelde onderdanen.’ ‘Het enige land ter wereld waar globalisering geen vat op heeft.’ Het zijn een paar van de kwalificaties die de Volksrepubliek Noord-Korea aankleven en die het internationale isolement van de laatste ‘boeren- en arbeidersstaat’ pijnlijk duidelijk illustreren.
Behalve berichten in de pers over staatsterreur, verbanning, hongersnood en onberekenbare manoeuvres van de huidige Noord-Koreaanse president Kim Jong-il, zoon van de beruchte, in 1994 overleden Kim Il-sung, weet vrijwel niemand wat zich afspeelt in Noord-Korea, een land dat al meer dan een halve eeuw zucht onder een communistische dictatuur.
Ook de Franse fotograaf Philippe Chancel heeft tijdens zijn reis door Noord-Korea geen ongedwongen contact kunnen maken met de inwoners van het land dat Nederlanders vooral kennen van de hilarische Delta Lloyd-reclamespot uit 2001 (deelnemer aan de jaarlijkse verjaardagsparade ter ere van de Grote Leider verslaapt zich en blijkt de missende voortand uit diens ‘levende portret’ te zijn). In plaats daarvan richtte Chancel zijn camera op de pleinen, herdenkingstekens, musea, monumenten en massabijeenkomsten die de autoriteit van de Noord-Koreaanse machtsdragers uitdragen. Het resultaat is opmerkelijk; wie door de pagina’s van Chancels onlangs bij uitgeverij Thames &#038; Hudson verschenen North Korea bladert, maakt kennis met de doordachte esthetiek van een grimmige dictatuur.
Er is waarschijnlijk geen land ter wereld – met uitzondering wellicht van de vroegere Volksrepubliek China onder leiding van Mao Zedong – waar Staat en Leider zo dwingend het openbare leven beheersen. Niet voor niets bestaat het officiële embleem van Noord-Korea uit de drie-eenheid hamer, sikkel en penseel, waarbij de laatste verwijst naar het allesomvattende esthetische programma waarmee de overheid de communistische leer en persoonlijkheidscultus over het land verspreidt.
Zoals hamer en sikkel het productief vermogen van de arbeiders- en boerenstand bezingen, zo is de penseel het symbool van een volk dat zelf zijn iconografie van de communistische revolutie ontwerpt. Gevoel voor perversie kan de machthebbers in Pyongyang niet worden ontzegd: met de introductie van het penseel wordt de suggestie gewekt dat de immer naar een avondroodglorende horizon voortschrijdende burger geen hoger esthetisch genoegen kent dan het vervaardigen van socialistisch rechtvaardige banieren met slogans (‘Lang leve de Koreaanse Arbeiderspartij, die het Koreaanse volk heeft samengebracht en geleid in al zijn overwinningen!’), leidersportretten en muurschilderingen van door revolutionair elan gegrepen kinderen, soldaten, arbeiders en boeren.
In Noord-Korea, zo leren de foto’s van Chancel, is geen ruimte voor het individu. Strak geregisseerde massaoptochten en vendelzwaaiserenades ter meerdere eer en glorie van Kim Il-sung en zijn zoon Kim Il-jong bepalen het beeld; de Noord-Koreaanse mens is een massamens die strak in het gelid staat en bloemen legt ter herdenking van de Martelaren van de Revolutie. Of die zwijgend de entreehal betreedt van het Museum voor Schone Kunsten in Pyongyang, waar de lachende, meer dan manshoge staatsieportretten van Kim Il-sung, echtgenote Kim Jong-suk en zoon Kim Jong-il op typisch Noord-Koreaanse wijze de vrijheid van de kunst (‘Kunst is de Partij!’) vieren.
Het leven in Noord-Korea, zoals het zich op Philippe Chancels strak gekadreerde, technisch perfect uitgevoerde fotoprints voordoet, lijkt op een vreemde manier ontdaan van leven. Door zijn onderwerp documentair te benaderen, slaagt Chancel erin de onnatuurlijke starheid van mens en openbare ruimte in de laatste socialistische heilstaat op aarde te betrappen. Witten en grijzen domineren de foto’s, waarin felle tinten blauw, rood, geel, paars, roze en groen oplichten. En ook al fotografeert hij af en toe een Noord-Koreaan van dichtbij – een jonge, aantrekkelijke verkeersagente, soldaten, een stel steigerbouwers of oorlogsveteranen met hun familie – ze lijken meer op bewegende poppen in een zorgvuldig geënsceneerd theaterdecor of kunstinstallatie dan mensen van vlees en bloed.
Zo ziet een dictatuur eruit. Bloedeloos en verstard – een land dat zich buiten de tijd bevindt, bevroren in zelfgekozen afzondering van de moderne wereld. De lege pleinen en wegen, de in geometrische figuren gearrangeerde soldaten ter ere van de viering van de negentigste verjaardag van wijlen Kim Il-sung, ‘de glimlachende zon van het Koreaanse volk’, de gids van het oorlogsmuseum: alles en iedereen is onderdeel van een esthetiek die maar één boodschap uitdraagt: de mens is niets en dient de Leider gedachteloos te volgen op het Pad.
Het is de verdienste van Philippe Chancel (1959) dat hij deze levensvijandige ideologie heeft weten te vangen in ogenschijnlijk neutrale, niet spectaculaire beelden. Dat maakt hem tot een fotograaf die dwingt tot kijken onder de oppervlakte van de waarneming. Net als alle grote kunstenaars en satirici doen.
Philippe Chancel, ‘North Korea’, Thames &#038; Hudson, 206 pagina’s, 129 kleurenfoto’s. Met essays van Michel Poivert en Jonathan Fenby. Meer informatie over Chancel op www.philippechancel.com

Gerelateerd