Het is tegenwoordig niet meer genoeg om het over democratie te hebben. Democratie op zichzelf voldoet niet meer. Om begrepen te worden, moet je het hebben over liberale democratie of over autoritaire democratie. Dat zijn de twee democratische smaken aan het worden door de veranderingen in autoritaire richting in Hongarije, Polen en Turkije. Daar is precies gebeurd wat Tocqueville in Democratie in Amerika (1835) voorzag: de democratie die zichzelf om zeep helpt. Als de meerderheid het wil, is dat ook democratie.

Wat in Hongarije, Polen en Turkije gebeurt, de terugkeer van het conservatief en autoritair regeren, sijpelt in huishoudelijke vorm door naar het dagelijks leven. De in de jaren zestig en zeventig verworven vrijheden worden losgelaten en verdwijnen langzamerhand in de mist van de geschiedenis. Ze worden ingeruild voor een hernieuwde behoefte aan leiderschap, aan het overlaten aan degenen die het wel beter zullen weten. Er ontstaan overal weer gezagsverhoudingen, en dus...