Goed of Niet Goed
Wat? Artisin, Marcella
Wie? Ernst Ludwig Kirchner (1880 &#8211; 1938)
Waar? Tentoonstelling Duits Expressionisme 1905-1913, Brücke-Museum Berlijn &#8211; 150 Meesterwerken. Tot 11 april in het Groninger Museum
Een goed kunstwerk verliest nooit aan actualiteit. Dat geldt evenzeer voor een muurschildering van Fra Angelico als voor Het Joodse Bruidje van Rembrandt: kunstwerken die zo vanzelfsprekend zijn dat ze eigenlijk al bestonden voor ze werden gemaakt. Zo&#8217;n gedachte kreeg ik bij het schilderij Artisin, Marcella van Ernst Ludwig Kirchner, voorman van het Duitse expressionisme. Het had evengoed vorige week geschilderd kunnen zijn. Een hele generatie neo-expressionisten bedient zich tegenwoordig van eenzelfde vervormtaal met dezelfde ongemakkelijke kleuren als Kirchner in 1910. Wat oogt Marcella tijdloos in haar hippe streepjesjurk en felgekleurde instappers, hangend in een grote groene retrozitzak, haar zonden overpeinzend met halflege flessen als stille getuigen. Zou Peter van Straaten elke dag een kijkje nemen in het grote expressionistenlexicon?
Kirchners kunst is een afrekening met de heersende opvattingen over de natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid. Kirchner was het te doen om een nieuwe kunst die voortkwam uit de schilderkundige vertaalslag van innerlijke ontroering en heftige gevoelsontlading. Daarbij was opgelegde esthetiek, verplichte harmonie en objectieve waarneming alleen maar een last. Een ware expressionist hoefde ook nooit ver te zoeken. De bekommernis van het alledaagse bestaan bood eindeloos veel inspiratie.
Het watermerk van een goed expressionistisch kunstwerk is dat alle beeldelementen van een gelijksoortig gewicht zijn. Door het subjectieve kijken van de kunstenaar verliest elk object zijn individuele waarde. Hoe sterk de aanwezigheid van Marcella ook is, als verschijningsvorm is ze een kortschrift van de werkelijkheid. Haar treurige oogopslag heeft dezelfde lading als de betreurde flessen. Kirchner maakt meesterlijk gebruik van de overdrijving in kleur en vorm. Kijk hoe het feloranje van de instappers bijna onopgemerkt terugkomt in de vloer en hoe het weinige blauw het overheersende groen beteugelt. Door de linker pantoffel net uit het beeld te laten verdwijnen, tilt de kunstenaar de voorstelling over de randen van het doek heen. Een expressionist is per slot van rekening ook niet geïnteresseerd in het schilderij als eindproduct. En die witte kat linksonder &#8211; die ene witte vlek houdt de hele compositie in bedwang. Hoe lang ik er ook naar kijk, ik kan geen zwakke plek in het schilderij ontdekken. De kunstgeschiedenis had simpelweg niet zonder Marcella gekund.

Willem Baars

Gerelateerd