Literaire kritiek / 50 jaar ‘The New York Review of Books’
Als er ooit een gelukkige ontmoeting in de literatuur heeft plaatsgehad, dan is het wel die tussen de Amerikaanse schrijfster Elizabeth Hardwick en Robert B. Silvers. Nadat hij in Parijs bij de The Paris Review van George Plimpton ervaring had opgedaan, ging Silvers in 1959 werken bij Harper’s Magazine. Daar had die ontmoeting plaats. Hardwick was goed thuis in de literatuur en een bekende romanschrijfster, critica en essayiste. Ze was getrouwd met de dichter Robert Lowell. Silvers vroeg haar of ze niet een stuk wilde schrijven over de belabberde staat van de literaire kritiek nu ze het zo met elkaar eens waren over de boekenbijlagen van The New York Times en de Herald Tribune. Elke week waren ze om te geeuwen zo saai. Stelselmatig werd het genre van ‘de kool en de geit sparende’-recensie bedreven. Nooit eens een vernietigend stuk. Ook waren ze het erover eens dat er hoognodig een Amerikaanse versie van The Times Literary Supplement moest komen, het weekblad waarin schrijvers als Virginia Woolf, Kingsley Amis, Evelyn Waugh, Graham Greene, Anthony Burgess en Frederic Raphael schreven.
Hardwick kwam met het stuk. Het ergste aan de wekelijkse boekenbijlagen, schreef ze in ‘The Decline of Book Reviewing’ dat Silvers in het oktobernummer 1959 van Harper’s publiceerde, is de voorzichtige lof, de omfloerst geformuleerde bezwaren, de afwezigheid van elke betrokkenheid, het ontbreken van stijl, van vernuft, hartstocht, karakter en originaliteit. Het is één trage, lusteloze boel, waaruit elk drama is verdwenen. Het belangrijkste is dat een boek ‘gecoverd’ wordt. Het is alsof de afwas wordt gedaan. Elke interesse voor de opwindende kanten van literatuur is afwezig, alsof de literatuur is uitbesteed aan de redacteur economie.
Nog geen geld
Toen Hardwick en haar man Robert Lowell drie jaar later, in 1962, hun buren Jason en Barbara Epstein te eten hadden, gingen de gesprekken over de boekenbijlagen van The New York Times en de Herald Tribune. Die waren al een tijdje niet verschenen omdat er een krantenstaking aan de gang was. Niemand wist hoelang de staking nog zou duren (het werden 114 dagen). Jason Epstein, die als uitvinder van de paperback en uitgever van Random House wist wat uitgeven was, realiseerde zich dat dit het moment was om die Amerikaanse versie van The Times Literary Supplement te starten.
Ze besloten een Book Review te beginnen; ze zouden wel zien hoe lang ze het zouden volhouden. Lowell onttrok vierduizend dollar aan zijn reserves en begon meteen zijn vrienden om financiële steun te vragen. Epstein als uitgever wilde maar al te graag weer eens adverteren voor zijn nieuwe boeken. Hardwick wilde wel een adviserende rol spelen, maar niet in de redactie. Ze vroegen Robert Silvers om samen met Barbara Epstein de dagelijkse redactie te vormen. Silvers vroeg een paar maanden verlof bij Harper’s en kreeg ze, in de verwachting dat hij weer snel terug zou zijn.
Op 1 februari 1963 verscheen het eerste nummer van The New York Review of Books.
In een paar maanden wisten Silvers en Epstein, geholpen door Lowell en Jason Epstein, ‘het beste eerste nummer van een literair tijdschrift uit de geschiedenis van de literatuur’ te maken, aldus David Remnick, de huidige hoofdredacteur van The New Yorker. Alsof ze maanden literair honger hadden geleden, verzamelde zich een uitgelezen gezelschap schrijvers rond het tweewekelijks te verschijnen blad: Hannah Arendt, Saul Bellow, Edmund Wil­son, Alfred Kazin, W.H. Auden, Susan Son­tag, Stephen Spender, Ralph Ellison en Irving Howe schreven stukken in de eerste nummers. Voor niets, want voor een honorarium was nog geen geld. Na een half jaar was duidelijk dat het blad het ging redden. Een paar jaar later was The New York Review uit de rode cijfers en zou er nooit meer in terugkeren.
Review of Each Others Books
The New York Review of Books bracht wat veel liefhebbers van literatuur en boeken in Amerika en de rest van de wereld wilden: serieuze, prikkelende, goed geschreven artikelen, recensies en kritieken over recent verschenen boeken. De NYRB, zoals het blad al snel werd afgekort, liet stukken van wel vijf- of zesduizend woorden schrijven. Ver­maard zijn de stapelrecensies, waarbij een groot aantal nieuwe boeken over hetzelfde onderwerp in beschouwing wordt genomen. Robert Silvers (nu 83 jaar en nog steeds elke dag aan het werk) maakt er een kunst van om de interessantste match tussen boek en bespreker te vinden. Hij laat zich nooit uit over zijn relatie met medewerkers. In 1992 vroeg hij George F. Kennan, de vermaarde diplomaat tijdens de Koude Oorlog, over de memoires van Václav Havel te schrijven. Havel werd een regelmatige medewerker, ook tijdens zijn presidentschap van Tjecho­slowakije.
De enige manier om voor het blad te schrijven is door Silvers te worden gevraagd. Jezelf aanbieden haalt niets uit. De basis is ‘bewondering’ voor iemands geest en schrijverschap.
De charme van The New York Review of Books was (en is) dat zich daarin een flink deel van de kosmopolitische literaire en politieke wereld afspeelde. Alle belangrijke schrijvers schreven er in of werden er uitvoerig in besproken: John Updike, Philip Roth, Thomas Pynchon, Nadine Gordimer, Bernard Malamud, Czeslaw Milosz, William Styron, Lionel Trilling, Saul Bellow. Om die reden werd de NYRB ook wel eens de New York Review of Each Others Books genoemd. Edmund Wilson publiceerde er zijn vernietigende stuk over Vladimir Nabokovs vertaling van Poesj­kins Jevgeni Onegin, een stuk van een vriend over het werk van een vriend die te zelfgenoegzaam dacht over zijn vermogen om een adequate Engelse vertaling van Poesjkins grote gedicht te maken. Het zorgde voor een verwijdering tussen de twee. En al in het eerste jaar schreef Elizabeth Hardwick de parodie The Gang over Mary McCarthy’s roman The Group (1963). Nog afgezien van Norman Mailers afbrekende recensie van The Group, die bijna maakte dat McCarthy zich van de NYRB afkeerde. Maar dat deed ze niet. Ze ging in 1966 zelfs voor de NYRB naar Vietnam.
Militair-industrieel complex
Door de jaren heen heeft de NYRB meer dan tweehonderd van zulke reportages gepubliceerd uit landen, gebieden en oorlogen waarvan Silvers en Epstein vonden dat er met eigen ogen naar gekeken moest worden. V.S. Naipaul werd vaak op pad gestuurd en kwam dan terug met scherpe, controversiële reportages.
Toen in het midden van de jaren zestig de oorlog in Vietnam uitbrak, nam de NYRB meteen stelling. Vermaard werden de stukken van Noam Chomsky en I.F. Stone waarin de Amerikaanse regering werd verweten de oorlog te hebben uitgelokt. Deze stukken werden ook in Nederland gretig gelezen, ook door de redacteuren van Vrij Nederland. Ze waren voorbeelden van schrijvers die zich niet lieten intimideren door de macht van het militair-industrieel complex, een begrip gemunt door John Kenneth Gal­braight, ook een vaste medewerker. De scherpe en ironische Stone was het model van de klassieke muckraker en onderzoeksjournalist die elk archief binnen wist te komen, en die zelf een archief had waaruit hij op passende momenten de solide bewijzen voor zijn beweringen viste, ook later tijdens de Watergate-affai­re. Iedereen die tegen de oorlog in Viet­nam was en tot het denkende deel van de natie wilde behoren, las de NYRB. Voor Rinus Ferdi­nan­dus­se en Joop van Tijn was de NYRB in die tijd een geestverwant, een bewijs dat in Amerika nog sceptisch en onafhankelijk gedacht kon worden. Vrij Neder­land voelde zich vanaf de jaren zeventig nog meer verbonden met de NYRB omdat we de rechten verwierven om onbeperkt de karikaturen van David Levine af te drukken. Levines tekeningen zorgden voor een relativerende en lichtvoetige toon, hoe serieus de stukken die ze illustreerden ook waren.
Radical chic
Ook al maakte de NYRB furore, er was genoeg oppositie. Vooral in de eerste tien jaar was het blad gewaagd. Verschillende medewerkers van de eerste jaren, zoals Irving Kristol en Norman Po­d­ho­retz, dreven van de NYRB af door de stellingname over de oorlog in Viet­nam. Ze werden de belangrijkste woordvoerders van het neoconservatisme. De aanleiding was de reproductie van een handleiding voor het maken van een molotovcocktail op de voorpagina. In augustus 1967 publiceerde het latere vlaggeschip van de neoconservatieven Commentary al een stuk met de titel ‘The Case of The New York Review of Books’ waarin de radicalisering van het blad werd gehekeld, vooral door de ongare stukken van de nu totaal vergeten Andrew Kopkind. De animositeit tussen Commentary en de NYRB zou daarna niet meer afnemen aangezien Po­dho­retz, Kristol en zijn vrouw Gertrude Him­mel­farb achter elkaar meer of minder steun betuigden aan de haviken rond Nixon, Reagan en de twee Bushes. De NYRB moest niets hebben van Bush’ verdachtmakingen in de richting van iedere criticus van zijn beleid. Ook niet van zijn isolationistische buitenlandse politiek, van zijn reactie op 9/11 en de War on Terror. En evenmin van de oorlog in Irak, en van de afwijzing van het Inter­na­­tio­naal Gerechtshof en het Kyoto-ak­koord.
Omdat in de NYRB wel eens radicale stukken verschenen die niet genoeg afstand namen van het communisme en daarbij het begrip ‘de vrije wereld’ van het Westen wel eens tussen aanhalingstekens werd gezet, liep de ‘Exchange’-rubriek vol brieven en reacties. Met name toen Irving Howe en Philip Rahv tegenover elkaar kwamen te staan. Rahv zou ‘Little Lessons in Leninism’ hebben gegeven, aldus Howe.
Na deze New Left-achtige periode in de jaren zestig (die leidde tot de kwalificatie ‘radical chic’ door Tom Wolfe) werd de NYRB in de jaren zeventig en tachtig veel gematigder. Het kosmopolitische rationalisme, het cultiveren van de ‘geïnformeerde opinie’ en de nadruk op moreel fatsoen werden toen ‘saai’ gevonden, maar ik, koper van het blad vanaf 1968, voelde me er erg bij thuis. Gore Vidal vond het blad braaf, het was een ‘bien pensant in most matters’ geworden. Robert Silvers had dan ook geen belangstelling voor Vidals politieke stukken (‘I’m forbidden politics’), alleen voor zijn literaire essays.
Vanaf 1982 kreeg de NYRB gezelschap van het door Hilton Kramer opgerichte maandblad The New Criterion, een veel fijnzinniger en cultureler blad dan Commentary, maar ideologisch even behoudend. Hoe The New Criterion over de NYRB dacht, bleek in 1998 toen redacteur Roger Kimball een portret schreef met veel kritiek op de links-liberale traditie van het blad.
Er werden (en worden) permanent grote politieke, literaire en culturele controverses uitgevochten in de NYRB, in lange stukken en in reacties in de vorm van uitvoerige brieven. In augustus 1982, vier jaar nadat de Palestijnse-Amerikaan Edward Said zijn boek Orientalism had gepubliceerd, kwam de NYRB nog met een kritische analyse van de arabist Bernard Lewis. Dat leidde tot een heftige discussie waarin Said zijn opponent voorstelde als een propagandist die Israël nog zwaarder wilde bewapenen om de Palestijnen definitief de baas te worden. Vers in het geheugen liggen nog de bijdragen van Su­san Sontag over de films van Leni Riefenstahl en van Hans-Jürgen Syberberg over Hitler. En Sontags stukken over ziek-zijn die leidden tot haar boek Illness as Metaphor. Als voorzitter van de PEN was ze prompt in het verdedigen van Salman Rushdie. Joan Didion schreef met vaste regelmaat reportages over leven en overleven in Amerika die veel lezers deden huiveren. Tony Judt noemde Israël in 2003 niet zonder gevolgen ‘een anachronisme’ omdat het in deze tijd van diversiteit nog specifiek een ‘joodse staat’ wilde zijn. Hij kreeg driehonderd brieven.
Harry Mulisch
In de jaren tachtig en negentig doken in de NYRB geleidelijk nieuwe namen op van jongere critici en essayisten die het blad een nieuw elan gaven: Timothy Garten Ash versloeg met groot vertoon van kennis het openbreken van Oost-Europa. Michael Ignatieff ontpopte zich als kenner van de mensenrechten. Ian Buruma begon in 1986 met zijn eerste stukken over Japan, China en de Filippijnen, en werd de Azië-kenner. Tony Judt volgde Eric Hobsbawm op als de historicus van de twintigste eeuw. Alle vier hebben ze iets met Engeland: ze komen er vandaan, wonen er of hebben er gestudeerd. De indruk dat de NYRB anglofiele trekjes heeft, is niet onjuist. Alle vier zijn ze bovendien bewonderaars van Isaiah Berlin, vriend van Robert Silvers en de filosoof die in de jaren negentig voor de NYRB was wat Chomsky in de jaren zestig was: met zijn essays over Herzen, Machiavelli, Vico en de reactionaire romantici stond Berlin voor pluralisme, liberalisme en individuele vrijheid.
De NYRB zou zich volgens Norman Mailer elke tien jaar hebben vernieuwd (het centrum-linkse The Nation publiceerde in 2004 een portret onder de titel ‘The rebirth of the NYRB’). Toch neemt het blad pas afscheid van zijn vaste medewerkers als ze dood gaan. Zo ongeveer alle schrijvers en denkers van de tweede helft van de twintigste eeuw die ertoe doen schrijven of hebben voor de NYRB geschreven: neuroloog Oli­ver Sacks, jurist Ronald Dworkin, musicoloog Robert Craft, poëziecriticus Helen Vendler, journaliste Janet Malcolm, historicus en Wenen-kenner Carl Schorske, wiskundige en Lewis Carroll-kenner Martin Gardner, globetrotter Bruce Chatwin, filosoof en linguïst John Searle, kunsthistoricus E.H. Gombrich, literatuurcriticus V.S. Pritchett, socioloog Christo­pher Lasch, dichter Joseph Brodsky, pianist Alfred Brendel, regisseur Jonathan Miller, satiricus en dichter Clive James, paleontoloog Stephen Jay Gould. En vele anderen, zoals Harry Mulisch. De NYRB publiceerde in juli 1986 de lezing die hij had gehouden voor een tentoonstelling over Anne Frank.
De NYRB (oplage nu: 135.000) blijft gretig geïnteresseerd in de wereld. Alles waar de NYRB over schrijft, krijgt gewicht. Anti-intellectualisme werd niet serieus genomen. Susan Sontag zei dat ‘het magere en versnipperde intellectuele leven in Amerika’ nog veel armer zou zijn geweest als de NYRB niet had bestaan. En dan schrijft uitgerekend de briljante Amerikaanse essayist Joseph Epstein afgelopen week in The Wall Street Journal dat hij vorig jaar zijn abonnement na 49 jaar heeft opgezegd. De NYRB zou ‘dull as dishwater’ zijn geworden. Epstein kan bij mij niet veel kwaad doen, maar hier is hij toch even ten prooi aan een hoogst particuliere malaise. In de nummers van februari staat het ene interessante stuk na het andere: van Zadie Smith, John Banville, Ian Buruma, John Searle, James Salter, David Bromwich en Tim Parks (over wat Fifty Shades of Grey zo populair maakt). Het is nog steeds een hoorn van overvloed.