Kunstenaar
De grachtengordel van Bagdad woont tegenwoordig in de Jordaanse hoofdstad Amman. Journalisten, kunstenaars, politici, academici, zakenmensen, al het intellect is verdwenen uit Bagdad. Bang voor het geweld, bang voor ontvoeringen. Ik wilde die middenklasse portretteren. Niet alle Irakezen zijn bloeddorstige terroristen. De vluchtelingen leven in stilte in de grote stad Amman. Dit zijn wanhopige mensen, die geen enkel uitzicht hebben op een beter bestaan, die hun laatste geld hebben opgemaakt. Een beeldhouwer die lesgaf aan de academie en heel grote werken maakte, was een beroemdheid in Bagdad. Nu zat hij te priegelen in een vervallen kelder, totaal depressief en geknakt. Er is geen werk, nauwelijks medische verzorging. Een meisje dat ik portretteerde, zei tegen me: “Ik zie er nog rijk uit, maar mijn familie is failliet.”
Amal al Khudairy was een bekende verschijning in de culturele kringen van Bagdad. Ze was eigenaar van het mooiste huis van de stad, een oud paleis met Ottomaanse zuilen, de tuin lag aan de Tigris. Daarin had ze sinds jaar en dag een cultureel centrum, met op de eerste verdieping een muziekzaaltje. Tijdens de eerste Golfoorlog werd het paleisje gebombardeerd, maar Amal had genoeg geld om de ruïne weer op te bouwen. Maar de Amerikanen schoten het opnieuw in puin. Ze noemt de Amerikaanse “bezetting” erger dan het regime van Saddam Hoessein. Nu is haar geld op, ze is alles kwijt. Met op de achtergrond de puinhopen die restten van haar bezittingen stond ze CNN te woord en sprak harde woorden over de Iraakse regering en de Amerikanen. Sindsdien ontving ze doodsbedreigingen en moest ze het land ontvluchten. De vrouw die ik portretteerde, was opgejaagd en vermoeid. Ze probeert nog de schijn van een grande dame op te houden, maar heeft geen ringen meer aan haar vingers of sieraden om haar hals. Haar lichaam was door de stress overdekt met rode en paarse vlekken.
In totaal heb ik acht mensen geportretteerd. Mijn vriend en gids bij dit moeilijke project heet Adnan. Hij behoorde tot een welvarende familie van hoteliers in Bagdad. Tijdens het regime van Saddam Hoessein is hij opgepakt en gemarteld. Saddam zelf kwam kijken hoe hij elektroshocks kreeg via elektroden die waren bevestigd aan zijn penis, ballen, oren en neus. Ook moest hij een schijnexecutie ondergaan om hem op die manier te dwingen al zijn hotels en verdere bezittingen af te staan. Na anderhalf jaar werd hij berooid op straat gegooid. Daarna is hij Irak ontvlucht en al voor de Amerikaanse inval in Irak in Amman beland.
Adnan nam me ook mee naar Layla, een expert op het gebied van Koerdische klederdracht. Ze heeft een heel witte huid en grote blauwe schrikogen. Een weifelende lach. Ik trof haar in een klein appartement. Naast haar lag een hoofdtooi met zilveren muntjes. “Dit is wat vrouwen opzetten als ze naar het badhuis liepen,” zei ze. Ze had een ivoren kruis om haar nek hangen. Layla was christen. Ze vertelde dat ze in een prachtig huis woonde in Bagdad, en ’s avonds naar de Tigris ging om op het terras thee te drinken. Maar na de bezetting door de Amerikanen was ze haar leven niet langer zeker. Arabische fundamentalisten kregen vrij spel en schoven op een avond een briefje onder haar deur. Ze moest een banier uit het raam hangen waarop stond: ik geloof in Allah en Mohammed is zijn profeet. Zo niet, dan zouden zij en haar familie worden onthoofd. Nog diezelfde nacht vertrok Layla naar Jordanië. De buren gaan af en toe kijken hoe het met het huis gaat. De ramen zijn al ingeslagen. Voor Layla heb ik contact opgenomen met het Museum Volkenkunde in Leiden. Misschien dat haar antieke Koerdische gewaden hier in Nederland kunnen worden tentoongesteld.
In Jordanië wonen zevenhonderdduizend vluchtelingen. En er komen er nog steeds bij. Al die vluchtelingen zijn het bewijs van het failliet van de Amerikaanse politiek in Irak. Hoezo brengen veertigduizend nieuwe militairen rust? Onzin. Al die nieuwe soldaten trekken alleen maar meer geweld aan. De Arabische stammen zullen nooit stoppen met vechten. In de Volkskrant stond een artikel dat was overgenomen uit de New York Times. Daarin werd beweerd dat de eerste vluchtelingen waren teruggekeerd naar Bagdad. Omdat het er veiliger zou zijn. Totale onzin. Als ik mensen vroeg of ze terugwilden, zeiden ze unaniem: nee.
In Amman ga ik door voor een “Bekende Jordaniër”. Tien jaar lang heb ik bij de antieke stad Petra gewerkt, ik heb aan de rand van de woestijn een huis gehad. Ik heb er geschilderd, opgravingen gedaan. Ik ben door de vorige koning Hoessein benoemd tot ridder in de derde graad van het Hasjemitisch Paleis. Ik ben bevriend met Moena, de moeder van de huidige koning Abdullah. Toen ik de portretten aan het maken was, ben ik even bij haar langs geweest. Maar over de Iraakse vluchtelingen wilde ze niet echt praten. Jordanië is een geweldig land, ze nemen al die vluchtelingen op, maar ze doen er verder niet veel aan. Bij de rest van de bevolking zijn de Irakezen niet populair. De huizenmarkt is geëxplodeerd. Het gewone leven is heel duur geworden. Mensen gaan morren. De grote stroom vluchtelingen is een bedreiging voor de stabiliteit.
In Nederland is er nauwelijks belangstelling voor het lot van de Irakezen in Jordanië. Onbegrijpelijk. Wij hebben de oorlog in Irak gesteund. We hebben er troepen gehad. Nu het zo uit de hand loopt, moeten we de Iraakse slachtoffers een helpende hand bieden. Nederland heeft een grote traditie als het gaat om gastvrijheid. Waarom kunnen we niet net zoals vroeger met de Portugese Joden en de hugenoten de intelligentsia uitnodigen om hier te komen werken en studeren? Nederland heeft tot nu toe honderdvijfentwintig Iraakse vluchtelingen opgenomen. Schandalig weinig. Het zouden er minstens vijf- of zesduizend moeten zijn. ?Ik ga naar aanleiding van mijn bezoek aan Amman een lange brief schrijven aan koningin Beatrix, die ik al jaren ken en van wie ik het ridderschap in de orde van de Neder­landse Leeuw heb ontvangen. Zij is tijdens haar verlovingstijd uitgebreid in Petra geweest, waar ik toen schilderde, en heeft werken van mij in haar werkkamer hangen. Toen ze in 1990 een staatsbezoek bracht, bood ze Hoessein en Noor een tentoonstelling aan van mijn Petra-schilderijen. In mijn brief ga ik haar zeggen dat de Irakezen in Amman moeten worden gesteund. Dat er een grote zak geld naar toe moet. Ik laat mijn nieuwe familie niet in de steek.
In maart ga ik weer terug naar Amman en dan organiseer ik een feest waar ik alle negen geportretteerden uitnodig én koningin-moeder Moena. Op het feest krijgen ze een kopie van hun portret en ook een dvd van de documentaire die Hans en Petra Simons in samenwerking met Stichting Vluchteling van mijn reis maakte. Dat feest gaan we hopelijk organiseren in een paleis van de koninklijke familie. Met veel zang en dans. Want deze mensen mogen niet vergeten worden.
Gerti Bierenbroodspot
1940Geboren te Amsterdam
1963Opleiding tot tekenleraar
1967Eerste expositie bij galerie Magdelena Sotman
1990Tentoonstellling in Jordanië bij het staatsbezoek van koningin Beatrix
2000Publicatie Sign of Taurus, boek over haar reizen en werk in Jordanië, Syrië en Libanon
2003Overzichtboek Om Editha
2007De portretten zijn t/m 6 januari te zien in het Afrika Museum te Berg en Dal.Uitzending Door de ogen van&#8230; zaterdag 15 december, Nederland 2, 17.05 uur.

Gerelateerd