Hoe zal het dit keer boteren tussen Gerrit Zalm en de christelijke partijen?

In zijn boek ‘De romantische boekhouder’ (Uitgeverij Balans, 2009) beschrijft Zalm dat hij in zijn jeugd lid was van de Hersteld Apostolische Zendingskerk (“‘s Ochtends en ’s avonds op zondag naar de kerk en ‘s middags naar de zondagsschool’”). Maar op zijn achttiende viel hij van zijn geloof. De plaats van de kerk werd ingenomen door de PvdA-afdeling Enkhuizen, waar Zalm collecteerde voor Vietnam en dekens inzamelde voor de door de Portugezen onderdrukte Angolezen. Als ambtenaar bij de ministeries van Financiën en Economische Zaken kwam Zalm erachter dat de sociaaldemocraten toch wel erg veel geld over de balk smeten. In 1986 stapte hij over naar de VVD. Twee jaar later werd hij benoemd tot directeur van het Centraal Planbureau. Veel van zijn collega’s dachten dat hij nog steeds PvdA-lid was, anderen dat hij met D66 sympathiseerde. Zalm in zijn boek: “Alleen het CDA-lidmaatschap wordt mij niet toegedicht.”

Acht jaar lang was de ‘romantische boekhouder’ minister van Financiën in de paarse kabinetten-Kok. Het CDA voerde oppositie tegen zijn beleid. Soms ging het ruig toe, bijvoorbeeld toen de net aangetreden financieel woordvoerder van de christendemocraten Jan Peter Balkenende stelde dat Paars geld verjubelde maar zelf ook allerlei wensen op financieel gebied bleek te hebben. Hierop vergeleek Zalm hem met een man die eigenlijk naar het Concertgebouw had gewild maar toch maar naar een bordeel was gegaan. De steile calvinist Balkenende was dodelijk beledigd en Zalm zag zich gedwongen excuses aan te bieden. Hij zal niet hebben voorzien dat hij van 2003 tot 2007 minister van Financiën in het tweede kabinet-Balkenende zou worden.

Van 2002 tot 2003 was Zalm fractieleider van de VVD in de Tweede Kamer. Balkenende was voor het eerst premier geworden en wilde zijn regeerperiode in het teken stellen van het herstel van waarden en normen (“Fatsoen moet je doen!”) De premier en zijn minister van Justitie Piet Hein Donner hadden de regeringsverklaring volgeplempt met moralistische beschouwingen over hoe de Nederlandse burger zich had te gedragen. Tot irritatie van Zalm, die vond dat de Nederlander dat zelf kon bepalen. Bij het debat in de Kamer merkte de liberaal op dat “de hoeveelheid open deuren en tegeltjeswijsheden wel wat minder had gemogen.” Balkenende, een man die over lange tenen beschikte, was wéér boos.

Hoe moet het met de donorwet, de wet op  voltooid leven en al die andere onderwerpen waarover Zalm in 2003 niet wilde praten?Het boterde ook niet tussen Zalm en de ChristenUnie. Balkenende I (een coalitie van CDA, VVD en de Lijst Pim Fortuyn) was binnen een paar maanden ten val gekomen. Onderhandelingen tussen Balkenende en PvdA-leider Wouter Bos liepen op een catastrofe uit. CDA en VVD wilden met elkaar door maar hadden geen Kamermeerderheid. Moest D66 het hof worden gemaakt of ging de voorkeur uit naar een coalitie met de kleine religieuze partijen SGP en ChristenUnie? Balkenende had een uitgesproken voorkeur voor een conservatief-christelijke coalitie. Zalm niet. In 2007 spraken Thijs Broer en ik met toenmalig ChristenUnie-leider André Rouvoet over de parallelle onderhandelingen die met hem en Boris Dittrich van D66 hadden plaatsgevonden. Hij was van de ene verbazing in de andere gevallen, vertelde hij. CDA’ers Maxime Verhagen en Gerda Verburg verzekerden hem dat zij graag met de ChristenUnie pacteerden. Maar Zalm wilde niet overal met hem over praten. De superboekhouder had te weinig verstand van immateriële zaken als abortus, euthanasie, embryo’s, klonen en het bordeelverbod, voerde hij aan. Rouvoet moest zich maar tot VVD-Kamerlid Erica Terpstra wenden. Rouvoet:“Ze had ons hele verkiezingsprogramma gelezen en alle passages over immateriële onderwerpen met viltstiften bewerkt. Groen was: in orde. Geel: kan er mee door. Oranje: no way. Ik zag heel veel oranje strepen.” De liberalen kregen hun zin: het werd een kabinet met D66. Rouvoet en de zijnen zouden pas vier jaar later aan bod komen, als Dritte im Bunde in de coalitie die CDA en PvdA in 2007 sloten. Zalm ruilde het ministerie van Financiën dat jaar in voor de DSB Bank.

Nu is hij de man die ervoor moet gaan zorgen dat er een kabinet komt waarin rechts en links Nederland zich kunnen vinden. Als het om het sociaaleconomische beleid gaat, zal dat de financiële whizzkid niet al te veel hoofdbrekens kosten. Maar hoe moet het met de donorwet, de wietwet, de wet op het voltooid leven, het kweken van embryo’s voor medische doeleinden en al die andere immateriële onderwerpen waarvan Zalm in 2003 nog tegen Rouvoet zei dat hij er te weinig verstand van had? Het is voor hem te hopen dat de regeringsverklaring van Rutte III niet volloopt met open deuren en tegeltjeswijsheden.