Hoe de gemeente Amsterdam een radicaliseringsambtenaar voor de bus gooide

‘Ik was een ambitieuze jonge vrouw die de samenleving diende. Dat ging voor de liefde voor een man, voor vriendschap, voor wie dan ook. In die elf jaar dat ik bij de gemeente werkte, lekte er nooit iets uit mijn dossier. En ineens lag alles op straat. Mensen op straat zeiden tegen me: “Lekker voor je. Jij wou zo nodig de overheid dienen. Dit is wat je krijgt.”’

Die woorden sprak de voormalige Amsterdamse radicaliseringsambtenaar Saadia Ait-Taleb op donderdag 25 juni 2020 uit in de rechtbank. Na drie jaar onderzoek vroeg het Openbaar Ministerie om vrijspraak. Maar dat is voor haar advocaat Richard Korver niet genoeg, hij wil dat het OM niet-ontvankelijk wordt verklaard, wat inhoudt dat het Openbaar Ministerie niet gerechtigd was om te vervolgen.

De zaak schetst een weinig florissant beeld van de gemeente Amsterdam die een ambtenaar met een Marokkaanse achtergrond voor de bus heeft gegooid. Geen middel is daarbij geschuwd om haar kapot te maken: van een lastercampagne in de media tot aan machtsmisbruik.

Wat is er gebeurd?

Beschuldigd door de burgemeester

Vlak nadat Ait-Taleb in de zomer van 2017 ontslag nam, werd dit door de gemeente teruggedraaid en kreeg ze strafontslag, waardoor ze het recht op een WW-uitkering verloor. Ze zou opdrachten hebben verstrekt aan vrienden met een Marokkaanse achtergrond en zelf meedelen in de winst.

Wat de zaak extra saillant maakt, is dat de desbetreffende facturen te maken hebben met het persoonlijke prestigeproject van Van der Laan.

Het werd landelijk nieuws. ‘De kliek van koningin Saadia,’ kopte De Telegraaf. ‘Hoe de rechterhand van Van der Laan van de strijd tegen radicalisering een vriendendienst maakte’, aldus de Volkskrant. De media werden gretig gevoed door een lasterlijke fluistercampagne vanuit de Stopera en door vijanden die Ait-Taleb persoonlijk verantwoordelijk hielden voor álles wat misging op de Amsterdamse afdeling Radicalisering en Polarisatie. Dat Ait-Taleb nog een manager boven zich had en dat er ook nog een directeur Openbare Orde en Veiligheid (OOV) was, leek weinig relevant.

De gemeente ging zelfs over tot publieke beschuldigingen. Wijlen burgemeester Eberhard van der Laan gebruikte in september 2017 zijn laatst publieke optreden om bij een Amsterdamse raadscommissievergadering nogmaals Ait-Talebs schuld te benadrukken: zíj zat fout, zíj had de boel misleid en als advocaat was hij héél zeker van zijn zaak.

niets meer van over

Drie jaar later is er niets meer van die vermeende zekerheden over. Er is getapt, telefoons zijn uitgelezen, er zijn huiszoekingen gedaan, bankgegevens opgevraagd, gesprekken op het stadhuis heimelijk opgenomen, mensen geschaduwd en verhoren afgenomen die tot diep in de nacht duurden. Opsporingsmiddelen die volgens Ait-Talebs advocaat Korver ‘niet zouden hebben misstaan in een anti-terreurproces’.

Maar van het vermeende ‘Marokkanennetwerk’ is niets gebleken. Er zijn geen kickback-constructies gevonden, geen smsjes met: ‘ik heb deze opdracht voor je geregeld, zullen we het vanavond vieren?’ en Ait-Taleb zelf is er financieel niet beter van geworden. Het enige wat het OM nog heeft, zijn twee facturen van Saïd J., waarbij hij volgens het OM nooit kan hebben gewerkt voor het bedrag dat op de factuur staat, vanwege een ander project dat hij op dat moment voor de gemeente uitvoerde.

Wat de zaak extra saillant maakt, is dat de desbetreffende facturen te maken hebben met het persoonlijke prestigeproject van Van der Laan: de Grijze Campagne. Vanaf 2015 werd een serie van vijfentwintig vlogs ontwikkeld waarin een vlogger radicaliseert en ook weer deradicaliseert, met als doel om radicaliserende jongeren op andere ideeën te brengen. Het zou onduidelijk zijn dat de gemeente erachter zat.

‘Elke politieman een klootzak’

Er mocht niet via werkmail over worden gecorrespondeerd (alles moest via papier in gesloten enveloppen worden verstuurd en erna vernietigd), werkafspraken mochten niet in de agenda, documenten moesten worden opgeslagen op de privéschijf zodat ze niet naar boven kwamen bij een Wob-verzoek en de gemeenteraad werd niet geïnformeerd. Daarnaast mocht er niets in de financiën terug te vinden zijn, waardoor facturen bewust vaag moesten worden geformuleerd.

Alleen betrokkenen waren op de hoogte: Van der Laan zelf, bedenker David Kenning, directeur Openbare Orde en Veiligheid Ruud IJzelendoorn, een handjevol ambtenaren (onder wie Ait-Taleb) en acteur en ICT’er Saïd J. die de vlogger speelde. De toenmalige hoofdcommissaris van de politie Pieter-Jaap Aalbersberg en de hoofdofficier van justitie Theo Hofstee werden in een driehoeksoverleg in mei 2016 ingelicht. Die waren overigens weinig enthousiast over een vlogger die zich zaken afvraagt als: ‘Waarom is elke politieman, elke uitsmijter, elke stadswacht een klootzak?’ Hun kritiek weerhield Van der Laan er niet van niet om door te zetten.

De vlogs hebben het daglicht nooit gezien. De Grijze Campagne sneuvelde eind 2016 door ruzie, al werd het nooit officieel stopgezet. Van der Laan wilde aanvankelijk dat er in de vlogs niet aan religie werd gerefereerd, terwijl hij eind 2016 zijn ambtenaren ervan beschuldigde dat zij religie negeerden vanwege hun islamitische achtergrond. Zowel David Kenning als Saïd J. stuurden de gemeente erna geen facturen meer voor werkzaamheden.

vage omschrijvingen

Als de gemeente Amsterdam het daarbij had gelaten, had niemand buiten het selecte gezelschap ooit nog iets over het geheime project vernomen. Maar dat gebeurde niet. Bureau Integriteit deed in het voorjaar van 2017 na twee anonieme tips onderzoek naar Ait-Talebs vermeende vriendjespolitiek. Dat ze daarbij facturen aantroffen van Saïd J. met vage omschrijvingen die ze niet konden verklaren, is te begrijpen.

Bij de aangifte die de gemeente tegen Ait-Taleb deed wegens fraude en nepotisme, zaten geen stukken van de Grijze Campagne.

Minder begrijpelijk is dat Ait-Talebs manager Nicky Jansen-Schoonhoven en OOV-directeur Ruud IJzelendoorn vervolgens door Bureau Integriteit zijn gehoord en niets vertelden over de werkzaamheden van Saïd voor de Grijze Campagne. Terwijl ze wel behoorden tot het selecte gezelschap dat ervan op de hoogte was. Toch hebben ze er allebei ‘geen herinneringen aan’, zoals dat heet. Waar die facturen mogelijk voor konden zijn? Geen idee.

Bij de aangifte die de gemeente in augustus 2017 tegen Ait-Taleb deed wegens fraude en nepotisme, zaten geen stukken van de Grijze Campagne. Wanneer OOV-directeur IJzelendoorn in maart 2019 als getuige bij de rechter-commissaris wordt gehoord, lijdt hij nog steeds aan geheugenverlies. De term ‘grijs’ zegt hem wel iets en het was iets wat de burgemeester met David Kenning deed, maar verder had hij er weinig weet van.

Voorbereiding met gemeente

Nog minder fraai is dat IJzelendoorn, die in 2018 de Stopera stilletjes verliet, voor zijn verhoor een voorbereidend gesprek had met manager Jansen-Schoonhoven en een advocaat van de gemeente. Die laatste kwam ook mee naar het verhoor en interrumpeerde dusdanig vaak dat de rechter-commissaris sneerde dat de advocaat ‘nogmaals wordt gevraagd zich te onthouden van enige bemoeienis met het verhoor.’

Het werpt de vraag op in hoeverre de gemeente hierbij de getuigen heeft geprobeerd te beïnvloeden.

Getuige Mounir Dadi, directe collega van Ait-Taleb en betrokken bij de Grijze Campagne, moest eveneens voorafgaand aan zijn verhoor bij manager Jansen-Schoonhoven en de advocaat op gesprek komen. Omdat hij zich er niet prettig bij voelde, werd er door de gemeente uiteindelijk een andere advocaat geregeld.

Stukken uit het strafdossier

Het werpt de vraag op in hoeverre de gemeente hierbij heeft geprobeerd te beïnvloeden. Getuigen moesten niet alleen verhoren voorbereiden met de gemeente, ze bleken ook via de gemeente stukken uit het strafdossier te hebben ingezien. Deze stukken had de gemeente Amsterdam helemaal niet mogen hebben. Toch beschikte ze er wel over en waren deze ook al eerder ingezet in de ontslagzaak tegen Ait-Taleb.

Hoe de stukken uit het strafdossier in de Stopera zijn beland, is onbekend. Maar het lijkt een logisch gevolg van zeer dunne lijntjes tussen de gemeente, het OM en de politie. Dat werpt ook de vraag op of het wel zo verstandig is dat deze strafzaak is behandeld door het Amsterdamse OM en de Amsterdamse politie. Had de strafzaak gezien het driehoeksoverleg niet beter naar een ander parket gekund, waarbij het onderzoek werd uitgevoerd door de rijksrecherche? Zo komt de handtekening van de Amsterdamse hoofdofficier van justitie Hofstee meerdere malen terug in het zogeheten ‘BOB-dossier’, waarin alle opsporingsaanvragen en verzoeken zijn verwerkt.

Nog pijnlijker is het dat de gemeente Amsterdam in een soortgelijke zaak heel anders heeft gehandeld. Zo zijn er twijfels bij de facturen van Arjan van Gils, oud-gemeentesecretaris die daarna als adviseur door de gemeente werd ingehuurd. Van Gils declareerde wel uren maar daartegenover stonden geen concrete adviezen of aantoonbare werkzaamheden. Tegen hem werd niet eens aangifte gedaan. Van Gils kreeg een ontslagvergoeding van 75.000 euro en is tegenwoordig wethouder in Rotterdam.

Niet meer veilig

Een selectief beleid van aangifte tegen ambtenaren, het achterhouden van stukken, geheugenverlies van betrokken ambtenaren, lekken naar de pers (ook ik kreeg destijds tips vanuit de Stopera) en voorgesprekken houden met getuigen. Het is de vraag waarom de gemeente Amsterdam er zoveel aan gelegen was om een ambtenaar kapot te maken die destijds zelf al ontslag had genomen.

Er lag een glorieuze toekomst voor Ait-Taleb in het verschiet bij een ministerie of bij de veiligheidsdienst. Maar na alle publicaties en de publieke beschuldiging van de burgemeester kwam ze naar eigen zeggen nog niet eens in aanmerking voor callcenterwerk. Op straat werd ze op dusdanig intimiderende wijze aangesproken door de radicale moslims en jihadisten die zij als ambtenaar had bestreden, dat ze uiteindelijk naar het buitenland vertrok.

De gemeente Amsterdam zou Ait-Taleb niet alleen volledig moeten rehabiliteren, het zou de Stopera ook sieren als er grondig wordt uitgezocht waarom de zaak op deze manier is doorgezet en hoofdrolspelers als IJzelendoorn en Jansen-Schoonhoven zwegen. Was het omdat ze vonden de Grijze Campagne nooit had mogen bestaan? Was het een kwestie van het willen beschermen van de nalatenschap van een ernstig zieke burgemeester? Of was het een fijne afleidingsmanoeuvre om andere fouten te maskeren?