<div class="lead">
In zijn Boekenweekgeschenk Makkelijk leven dist Herman Koch een smeuïge sociale komedie op over een schrijver van zelfhulpboeken die de weg kwijt is, zonder dat hij het weet. Heerlijk.
</div>
Het is natuurlijk een en al kochiaanse ironie: een succesvolle schrijver van zelfhulpboeken die niet alleen zelf dringend hulp nodig heeft, die dat niet eens doorheeft, maar die ook een rotzooitje van zijn leven maakt, juist in het streven goed te doen. Een vleugje provocatie hoort daar ook bij: de tekening van die schrijver, Tom Sanders, knipoogt eventjes naar Herman Koch zelf, waar het gaat om de aanschaf van een zwarte Jaguar XF na het eerste megasucces. Als verteller draagt deze Tom Kochs Boekenweekgeschenk Makkelijk leven.
Het blijkt voor nogal wat Nederlandstalige schrijvers geen sinecure om een Boekenweekgeschenk te schrijven. Ze worstelen met de hun toegemeten omvang, ze kunnen daarin hun ei niet kwijt, gaan soms heel raar doen vanwege het plotse besef dat zo’n ongekend lezerspubliek via dit gratis boekje te verwerven valt. Meestal resulteert dat in het vertellen van een braaf sprookje, vanuit de hurkzit – ideaal dus voor met een te maken boekverslag belaste scholieren.
Nee, de bittere conclusie is: wil je literatuur, dan kun je het Boekenweekgeschenk beter bij de kassa weigeren, voor de zekerheid. Gelukkig zijn er uitzonderingen op dat akelige patroon, onder wie Herman Koch. Hij heeft het klaargespeeld een echte Koch in een notendop te leveren.
Want verdomd, het satirisch aspect ontbreekt niet: via het inkijkje in de wereld van de zelfhulpboekenschrijver ervaren we hoe gemakkelijk en ijzingwekkend dun dat genre is. De essentie van zo’n meestal driehonderd pagina’s tellend boek past op een half A4’tje, misschien is dat al te veel ruimte. Als om dat aan te geven, besluit Makkelijk leven met de elf levensregels die we voorbij hebben zien komen in het verhaal daarvoor. Deviezen als: ‘Vergeef de ander; vergeef jezelf; feliciteer jezelf.’
Het is niet alleen ironisch hoezeer Tom zich niet houdt aan zijn eigen regels. Zo realiseert hij zich tegen het slot dat zijn regel ‘Probeer niemand te veranderen’ zo gek nog niet is. Maar het meest schrijnende is dat de belangrijkste regel, de regel waarmee alles had moeten beginnen, simpelweg ontbreekt in Tom Sanders tot elf regels terug gevoerde levenswijsheid. Ken jezelf, dat is de belangrijkste – en die ontbreekt. Dat is voer voor Koch, want aldus trakteert hij de lezer op ruim negentig pagina’s waarin we net als Tom Sanders in diens hoofd opgesloten zitten.
<q class="pull-left">Het meest schrijnende is dat de belangrijkste regel, de regel waarmee alles had moeten beginnen, simpelweg ontbreekt in Tom Sanders tot elf regels terug gevoerde levenswijsheid.</q>Door de dramatische ironie lezen we uit de door Tom geregistreerde, maar door hem onbegrepen reacties van degenen in zijn omgeving hoe erg hij is. Dat terwijl hij er juist van uitgaat dat hij alles en iedereen doorziet. Dat is niet het geval. Vintage Koch: de handeling vindt in zijn boeken meestal plaats in het gestoorde waterhoofd van zijn verteller van dienst. Heerlijk, vooral zijn cursief afgedrukte gedachten hoe hij gezien kan worden: ‘Hij is de weg kwijt, helemaal de weg kwijt.’ Dat mag nog inbeelding zijn, maar de ware kracht van de sociale komedie die Koch in Makkelijk leven zo smeuïg opdist, ligt in Toms pijnlijk herkenbare blik op wat andere mensen zeggen en doen. Deze fijne novelle ademt bepaald niet de blije geest van een mensenvriend.
Vooral goede bedoelingen pakken verschrikkelijk uit. Zo denkt Tom dat hij moet interveniëren in het huwelijk van zijn zoon Stefan en zijn schoondochter Hanna. Omdat Stefan losse handjes zou hebben. We kennen van Koch al ouders die de misdaden van hun kroost verdoezelen uit Het diner en Tom Sanders is een variant daarop. Hij is de disculperende vader, die zelfs moet lachen bij een verhaal hoe zijn zoon schoondochter Hanna in een kast heeft opgesloten. Het is duidelijk dat de sessies die Tom met Hanna, buiten het medeweten van zijn lievelingszoon Stefan belegt, om ‘erover te praten’ vooral hém plezieren. Zeker wanneer Hanna zegt: ‘Weet je wat het is? (&#8230;) Ik had je dit al veel eerder willen vertellen, maar ik kom altijd helemaal tot rust als ik me in jouw nabijheid bevind. Je straalt iets uit, een soort totale ontspanning. Misschien ben je je daar wel helemaal niet van bewust. Of hebben anderen dat ook weleens tegen je gezegd?’
Tom blij. Zou het? Dat is, weet de lezer, buiten de zich verkneukelende schrijver Herman Koch gerekend: Tom zit er finaal naast.
<div class="info-box">
Herman Koch, Makkelijk leven, Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, 96, Boekenweekgeschenk 2017
</div>
<div class="info-box">
Meer literatuur? Volg <a href="https://www.vn.nl/service/vrij-nederland-nieuwsbrief/" target="_blank">de nieuwsbrief van Vrij Nederland.</a>
</div>