Dit verhaal is ook te beluisteren! Lou-Anna Druyvesteyn leest voor.

Hun held is Mr Money Moustache, een Canadese IT’er die in 2005 op zijn dertigste met pensioen ging. Zijn echte naam is Pete Adeney en hij is de bekendste goeroe van de FIRE-filosofie: Financial Independence, Retire Early. Het concept is zuinig leven en handig beleggen, zodat je vroeg kunt stoppen met werken. De trend begint over te waaien naar Europa. De DutchFIRE groep op internetforum Reddit telt nu zo’n negenduizend leden. Ze wisselen tips uit: hoe te beleggen, hoe te besparen.

Een van hen is Sietse (actief op het FIRE-forum als Travelgek, echte naam bekend bij de redactie), een 45-jarige pensionado uit Groningen. Op zijn veertigste stopte de IT’er met werken. ‘Ik vond mijn werk nooit zo leuk. Ik zat de hele dag binnen, achter een computerscherm, en ontmoette weinig interessante mensen. Maar ik verdiende goed en gaf heel weinig uit. Zo kon ik elke maand twee derde van mijn salaris opzij zetten. Toen ik veertig was, had ik zes ton. Toen dacht ik: dat is genoeg, nu kan ik stoppen.’

‘Als je je werk nodig hebt om gelukkig te zijn, dan zit er iets niet goed, vind ik.’

Nu werkt hij twee dagen per week als vrijwilliger in een Gronings filmhuis (hij wil liever niet dat de andere vrijwilligers weten dat hij inmiddels bijna miljonair is, vandaar zijn pseudoniem), als hij niet bezig is met een lange fietstocht. Verder vult hij zijn dagen met boeken lezen, koken en het opknappen van een oude motor. ‘Dat ik niet meer werk, betekent niet dat ik de hele dag loop te niksen,’ zegt de Groninger. ‘En als je je werk nodig hebt om gelukkig te zijn, dan zit er iets niet goed, vind ik.’

De 4%-regel

De leden van de DutchFIRE-groep hebben wisselende motieven om financieel onafhankelijk te willen zijn. Sommigen willen vanaf hun veertigste parttime gaan werken, anderen willen op hun vijftigste helemaal stoppen.

‘Hoe meer je gaat verdienen, hoe meer je gaat uitgeven aan onnodige luxe. Zo komt het dat veel mensen nooit wat overhouden.’

Maar ze zijn allemaal bekend met de basisbeginselen van FIRE : het toepassen van ‘de 4%-regel’ en het vermijden van ‘life style inflation’. ‘Life style inflation is een grote valkuil,’ zegt Sietse, ‘waar de meeste mensen in lopen. Hoe meer je gaat verdienen, hoe meer je gaat uitgeven aan onnodige luxe. Zo komt het dat veel mensen nooit wat overhouden.’

En de 4%-regel? Dat is het percentage dat je elk jaar veilig uit je vermogen kunt halen, volgens wetenschappelijk onderzoek. ‘Als je dat doet, hebben ze berekend, is de kans dat je vermogen ooit op zal raken minimaal,’ zegt Sietse. ‘Ze hebben daarbij gekeken naar de ontwikkeling van de wereldeconomie over de afgelopen 150 jaar. Ook de crisis van de jaren 1930 is daarin meegenomen. Als je deze regel had toegepast in die periode, dan zou je de crisis overleefd hebben en genoeg geld hebben overgehouden om daarna weer te profiteren van de aantrekkende economie.’

Aan de hand van de 4%-regel rekenen FIRE-adepten uit hoeveel vermogen ze nodig hebben om onafhankelijk te zijn. Kun je leven van 2000 euro per maand, dus 24.000 euro per jaar, dan moet je dus 600.000 euro vermogen hebben om met pensioen te kunnen. ‘Veel mensen denken dat je minstens drie miljoen nodig hebt om met pensioen te kunnen gaan,’ zegt Sietse, ‘maar het kan al met veel minder. Het gaat er vooral om dat je frugal, zuinig, leert te leven. Om veel te kunnen sparen, wen je alvast aan een sobere levensstijl die je ook na je pensioen voortzet.’

‘The best things in life are free, zeg ik altijd.’

De Groningse rentenier leeft als een hippie-variant van Dagobert Duck. ‘Ik vind het heerlijk om te kamperen bij mensen in de tuin, via campspace.com. Als ik naar Berlijn ga, vraag ik op Facebook of ik bij iemand kan logeren. Zo niet, dan zoek ik iets via couchsurfing.com. Ik doe dat niet alleen omdat het goedkoper is, maar ook omdat het leuker is. Ik ontmoet liever nieuwe mensen die mij wat kunnen vertellen over de stad waar ze wonen, dan dat ik in een onpersoonlijk hotel zit. The best things in life are free, zeg ik altijd.’

Bijproduct van een neoliberale wereld

Antropologe Fanny Parise van de Universiteit van Lausanne houdt de FIRE-trend al jaren in de gaten. ‘Ik was oorspronkelijk vooral geïnteresseerd in frugalisten, mensen die zuinig willen leven en minimaal willen consumeren, zonder daarbij gericht te zijn op het verwerven van kapitaal. Maar al snel stuitte ik op de FIRE-trend. Ik vind het interessant hoe de FIRE-adepten het imago van de rentenier hebben opgepoetst. Zeggen dat je wilt leven van je beleggingen is niet zo cool, maar als je zegt dat je frugalist bent, wordt dat als iets positiefs gezien, omdat het betekent dat je je wilt bevrijden van de consumptiemaatschappij.’

‘Door de druk van de prestatiemaatschappij, de individualisering en de onzekerheid over de toekomst gaan mensen proberen hun eigen veilige haventje te creëren.’

De tendens is eigenlijk een fusie van twee verschillende trends in de 21ste eeuw, meent Parise: de wens om te ‘consuminderen’ en het ideaal van financieel onafhankelijk worden. Daarbij zijn er verschillende soorten FIRE-adepten. ‘Sommigen zijn uitsluitend gericht op hun eigen belang. Maar er zijn ook FIRE-adepten die gericht zijn op een bepaalde ecologische of menselijke ethiek. Die groen beleggen en, als ze eenmaal genoeg gespaard hebben om te kunnen stoppen met werken, zich gaan inzetten voor de publieke zaak.’

Hoe mooi dat ook mag klinken, de antropologe ziet FIRE vooral als een bijproduct van een neoliberale wereld. ‘Er zijn allerlei factoren die de opkomst van het fenomeen verklaren. De druk van de prestatiemaatschappij, de individualisering en de onzekerheid over de toekomst: het gevoel dat je ontslagen kunt worden, afhankelijk van de economische conjunctuur en andere variabelen, en dat je dan in de kou staat. Daarom gaan mensen proberen hun eigen veilige haventje te creëren.’

Opmerkelijk vindt Parise dat veel jonge mensen van nu al actief bezig zijn een basis te leggen voor financiële onafhankelijkheid. ‘Ik zie steeds meer twintigers die niet afhankelijk willen zijn van een baan en weinig vertrouwen hebben in de traditionele pensioenstelsels, die onder de vergrijzing kunnen gaan bezwijken.’

De millionaire next door

De Amsterdamse economiestudent Barend (21) is er zo een. Hij is lid van de DutchFire groep. ‘Het gaat mij om de keuzevrijheid,’ zegt Barend, die net als Sietse graag anoniem blijft. ‘Het zou kunnen dat ik op mijn veertigste wil stoppen met werken. Misschien ook niet. Maar het lijkt me echt vreselijk als je een rotbaan hebt of een vervelende baas, dat je niet kunt stoppen vanwege een gezin en financiële verplichtingen. Daarom ben ik hier nu al mee bezig.’

‘Het gaat over tevreden zijn met weinig. Ik hoef niet de nieuwste iPhone, haal geen voldoening uit overconsumptie. Dus ik zet dat geld liever opzij.’

Dat de FIRE-beweging in de VS groter is dan in Europa, verbaast Barend niet. ‘Als je de Amerikaanse blogs leest, zie je meteen de verschillen. De werkdruk is daar vaak heel hoog, bijvoorbeeld bij de techbedrijven in Silicon Valley. Ze verdienen meer dan wij, terwijl de belastingen juist lager liggen. Verder is het in de VS gebruikelijk dat iedereen spaart voor zijn eigen pensioen. En in de startupwereld van Silicon Valley ben je na je veertigste voor headhunters en recruiters niet meer zo interessant.’

Het leuke van FIRE, vindt Barend, is dat iedereen het kan doen. ‘Je hoeft hiervoor echt niet twee ton per jaar te verdienen. Het gaat erom dat je een substantieel deel van je inkomen spaart. Het is het idee van de millionaire next door. Ook als je chauffeur bent, kun je proberen 30 procent te sparen door zuinig te leven. Het gaat over tevreden zijn met weinig. Ik hoef niet de nieuwste iPhone, haal geen voldoening uit overconsumptie. Dus ik zet dat geld liever opzij. Toen ik acht jaar oud was en vijf euro van mijn tante kreeg, zei ik: dat gaat in de spaarpot, daar koop ik later een huis van. Toen ik 16 was, had ik 5.000 euro, nu 30.000. Maar mijn net worth ligt nog wat hoger dan die 30.000 euro, want ik heb bijvoorbeeld ook een motor. Zo bereken ik elke maand wat ik waard ben.’

Beter als jonge man

Ook Emma Mouthaan (24) is al bezig met financieel onafhankelijk worden. Op haar site skerestudent.com geeft ze beleggingsadviezen en tips om geld uit te sparen. ‘Zoals we nu weer zien met corona weet je nooit wanneer er iets gebeurt waardoor je financieel gezien in de problemen komt. Mijn eerste doel is om mijn studieschuld van meer dan €70.000 af te betalen. Pas daarna komt FIRE aan de beurt, maar het is wel iets waar ik nu al over nadenk. Ik wil liever niet afhankelijk zijn van een baan om rond te kunnen komen.’

‘Ik denk dat mensen nu gaan inzien dat bedrijven niet om hen geven en hen makkelijk ontslaan, als het de aandeelhouders extra waarde brengt.’

Ali (21, ‘liever geen achternaam’), student business analytics, beseft sinds de coronacrisis des te beter dat hij graag onafhankelijk wil zijn. ‘Ik denk dat mensen nu gaan inzien dat bedrijven niet om hen geven en hen makkelijk ontslaan, als het de aandeelhouders extra waarde brengt. Je kunt dus beter je eigen verzekering regelen met de FIRE-methode. Bovendien kan ik niet goed tegen autoriteit en hiërarchie. En ik heb maar drie dingen nodig om gelukkig te zijn: een huis met een hek, seks en een volle maag. Natuurlijk kun je daar ook nog op je zestigste van genieten, maar op een jongere leeftijd is het veel leuker. Het lijkt mij dus geweldig om jong met pensioen te gaan. Een mansion in LA is niet realistisch op jonge leeftijd, maar drie maanden naar Argentinië gaan om tango te leren en een summer fling met een lokale vrouw kan je beter als jonge man doen dan op je vijftigste.’

Schuldenvrij

Millennials (geboren tussen 1981 en 1996) en zogeheten Gen Z’s (geboren na 1997) hebben vaak een grote studieschuld. De vraag ‘Hoe ga ik die afbetalen?’ kan het startpunt zijn voor interesse in financial management. Dat was ook hoe Charlotte (35, en nee, ‘liever geen achternaam’), pilote bij een Aziatische luchtvaartmaatschappij, in aanraking kwam met de FIRE-methode. ‘Ik had een studieschuld van een paar ton. Maar als pilote ging ik meteen goed verdienen. Dus ik wilde weten hoe ik mijn geld goed kon beleggen om die schuld zo snel mogelijk af te betalen. Ik las boeken als Broke Millennial Takes On Investing van Erin Lowry en ontdekte blogs als millennialmoneydiaries.com. Zo begon ik met sparen en beleggen.’

En zo ontdekte ze de blog van Mr Money Mustache en zijn early retirement-filosofie, die in FIRE-kringen daarom ook wel mustachianism genoemd wordt. Het is een ideaal dat voor Charlotte niet onhaalbaar is. ‘Ik ben inmiddels schuldenvrij, dus kan nu echt gaan investeren. En na een paar jaar bij een low cost-maatschappij werk ik nu voor een grote Aziatische luchvaartmaatschappij. Omdat ik cargovluchten doe staat mijn baan niet op de tocht. Ik heb een uitstekend salaris en woon in een Aziatisch land waar ik weinig inkomstenbelasting betaal.’

Jong met pensioen gaan is voor Charlotte niet per se het doel. Maar het lijkt haar heerlijk dat ze over tien jaar zelf kan bepalen hoeveel ze nog vliegt. ‘Het is een zwaar beroep en sommige piloten worden snel oud. Misschien wil ik wel weer voor een Europese maatschappij gaan werken, waar je minder verdient. Of wil ik heel ander werk gaan doen, een bijdrage leveren aan de samenleving. Als je financieel onafhankelijk bent, is dat allemaal mogelijk.’

‘Ik vind het egoïstischer om lui te zijn en je potentie om geld te verdienen niet optimaal te benutten.’

Hoewel persoonlijk geluk in de FIRE-methode centraal staat, heeft het voor Charlotte niets met egoïsme te maken. ‘Ik geef regelmatig geld aan mijn ouders, die niet rijk zijn, en heb vorig jaar nog een vriendin geholpen om haar vakantie te betalen. Met geld kun je andere mensen helpen. Ik vind het egoïstischer om lui te zijn en je potentie om geld te verdienen niet optimaal te benutten.’

Charlotte heeft er plezier in om steeds meer over financial management te leren. ‘Soms lees ik in een boek iets over een begrip dat ik niet goed snap. Dan koop ik weer een ander boek, waarin dat wordt uitgelegd. Inmiddels, als ik in een boekwinkel ben, loop ik meteen naar de boeken die over geld gaan. Mijn vriend staat dan bij de romans te snuffelen. Maar ik lees ook nog steeds wel eens een roman, hoor.’

Gedisciplineerd

Je moet wel een beetje een gedisciplineerd type zijn, zegt Charlotte, om de FIRE-methode succesvol te volgen. Ze houdt haar uitgaven en inkomsten precies bij, met de app Spending.

Toch heeft ze niet het gevoel dat ze zichzelf iets ontzegt. ‘Als ik wat wil, kan ik ’t zo doen. Maar dat is wat anders dan onnodig consumeren. Ik geef niks om bezittingen. Ik heb geen auto. Ik draag kleding van H&M en Zara, want merken interesseren me niks. Ik ga liever backpacken dan in bad liggen in een duur hotel. Ik woon op 50 m2. Soms wil mijn vriend uit eten, en dan zeg ik: nee, moet je kijken wat we allemaal nog in de koelkast hebben! In zekere zin leef ik door als een student.’

‘Er zijn ook de frugal die hards die besparingstips posten waarvan ik in de lach schiet. De was doen bij je vrienden, of de koffiedrek recyclen als bodyscrub.’

En dan valt weer die fameuze term ‘life style inflation’. Want voor Charlotte is het voornaamste FIRE-principe dat je niet gaat leven naar je salarisstijging. ‘Veel piloten hebben twee dure auto’s. Dat vind ik onzin. Er zijn ook light-varianten van FIRE, waarbij je jezelf nog best wat luxe gunt, of slechts een dag in de week zuinig doet. In de VS worden hiervoor creatieve termen als Frugal Friday en Rice and Bean Monday gebruikt. Maar er zijn ook de frugal die hards die op FIRE-fora besparingstips posten waarvan ik in de lach schiet. De was doen bij je vrienden, of de koffiedrek recyclen als bodyscrub. Canadezen die een uur door een sneeuwstorm fietsen naar hun werk, om en de sportschool en het buskaartje uit te sparen. Die blogs zijn vaak het equivalent van de Vrekkenkrant.’

Hipper dan zuinig

Die krant heeft natuurlijk, net als oom Dagobert, een minder cool imago dan FIRE. Frugal klinkt een stuk hipper dan Ons ben zuunig en een lifestyle gericht op consuminderen is ook voor de planeet een gunstiger alternatief. Zodoende lijken FIRE-adepten minder op ouderwetse kapitalisten dan op 21-ste-eeuwse hippies, die in de marge van het systeem een tegencultuur zijn begonnen.

‘De hippie-filosofie heeft vanaf de jaren zestig veel invloed gehad,’ constateert antropoloog Parise. ‘Vooral de laatste tien jaar zie je dat bepaalde elementen mainstream zijn geworden. In de antropologie nemen we aan dat het veertig jaar duurt voordat een micro-initiatief zich verspreid heeft in de bredere gelederen van de samenleving en opnieuw geïnterpreteerd wordt door het grote publiek.’

Wat interessant is, vindt Parise, is dat het hippie-ideaal er nu in geslaagd is te infiltreren in het kapitalistische systeem. ‘Het is door de samenleving geabsorbeerd, waar het de paradoxen van kapitalisme en neoliberalisme ontmoet. Veel mensen hebben bijvoorbeeld te kampen met een burn-out of een gevoel van mislukking. Als dat gebeurt, wil je je levensstijl veranderen en nieuwe paden zoeken om gelukkig te zijn. In de 21ste eeuw gaat dat niet altijd meer via het beklimmen van een maatschappelijke ladder. Het kan ook via persoonlijke groei, zelfhulp, yoga, reizen of FIRE: een mix van kapitalisme met dat hippie-ideaal.’

Door corona zien we des te meer dat de aspiraties van de frugalisten typerend zijn voor deze tijd.

Deze tendens wordt volgens Parise door de coronacrisis verscherpt. ‘Alle verplichtingen waar individuen mee te maken hebben worden alleen maar evidenter door de pandemie. Tegelijk zorgt de crisis ervoor dat veel mensen met een alternatieve lifestyle in contact komen: afstand nemen van werk, van de markt, tijd maken voor familie, doen wat je graag doet. Dan blijkt des te meer dat de aspiraties van de frugalisten typerend zijn voor deze tijd: autonomie, financiële onafhankelijkheid, consuminderen, maar ook de vrijheid om vanuit huis te werken, om aan een eigen project te werken. En nu er een economische crisis op handen is, worden de waarden van de frugalisten alleen maar aantrekkelijker.’

Iets elitairs

Maar dat betekent niet dat FIRE voor iedereen weggelegd is. Parise vreest dat het ideaal van vroeg met pensioen voor de meeste mensen onbereikbaar blijft. ‘Er is veel kennis voor nodig van de beurs, van financiën, van strategie. FIRE-types zijn vaak mensen die goed gestudeerd hebben, meestal een bèta-studie, finance of IT, of het zijn gewoon handige jongens die goed weten in wat voor nieuwe business ze moeten investeren. Dat waren een paar jaar geleden de opkomende carbon free-bedrijven. Daarmee kon je veel geld verdienen in weinig tijd. Niet iedereen heeft toegang tot die kennis. Dus het zal iets elitairs blijven en dat kan ook niet anders: als iedereen het deed, zou de samenleving die we hebben niet meer functioneren.’

‘Als iedereen zo weinig zou consumeren als wij, zou de economie vastlopen en zou niemand kunnen verdienen met beleggen.’

De Groningse pensionado Sietse erkent dat. ‘Als iedereen FIRE-adept was, zou dat niet werken, want wij profiteren van de groei van de economie, zonder erin terug te spenderen. Als iedereen zo weinig zou consumeren als wij, zou de economie vast lopen en zou niemand kunnen verdienen met beleggen.’

Een ethische reiziger

Toch zou het een goede zaak zijn, vindt Sietse, als iedereen een inkomen had om op terug te vallen. Volgens de Groninger zou het beter gaan met de wereld als mensen niet afhankelijk waren van hun baan. ‘Ik ben daarom een voorstander van het basisinkomen: wat ik nu voor mezelf heb georganiseerd, maar dan van staatswege geregeld. Dat kan helpen om onethische zaken op de werkvloer tegen te gaan. Werknemers zouden mondiger worden. Werkgevers zouden zorgvuldiger omgaan met hun personeel. En klokkenluiders hebben dan iets om op terug te vallen.’

Zijn collega’s bij het filmhuis weten niet dat hij zoveel geld heeft. En ook als hij in Berlijn bij mensen op de bank slaapt, praat hij niet over geld. Maar Sietse ziet zichzelf niet als een profiteur. ‘Ik doe veel vrijwilligerswerk, overal ter wereld. Als ik in Frankrijk onderweg ben, kijk ik vaak op een site als helpx.net of er in de buurt wat te doen is. Dan ga ik een weekje meehelpen op een organic boerderij tegen kost en inwoning. In India slaap ik vaak bij mensen thuis, voor een paar dollar. Zo helpen we mekaar, buiten de toeristische paden om. Dus ik wil zeker niet zeggen dat ik een weldoener ben, maar ik probeer wel een ethische reiziger te zijn.’

‘Het besef dat je met elke euro die je bespaart, een paar minuten tijd kunt kopen om van het leven te genieten.’

De vraag of hij niet ‘iets goeds’ met zijn geld zou moeten doen, vindt hij dan ook wat flauw. ‘Ik heb mijn geld opzij gezet, een ander heeft het uitgegeven aan onnodige zaken. Nu heb ik net genoeg om onafhankelijk te zijn. En als je veel tijd hebt, kun je eerder wat voor een ander doen.’

Geld interesseert hem uiteindelijk niet, zegt hij. De FIRE-filosofie betekent voor Sietse: vrijheid, onafhankelijkheid. ‘Het besef dat je met elke euro die je bespaart, een paar minuten tijd kunt kopen om van het leven te genieten. Die wijsheid zouden ze jongen mensen moeten meegeven, in het onderwijs, vind ik. Van een modaal maandsalaris in Nederland kun je in India een half jaar leven. Dat doe ik nu ook: ik ben de helft van het jaar op reis, in Azië of Zuid-Amerika. En zelfs als ik ooit weer zou gaan werken, zou ik niet van mijn baas afhankelijk zijn. Ik noem mijn vermogen dan ook fuck you-money. Dat je voor niemand hoeft te buigen. Dat is onbetaalbaar.’