Film / Bruce Willis
Een nieuwe Die Hard-film heeft altijd iets treurigs. Want hoe de filmmakers zich ook uitsloven in het uitserveren van achtervolgingen, ontploffingen en slechteriken die het op de wereld (lees Amerika) hebben gemunt, het wordt nooit meer zo goed als de eerste Die Hard uit 1988. Je mag blij zijn als een vervolgfilm bij vlagen raakt aan het origineel dat een kwart eeuw geleden het actiespektakel opnieuw uitvond, en met Bruce Willis als politieman John McClane een originele draai gaf aan het begrip actieheld.
McClane bleek een kalend, slonzig, tegen zichzelf pratend machomannetje dat worstelde met zijn vliegangst en zijn geëmancipeerde echtgenote. Het bioscoopfilmlange gevecht dat hij in zijn eentje voerde met een stel goed georganiseerde, geldbeluste terroristen in een protserige kantoortoren in Los Angeles die aan het eind van de film grotendeels vernietigd was, dreef op de woede en wanhoop van een man in crisis. Hij bevocht zich een plaats in de samenleving door terug te vallen op oude mannelijke waarden als de bescherming van zijn familie, het recht op zelfverdediging, vertoon van wapenbeheersing, fysieke kracht en een blinde actiebereidheid die grenst aan overmoed.
De wanhoop heeft plaatsgemaakt voor een zuchterige mopperigheid, de explosieve woede is gebleven. Maar wat deze actieheld blijft onderscheiden van al die andere zwaarbewapende onrechtwrekers, is de kwetsbaarheid van John McClane, en zijn humor. Anders dan de Schwarzeneggers, Van Dammes en Stallones lijdt John McClane zichtbaar onder de klappen die hij uitdeelt en ontvangt. Een ongeschreven wet van de Die Hard-serie is dat Willis de film begint in een maagdelijk wit hemdje of T-shirt dat gaandeweg bijna zwart wordt van vuil, zweet en bloed. En zijn alle tegenstanders verslagen, dan wankelt hij compleet gemangeld richting de klaarstaande ambulance.
In de eerste Die Hard sloop Willis op blote voeten door het met glas bezaaide kantoorgebouw omdat hij braaf de kalmeringstip van een medepassagier in het vliegtuig naar Los Angeles had opgevolgd om bij aankomst je schoenen uit te trekken. De vergeefse poging om zijn bebloede voeten in de schoenen van een uitgeschakelde tegenstander te proppen, leidde tot een van zijn vele geestige mopper-oneliners uit de film: ‘Negen miljoen terroristen op de wereld, en ik moet er één doden met voeten die kleiner zijn dan die van mijn zus.’
Die snedige oneliners karakteriseren John McClane net zo goed als zijn superieure, vaak inventieve stuntgeweld. Het allerleukste is wanneer dat samenkomt. In Die Hard 4.0 haalt hij een vijandige helikopter neer door een rijdende auto de lucht in te katapulteren. Zijn antwoord op de verbazing van zijn jeugdige medestrijder over deze originele stunt is een van de meest geciteerde zinnen uit deze film: ‘I ran out of bullets.’
Het ontbreken van die typische John McClane-humor is de reden dat Die Hard 2 de slechtste in de serie is. Je mag dus al blij zijn dat de nieuwste Die Hard-film, A Good Day to Die Hard, momenten bevat waarop Bruce Willis de kijkers laat grinniken om een droge opmerking, of om zijn ingehouden verbijstering ten aanzien van de babbelzieke idioten die hij altijd op zijn pad treft, zoals de taxichauffeur in Moskou (waar A Good Day to Die Hard zich afspeelt) die uitbarst in Sinatra’s jubelzang over New York zodra hij doorheeft dat McClane een Amerikaan is. Met zijn geestige opmerkingen, in combinatie met dat scheve, ondeugende lachje en zijn flemende, schorre stem veroverde deze actieheld ook de harten van (vrouw)volk dat niet opgewonden wordt van ratelende machinegeweren.
Maatjes met Bush
Die sexy charme kenden de televisiekijkers al van Willis’ eerste grote rol in de lichtvoetige, campy detectiveserie Moonlighting. Acht seizoenen lang was hij David Addison, de arrogante, zelfingenomen partner van Cybill Shepherd als de nuffige Maddie Hayes. Moonlighting was vernieuwend in het spel met clichés uit klassieke films en in de onderonsjes met de kijkers. Als de harrewarrende detectives van het bordkartonnen bureautje Full Moon weer vrede sloten, beloofden ze ook de kijkers plechtig beterschap.
Het leek ongerijmd om zo’n lichtvoetige comedy-acteur tot woeste actieheld te bombarderen, maar in zijn openbare onderzoek naar wat een macho met ouderwetse ideeën heden ten dage nog voorstelt, lag Die Hard voor Willis in het verlengde van Moonlighting. Zelf heeft hij altijd toegegeven dat hij in de televisieserie niet veel anders deed dan wat hij als werkzoekend acteur ’s nachts achter de tap deed van de cafés waar hij zijn geld verdiende: de bezoekers vermaken met zijn grappen en snelle praatjes. En wat Die Hard zo bijzonder maakte, was de manier waarop hij erin slaagde om ook in een actiethriller dicht bij zijn geestige zelf te blijven.
De stunts zijn per vervolgfilm spectaculairder geworden, maar het karakter van John McClane verschilt nog altijd weinig van de persoon die Willis ook buiten de filmcamera’s is. Een coole, charmante grapjas, schaamteloos ouderwets in zijn ideeën over vrouwen die hij adoreert maar van wie hij niets zegt te begrijpen, en over mannen die doen wat hun DNA hun opdraagt: de wereld regeren en hun geslachtsdeel achternalopen. Willis is conservatief in zijn politieke voorkeur, hij was de beste maatjes met George Bush, is voor wapenbezit en steunt waar hij kan de soldaten op buitenlandse missies – hij werd geboren op de militaire basis van zijn vader en zijn diepe respect voor de opofferingsbereidheid van mannen in het leger klinkt door in zijn vele rollen als militair.
Hij steekt graag de draak met moderne kunst. Toen kunstenaar Christo het Central Park had behangen met oranje banieren, verscheen Willis in de talkshow van David Letterman in een knaloranje maatkostuum dat zijn kleermaker ‘mister Wang’ gemaakt zou hebben van de oranje stof die Willis ruimschoots in het New Yorkse park zei te hebben aangetroffen. En als antwoord op Lady Gaga’s vleesjurk kwam hij aanzetten met een pruik van filet americain op zijn kale hoofd, waar hij Letter­man een hapje van dwong te nemen.
Maar ondanks zijn conservatisme is Willis opvallend ruimdenkend in zijn afkeer van alles dat naar racisme of discriminatie ruikt, of het nou gaat om ras, huidskleur of seksuele voorkeur. Ook zijn filmpersonages zal je nooit betrappen op laatdunkende opmerkingen over gekleurde filmfiguren, homoseksuelen en zelfs niet over de vrouwen met wie hij altijd in de clinch ligt. Hoewel hij te boek staat als een womanizer is Willis op het witte doek juist een eenzame romanticus die keurig afstand houdt tot het vrouwelijk schoon dat hem omringt, een uitvergroting van zijn eigen verlangen naar een stabiele liefdesrelatie en zijn onvermogen om dat voor elkaar te krijgen.
Zijn vechthuwelijk met actrice Demi Moore, met wie hij drie dochters kreeg, heeft de Amerikaanse roddelpers aardig beziggehouden. Maar nu ze uit elkaar zijn, en Willis een veel jonger model aan te haak heeft geslagen met wie hij nog een dochter heeft, hebben Moore en hij elkaar gevonden in het co-ouderschap, en hij is aandoenlijk in zijn pogingen om een goede vader te zijn voor al zijn dochters. Dat streven zie je terug in de Die Hard-serie. John McClanes stevige ex-vrouw is van het toneel verdwenen, maar zijn kinderen geven hem de kans om nog altijd hopeloos in de weer te zijn met zijn uiteenvallende gezin. ‘What happened to “Dad”’ vraagt hij in de nieuwste film aan zijn in Rusland teruggevonden zoon Jack, die net als de dochter in Die Hard 4.0 zijn gemankeerde vaderschap onderstreepte door hem steevast aan te spreken met ‘John’.
Verder koestert McClane weer fijn zijn gevoel te ouderwets te zijn voor de moderniteiten van een veranderende wereld, een stellingname die hij vijfentwintig jaar terug al debiteerde en die goed van pas komt voor een ouder wordende actieheld.
Tot grote opluchting van de (vrouwelijke) Bruce Willis-fans heeft de acteur op zijn zevenenvijftigste niet het oudemannenlijf van Harrison Ford, die op dezelfde leeftijd zijn laatste Indiana Jones-film speelde. Willis, die van een bezoek aan de sportschool een dagelijkse routine heeft gemaakt, is nog aardig in vorm. Hij is nooit zo’n kleerkast geweest als collega-actiehelden Sylvester Stallone en Arnold Schwarzenegger. En in A Good Day to Die Hard buit hij zijn slanke voorkomen juist slim uit: naast zijn wat dommige spierbundel van een volwassen zoon (Jai Courtney) is Willis de belichaming van een intelligente, door ervaring gerijpte wendbaarheid.
Onze held heeft nog een andere eigenschap die aan de zijde van zo’n jonge krachtpatser goed uit de verf komt. Zoon Jack is net zo’n verbeten vechter als zijn vader, maar hij heeft nog een (jeugdige) volgzaamheid ten opzichte van zijn superieuren. Het diepe wantrouwen van de vader tegenover elke vorm van autoriteit – of het nou de bazen van zijn politiekorps betreft, de opgeblazen figuren van de geheime dienst of machtige politici – blijkt keer op keer zijn overlevingskans te vergroten.
Ouwe rockmuziek
Dwarsigheid, vrijheidsdrang en een groot gevoel voor autonomie, als je de figuren beziet die Bruce Willis vanaf zijn eerste grote rol heeft gespeeld, dan zijn dat belangrijke constanten. En ook daarin vallen rol en acteur samen. Willis staat te boek als een volstrekt eigenwijze acteur, die zich voortdurend bemoeit met het script, de scènes die hij moet spelen en zelfs de uiteindelijke montage. De regisseur van de oorlogsfilm Hart’s War (2002) waarin Willis de indrukwekkende, zwijgzame leider is van krijgsgevangen geallieerden in een Duits kamp, prijst in het commentaar op de dvd het overzicht van de acteur die tijdens het draaien al voorspelde welke scènes in de montage zouden sneuvelen, en voortdurend in de gaten hield of de ingewikkelde plot dan nog wel standhield. En over de originele, adembenemend verstilde superheldenfilm Unbreakable (2000), de tweede film die Willis maakte met de jonge Indiase regisseur van The Sixth Sense, zei Willis in een interview dat het de eerste keer was dat hij zich als acteur volledig overgaf aan een regisseur, en dat wilde blijkbaar heel wat zeggen.
Zijn bemoeienis met de teksten zorgt ervoor dat veel van zijn eigen thema’s terugkomen bij zijn personages: zijn verzuchting ‘I’m getting old’ bij het zien van iemand in een modieuze outfit (zelf draagt hij nooit iets opzichtigs, behalve voor de grap), en zijn voorkeur voor ouwe rockmuziek en soul (hij zingt z’n halve leven al golden oldies in zijn eigen band). Als in The Last Boy Scout een misdadiger moe wordt van zijn wisecracks en zegt dat hij de detective die Willis speelt wil zien schreeuwen van pijn, luidt het antwoord van Willis: ‘Play me some rapmusic.’
Trouw aan zijn keuzes
De autonomie van Willis spreekt ook uit zijn keuze voor films waar hij als acteur en ook wel eens als producent aan meewerkt. Soms zijn dat zelfgeschreven films van nog onbekende jonge makers, zoals The Sixth Sense waarin Willis de bedachtzame psychiater speelt van het jongetje dat doden ziet, of Pulp Fiction, de eerste succesfilm van Quentin Tarantino, waar hij aan meedeed voor een schijntje plus een deel van de opbrengst.
Volgens sommigen betekende Pulp Fiction, waarin Willis een uitgerangeerde bokser speelt die al zijn schietgrage opponenten uiteindelijk te slim af is, evengoed een comeback voor John Travolta als voor Bruce Willis. Maar eigenlijk hebben begrippen als een carrièredip of een comeback nauwelijks betrekking op Willis, wiens populariteit amper lijkt aangetast door de vele flops uit zijn filmografie waarin hij schitterend ten onder ging. Misschien omdat hij het geen punt vindt om zijn eigen clichés vrolijk op de hak te nemen. In Ocean’s Twelve speelt hij een gastrolletje als de Bruce Willis die hij vooral in het begin van zijn carrière was: een met geld smijtende feestganger met de mooiste actrices aan zijn arm. En in de Hollywoodsatire The Player gaf hij eigenhandig een simplistische samenvatting van zijn Die Hard-oeuvre: hij schoot zichzelf een weg door een lullig decortje om een hysterische Julia Roberts te bevrijden, en antwoordde op haar vraag waarom hij zo laat was met de oneliner: ‘Traffic was a bitch.’
Willis houdt er evenveel van om risico’s te nemen als op safe te spelen, lijkt de hele filmbusiness als één groot roulettespel te beschouwen en komt er rustig voor uit dat hij aan bepaalde films meewerkt voor de lol of voor de centen. Maar in interviews blijft hij trouw aan zijn keuzes, en via de publieksopbrengsten van films die door de kritiek zijn neergesabeld, zoals de prettig ironische Bruce Willis-redt-de-aarde-film Armageddon krijgt hij soms zijn gelijk.
In de flauwste komedies blijft hij als acteur overeind: waar zijn collega’s aan overacting doen, blijft hij vasthouden aan zijn eigen ideeën over wat leuk is en wat niet. ‘Hij is zo zeker van zichzelf, dat hij erop vertrouwt dat hij maar heel weinig hoeft te doen,’ zo karakteriseerde een Amerikaanse journalist ooit treffend zijn acteren. Op zijn slechtst is Bruce Willis in groepsfilms, zoals The Expendables-films waarin hij acteert naast zijn dikke vrienden Stallone en Schwarzenegger, met wie hij ook de Planet Hollywood-barketen runt. Willis is geen groepsmens. Hij is op zijn best als je de gebeurtenissen in een film kan bezien vanuit zijn perspectief. Als je heel dicht bij hem kan komen en zijn hese stem in je oor fluistert, terwijl zijn felle haviksogen de omgeving afspeuren en je de radertjes in zijn brein kan horen ratelen. Kijk naar zijn charismatische oude politiemannen in de prachtige stripverfilming Sin City of de sterke thriller 16 Blocks, geniet van de stilte die hem omringt als de betrokken psychiater in The Sixth Sense of de gewone man die een superheld blijkt in Unbreakable, zie hem precies op tijd exploderen in Pulp Fiction of, vooruit, in de nieuwste Die Hard en je ziet een groot acteur die in al zijn rollen vertelt dat een man maar op één ding kan vertrouwen: zijn ­eigen morele kompas.