IDFA
Op 17 september werden in Iran zes documentairemakers gearresteerd op beschuldiging van samenwerking met BBC Persian, de in Iran verboden zender die via de satelliet uitzendt. Vijf van hen zijn inmiddels op borgtocht vrij, een van hen, Mojtaba Mirtahmasb, zit nog vast. Allemaal zullen ze voor de rechter moeten verschijnen. De arrestatiegolf is het laatste voorbeeld van toenemende repressie in de Iraanse filmindustrie.
De jacht op filmmakers begon vlak na de frauduleuze presidentsverkiezingen van 2009. Miljoenen Iraniërs voelden zich bestolen van hun stem en gingen de straat op. De onvrede leidde tot de grootste antiregeringsprotesten, de hardste repressie en de ergste politieke crisis in Iran sinds de revolutie van 1979. Duizenden demonstranten, politieke opponenten en journalisten werden opgepakt. Ook filmmakers moesten het ontgelden. Documentairemaker en vaste IDFA-gast Maziar Bahari (Along came a spider) was een van de slachtoffers: 118 dagen zat Bahari in de beruchte Evin-gevangenis, waarvan 107 dagen in eenzame opsluiting. Bahari leerde de zwartste kant van het regime kennen; hij kreeg de absurdste beschuldigingen te horen (&#8216;You are a special spy, a media spy&#8217;) en werd fysiek en psychologisch gemarteld.
Deze zomer verscheen Bahari&#8217;s boek Then they came for me, waarin hij openhartig en met bijtende humor over zijn gevangenschap schrijft. De dubbele moraal, stuitende onwetendheid en het fanatisme die uit de gesprekken met zijn ondervrager naar voren komen, geven een interessant inkijkje in de aard van het Iraanse regime. Maar zijn boek laat ook zien dat internationale aandacht voor Iraanse gevangen wel degelijk helpt.
Wereldwijde campagne
Terwijl zijn bewakers Bahari voorhielden dat de wereld hem vergeten was, voerden vrienden, familieleden en collega&#8217;s een wereldwijde campagne om hem vrij te krijgen. Ook het IDFA verzamelde handtekeningen. De inspanningen bleven niet zonder resultaat. &#8216;De ergste nachtmerrie van een gevangene is vergeten te worden,&#8217; vertelt Bahari. &#8216;Op een ochtend sprak een bewaker me aan met &#8220;Mr. Hillary Clinton&#8221;. Toen wist ik dat er internationale aandacht voor mij was.&#8217;
Bahari kon na zijn vrijlating op borgtocht uit Iran wegkomen. Sindsdien voert hij actie voor lotgenoten. &#8216;Filmmakers worden de afgelopen maanden systematisch opgepakt, ondervraagd, krijgen een uitreisverbod of huisarrest. Er is een ongekende intimidatiecampagne aan de gang,&#8217; vertelt Bahari over de telefoon. Hij is een paar dagen in New York om samen met Jon Stewart van de Daily Show te werken aan de verfilming van zijn boek. Volgens Bahari schiet het Iraanse regime zich met zijn harde opstelling in de voet. &#8216;Ik heb nooit een activist willen zijn. Dat geldt ook voor mijn collega&#8217;s, we willen films maken. Maar het Iraanse regime dwingt ons in die rol.&#8217;
Verstopt in een taart
Een bekend slachtoffer van de intimidatiecampagne is gevierd cineast Jafar Panahi (The Circle, Offside). Panahi werd veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf. Verder mag hij twintig jaar geen films maken, geen interviews geven en het land niet verlaten. In afwachting van zijn hoger beroep is Panahi onder huisarrest gesteld. Maar ook hij laat zich niet de mond snoeren.
Panahi deed wat hij het beste kan; een film maken. This Is Not a Film, gefilmd met een eenvoudige digitale camera en een iPhone, toont een dag uit het leven van de geïsoleerde filmmaker. We zien Panahi op de leguaan van zijn dochter passen, bellen met zijn advocaat en scènes uit een nooit gemaakte film naspelen. Samen met filmmaker Mojtaba Mirtahmasb reflecteert Panahi ook op het vak van filmmaken. Wanneer maak je een film en overtreed je dus de wet? En is Mojtaba, die de camera bedient, dan medeplichtig? De bij vlagen humoristische scènes krijgen een bittere nasmaak nu ook Mojtaba Mirtahmasb is gearresteerd en de rechtbank Panahi&#8217;s beroep vorige maand heeft afgewezen.
This Is Not a Film werd op een usb-stick, verstopt in een taart, naar het buitenland gesmokkeld en op tal van festivals getoond. Ook het IDFA heeft Panahi&#8217;s film op het programma staan. Maar het Amsterdamse documentairefestival gaat verder.
In reactie op de arrestatie van de zes documentairemakers zette het IDFA samen met Maziar Bahari begin oktober een campagne op poten om het Iraanse Cinema Verité documentaire filmfestival, dat van 7 tot en met 14 november in Teheran plaatsvond, te boycotten. Festivaldirecteur Ally Derks: &#8216;Het is walgelijk dat filmmakers in Iran op deze manier behandeld worden. Bovendien bevinden zich onder de gearresteerde filmmakers goede vrienden die al jaren naar het IDFA komen, dus natuurlijk voeren we actie.&#8217;
De campagne vond gehoor: tweeëndertig van de zesendertig geselecteerde filmmakers trokken hun films terug, het festival werd daarmee pootje gelicht. Maar treffen dit soort acties niet het gewone publiek? Derks vindt van niet. &#8216;Het festival is een direct verlengstuk van de Iraanse overheid. Het gewone publiek kan er niet naar toe, alleen een handjevol genodigden krijgt kaartjes. Het festival is voor het regime een manier om te laten zien: we zijn heus wel democratisch, we hebben geen censuur. Onzin natuurlijk. We vinden dat in een periode dat Iran zo omgaat met zijn filmmakers, westerse makers zich niet voor het karretje van het regime moeten laten spannen.&#8217; Als reactie op de campagne beschuldigde het festival het IDFA en de filmmakers ervan onder invloed te staan van &#8216;de zionistische lobby&#8217;. Ally Derks: &#8216;Dat antwoord zegt al genoeg over de aard van het festival.&#8217;
Maziar Bahari is ervan overtuigd dat dergelijke campagnes noodzakelijk én zinvol zijn. &#8216;Internationale aandacht helpt, dat heb ik zelf ondervonden. Zolang er aandacht voor mensen is, kunnen ze niet zomaar verdwijnen.&#8217; n
Maziar Bahari is tijdens het IDFA te gast. Op 22 november is Bahari aanwezig bij de uitgebreide Q&#038;A na de film ‘Letters from Iran’ (Manon Loizeau).
‘This Is Not a Film’ is te zien op het IDFA. Zie www.idfa.nl

Eefje Blankevoort

Gerelateerd