De betere porno
Dankzij internet is porno overal en altijd beschikbaar. Met vooral veel siliconenlichamen in slecht geacteerde extase. Vrouwelijke porno¬regisseurs leiden een tegenbeweging.
Het is gezellig op het vierde Porn Film Festival Berlin. Niet spannend, niet ranzig, niet extreem. Gewoon, gezellig. Het publiek, vooral dertigers en veertigers, evenveel mannen als vrouwen, wacht braaf in de rij voor de meestal uitverkochte voorstellingen. Dat ze zich enigszins alternatief kleden, is niets bijzonders voor Kreuzberg. Aan niets is te zien dat deze mensen in de rij staan voor porno, van twaalf uur ’s middags tot twaalf uur ’s nachts, vier dagen lang, in drie zalen. Met de Wallen heeft dit niks te maken.
Dat geldt ook voor de inhoud van de vertoonde films. Mainstream porno heeft hier weinig te zoeken. Wat wel wordt vertoond, zijn korte films van onafhankelijke makers, experimentele films, films rond seksuele subculturen (homoseksueel, transgender, fetisjismen) en lange films die op een relatief eigenzinnige manier seks verbeelden. Van intieme portretten zonder enige expliciete beelden tot snoeiharde films met bondage, zweepslagen en fisting.
Soms reageert het publiek wat lacherig, uit onwennigheid om in een stampvolle zaal, schouder aan schouder, naar metershoge geslachtsdelen te kijken. Maar het went snel, dankzij de beschaafde locatie, de serieuze presentatie en de open discussies. Onder deze omstandigheden is porno in de bioscoop even gewoon als bloot in de sauna.
Deze sfeer van alledaagsheid is een verademing. Het biedt ruimte om porno nu eens niet als probleem te bespreken, maar als een artistieke uiting met maatschappelijke relevantie. Het publiek gaat graag met de makers in discussie en ook wanneer de technische kwaliteiten tegenvallen – wat regelmatig het geval is – kunnen regisseurs en acteurs rekenen op applaus. Vaak vooral voor hun moed en doorzettingsvermogen; soms ook oprecht voor het resultaat.
Humanistische porno
Een opvallend aantal van die regisseurs bestond dit jaar uit vrouwen. Veertig procent van het aanbod was van hun hand en volgens de festivalorganisatie vormen vrouwen momenteel de interessantste groep makers. De meeste van die vrouwelijke regisseurs maken hun films nadrukkelijk voor vrouwen.
Seksfilms door en voor vrouwen – dat is niet het eerste waar mensen bij porno aan denken. Toch gaat het inmiddels om tientallen vrouwen, die vooral de laatste jaren actief zijn. Candida Royalle (Eyes of Desire; Afrodite Superstar), een elegante en zelfbewuste verschijning met zilvergrijs haar, was in de jaren tachtig een van de voorlopers. ‘Toen ik in Porn Valley [de Californische San Fernando Valley, centrum van de Amerikaanse mainstream pornoproductie; red.] voor het eerst zei dat ik porno voor vrouwen wilde maken, kreeg ik van de mannen een aai over mijn bol. Het is goed met je, Candy, zeiden ze, maar die markt bestaat niet. Porno is voor mannen.’
Royalle zette door en maakte een reeks succesvolle, deels op film geschoten seksfilms waarin de opwinding van vrouwen een grotere rol speelt dan in standaardporno, met zijn mechanische opeenvolging van standjes. ‘Ik noem dat porn by numbers. Ik verlegde de aandacht van de genitaliën naar het hele lichaam. Daarom heb ik ook de cumshots [het tonen van het klaarkomen van de man; red.] afgeschaft. Ik zie liever de gezichten of handen van mensen als ze hun hoogtepunt bereiken.’
Haar films worden vaak aangeprezen als seksfilms voor vrouwen. Toch wil Royalle haar werk geen ‘feministische porno’ noemen. ‘Ja, ik ben een feminist, maar ook een humanist. Ik maak mijn films ook voor mannen. In het begin waren zij juist mijn grootste kopers: eindelijk een film die hun vrouw misschien ook leuk zou vinden.’ En, met een voldaan lachje: ‘Tegenwoordig is het vaak andersom.’
Humanistische porno dus. Een begrip dat, net als ‘feministische porno’, een beetje wringt. Porno heeft nu eenmaal negatieve connotaties. Vrouwen zouden louter slachtoffer zijn van pornografie, zowel als gedwongen performers als door het negatieve effect van de films op een mannelijk publiek. Maar de radicaal-feministische beweging die zich daarom tegen alle porno keerde, onder het motto ‘porno de theorie, verkrachting de praktijk’, lijkt zijn langste tijd te hebben gehad. De huidige generatie regisseurs laat zich liever leiden door sex-positive feministen en door sekspionier Annie Sprinkle, die zei: ‘Het antwoord op slechte porno is niet geen porno, maar betere porno.’ Want waarom zouden vrouwen niet net zo goed recht hebben op opwindende films?
Daarnaast speelt nog een maatschappelijk belang. Nu de beschikbaarheid van porno dankzij internet extreem is toegenomen, ontkomen we er niet aan om vroeg of laat de kwaliteit van het aanbod ter discussie te stellen. De beste manier om dat te doen, is door met betere alternatieven te komen.
Geuzenterm
Bij een belangrijk deel van het publiek is het beeld van porno nog steeds: goedkoop, slecht gemaakt en vrouwvijandig. Daarom vermijden veel vrouwelijke makers het woord ‘porno’. Anderen gebruiken het juist als geuzenterm, zoals de Franse regisseur Ovidie, maker van het geestige (en voor een seksfilm opvallend goed geacteerde) Histoires de Sexe(s): ‘Ik ben er trots op een pornograaf te zijn, en een slet, en een hoer. Ik denk dat we die termen moeten koesteren.’ Maar ook zij wil haar werk onderscheiden van de pornografische hoofdstroom.
Regisseur Shine Louise Houston, maker van verhalende seksfilms met lesbische en transgender-thematiek als Champion, denkt dat de naam de praktijk zal volgen. ‘We zijn het genre aan het hervormen en misschien dat daardoor de betekenis van het woord “porno” verandert. Of er komt een nieuwe naam. Maar we moeten niet ontkennen dat we in een traditie staan die zo oud is als de cinema zelf.’
In tegenstelling tot enkele collega’s, die worstelen met financiering en distributie, is Houston optimistisch over de toekomst. ‘Ik geloof dat er een markt is voor speelfilms met gemotiveerde seks. En het geld dat daarmee te verdienen valt, is voor ons. Daarom moeten we onze films zelf distribueren. De bestaande porno-industrie, dat zijn de dinosauriërs. Zij zijn aan het uitsterven, door allerlei factoren, waaronder de gratis online porno. En wij zijn de kleine zoogdieren die hun plaats innemen. Je zult zien dat over twintig jaar alles anders is.’
Echte opwinding
Het belangrijkste onderscheid van hun films met die mainstream is volgens veel vrouwelijke regisseurs de zichtbare, echte opwinding van de acteurs. Dat beaamt ook Jennifer Lyon Bell, een in Amsterdam wonende Amerikaanse maker. Zij vertoonde in Berlijn Matinee, een half uur durende film met een overtuigende seksscène, waarin een man en een vrouw – geen professionele pornoacteurs – afwisselend leiden en volgen. Lyon Bell: ‘Mijn belangrijkste bezwaar tegen mainstream porno is de afwezigheid van een authentieke ervaring. Het is goedkoper en gemakkelijker om films te maken zonder opwinding. Echte opwinding kost tijd en geld. En die stop ik er graag in, want daar gaat het juist om. Kijk, voor veel performers is porno gewoon een baan. Wie ben ik om te zeggen dat ze hun orgasmen niet mogen faken? Ik hoef het alleen niet te zien.’
Expliciete seks met geloofwaardige opwinding en met verleiding, intimiteit en communicatie – soms onderbroken door wat humor, meestal ingebed in plot of context. Vooral van vrouwen wordt een groeiende vraag verwacht naar zulke seksfilms. En volgens de ijzeren wetten van de markt zal op een groeiende vraag een groeiend aanbod volgen en daarmee een structurele verandering van het pornolandschap. Na decennia van feministische discussies en maatschappelijke strijd kunnen vrouwen nu eindelijk porno veranderen – door het te kopen.
Vrouwen kiezen porno
Pornopanel / ‘De vrouw maakt zelf wel uit hoe diep ze gaat.
‘Het is een fabeltje dat vrouwen niet naar porno kijken. Wat wel klopt, is dat vrouwen meestal iets anders van seksfilms verlangen dan mannen. Daarom: een middagje doorspoelen met het vrouwenpanel van Shespot. Ja, er zijn ook mannen die haar site bezoeken – omdat ze wel eens wat anders willen. Maar Liesbet Zikkenheimer heeft Shespot.nl opgericht voor vrouwen. Het internet mag vergeven zijn van seks, er is maar met moeite iets te vinden dat vrouwen interesseert. En dan gaat het niet alleen om David Hamilton-achtige softseks. Dat blijkt uit een middagje meekijken bij Zikkenheimer thuis op de bank.
Terwijl buiten de sneeuw blijft vallen, staat binnen een home cinema-set klaar met een joekel van een flatscreen. Zo organiseert Zikkenheimer ongeveer één keer in de twee maanden een bijeenkomst om films te selecteren voor haar site. Daaraan doen alleen vrouwen mee – mijn aanwezigheid wordt voor één keertje hoffelijk getolereerd.
De andere aanwezigen zijn Hanna van der Molen, werkzaam voor de vrouwvriendelijke Amsterdamse seksshop Female & Partners, en ‘Emma Ligthart’ – niet haar echte naam, omdat ze bij het Googlen niet direct met porno in verband gebracht wil worden. Want bij Zikkenheimer op de bank mag de sfeer dan gemoedelijk zijn (glaasje wijn, toastje zalm erbij), in de buitenwereld blijven de taboes groot. Een sollicitatie is zo verziekt.
Schoenen aanhouden
De eerste film op de stapel is van Christine le Duc – de naam doet de wenkbrauwen al fronsen. De gast is de eerste ‘vrouwvriendelijke film’ van het bekende seksimperium, maar kan op weinig genade rekenen. Van der Molen: ‘Dat acteren!’ Ligthart: ‘Schoenen aanhouden. Nooit erg geloofwaardig.’ Ook de voice-over moet het ontgelden. Zikkenheimer: ‘Alles wordt eerst aangekondigd en achteraf nog eens herhaald. Ze denken kennelijk dat vrouwen extra informatie nodig hebben.’ Dat De gast op een herkenbaar Nederlandse locatie speelt (Amsterdam) en dat de man en vrouw er niet slecht uitzien, kan de film niet redden. Ligthart: ‘Wat hebben vrouwen eraan om te zien dat de man niet in ze wil klaarkomen? Dat is voor mannen. Die geloven het niet zonder cumshot.’ Van der Molen: ‘Deze film slaat op alle punten de plank mis. Het enige wat ze tegen elkaar gezegd hebben, is oh it’s you again!’ Niet alleen inhoudelijk valt de film tegen; de Hollandse vrouw wil waar voor haar geld. ’19 euro 95 voor 38 minuten,’ rekent Zikkenheimer voor, ‘en de eerste twintig minuten gebeurt er niks.’
Groot enthousiasme is er daarentegen voor Matinee van Jennifer Lyon Bell. Ook hier gaat het om een enkele scène van een man en een vrouw die voor het eerst seks hebben. Het verschil: er zit een aardig verhaaltje omheen, de seks oogt natuurlijk en met name de vrouw is zichtbaar opgewonden. Het panel blijft een tijdje stil zitten kijken. Dan zegt Van der Molen: ‘Een wereld van verschil met de vorige.’
Ligthart: ‘Het is ook mooi belicht. Dat is vaak het verschil tussen goede en slechte porno.’ En even later, tevreden: ‘Ja. Een echt orgasme.’ De vrouw in de film schokt nog na, met rode konen en de armen van de man om haar heen. Van der Molen concludeert: ‘Fantastisch. Mogelijk de beste seksscène ooit. En dit is niet alleen damesporno. Ik denk dat veel vrienden van mij hier ook blij van worden.’ Ligthart: ‘Al die rapjongetjes, met hun on your knees bitch, zouden dit eens moeten zien.’
Roze broekje
Als volgende film kiest Zikkenheimer voor iets totaal anders, Deviant van Tanya Hyde (een pseudoniem waarachter een man schuilgaat). Deviant is hardcore porno, die snel ter zake komt, maar afwijkt in muziekkeuze (industriële elektronica), setting (mannen die met ontbloot bovenlijf in een fabriekshal werken – een mannelijke variant op Benny Benassi’s bekende videoclip Satisfaction) en psychologie: de vrouw is de directeur, de mannen zijn haar gewillige ondergeschikten. Van der Molen: ‘Het is duidelijk dat zij de baas is. Dat is leuk. En het is goed gefilmd.’ Ligthart: ‘Haar roze broekje is wel erg over the top. Maar ze zijn weer terug, hè? Burleske. Liggen ook op de Noordermarkt.’
Dat er nauwelijks verhaal is, is geen probleem, vinden de vrouwen alledrie. Zikkenheimer: ‘Mannen denken vaak dat vrouwen per se een verhaal nodig hebben, maar dat is niet zo. Wel een context, een setting, waarin we kunnen geloven dat ze opgewonden raken.’ Maar over een orale scène zijn ze eensgezind negatief. Zikkenheimer: ‘Die hand moet weg achter haar hoofd. Die vrouw maakt zelf wel uit hoe diep ze gaat.’ Het vastpakken van een vrouwenhoofd om daarna – vaak tot kokhalzen aan toe – de mond krachtig te penetreren is een van de grootste porno-ergernissen van vrouwen. Ook het pornomanifest dat Lars von Triers productiemaatschappij Zentropa in 1998 publiceerde, veroordeelde deze praktijk expliciet. Maar verder is het panel in grote lijnen positief. Wat onderstreept dat het van de hedendaagse vrouw allemaal niet zo soft hoeft.
De volgende stop is de eighties. Zikkenheimer: ‘Dus: nog haar.’ Ze zet ’n Schot in de roos aan, een film uit 1983 van de Nederlandse regisseur Willem van Batenburg. Van der Molen: ‘Dit is gewoon een erg leuke film. Van Batenburg was voor zijn tijd – en budget – een uitstekende filmmaker.’ Ligthart: ‘Diane de Koning heeft een prachtig lijf. En je kunt zien, dat ze er plezier in heeft.’ De drie vrouwen delen een weemoed naar de tijd dat porno nog op film gedraaid werd. Zikkenheimer: ‘Toen hadden mensen nog lol in seks. Toen ik deze film voor het eerst zag, dacht ik: hier zijn we dus de hele tijd naar op zoek. Maar we hadden het al.’
Online porno
Wie ‘porno’ googlet, raakt snel ontmoedigd. Maar net als bij alle online subculturen is het een kwestie van in de goede netwerken belanden. Goede beginpunten voor alternatieve porno, met name voor vrouwen, zijn IndieNudes, JanesGuide, Clitical en TinyNibbles (met een handige introductie onder …/newbies). Het Nederlandse Shespot selecteert, met behulp van een vrouwenpanel (zie hierboven), online en offline beschikbare erotische films. De Nederlandse seksshop Mail & Female heeft een eigen online kanaal en PornMoviesForWomen biedt een uitgebreid filmoverzicht. Op BeautifulAgony zijn gezichten te zien van mannen en vrouwen die masturberen – niet expliciet, wel zeer intiem. IFeelMyself doet iets vergelijkbaars, maar met explicieter beeld. Interessant voor jongeren: Sense.info en Sexwoordenboek.nl.
Alternatieve porno
Hoewel het aanbod klein lijkt, bestaan er voldoende alternatieve pornofilms voor een langdurige ontdekkingstocht. Veel alternatieve makers worden nog altijd geïnspireerd door de ‘gouden’ jaren zeventig, toen, voor de opkomst van video, korte tijd pornofilms werden gemaakt met overkoepelende verhalen, hogere productiewaarden en beter ingepaste seksscènes. De bekendste is Deep Throat (1972; op dvd verschenen met de uitstekende documentaire Inside Deep Throat, 2005), maar beter zijn navolgers als Behind the Green Door (1972), The Devil in Miss Jones (1973) en de aanstekelijke pornomusical Alice in Wonderland (1975). Willem van Batenburg maakte de enige Nederlandse pornofilms met feministische inslag, Pruimenbloesem (1982) en ’n Schot in de roos (1983). Ook het huidige studiosysteem kent uitschieters, van aardige filmparodieën (Tiger’s Wood is in productie) tot alternatief vormgegeven alt-porn vol tatoeages en piercings, met als bekendste regisseur/producent Eon McKai (The Bad Luck Betties).
Overtuigender seksscènes zijn te vinden bij onafhankelijke makers. Tot de interessantste vrouwen behoren, naast de reeds genoemde, de experimentele Française Émilie Jouvet (The Apple), de Spaanse Erika Lust (Five Hot Stories For Her) en de stijlvolle fetisjfilms van Maria Beatty (Post Apocalyptic Cowgirls). ‘Art-core’-regisseur Petra Joy (Female Fantasies) verzamelde het werk van meerdere collega’s op de handige compilatie-dvd Her Porn.
Zentropa, de productiemaatschappij van Lars von Trier, begon in 1998 als eerste gewone filmbedrijf een eigen pornolabel, dat twee films produceerde volgens het Puzzy Power Manifesto (Constance en Pink Prison), voordat het werd verzelfstandigd tot Innocent Pictures (All About Anna). Er zijn ook subgenres. Japan levert expliciete, vaak goed gemaakte animaties (Masquerade, Yamamoto Yusuke); deels met extreem gewelddadige inhoud. Tony Comstock is de bekendste naam in documentaireporno. Hij interviewt stellen over hun seksleven, dat vervolgens in beeld wordt gebracht. Zie de verliefde Matt and Khym (2007), al jaren getrouwd: liefdevolle seks binnen het huwelijk – daar kan zelfs de EO niets tegen hebben.
