Is er een nieuwe rechterlijke dwaling op komst? Volgens Adèle van der Plas wel. Heeft ze gelijk? Of lijdt ze aan tunnelvisie?

De zaak Baybasin

Is de Koerd Hüseyin Baybaşin (1956) een zakenman of een crimineel? Zelf vindt hij het eerste, al presenteerde hij zich in het verleden in interviews ook als een gangster die goede zaken deed voor de heersende klasse in Turkije en zorgde voor de financiering van de PKK. ‘Ik reisde de wereld rond met een pistool in de ene hand en een diplomatiek paspoort in de andere.’ Maar op 30 juli 2002 kreeg hij in Nederland levenslang als opdrachtgever voor een moord in Turkije. Hij ontkent dat hij via de telefoon opdracht heeft gegeven voor een liquidatie en vecht zijn veroordeling aan omdat die zou steunen op gemanipuleerde telefoontaps. In 2003 wees de Hoge Raad zijn verzoek om cassatie af. Zijn poging om zijn zaak te laten uitzoeken door de Commissie Evaluatie Afgesloten Strafzaken (CEAS) strandde: een commissie onder leiding van Ybo Buruma gaf in februari van dit jaar een negatief advies omdat men niet geloofde dat gemanipuleerde telefoontaps een Nederlandse afluistercentrale konden worden binnengesmokkeld. Deze week verzoekt zijn advocate Adèle van der Plas om een nieuw proces bij de Hoge Raad. De medeverdachten van Baybaşin werden in Turkije vrijgesproken dan wel niet vervolgd wegens gebrek aan bewijs. Vorige week kreeg Van der Plas onverwachte steun van Buruma. Die vindt ook dat de zaak nader onderzocht moet worden. De commissie waar hij voorzitter van was, had geen onderzoeksbevoegdheid in Turkije.

‘Het duurt niet lang meer voor de waarheid boven tafel komt. En die waarheid is schokkend,’ zegt advocate Adèle van der Plas. De strafzaak tegen haar Koerdische cliënt Hüseyin Baybaşin is voor Nederlandse begrippen uniek. Het hof veroordeelde hem in 2002 tot levenslang voor een liquidatie in Turkije, maar hij heeft altijd ontkend. Volgens Van der Plas is er in deze zaak sprake van politieke complotten, corruptie en chantage vanwege vermeende pedofiele seksavonturen van een hoge Nederlandse justitieambtenaar. ‘Ik weet het, dat klinkt ongeloofwaardig. Maar tegen die feiten loop ik op.’

Lang was Van der Plas een roepende in de woestijn. Maar begin april kreeg de strafpleiter steun uit onverwachte hoek. Ybo Buruma, hoogleraar strafrecht, kersvers benoemd lid van de Hoge Raad en tot voor kort voorzitter van de toegangscommissie tot de CEAS (zie kader), noemde in een interview in het Advocatenblad de zaak-Baybaşin plotseling ‘een bijzondere casus’ die zeker nadere bestudering verdient. Een hint dus voor zijn nieuwe collega’s in het hoogste rechtscollege. Van der Plas is hier blij mee. Het gaat volgens haar niet alleen om het belang van Baybaşin. ‘Mijn eigen geloof in Nederland als rechtsstaat staat op het spel.’

Is dat niet wat overdreven? Lijdt u niet aan tunnelvisie?
Van der Plas: ‘Ik ben me ervan bewust dat mensen denken dat ik met de zaak-Baybaşin in een mistveld ben beland. Maar ik ben een feitenneuker, ik doe mijn research en heb ze alle vijf op een rij. Deze zaak is gewoon krankzinnig.’

Pieter Herman Bakker Schut, kantoorgenoot en levenspartner van Van der Plas, nam in 2001 het voortouw, op verzoek van Baybaşin. Die moest zich toen verantwoorden voor het hof in Den Bosch. ‘Hij had zijn raadsman ontslagen, we moesten ons in korte tijd het ingewikkelde dossier eigen maken,’ legt Van der Plas uit. De twee strafpleiters zagen verbijsterd hoe de rechtszaak zich ontwikkelde. ‘Pieter had in zijn carrière nog nooit zó’n politiek proces meegemaakt, zelfs niet in de tijd van RAF-processen.’

Na een goede afloop van het proces-Baybaşin zou het paar de toga aan de wilgen hangen, was de afspraak. Maar voor het zover was, werd Bakker Schut ernstig ziek. Kort voor zijn overlijden in 2007 kreeg hij van de Amsterdamse Orde van Advocaten nog de Dekenprijs uitgereikt. Bakker Schut had ‘een levenlang een authentieke honger naar gerechtigheid gecombineerd met een ongehoorde dosis strijdlust’, vonden zijn confrères. Diezelfde strijdlust heeft Van der Plas, getuige haar jarenlange zoektocht naar getuigen en verklaringen ten gunste van Baybaşin. ‘Deze juridische erfenis van Pieter wil ik tot een goed einde brengen. Dan kan ik met pensioen.’

Op het koperen bord naast de ingang van het Amsterdamse grachtenpand staan nog altijd hun beider namen: Bakker Schut & Van der Plas. Het pand is beveiligd, getuige een klein bordje van een securitybedrijf. De vloer van de werkkamer van de advocate staat vol met ordners uit het onderzoek-Baybaşin. Ze heeft geen aansporing nodig om alle hiaten in het dossier op te sommen. ‘We beschikken over de schriftelijke uitwerking van zesduizend tapgesprekken die gevoerd zijn in het Engels, Koerdisch en Turks. Ze vormen het enige bewijs tegen Baybaşin als opdrachtgever van een moord in Turkije.’ Op de vertaling is veel aan te merken, stelt de raadsvrouwe. ‘Baybaşin zou hebben gezegd: “Make him cold.” Maar inmiddels is gebleken dat Baybaşin heeft gezegd: “Make him call.”’

Aanvankelijk keken beide raadslieden niet gek op toen Baybaşin beweerde dat hij zichzelf soms niet herkende in de gesprekken. Van der Plas: ‘Zoiets zeggen verdachten wel vaker. We konden niet geloven dat er op deze wijze gemanipuleerd zou zijn met de opnamen.’ Tot iemand de strafpleiters attent maakte op een televisie-programma over de illegale praktijken van het Israëlische communicatiebedrijf Converse. Van der Plas: ‘Converse levert en installeert afluisterapparatuur, ook in Nederland. Converse bleek rechtstreeks telefoongesprekken in de hoogste kringen te hebben afgeluisterd in de VS.’ Ze benaderde technische experts die haar ervan overtuigden dat manipulatie van opnamen in de Nederlandse tapkamers heel goed mogelijk was. Na Kamervragen over de zaak gaven Binnenlandse Zaken en Justitie PriceWaterhouseCoopers opdracht tot een nader onderzoek, vertelt Van der Plas. ‘Ook uit hun rapport bleek dat de tapkamers zo lek waren als een mandje. Bij drie van de vijf was de beveiliging zo ontoereikend dat onbevoegden de mogelijkheid hadden om inzage in bestanden te krijgen en er wijzigingen of vernietigingen in aan te brengen.’

Het verhaal van Baybaşin dat er was geknoeid met de taps, was dus helemaal niet zo onwaarschijnlijk. Van der Plas vroeg toestemming om de moederband uit de tapkamer te mogen afluisteren. Maar de rechters wilden daar niet aan, wat het wantrouwen van Van der Plas alleen maar groter maakte.

– Adèle van der Plas: ‘Mijn eigen geloof in Nederland als rechtsstaat staat op het spel’

In de ogen van Van der Plas is Baybaşin ‘een klokkenluider’. Een zakenman die bewust door zijn tegenstanders in Turkije is zwartgemaakt als crimineel. Ze vermoedt dat Baybaşin het slachtoffer is geworden van politieke intriges. ‘Hij werkte aanvankelijk voor de Turkse overheid, maar verzette zich als leider van een grote Koerdische clan tegen de manier waarop de regering de Koerden behandelde. Daarna ging hij in zaken, maar hij behield zijn contacten in ambtenarenkringen. Nadat hij had gewezen op de betrokkenheid van Turkse overheidsfunctionarissen bij heroïnehandel, kwam hij op het dodenlijstje van de toenmalige Turkse premier Tansu Çiller terecht. Hij vluchtte naar Nederland, waarop Turkije om zijn uitlevering verzocht wegens drugshandel. De rechter bepaalde dat Baybaşin in ons land mocht blijven: de kans dat hij als verdachte in Turkije zou worden gemarteld, was te groot.’ Baybaşin vertelt geen sprookjes, zegt zijn advocate. Ze wijst op een enquête van het Turkse parlement naar drugshandel van de overheid. ‘In 2002 werd premier Çiller aangeklaagd wegens corruptie.’

Gelooft u echt dat hij nooit in drugs handelde? Of gewelddadig ‘contributie’ in de voor de Koerdische zaak?
‘Baybaşin ontkent dat. Zijn familie bezat autofabrieken. Hij had wereldwijd zijn contacten. Ik heb hier op kantoor met een generaal uit het Israëlische leger over hem gesproken die zaken met hem deed. Die zei: “U moet van mij aannemen dat ik van mijn meerderen nooit met Baybaşin had mogen praten als die het idee hadden dat hij in de criminaliteit zat. We spraken over politiek en zaken.”’

Adèle van der Plas (Katwijk 1950)

1970 Criminologie bij de tegendraadse Herman Bianchi aan de VU, Amsterdam. ‘Die studie was te soft.’
1974 Overstap naar strafrecht, Willem Pompe Instituut, Utrecht. ‘Hoogleraar Toon Peters maakte me duidelijk dat je als advocaat een individu kan beschermen tegen de staat.’
1974 Ze ontmoet Pieter Herman Bakker Schut, docent strafrecht. Hij promoveerde op zijn verdediging van RAF-leden.
1982 Oprichting van het politiek geëngageerde Amsterdamse Advocatenkantoor Bakker Schut, Van den Biesen & Van der Plas. Onder andere krakers, RaRa-leden en drugscriminelen klopten bij hen aan.
1987 Gepromoveerd op Revolution and criminal justice: the Cuban experiment
1994 Bakker Schut & Van der Plas. Cliënt onder andere Sam Klepper (geliquideerd in 2000). Van der Plas staat bekend om haar ‘graafwerk’ in dossiers.
2007 Bezorgt drugs- en wapenhandelaar Mink K. na een jarenlange strafzaak een vrijspraak voor moord.
2001 – 2011 De zaak-Baybaşin.

10 vragen over het geheim van de tapkamer

Door Wim van de Pol

In Nederland plaatst de politie meer telefoontaps dan waar ook ter wereld. Er zijn onderzoeken waarbij vele tienduizenden gesprekken worden opgenomen. Ruim zesduizend gesprekken van Baybaşin zijn opgenomen in zijn strafdossier. Op een bandopname zou te horen zijn dat hij opdracht gaf tot moord. Volgens Baybaşin zijn de taps gemanipuleerd.

1. Wat is er mis met de tapgesprekken van Baybaşin?
Volgens Baybaşin hoor je op de opnamen kliks, midden in gesprekken begroeten gesprekspartners elkaar, gesprekken wisselen plotseling van klankkleur en ruisniveau.

2. Vonden de rechters dat niet verdacht?
Tijdens het gerechtelijk vooronderzoek in 2000 deed het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) onderzoek in opdracht van de rechter-commissaris. Tijdens het hoger beroep stelden technische deskundigen uit de telecomsector dat knoeien met opgeslagen telefoontaps in Nederland in principe mogelijk is. Het gerechtshof in Den Bosch schreef in het arrest hiervan wel degelijk overtuigd te zijn geraakt. Maar het hof stelde zich niettemin tevreden met de mening van een taalkundige van het NFI dat er geen reden was te denken dat er was gemanipuleerd.

3. Hoe tapte de politie de telefoons van Baybaşin?
Bij een telefoontap krijgt een computer in de telefooncentrale opdracht een conference call te starten, met de tapkamer als deelnemer. Met één verschil: de tapkamer spreekt niet, maar luistert alleen.

4. Waar komen opgenomen gesprekken terecht?
In de jaren negentig kwamen de opgenomen gesprekken terecht op een optische harde schijf en op audio-spoelenbanden.

5. Hoe beluisteren rechercheurs de gesprekken?
Destijds logden rechercheurs in met hun pc en kregen ze via het netwerk toegang tot de gesprekken. Er was nauwelijks sprake van netwerkbeveiliging. In 2003 verscheen een vernietigend rapport van PriceWaterhouseCoopers over de beveiliging van de Nederlandse tapkamers. Sindsdien is er veel verbeterd.

6. Wat zocht de commissie-Buruma uit over deze zaak?
In tegenstelling tot de verdediging kreeg de commissie van het Openbaar Ministerie wel toegang tot de originele bestanden op de optische harddisks. Verdediging en OM mochten van Buruma ieder een deskundige aanwijzen. Baybaşin wees een Israëlische specialist aan, die nauw samenwerkt met het Israëlische ministerie van Defensie. Het OM koos een Amerikaanse specialist die onder meer werkte voor de FBI en het Joegoslavië-tribunaal. Na overleg tussen Buruma en advocate Van der Plas zijn zes verdachte gesprekken geselecteerd die ook waren gebruikt in het bewijs. Vier op een band en twee op een optische schijf.

7. Beluisterden de onderzoekers hetzelfde materiaal?
Nee, en daar is een kans gemist op zo goed mogelijk wetenschappelijk onderzoek. De deskundigen hebben van de gesprekken op audioband verschillende versies onderzocht. De Israëlische specialist eiste een betere kopie omdat er een verkeerde instelling was gemaakt bij het kopiëren. De Amerikanen beschikten dus over een mindere kopie. De Israëlische expert van Baybaşin kon dus meer waarnemen dan de Amerikaan die door het OM was aangewezen. De commissie nam hier genoegen mee omdat ze het ‘wel interessant’ vond hoe de twee op verschillend materiaal zouden reageren.

8. Wat concludeerden de deskundigen?
De Israëliër vond in het materiaal niet ‘a smoking cannon’ die op manipulatie wijst. Maar hij ziet wel ‘vele smoking guns’. Over twee gesprekken concludeert hij dat ze waarschijnlijk zijn gemanipuleerd. De Amerikaan – die dus materiaal van mindere kwaliteit kreeg – zag minder aanwijzingen. Maar ook hij vindt twee gesprekken zeer verdacht. Verder zijn de twee specialisten het eens over een kiestoon die wat betreft frequentie en duur nergens ter wereld bestaat. De twijfel blijft.

9. De commissie verwees de zaak niet door naar de Commissie Evaluatie Afgesloten Strafzaken. Hoe komt dat?
Stel dat de gesprekken toch in elkaar zijn gezet, hoe zijn ze dan in de Nederlandse tapkamer terechtgekomen? Dat leek Buruma’s commissie zeer onwaarschijnlijk.

10. Wat was er gebeurd als de commissie had geconcludeerd dat er is geknoeid?
Dat had grote consequenties gehad voor het strafrecht in Nederland. Als was komen vast te staan dat manipulatie in de periode 1997 tot 1998 mogelijk was, kan er ook worden getwijfeld aan de authenticiteit van taps in andere strafzaken uit die tijd. De Hoge Raad zou zijn overspoeld door herzieningsverzoeken.

Wim van de Pol is auteur van ‘Onder de tap. Afluisteren in Nederland’, 2006

Gerelateerd