<div class="lead">Het OM eigent zich meer bevoegdheden toe dan de kroongetuigenwet ze geeft. Dat is gevaarlijk, legt advocaat Sander Janssen uit.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het is een rijtje klinkende namen. De oud-ministers van Justitie Benk Korthals en Piet Hein Donner, ex-CU-Kamerlid André Rouvoet en de SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij, alsook Joan de Wijkerslooth, voormalig voorzitter van het College van procureurs-generaal. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Advocaat Sander Janssen wil ze allemaal als getuige horen. Zij moeten vertellen of de Nederlandse staat zich naar behoren heeft gedragen bij de totstandkoming van de wet op de kroongetuige en de daaruit voortvloeiende deals met criminelen. </p>
<p>Janssen deed zijn verzoek vorige week tijdens het hoger beroep in het liquidatieproces. Hij is de raadsman van Jesse R., die begin dit jaar van de Amsterdamse rechtbank levenslang kreeg voor meervoudige moord. Het bewijs in al die zaken was grotendeels gestoeld op de verklaringen van kroongetuige en ‘collega-moordenaar’ Peter la Serpe. Hoewel het Openbaar Ministerie forse kritiek kreeg van de rechters, luidde het oordeel dat de afspraken met La Serpe rechtsgeldig waren. Sterker nog: uit het vonnis viel te destilleren dat het OM een redelijke mate van vrijheid heeft om met criminelen te wheelen en dealen. </p>
<p>En dat heeft de Nederlandse wetgever nooit bedoeld, beweert advocaat Janssen in het hoger beroep. Hij heeft een stevige basis onder zijn stelling gelegd: afgelopen maandag promoveerde Janssen aan de Universiteit van Leiden op het onderzoek <i>De kroongetuige in het Nederlandse strafproces</i>. Daarin heeft hij de parlementaire wetsgeschiedenis minutieus uitgeplozen. Janssen komt tot de conclusie dat de Tweede Kamer in 2001 bij de totstandkoming van de wet Toezeggingen aan getuigen in strafzaken heel stellig is geweest: een pratende crimineel mag slechts een beperkte strafvermindering krijgen, tot maximaal de helft. Al het andere is onbespreekbaar. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>‘Verbazingwekkend dat je als wetgever zo expliciet kan zijn in wat je niet wilt, en dat rechters en OM precies het omgekeerde doen.&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Harde conclusies</b></p>
<p>Aan het wetsvoorstel was een moeizaam en langdurig debat voorafgegaan, zo blijkt uit het proefschrift. Afspraken maken met misdadigers was eind jaren negentig een gevoelig onderwerp. In de nasleep van het IRT-schandaal en de daaropvolgende harde conclusies van de enquêtecommissie-Van Traa waren politici beducht om politie en OM al te veel vrijheid te geven. Janssen: ‘Iedereen dacht: dat nooit meer, we moeten gewoon zorgen dat dit soort vergaande opsporingsmiddelen een wettelijke grondslag hebben.’ </p>
<p>Het zou tot 2006 duren voor de kroongetuigenwet van kracht werd. Toen was het politieke landschap inmiddels drastisch veranderd. Net als de tijdgeest. ‘Na de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh, en onder andere door de bedreiging van officier van justitie Koos Plooij, ontstond bij het Openbaar Ministerie de roep om meer ruimte,’ zegt Janssen. ‘Crimefighters als Plooij en Fred Teeven voelden zich door het wetsvoorstel beperkt in hun mogelijkheden. Ze zeiden: we hoeven die wet niet, we doen het zelf wel.’</p>
<p>Volgens Janssen heeft de toenmalige minister van Justitie Donner geprobeerd de onrust binnen het OM te sussen door water bij de wijn te doen. ‘Donner wilde het wetsvoorstel niet intrekken, maar stelde dat de wet voldoende ruimte laat voor een ruimere interpretatie. Door middel van een zogenaamde Aanwijzing – dat zijn beleidsregels van het College van procureurs-generaal – kon het OM er zelf invulling aan geven. Maar dat prerogatief ligt bij het parlement. Daar zijn de minister en het OM aan voorbijgegaan. Dat is gevaarlijk, want ze tornen daarmee aan de scheiding der machten. Dat ondermijnt de rechtsstaat.’ En dat is volgens Janssen gebeurd. ‘Het OM heeft zichzelf verdergaande bevoegdheden toegekend dan waarin de wet voorziet.’ </p>
</p></div>
<figure id="post-29755 media-29755" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/11/4318b7db-ee6f-4a26-8d7c-81b59bd2df83_OM2.jpg" alt="Januari 2013: toenamlig rechtbankvoorzitter Frits Lauwaars (m) keurde in het liquidatieproces de werkwijze van het OM goed. Foto: Koen van Weel/Novum" /><figcaption>Januari 2013: toenamlig rechtbankvoorzitter Frits Lauwaars (m) keurde in het liquidatieproces de werkwijze van het OM goed. Foto: Koen van Weel/Novum</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Delicate rol</b></p>
<p>Hoe objectief kan Janssen oordelen? Als raadsman van Jesse R. is hij partijdig en heeft hij er alle belang bij om op basis van zijn wetenschappelijk onderzoek het OM in hoger beroep niet-ontvankelijk te laten verklaren. Hij probeerde het eerder al bij de rechter. </p>
<p>De promovendus onderkent zijn delicate positie. ‘De discussie zal altijd zijn: zegt Janssen dat als wetenschapper of als advocaat? Dat kan ook niet anders, want ik vervul beide rollen. Ik heb die positie als advocaat naar beste kunnen proberen los te laten in het proefschrift. Ik neem geen standpunt in over wat je allemaal wel en niet zou moeten kunnen toezeggen aan een crimineel, en ook niet over de vraag wat de rechter in individuele strafzaken zou moeten doen met onrechtmatige toezeggingen. Maar ik vind dat het mandaat bij de wetgever hoort te liggen en niet bij het OM. Als politici vinden dat het OM meer bevoegdheden moet krijgen, dan kan dat natuurlijk, maar dan moeten ze de wet wijzigen.’</p>
<p>Janssen mag dan en détail hebben uitgezocht wat de bedoeling van het parlement is geweest, de rechtbank toonde zich eerder niet onder de indruk. Vorig jaar, tijdens zijn slotpleidooi in de Amsterdamse Bunker, betoogde de advocaat van Jesse R. al dat de deal met La Serpe rechtsstatelijk ‘rammelde’. Maar de rechtbank oordeelde dat het parlement ‘het ter beoordeling aan de rechter heeft gelaten’ of de toezeggingen aan kroongetuigen wel of niet door de beugel kunnen. En waar het de deal met Peter la Serpe betreft kon dat, vonden de Amsterdamse magistraten. Ze beweerden zelfs dat er in de Eerste en Tweede Kamer een meerderheid was die welwillend stond tegenover verdergaande bevoegdheden voor het OM. Waar ze dat op baseerden? Anders hadden de politici wel geprotesteerd, zeiden de rechters. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Hoe objectief kan Janssen oordelen, als wetenschapper én advocaat?</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Achterhoedegevecht</b></p>
<p>Het doet Janssen naar zijn hoofd grijpen. ‘Verbazingwekkend. Dat je als wetgever zo expliciet kan zijn in wat je niet wilt, en dat rechters en OM het jaren later presteren om precies het omgekeerde te doen.’ Allereerst is het volgens Janssen niet aan de rechter om de wil van het parlement te duiden, nu er uit de wetsgeschiedenis zo expliciet blijkt wat er wel en niet mag. Daarnaast vraagt de onderzoeker zich af waarop de rechtbank zich baseert in haar oordeel dat er een politieke meerderheid bestond voor een ruime interpretatie. Janssen spelde de parlementaire debatten en komt tot de conclusie dat er in 2004 helemaal geen Kamermeerderheid was die de visie van de minister ondersteunde. ‘Het oordeel van de kleine partijen was ondubbelzinnig tegen het voornemen van Donner. Bij de grote partijen was het minder duidelijk, maar je kan zeker niet beweren dat ze akkoord waren met meer toezeggingen aan het OM. Dat was overigens ook het oordeel van de minister zelf.’ Om in hoger beroep zijn punt te maken, heeft de advocaat daarom verzocht verscheidene betrokkenen te mogen horen, onder wie betrokken politici, ministers en OM-bazen. </p>
</p></div>
<div class="figure--left">
<figure id="post-29755 media-29755" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/11/f6d197cd-7303-45a3-bd68-2c5f59565dc6_OM3.jpg" alt="Komt er binnenkort een &#039;La Serpe 2.0&#039;. Foto: misdaadjournalist.nl" /><figcaption>Komt er binnenkort een &#8216;La Serpe 2.0&#8217;. Foto: misdaadjournalist.nl</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De wetenschapper Janssen mag menen objectief onderzoek naar de kroongetuigenwet te hebben gedaan, de advocaat Janssen weet dat hij een achterhoedegevecht voert. Het OM geeft geen sjoege, de rechters veegden zijn argumenten eerder al van tafel en de huidige minister, Ivo Opstelten, wil graag verder met de kroongetuige als opsporingsmiddel. De bewindsman heeft deze zomer laten weten nog een stapje verder te gaan; ook de criminele burgerinfiltrant moet weer uit de kast worden gehaald. Hij lijkt daarbij te kunnen rekenen op de steun van het parlement. </p>
<p>‘De criminele burgerinfiltrant is een soort kroongetuige plus; La Serpe 2.0. Iemand die op voorwaarde van een deal wil verklaren maar ook nog even in het milieu mag blijven. Je krijgt sowieso dezelfde problemen als met de kroongetuige – wat kunnen we afspreken, welke toezeggingen kunnen we doen, hoe gaat getuigenbescherming? Maar daar komt nog een grote bak ellende bij, namelijk dat zo iemand onder aansturing van de staat nieuwe strafbare feiten gaat plegen. Welke misdrijven mag zo iemand plegen? Wie houdt dat in de gaten? Hoe wordt achteraf getoetst? Je moet als wetgever heel goed nadenken of je dat pad op durft, het is een hellend vlak.’ </p>
<p><b>Kader: de hoofdrolspelers</b></p>
<p>(Oud)-politici André Rouvoet (CU) en Kees van der Staaij (SGP) vervulden een belangrijke rol bij de totstandkoming van de kroongetuigenwet. Zij benadrukten keer op keer dat de wet er vooral was om de mogelijkheden van het OM te beperken. Rouvoet laat weten geen tijd te hebben zich opnieuw in het onderwerp te verdiepen. Van der Staaij: ‘Laat ik het erop houden dat het College van procureurs-generaal maximaal de ruimte heeft genomen.’ Oud-pg Joan de Wijkerslooth zegt het huidige college niet voor de voeten te willen lopen. Spraakzamer is Frits Lauwaars, de rechtbankvoorzitter die eerder dit jaar met pensioen ging. ‘De politici zijn er niet uitgekomen met de kroongetuige, dus moesten wij er iets over zeggen. We hebben geconcludeerd dat het OM er zelf invulling aan kan geven. Het is een <i>ultimum remedium</i>, maar wel een noodzakelijk middel. Soms is het de enige manier om zaken op te lossen.’</p>
</p></div>


Harry Lensink

Marian Husken

Gerelateerd