<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Tien miljoen dollar smartegeld</h3>
Marianne de Vries is de echtgenote van de vermoorde journalist Frank Wijngaarde. Hij was de enige Nederlander onder de vijftien slachtoffers van het regime-Bouterse. Toch stelde Nederland altijd dat de decembermoorden een Surinaamse binnenlandse aangelegenheid waren. Alleen, de daders werden nooit berecht. Volgens minister Van Mierlo, die eerder dit jaar Suriname bezocht, is de rechtsstaat in dit land hersteld. Voor Marianne de Vries de reden om eindelijk een gerechtelijke procedure te beginnen: &#8216;Ik weet dat Bouterse nu ready is voor een proces.&#8217;
Florida, USA &#8211; Vaderdag nadert. De juffrouw geeft de klas opdracht een opstel te schrijven over de dingen die je allemaal met je vader doet. IJverig gaan de leerlingen aan de slag. De twaalfjarige Frank buigt zich zonder aarzelen over zijn schriftje. Moeiteloos vult hij de bladzijden met een levendig verhaal over allerhande belevenissen met zijn pa. Niets aan de hand. Behalve dan dat Frank zijn vader nooit heeft gekend, want die is dood. Vermoord in Suriname. Twee maanden voor zijn geboorte, in de nacht van 7 op 8 december 1982, werd Frank Wijngaarde opgehaald door gewapende militairen. Om nooit meer terug te keren.
&#8216;Don&#8217;t do this Frank, je hebt geen vader!&#8217; zegt Marianne de Vries tegen haar zoon, als ze het opstel leest. Haar realiteitszin verzet zich tegen de stories van haar jongste zoon. Van meet af aan heeft ze de beide jongens, Francisco (15) en Frank (12) de waarheid verteld.
Dertien jaren na de decembermoorden is die onheilspellende nacht nog steeds aanwezig in het leven van het gezin Wijngaarde-de Vries.
&#8216;Ik ben vaak bezorgd om mijn kinderen. Hier in Amerika komt daar ook de vrees bij voor hun veiligheid. Op sommige scholen moeten de leerlingen langs metaaldetectors lopen, voor ze &#8216;s morgens worden toegelaten. Veel scholieren lopen met wapens. Agressiviteit. Ik zal je een voorbeeld geven. De eerste paar jaren dat ik hier woonde, wilde ik geen Reebok-schoenen voor de jongens kopen. Ik vond het niet nodig. Ze zijn toen bedreigd en geslagen door medeleerlingen. Om het feit dat ze niet meededen en er dus ook niet bij hoorden. Ik leer de kinderen hun spiritueel leven te ontwikkelen, kwaad van goed te onderscheiden als manier van overleven. Ik leer ze samen te blijven. Zelf heb ik min of meer altijd een zekere angst bij me. In Suriname heb ik ervaren wat angst is. Sinds die moorden is die fear nooit meer weggegaan.&#8217; Na de decembermoorden ontvluchtte Marianne de Vries Suriname want ze &#8216;kan niet leven in een land zonder vrijheid en gerechtigheid. Not my way!&#8217; Aanvankelijk kwam zij in Nederland terecht maar dat was haar te benauwd: &#8216;I need space.&#8217; Ze vertrok naar Miami.
Marianne de Vries heeft een zachte rustige stem. Behendig loodst zij haar auto door het drukke verkeer op de grote wegen in Miami. In haar tas heeft ze een draagbare telefoon. Als director sales and marketing bij een transportbedrijf is haar bereikbaarheid noodzakelijk. Tijdens de rit voert zij nu en dan een kort telefoongesprek.
Tegenover mij gebruikt ze een levendig mengsel van Nederlands en Engels. Ze vertelt dat ze gaten heeft in haar geheugen. Gebeurtenissen en namen zijn soms vervaagd of helemaal geblokkeerd. Een bewust verdringingsmechanisme: &#8216;Net als bij een computer raakte mijn harde schijf overvol, ik had niet genoeg geheugen, dus sommige dingen zijn eruit gegooid. In Nederland word je vaak geconfronteerd met Suriname en alles eromheen. Dat wilde ik niet. I had to go on with my life.&#8217;
Ze vertelt over haar zonen: &#8216;Francisco heeft veel anger in zich over wat er is gebeurd met zijn vader. Een paar jaar geleden zei hij dat hij naar Suriname wilde gaan to get even with Bouterse. De kinderen missen hun vader. Nadat hij een televisieprogramma over kindermishandeling had gezien, kwam hij naar me toe en zei: it&#8217;s better to have an abusing father than to have no father at all. Dát zei hij. Francisco kan woedend worden als er iets over zijn vader wordt gezegd, als kinderen in de buurt dat doen gaat hij direct op de vuist.&#8217;
We zitten op een druk terras in Miami&#8217;s Coconut Grove. Ik informeer naar Frank Wijngaardes intenties en zijn journalistieke werkzaamheden in Suriname. Marianne glimlacht, maar ze kijkt langs me heen als ze antwoordt. &#8216;Frank was een zachtaardig persoon, hij kon geen vlieg kwaad doen, niet eens een kakkerlak doodslaan. Hij werkte als free-lance journalist bij De Vrije Stem (het toenmalig dagblad van Wilfred Lionarons, dat op 8 december een verschijningsverbod kreeg en waarvan de drukkerij werd vernietigd &#8211; IDC), en bij het radiostation ABC (het radiostation van de eveneens op 8 december vermoorde André Kamperveen. ABC werd opgeblazen door de militairen &#8211; IDC). Hij had een grote politieke interesse en daarbij een fotografisch geheugen. Hij kon de politici uit het hoofd citeren en confronteerde ze vaak met hun tegenstrijdige uitspraken.&#8217;
Hoe werd hij journalist?
&#8216;In Nederland had hij voor het Handelsblad gewerkt en verschillende van zijn familieleden zaten vroeger in de journalistiek. De grootvader van Frank was de eigenaar van het toenmalige dagblad De Surinamer en van drukkerij DAG. De bekende Surinaamse journalist Percy Wijngaarde, Franks oom, was jarenlang redacteur van De Surinamer. Frank was er dus mee opgegroeid en het vak trok hem aan.
Eerder dat jaar, in 1982, was hij al een keer opgepakt door de militairen. Ik geloof naar aanleiding van een radioprogramma op ABC. Frank verzorgde in die tijd een dagelijks nieuwsprogramma met Johnny Kamperveen. Na een nacht in Fort Zeelandia, moest hij een soort verklaring opstellen &#8211; dat moest hij zelf doen &#8211; en ondertekenen. Dat hij het niet zo bedoeld had. Hij heeft me er niet veel over verteld. Wat er precies gebeurd is, weet ik dus niet. Frank was niet zo&#8217;n prater, meestal was hij bezig met zijn werk, en vooral met zijn boeken. Hij hield erg veel van lezen. Hij had nooit verwacht dat hij door zijn werk en zijn kritiek op de ondemocratische gang van zaken in Suriname vermoord zou kunnen worden. Er zijn er maar weinig in Suriname die deze moorden hebben zien aankomen.&#8217;
Wat gebeurde er die nacht?
&#8216;We lagen te slapen, het was ongeveer twee uur in de ochtend, toen we wakker werden van het geluid van een militaire jeep in de straat. We gingen naar buiten, Frank, mijn broer Peter, die toen bij ons logeerde en ik. De militairen stopten eerst bij een ander huis maar kwamen toen terug naar ons. Vijf gewapende militairen omsingelden ons erf: &#8216;Mijnheer Wijngaarde, u moet meekomen.&#8217; Frank heeft zich rustig aangekleed en toen hij wegging zei hij nog tegen mij: Francisco is ziek, let op hem. Ik was hoogzwanger van ons tweede kind en de oudste had op dat moment griep. Toen Frank langs mij heen liep voelde ik intuïtief al: ik zie hem nooit meer. Maar je blijft hopen, je hoopt dat het iets is dat voorbij zal gaan en dat hij de volgende dag weer thuiskomt.
Ze reden weg en een gewapende militair bleef bij ons achter. We moesten bij elkaar in de voorkamer zitten. Ik had Francisco uit bed gehaald, hij voelde zich niet goed. De telefoon ging constant, maar ik mocht met niemand praten. Onze bewaker nam op en zei dat we niet aan de telefoon mochten komen. Ik vroeg hem om dan tenminste ook door te geven dat wij het goed maakten. Dat deed hij toen. Erg vernederend was het dat wij onder militaire begeleiding naar het toilet moesten. Zodra mijn broer of ik moesten plassen, en we moesten vaak door de zenuwen, liep hij mee naar de wc. Mijn zoontje was twee jaar en begon net te praten. Hij lag half te slapen op mijn schoot. Op een gegeven moment, toen hij om zich heen keek en het uniform zag, zei hij: Bouta ga weg! Bouta ga weg! Dat had hij van Frank geleerd. Gelukkig verstond die man hem niet, dus ik maakte er snel iets anders van.
In de stad was intussen een grote herrie ontstaan. We hoorden schieten en geknal. Wij mochten niet met elkaar praten, mijn broer en ik. Trouwens, wat viel er ook te praten?
Bij het aanbreken van de dag stopte er opnieuw een militaire jeep voor het huis en onze bewaker stapte in. Direct daarna gingen we op zoek naar Frank. Ik belde naar Fort Zeelandia en vroeg naar Frank en ik vroeg, of ik zijn spullen kon brengen net zoals ik de vorige keer had gedaan. Maar ze zeiden kortweg: nee, hij heeft niets nodig.
De dag erna kwam mijn schoonvader, Edgar Wijngaarde, naar ons huis en riep: ze hebben hem vermoord, Frank is vermoord, Frank is dood!
Je raakt in een shock. Ik was verdoofd. Samen met mijn vader ging ik naar het mortuarium van het Academisch Ziekenhuis, waar zich een grote menigte had verzameld. Er speelden zich verschrikkelijke taferelen af. Sommigen schreeuwden. Binnen lagen de vijftien lijken onder witte lakens. Per dode werden twee mensen toegelaten. Het was een geweldig gegil. Ze zeiden dat sommige slachtoffers er verschrikkelijk uitzagen. De tekenen van foltering waren niet weggemaakt. Vooral de lichamen van Cyriel Daal en André Kamperveen waren er erg aan toe.
Je moest zeggen voor wie je kwam en mannen met witte jassen brachten je naar het lijk en tilden het laken op. Toen we bij Frank kwamen zag ik een pleister op zijn hoofd. Daar stond zijn naam op. Daaruit bleek dat hij hard geslagen was. Ik heb verder niet naar andere lichamen willen kijken. Ik was erop gericht al mijn emoties in mijzelf te houden, om niet in het openbaar te breken.
Edgar probeerde nog te regelen dat Franks lichaam naar Nederland gebracht werd, omdat hij Nederlander was, maar de militairen gaven de lijken niet vrij. Natuurlijk probeerde Edgar op deze manier ook bewijsmateriaal te verzamelen voor de berechting van de moordenaars. Persoonlijk weet ik dat er meer bewijsmateriaal is. Ook over de staat van de stoffelijke resten. Dat komt te zijner tijd wel. Enkele dagen daarna hebben we Frank samen met de andere slachtoffers begraven in Paramaribo.
Via-via had ik gehoord dat Frank zich moedig had gedragen tijdens zijn gevangenschap. Hij had de militairen gezegd dat zij hun straf niet zouden ontlopen. Frank zijn gedrag gaf mij moed om verder te gaan.&#8217;
Negen maanden na de decembermoorden publiceert de Organisatie van Amerikaanse Staten een officieel rapport over de mensenrechtenschendingen in Suriname. Daarin wordt, op basis van betrouwbare getuigenverklaringen, een beschrijving gegeven van de wonden van de slachtoffers.
&#8216;&#8230; wrede marteling: gebroken kaken, armen en benen; ingeslagen tanden en in één geval een ontwrichte heup; en andere tekenen van verschrikkelijke marteling&#8230;&#8217; &#8216;&#8230; ze hadden schotwonden die klein, diep en bloederig waren en die grotere uitgangsgaten achterlieten aan de zij- en achterkanten van de hoofden. Alle laatstgenoemde wonden wijzen erop dat de slachtoffers van een korte afstand en van voren waren neergeschoten.&#8217;
Het rapport geeft ook een beschrijving per slachtoffer. Over Frank Wijngaarde: &#8216;Hij had een gebroken kaak. Zijn tanden waren ingeslagen. Hij had kogels in de borst en schotwonden in het gezicht.&#8217;
Marianne de Vries herinnert zich: &#8216;Ik heb maanden daarna nog in een verdoofde staat geleefd. Ik was totaal gericht op mijn zoon en mijn aanstaande baby. Zij werden het centrum van mijn bestaan.&#8217; De flauwe glimlach verschijnt weer als ze kort vermeldt: &#8216;Erg emotioneel werd ik vlak na Franks geboorte, twee maanden daarna. Hij werd een dag voor de coupdatum, op 24 februari, geboren. Ik begon in het ziekenhuis Bouterse uit te maken voor moordenaar en dat door zijn toedoen mijn zoon vaderloos geboren was. Ik bleef hem luid veroordelen voor zijn gewetenloze daden. Het kon mij niets schelen of een van zijn spionnen mij zou rapporteren, dat ik opgehaald zou worden of dat ik van kant zou worden gemaakt. Op mijn kamer werd een verpleegster geplaatst om over mij te waken omdat ik zo overstuur was en constante huilbuien had. Zodra mijn baby sterk genoeg was om te reizen, heb ik Suriname verlaten. Mijn hele familie is weggegaan. Ik heb de deur achter me dichtgetrokken in Suriname.&#8217;
Frank werd in 1939 op Aruba geboren en had als enige onder de slachtoffers de Nederlandse nationaliteit. Hebt u enige steun ervaren van de Nederlandse overheid?
&#8216;Nooit. Wat ik in Suriname erg gemist heb is dat de Nederlandse overheid zijn persoonlijke condoleances aan mij en alle weduwen van 8 december overbracht. Dat kon via de ambassadeur in Suriname. Het viel mij tegen dat er geen instantie werd ingesteld om de weduwen bij te staan. Van de Surinaamse overheid viel niets te verwachten, want die was onmenselijk. Ik verwachtte een instantie van het voormalig moederland waar je naar toe kon voor ondersteuning en bescherming. Maar Nederland liet ons ook in de steek. Het ging om moord en doodslag. Maar persoonlijk heb ik geen woord van medeleven ontvangen, niet eens persoonlijke condoleances. Ik heb dat als een groot verschil met de Amerikaanse mentaliteit ervaren. Ik ervaar de Amerikanen als warm en zorgzaam, vooral ten opzichte van hun medemensen in nood. Ze hebben een spirituelere en humane benadering. Ik heb mij altijd verwonderd over de rol die de Nederlandse politici spelen in Suriname. Het is niet koosjer, ze spelen te veel mee met de Surinaamse politici. Het Nederlandse beleid is niet consequent, het is halfslachtig. Nederland treedt niet doortastend op, Holland never reaches the point of no return!&#8217;
Direct na de decembermoorden werd het Rechtshulpverdrag, waarin de juridische samenwerking tussen beide landen is geregeld, door Nederland opgeschort. Naar aanleiding van een klacht, ingediend door een achttal nabestaanden, kwam het VN-mensenrechtencomité in Genève in 1985 tot de conclusie dat op 8 december 1982 vijftien prominente Surinamers door doelbewuste actie van de militaire politie en met voorbedachten rade zijn gedood. Suriname werd daarop geroepen de decembermoorden te onderzoeken, de schuldigen te vervolgen en berechten. De nabestaanden moesten schadeloos worden gesteld en het recht op leven gegarandeerd.
Vanuit Paramaribo is er sindsdien geen post meer verstuurd naar Genève. President Venetiaan wil wel &#8216;de doden herdenken&#8217; maar is nergens te betrappen op een uitspraak dat de decembermoorden moeten worden berecht. Nederland op zijn beurt ook niet. Want Suriname is sinds 1975 een zelfstandige republiek. Als cadeautje had de jonge republiek niet alleen ontwikkelingshulp gekregen, maar ook een eigen leger met door Nederland verschafte suppletieregelingen: aantrekkelijke salarisaanvullingen voor de uit Nederland afkomstige beroepsmilitairen. Een makkelijke overstap naar de tropen en de Surinaamse krijgsmacht. Onder de militairen die daar graag gebruik van maakten, was ook de latere beroepsmoordenaar Bouterse.
Nederland heeft tot nu toe steeds volgehouden dat het hier om een &#8216;binnenlandse aangelegenheid&#8217; gaat. De militaire salarisaanvullingen zijn wél niet meer overgemaakt sinds december 1982, maar binnenkort gebeurt dit misschien wel weer. Alleen met Bouterses geld zit Den Haag nog wat in de maag. Eerder dit jaar bezocht Hans van Mierlo persoonlijk het Fort Zeelandia: &#8216;Er is geen moment dat je daar loopt zonder aan de decembermoorden te denken.&#8217; Toch verklaarde hij vervolgens in navolging van eerdere verklaringen van de Nederlandse regering dat in Suriname de rechtsstaat is hersteld.
Rechtsstaat hoezo?
Lilian Gonçalves-Ho Kang You, juriste en weduwe van de op 9 december vermoorde deken van de balie, mr. Kenneth Gonçalves, formuleerde het bondig op de tienjarige herdenking in Amsterdam: &#8216;Een van de grondpijlers van de democratische rechtsstaat is dat door een onafhankelijk openbaar ministerie onderzoek naar en vervolging van strafbare feiten plaatsvindt die aan een onafhankelijke rechterlijke macht ter beoordeling worden voorgelegd.&#8217;
In Suriname is er de facto nog geen rechtsdienaar te vinden die de aanklacht van de december-nabestaanden wil overnemen.
Na lang dralen van de Surinaamse regering heeft Nederland wel het opgeschorte Rechtshulpverdrag weer in werking gesteld. Dit was aanleiding voor de broer van Frank Wijngaarde, Rob Wijngaarde, om Marianne de Vries aan te moedigen tot actie. In samenspraak met de Amerikaanse notaris Neil M. Goodman werden tien punten opgesteld voor een gerechtelijke procedure om schadeloosstelling. Desi Bouterse wordt persoonlijk verantwoordelijk gesteld &#8216;voor de gewelddadige dood van een onschuldig mens, Frank Wijngaarde&#8217;.
Marianne: &#8216;In Amerika is het de gewoonste zaak van de wereld dat je iemand laat oproepen om voor het gerecht te verschijnen. Het Amerikaanse rechtssysteem oordeelt regelmatig over smartegeld. De persoon Desi Bouterse was in 1982 bevelhebber van het leger en regeringsleider. Als zodanig is hij verantwoordelijk.&#8217;
Het notariële document benoemt de materiële en immateriële schade van het gezin Wijngaarde-de Vries. Compensatie wordt geëist voor:
1. Het verlies van Frank Wijngaarde.
2. Francisco&#8217;s en Franks verlies van hun vader. Hiermee beroofd van vaderlijke liefde, zorg en ondersteuning.
3. Emotioneel trauma van Francisco en Frank, waar zij nog steeds de consequenties van dragen.
4. Therapiekosten voor Francisco en Frank.
5. Emotioneel en financieel moeilijke tijden voor Marianne de Vries, die als alleenstaande moeder achterbleef, verantwoordelijkheid voor het grootbrengen van Francisco en Frank.
6. School- en studiegelden voor Francisco en Frank.
7. Emotioneel trauma toegebracht aan Marianne de Vries.
8. Onmenselijke behandeling van de zwangere Marianne de Vries en haar zieke zoon Francisco door een militair in de nacht dat Frank Wijngaarde werd opgehaald.
9. Het verlies van de gevestigde zakelijke belangen van Marianne de Vries in Suriname.
10. Verhuizing voor veiligheid en welzijn.
Op aanraden van haar advocaat is Marianne de Vries nu bezig de zaak naar Nederland te brengen. &#8216;Ik wil het van daaruit verder laten bevechten. In Nederland zijn de meeste gegevens over deze zaak verzameld. Frank was Nederlander en de meeste nabestaanden wonen in Nederland. Dat zal getuigenissen vergemakkelijken.&#8217;
Tijdens de gesprekken met Marianne de Vries duikt steeds het begrip spiritualiteit op. Na de dood van Frank heeft zij zich erg verdiept in de zin van het leven en de zin van de dood. Ze gelooft in reïncarnatie. Je komt weer op aarde om een beter mens te worden, door te leren uit de fouten die je hebt gemaakt, totdat je een goed mens wordt zoals God verwacht en je als spirit blijft voorleven. &#8216;Elk mens is verantwoordelijk voor zijn daden. Als je je medemens iets aandoet, is dat jouw verantwoordelijkheid. Het kan niet zo zijn dat iemand als Bouterse zoveel misdaden op zijn geweten heeft en gewoon verder leeft. Thou shall not kill. Dat is Gods wil. Ik weet dat Bouterse nu ready is voor een proces. Hij weet zelf ook dat hij gestraft zal worden, daar is geen ontkomen aan. Hij en de andere schuldigen zullen niet zelf het initiatief nemen. Dat moet van anderen komen, bijvoorbeeld van de Surinaamse procureur-generaal. De tien miljoen dollar die ik eis is niets in vergelijking met ons leed. Maar veel belangrijker voor mij is gerechtigheid. Ik handel niet uit wraak. Voor mij staat vast dat Bouterse zijn straf niet zal ontlopen. Daar twijfel ik niet aan. Hij is er nu klaar voor.&#8217;
</div>

Ida Does-Chin-A-Loi

Tien miljoen dollar smartegeld

Gerelateerd