<div class="wpg-element paragraph">
14 september 2002 door Harm Ede Botje
Ze roepen het al jaren. Ze vinden geen gehoor. Sociaal-democraten over de blinde vlek van hun partij voor multiculturele problemen. &#8216;Je kunt niet blijven tolereren wat niet te tolereren valt.
Ik ben zwaar gefrustreerd,&#8217; zegt Ayaan Hirsi Ali. De jonge politicologe van Somalische afkomst werkt sinds september vorig jaar bij het wetenschappelijk bureau van de PvdA, de Wiardi Beckman Stichting. &#8216;Mijn ideeën over integratie of over de onderdrukking van islamitische vrouwen kan ik binnen de partij nergens kwijt.&#8217; Ondanks de verkiezingsnederlaag van de sociaal-democraten en beloften van de partijtop dat vanaf nu &#8216;geluisterd&#8217; wordt, heerst er volgens Hirsi Ali nog steeds een sfeertje van &#8216;wij-weten-het-beter&#8217;.
Haar frustratie mag model staan voor die van een beperkt aantal partijgenoten. Ze zagen, soms al jaren geleden, aankomen dat de PvdA-standpunten over de multiculturele samenleving bijstelling behoefden. Dat kiezers het ooit niet meer zouden accepteren dat hun klachten per definitie als &#8216;fout&#8217; werden afgedaan. Dat er tussen autochtonen en allochtonen, en tussen allochtonen onderling, echte problemen waren. Maar ze werden genegeerd.
Hirsi Ali werd op jonge leeftijd uitgehuwelijkt aan een fundamentalistische man, vluchtte tien jaar geleden naar Nederland, studeerde politicologie en maakte vervolgens een bliksemcarrière. Bij het wetenschappelijk bureau van de Partij van de Arbeid doet ze onderzoek naar integratie en immigratie. &#8216;Vóór de verkiezingen was ik regelmatig in de Haagse Schilderswijk en in Tilburg, waar een grote Somalische gemeenschap leeft,&#8217; zegt ze. De autochtone Nederlanders klaagden over geluidsoverlast en over de rotzooi op straat. &#8216;Ze voelden zich in de steek gelaten door de PvdA, de partij die altijd voor de arbeiders was opgekomen. Als ze klaagden over Turken of Marokkanen, werden ze voor racist uitgemaakt.&#8217;
De overgang van de oude wijken naar het partijbureau aan de Herengracht in Amsterdam was groot. Daar werd weliswaar veel gesproken over minderheden, maar veel ervaring met het dagelijkse leven in de verkrotte binnensteden hadden de PvdA-kaderleden niet. Het viel Hirsi Ali ook op dat op het partijkantoor een gevoel van urgentie ontbrak. Zelfs nadat Pim Fortuyn met zijn agressieve campagne de minderheden boven aan de politieke agenda had gekregen. &#8216;Ik ben nooit door de partijtop uitgenodigd om mijn visie op de standpunten van Fortuyn te geven, terwijl ik toch een specialist in de partij ben over islam en integratie,&#8217; zegt ze. &#8216;Met de medewerkers van het campagneteam had ik tijdens de lunchpauze gesprekken, daarbij bleef het.&#8217;
Dat de Partij van de Arbeid nog stevig vasthoudt aan het doodknuffelen van minderheden bleek afgelopen zondag. Hirsi Ali keek met stijgende ergernis naar het programma Buitenhof, waarin het PvdA-kamerlid Khadija Arib in debat ging met SP&#8217;er Ali Lazrak. Arib sloeg volgens Hirsi Ali precies de verkeerde toon aan. &#8216;Ze verdenkt iedereen die zegt dat er problemen zijn met Marokkanen van racisme of xenofobie. Waarom erkent ze niet dat er inderdaad problemen zijn?&#8217;
Arib zei in Buitenhof het isolement van islamitische vrouwen te willen doorbreken door activiteitencentra te openen waar bijvoorbeeld naailessen worden gegeven. &#8216;Nog meer projecten. Nog meer subsidies voor zelforganisaties, daar zijn er honderden van in Nederland,&#8217; briest Hirsi Ali. &#8216;Ze gaat de echte discussie uit de weg. De vrouwen voor wie ze zegt op te komen, worden onderdrukt. Dat heeft te maken met de islamitische cultuur, en dat moet aan de kaak worden gesteld.&#8217; Mannen moeten ophouden met slaan, en kiezen voor Nederlandse normen en waarden. Jongetjes van dertien moeten ophouden met het terroriseren van zwembaden. Hirsi Ali: &#8216;Arib wil absoluut niet dat er gezegd wordt dat het aan de islam ligt of aan het feit dat veel Marokkanen afkomstig zijn van het platteland, met sterke tribale tradities, waarin vrouwen ondergeschikt zijn en mannen autoritair horen op te treden.&#8217;
Volksvertegenwoordigers als Arib, en ook de binnen de PvdA bewierookte Amsterdamse deelraadwethouder Fatima Elatik (&#8216;die vrouw legt elk debat helemaal lam met haar getetter&#8217;) staan volgens Hirsi Ali een no-nonsensebenadering van integratie in de weg. &#8216;Ze blijven maar vasthouden aan het idee van een multiculturele samenleving, waar iedereen het gezellig met elkaar heeft. Nou, dat gaat dus niet. Mensen moeten kiezen voor Nederland. Geef alle nieuwkomers een stevige cursus over de gelijkheid van mannen en vrouwen, dan blijven de orthodoxe islamieten wel weg.&#8217;
Jan Beerenhout probeert al sinds de jaren tachtig te waarschuwen voor het failliet van de multiculturele samenleving. Zonder veel resultaat. Hij is ambtenaar in Amsterdam, werkte jarenlang in de hoofdstedelijke Indische buurt en adviseerde hoofdcommissaris Nordholt op het gebied van minderheden. &#8216;De PvdA heeft altijd last gehad van een calvinistische behoefte om voor de zielige medemens te zorgen. Terwijl ik in Amsterdam-Oost twintig jaar geleden al het ene brandje na het andere stond te blussen,&#8217; zegt Beerenhout.
Hoe goed bedoeld ook, voorkeursbeleid zette volgens Beerenhout in de jaren tachtig al veel kwaad bloed in &#8216;zijn&#8217; Indische buurt. &#8216;Nederlandse vrouwen wilden ook wel gratis zwemles. En waarom mochten Turkse kinderen gratis mee op schoolreisje?&#8217; Hij maakte zich ook kwaad over het &#8216;onderwijs in eigen taal en cultuur&#8217;. &#8216;Mijn Nederlandse neefjes in Canada krijgen toch ook geen Nederlandse les, betaald door de Canadese regering? Door die lessen in het Turks en Marokkaans liepen allochtonen een achterstand in het Nederlands op.&#8217;
Beerenhout schroomde niet om Marokkanen aan te spreken op hun orthodoxe uitleg van de islam. &#8216;Daardoor sluit je jezelf af van de Nederlandse samenleving. Ik word er niet vrolijk van als ik al die tenten op straat zie lopen. De islam is de godsdienst van de achteruitgang. Men is niet in staat een vooruitgangsideologie te creëren.&#8217;
Op het stadhuis werd nauwelijks aandacht geschonken aan de noodsignalen van Beerenhout. &#8216;Ze dachten: daar heb je die vervelende man uit de Indische buurt weer. Ze vonden mijn ideeën ruiken naar racisme. Mensen ontweken me. Op het laatst ging ik aan mezelf twijfelen. Marjanne Sint, de toenmalige gemeentesecretaris, heeft me uit alle macht proberen te ontslaan omdat ik haar niet welgevallig was. Toen er een nieuwe gemeentesecretaris aantrad, heeft hij dat dikke personeelsdossier hup&#8230; in de prullenmand gegooid. Hij zei dat de gemeente Amsterdam mensen zoals ik nodig heeft. Ik heb staan janken op de gang.&#8217;
Maar dat Beerenhout uiteindelijk mocht blijven, wil niet zeggen dat de PvdA nu ook naar hem luistert. De sociaal-democraten blijven volgens hem bang voor elke vorm van kritiek op minderheden. Hij geeft als voorbeeld de tweedelige studie Wisselwerking, die voor de verkiezingen onder toeziend oog van partijcoryfee Ed van Thijn voor de PvdA werd geschreven. Als Nederlanders en buitenlanders nu maar met elkaar in contact komen, zijn alle problemen opgelost, zo staat erin te lezen. Beerenhout: &#8216;Waardeloos.&#8217;
Van Thijn en andere PvdA&#8217;ers beschouwen Turken en Marokkanen volgens de Amsterdamse ambtenaar in de eerste plaats als stakkers uit de binnenlanden van Anatolië of het Rifgebergte. Ze hebben indertijd onder druk van het internationale kapitalisme hun koffers gepakt om hier het vuile werk op te komen knappen. Dus mag je verder geen kritiek op ze hebben. Vooral Van Thijn probeert, onder verwijzing naar zijn oorlogsverleden, alle kritiek op minderheden te blokkeren, vindt Beerenhout. &#8216;Net als over de joden, mag je absoluut niets slechts zeggen over Marokkanen en Turken. Dat is onmiddellijk racisme.&#8217;
Terwijl Beerenhout vooral &#8216;met zijn poten in het bluswater&#8217; stond, kreeg hoogleraar Arie van der Zwan vanuit zijn academische achtergrond met het onderwerp integratie en immigratie te maken. Van der Zwan &#8216;wil niet arrogant overkomen&#8217;, maar al in 1992 waarschuwde hij voor het uit de hand lopen van de problemen in de Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse gemeenschap.
In opdracht van toenmalig PvdA-minister Ien Dales van Binnenlandse Zaken was hij indertijd medeorganisator van Het minderhedendebat, dat door het hele land werd georganiseerd. &#8216;We maakten een witboek, met daarin alle feiten over de minderheden keurig op een rijtje. Het beeld was alarmerend. Vooral als het ging over werkloosheid en criminaliteit.&#8217; Het rapport werd gepresenteerd tijdens een druk bezochte persconferentie, in de Kamer werd gedebatteerd. Vervolgens gebeurde er tot Van der Zwans grote verbazing helemaal niets. &#8216;De Kamer was tevreden over het gevoerde debat en men ging over tot de orde van de dag.&#8217; Later wees Van der Zwan minister Dales verschillende keren op de zeer hoge criminaliteit onder Marokkaanse jongens. &#8216;Ze zei ook toen weer dat het heel belangrijk was, maar beleidsmatig gebeurde er verder niets.&#8217;
Hetzelfde gebrek aan daadkracht trof Van der Zwan tien jaar later aan in Rotterdam, waar hij het ambtelijke apparaat doorlichtte. Tijdens een bezoek van toenmalig minister van Justitie Winnie Sorgdrager aan het Afrikaanderplein hoorde Van der Zwan winkeliers vertellen over berovingen en vernielingen. Ze klaagden over het PvdA-gemeentebestuur, dat helemaal niets deed. &#8216;Is het raar dat die mensen op Fortuyn gaan stemmen? Is dat een ruk naar rechts?&#8217; zegt Van der Zwan. &#8216;Het spijt me, maar nee. Het is een elementair recht dat de overheid je beschermt. Dan kan het wel politiek incorrect zijn om Marokkaanse en niet te vergeten Antilliaanse jongens aan te pakken, maar als je het niet doet, desintegreert de samenleving.&#8217;
PvdA-lid Van der Zwan voelt zich al jaren niet thuis in &#8216;de partij waar nooit wordt gediscussieerd&#8217;. Alleen voor het huisorgaan Socialisme en Democratie (S&#038;D) schrijft de oud-president-directeur van Vendex nog weleens een artikel. &#8216;De redactie van S&#038;D is een verademing,&#8217; zegt Van der Zwan. &#8216;Daar heerst een grote geestelijke vrijheid.&#8217;
Vlak voor de verkiezingen publiceerde Van der Zwan een stuk over de multiculturele samenleving, dat door oud-PvdA-voorzitter Felix Rottenberg in Het Parool werd geroemd als &#8216;een perfecte aanzet voor een scherpe polemiek&#8217;. Van der Zwan kijkt in het stuk opnieuw naar de feiten en cijfers, en die stemmen hem somber. De multiculturele samenleving is geen succes. Uit onderzoek blijkt volgens Van der Zwan dat slechts een derde van de niet-westerse immigranten er op den duur in slaagt in onze samenleving te integreren. &#8216;In dertig jaar is dit het beperkte resultaat dat met veel beleidsinspanningen is bereikt,&#8217; schrijft de hoogleraar.
Van der Zwan maakt in het stuk gehakt van het tot nu toe gevoerde integratie- en immigratiebeleid, dat wordt gekenmerkt door ongerechtvaardigd optimisme, gebrek aan kennis en bezweringsformules. Over twintig jaar zullen volgens de laatste bevolkingsprognoses 2,6 miljoen niet-westerse migranten in Nederland wonen. Van hen zullen er volgens Van der Zwan twee miljoen slecht geïntegreerd zijn. &#8216;De effecten daarvan zullen als eerste terugslaan op de migranten zelf. Hun perspectieven en ontplooiingsmogelijkheden zullen aanzienlijk verslechteren.&#8217;
Van der Zwan stelt onorthodoxe maatregelen voor om te voorkomen dat in Nederland onbeheersbare problemen ontstaan. Hij wil de toestroom van nog meer mensen tegengaan door de vreemdelingenwet zoveel mogelijk aan te scherpen. &#8216;De druk is nu te groot en zo komt er van integratie niets terecht.&#8217; De ideeën die hier en daar binnen de PvdA leven om nieuwe migranten toe te laten – dat zou helpen tegen de vergrijzing – vindt hij &#8216;ongelooflijk naïef&#8217;.
In eigen land wil hij de groei van de migrantengemeenschap tegengaan door een actieve bevolkingspolitiek. De kinderbijslag moet verdwijnen. Discriminatie van Marokkaanse en Turkse ouders? Onzin, vindt Van der Zwan. In de jaren dertig pleitten de socialisten ook voor een actieve bevolkingspolitiek om de vorming van grote katholieke gezinnen in het zuiden van Nederland te voorkomen en zo hun levensomstandigheden te verbeteren.
De hoogleraar stelt verder, net als Hirsi Ali, dat er een einde moet komen aan de fictie van een &#8216;multiculturele&#8217; samenleving. Marokkanen en Turken moeten onomwonden kiezen voor Nederland. &#8216;Waarom investeren immigranten al hun spaargeld in het kopen van een huis in Turkije of Marokko, terwijl ze hier voor de minste buurten kiezen en daarmee de toekomstperspectieven voor hun kinderen fnuiken.&#8217;
Wat moet de Partij van de Arbeid doen om een &#8216;links&#8217; antwoord te formuleren op de &#8216;rechtse&#8217; plannen&#8217; van Pim Fortuyn, die nu worden uitgewerkt door minister van Integratie Hilbrand Nawijn? &#8216;Heel veel mensen binnen de Partij van de Arbeid moeten een enorme ommezwaai maken,&#8217; zegt Beerenhout. &#8216;De partij moet ophouden de immigranten als zielig te beschouwen. Het zijn volwassen mensen, die ervoor hebben gekozen in Nederland te wonen. Daar moeten ze dan ook hun consequenties uit trekken. Verder moet de partij erkennen dat ze haar traditionele achterban in de volkswijken gekleineerd heeft.&#8217;
Hirsi Ali vindt het onzin om alles wat Nawijn zegt bij voorbaat af te wijzen. &#8216;Ik maak me zo boos over Marokkanen die nu zeggen dat ze zich in Nederland niet meer veilig voelen (VN, 7-9-2002). Je moet juist nu met je kop in de wind gaan en terugpraten, niet in de slachtofferrol kruipen. Praat mee, discussieer mee.&#8217; Het is volgens haar niet moeilijk om de LPF te bestrijden. &#8216;Het is een lege partij die is voortgekomen uit frustraties. Ze willen de grenzen op slot doen. Volgens mij kan dat niet. Ze zijn niet echt geïnteresseerd in het emanciperen van de achtergestelde groepen, ook al roepen ze dat allochtone vrouwen uit hun isolement verlost kunnen worden.&#8217;
Arie van der Zwan denkt dat de sociaal-democraten terug moeten naar hun wortels. &#8216;Het verheffen van achtergestelde groepen blijft voor de PvdA een missie. Maar dan wel op een realistische basis. Je kunt niet blijven tolereren wat niet te tolereren valt, maar de samenleving moet dan ook haar onverschilligheid laten varen.&#8217; Hirsi Ali vindt ook dat de PvdA zich ten doel moet stellen de minderheden te emanciperen: &#8216;Migranten moeten bevrijd worden van hun groepsdwang. Moeten individualistisch gaan denken. Moeten eigen keuzen gaan maken. Alleen dan kan je er ook echt voor kiezen om in Nederland te gaan wonen.&#8217;
Ideeën genoeg. Maar gaan de sociaal-democraten ze ook uitvoeren? Beerenhout was onlangs blij verrast met een brief van fractievoorzitter Jeltje van Nieuwenhoven. &#8216;Ze schreef dat het verbazingwekkend was dat bij de verkiezingen zoveel dingen die ik altijd heb geroepen zo&#8217;n grote rol speelden. Ook gaf ze toe dat het integratiedebat binnen de PvdA nooit goed is opgepakt. Hè, hè, eindelijk, dacht ik.&#8217;
Hij vreest echter dat de PvdA voorlopig nog niet klaar is voor grote veranderingen. &#8216;Het gedachtegoed van Ed van Thijn en de zijnen is nog allesoverheersend,&#8217; zegt hij. Onlangs werd Beerenhout door minister Nawijn uitgenodigd om zitting te nemen in een commissie minderheden. &#8216;Het doet pijn, maar ik ga wel,&#8217; zegt Beerenhout.
Hirsi Ali heeft ook sterke twijfels over het vermogen van de partij om een draai te maken. &#8216;In de fractie zitten mensen met goede ideeën, zoals Peter van Heemst en Adri Duivesteijn. De portefeuille minderheden wordt tegenwoordig beheerd door Klaas de Vries en Karin Adelmund. Als zij erin slagen mensen als Khadija Arib uit te rangeren, zijn we een eind op weg.&#8217;
Van der Zwan zal eind september spreken op de conferentie over &#8216;integratie en immigratie&#8217;, die wordt georganiseerd door het wetenschappelijk bureau van de PvdA. Twee weken later is hij te gast bij een debat over &#8216;de multiculturele samenleving&#8217;. Het begin van een kentering? &#8216;Nou, dat zou ik niet te hard roepen. De PvdA heeft de verkiezingen verloren, en moet nu voor de publieke opinie door het stof. Professor Van der Zwan wordt van stal gehaald om een praatje te houden. Maar of er daarna echt iets zal veranderen? Ik moet het nog zien.&#8217;

</div>

Harm Ede Botje

Gerelateerd