Stromae en het verdriet van Europa
Een licht getinte jongen, strak gekleed in overhemd, zit achter zijn bureau. Wazig kijkt hij voor zich uit. Verderop ronkt een kopieerapparaat, om hem heen staan tientallen ordners. De jongen schrikt op als een vrouw een stapel papier op zijn bureau kwakt en duidelijk maakt dat hij daarmee aan de slag moet. Maar de jongen blijft afwezig uit zijn ogen staren, ook als hij zijn kantoor verlaat en, omgeven door feestende twintigers, plots begint te praten, zingen, rappen &#8211; iets daartussenin. In het Frans vertelt hij over werkloosheid, over echtscheidingen, over de financiële crisis, om daarna steeds opnieuw te zeggen: &#8216;Alors on danse&#8217;, oftewel: &#8216;dus we dansen maar&#8217;.
Tekst en video lijken die van een deprimerend nummer, maar het gaat hier om een van de pakkendste en opzwependste hits van de afgelopen jaren. Want &#8216;Alors on danse&#8217; (2009) heeft een onbezorgde, zomerse melodie en wordt nog steeds elk weekend gedraaid voor duizenden jongeren over de hele wereld, die vermoedelijk geen idee hebben waar de tekst over gaat.
Het nummer betekende niet alleen de internationale doorbraak van Stromae (1985), het is ook heel typerend voor zijn werk. De Belgisch-Rwandese singer-songwriter en rapper, die zonder vader opgroeide in een arme Brusselse buitenwijk, is al meer dan tien jaar bezig binnen de muziekwereld. Eerst alleen in België, al gauw ook in Frankrijk. Hij heeft een eigen geluid gevonden, waarbij hij twee uitersten stelselmatig verbindt: Stromae combineert tekstuele ernst op bijna elk nummer met misleidend vrolijke riedeltjes &#8211; opgewekte keyboarddeuntjes en triomfantelijke blazerspartijen ondersteunen de meest persoonlijke verhalen. Het is het verdriet van Jacques Brel gecombineerd met de toegankelijkheid van de populaire deejay David Guetta.
En daar blijft het niet bij: Stromae heeft ook het bereik van David Guetta. Alleen op YouTube werd &#8216;Alors on danse&#8217; al meer dan vijfenveertig miljoen keer bekeken. En waar sommigen het aanvankelijk hielden op een eendagsvlieg, is zijn fanschare zeker het afgelopen half jaar alleen maar gegroeid. The Guardian en Le Monde doopten hem tot vertegenwoordiger van een &#8216;verloren generatie&#8217;. Zijn zomerhit &#8216;Papaoutai&#8217; gaat richting de tachtig miljoen views op YouTube, wat meer is dan bijna alles wat Amerikaanse artiesten uitbrengen.
Hoe is dat mogelijk? Het is een Franstalig nummer. Waarom wordt er over de hele wereld naar een Franstalige Belg geluisterd, zelfs door mensen die hem niet kunnen verstaan?
Constante droefheid
Wat Stromaes werk echt knap maakt, is dat de aantrekkelijke buitenkant prachtig contrasteert met de inhoud. Zo staan in &#8216;Tous les mêmes&#8217;, dat op het eerste gehoor gelikt en opgewekt klinkt, de problematische verhouding tussen mannen en vrouwen centraal &#8211; bekeken vanuit een niet bepaald optimistisch perspectief. &#8216;Zijn melancholieke Franstalige dansmuziek kanaliseert de grauwheid die tegenwoordig over Europa hangt,&#8217; schreef The New York Times over zijn werk. En inderdaad, onder de pakkende beats schuilt een constante droefheid. In Stromaes nummers gaat het om tobbende twintigers, opgegroeid in weelde, nu plots geconfronteerd met economische onzekerheden en schimmige toekomstperspectieven. Die omslag werd al pijnlijk duidelijk op &#8216;Alors on danse&#8217;, waarin hij in korte, krachtige zinnen steeds de negatieve effecten van een kernbegrip uit de westerse samenleving benoemt. &#8216;Qui dit argent dit dépenses,&#8217; rapt hij bijvoorbeeld in het begin van het nummer (&#8216;Wie het over geld heeft, heeft het over uitgaven&#8217;). En even later: &#8216;Qui dit proches te dit deuils&#8217; (&#8216;Wie het over naasten heeft, heeft het over rouw&#8217;).
Zulke tegenstellingen staan in zijn nummers steeds centraal. Stromae gaat tegen de vaste waarden van de westerse wereld in, hij scheldt, hij rouwt, hij klaagt, maar hij spreekt zichzelf ondertussen ook toe dat hij zich niet zo moet aanstellen. En juist de combinatie van die zware inhoud met de zorgeloze muziek geeft de nummers iets heel schrijnends. Alsof je op hetzelfde moment wordt gewaarschuwd en gerustgesteld: achter de uitnodigende buitenkant gaat een permanente somberte schuil, bij het verdriet is er tenminste altijd nog een feestelijke melodie.
Verloren generatie
&#8216;Zelfs als je niet begrijpt wat hij precies vertelt, voel je waar hij het over heeft,&#8217; zegt Willy, lid van The Opposites, een bijzonder succesvol Nederlandstalig hiphopduo dat onlangs een nummer met Stromae opnam. Hij benaderde The Opposites zelf, en heeft er intussen zelfs op gehint dat hij een heel samenwerkingsalbum wel ziet zitten. &#8216;Dat zou heel tof zijn,&#8217; zegt Willy, &#8216;Stromae is een van de interessantste acts van dit moment. Er zit zo veel ziel in zijn muziek. Zodra je hem hoort zingen of rappen, begrijp je dat het echt is, dat het ergens over gaat. En als je je vervolgens in de inhoud verdiept, merk je dat het altijd over iets wezenlijks gaat. Iets wat ons allemaal raakt. Ik ken geen andere artiest die nu zo veel mensen bereikt met zulke intelligente en serieuze teksten.&#8217;
Stromae is niet iemand met brede politieke beschouwingen. Zijn teksten leveren geen nieuwe ideeën over Europa op, hij laat de grote verbanden aan anderen over. In zijn werk zoomt hij juist in op het individu, op één ontheemde jongen midden in het hele systeem &#8211; soms tot op het kleinste leed. Neem &#8216;Formidable&#8217;, zijn recentste hit. Hier zijn de gebruikelijke handelsmerken plots verdwenen: de muziek klinkt kaal, de videoclip is een rauwe montage waarin Stromae, zogenaamd dronken, over straat dwarrelt en als een verlaten puber voorbijgangers aanspreekt. &#8216;Eh, tu t&#8217;es regardé, tu t&#8217;crois beau, parce que tu t&#8217;es marié? Mais c&#8217;est qu&#8217;un anneau, mec, t&#8217;emballes pas. Elle va t&#8217;larguer comme elles font chaque fois.&#8217; (&#8216;Hé, heb je jezelf al eens bekeken, denk je dat je mooi bent omdat je getrouwd bent? Het is maar een ring, gast, laat je niet meeslepen. Ze gaat je dumpen zoals ze elke keer doen.&#8217;)
Iets anders dan bravoure
Zo openhartig over het eigen verdriet praten, zwelgend eigenlijk, grenzend aan het zelfdestructieve: hier toont Stromae zich waarlijk de nieuwe Brel. Tegen het Belgische blad Humo zei hij: &#8216;Ik hoop dat je in mijn teksten de invloed van het Franse chanson ziet, ja.&#8217; &#8216;Mensen als Brel waren gevoelig en kwetsbaar, ook op het podium. Ze durfden risico te nemen. Dat heb ik zelf ook gedaan met die clip&#8217; (van &#8216;Formidable&#8217;, THvV). &#8216;Ik wil het niet gemakkelijk en voor de hand liggend. Ik wil het écht.&#8217;
Kees de Koning, oprichter en eigenaar van het grootste Nederlandse hiphoplabel Top Notch en verder onder meer manager van Anouk, is ook al jaren een groot fan van Stromae. &#8216;Ik luister nu al vijfentwintig jaar naar hiphop,&#8217; zegt hij. &#8216;De laatste tijd ben ik niet zo onder de indruk van wat er uit Amerika komt. Ik luister daar ook niet echt veel naar. In Nederland, in heel Europa, is veel meer ruimte voor iets anders dan bravoure. Het is persoonlijker, met meer emoties. Bij Stromae hoor ik hetzelfde charisma als in sommige oude chansons, hetzelfde verdriet en dezelfde passie. De muziek maakt iets los.&#8217;
Zelf houdt Stromae zich, ondanks die bijna poëticale liefdesbetuiging aan Brel, op de vlakte over zijn muziek. In interviews benadrukt hij steeds dat hij gewoon maakt wat hem interesseert en bezighoudt, en dat hij zichzelf niet ziet als kartrekker of vertegenwoordiger van zijn generatie. Toch is het te simpel om dan ook maar te concluderen dat hij dus niets zegt over deze tijd. Hij is een exponent van de huidige Europese tijdgeest &#8211; juist door de grote beschouwingen achterwege te laten en helemaal op te gaan in één gedesillusioneerde twintiger die steeds krampachtiger probeert de wereld om hem heen te begrijpen.
Stromae is geen politiek commentator zoals de eerste rappers van de jaren tachtig dat waren, hij beschouwt de maatschappij niet van een afstandje. In plaats daarvan legt hij, met een totaal eigenzinnige aanpak, de nadruk helemaal op het individu. Heel doordacht, zo duidelijk dat het soms bijna karikaturaal wordt, regisseert Stromae zijn verschijning en allerlei genres verkennend vertelt hij via zichzelf over deze tijd. Zo voegt hij zichzelf, al dan niet bedoeld, binnen de raptraditie en vormt hij, paradoxaal genoeg, tegelijk een onontkoombaar breekpunt met zijn voorgangers.
Korte films
De een koopt elke week een nieuwe Rolls-Royce om te laten zien hoeveel geld hij heeft, de ander werkt samen met vergeten reggaesterren en populaire deejays om zijn artistieke veelzijdigheid te laten zien. Bijna niemand gaat zo ver als Stromae, bij wie het de vraag is of hij nog wel een rapper genoemd kan worden en niet eerder een popzanger. Heel efficiënt meet hij zich het imago aan van een afwijkende artiest die alle touwtjes zelf in handen houdt: hij is online bijzonder actief, vermengt verschillende genres in zijn muziek en bedenkt zelfs het concept van de bijbehorende clips.
Zeker dat laatste mag niet onderschat worden. Met het recente uitsterven van muziekzenders werd door velen aangenomen dat de videoclip zelf ook minder belangrijk zou worden. Maar juist door de grenzeloze vrijheid en immense reikwijdte van het internet, die iedere beginnende artiest een potentieel miljoenenpubliek biedt, doen moderne muzikanten er steeds meer aan zich visueel te onderscheiden. Stromaes videoclips zijn bijna korte films. Hij kiest een beklijvende setting &#8211; een troosteloos kantoor, een smoezelige tramhalte, een felverlichte studio &#8211; en stelt zichzelf nadrukkelijk op de voorgrond: een dunne, dandyachtige figuur met een strak gestileerd, opgeschoren kapsel en overhemden met ouderwetse vlinderstrikjes. Kortgeleden verscheen er zelfs een video (&#8216;Tous les mêmes&#8217;) waarin hij nog verder gaat: met dank aan voortreffelijk uitgevoerde computerbewerkingen is de ene helft van zijn gezicht hier vrouwelijk, inclusief lang haar, make-up en eyeliner, terwijl de andere helft de gebruikelijke Stromae toont.
Steeds kwetsbaarder
&#8216;Het epicentrum van de muziekwereld zit nog wel in Amerika,&#8217; zegt Big2, de andere helft van The Opposites. &#8216;Maar zeker vanuit de dancehoek krijgt Europese muziek steeds meer voet aan de grond. Daar gebeurt creatief gezien ook het meest. Nederlandse artiesten als Afrojack en Reverse hebben de laatste jaren internationaal gezien enorme stappen gemaakt. En het is ook geen toeval dat iemand als Kanye West, toch een van de grootste Amerikaanse artiesten van deze tijd, met Stromae wil werken. Hij verstaat waarschijnlijk niets van het Frans, maar hij hoort wel dat Stromae iemand is die nieuwe dingen uitprobeert, die volledig meent wat hij rapt en zingt. Dat ontstijgt de taalkloof.&#8217;
Er is echter een belangrijk verschil tussen de twee. Waar West zich, zoals zoveel van zijn collega&#8217;s, verschuilt achter het binnen de hiphop welbekende pantser van grootspraak &#8211; eerder dit jaar doopte hij zichzelf nog zonder ironie om tot Yeezus, een moderne godheid die in zijn raps schreeuwt dat zijn drank sneller gebracht moet worden &#8211; komt Stromae juist steeds kwetsbaarder over. Dat maakt hem mede zo aansprekend. Geen theatrale woorden, geen glimmende kostuums. Gewoon een goed verzorgde, magere Belgische jongen met een vlinderstrikje; een twintiger die zonder reserves durft in te gaan op de kleine tegenslagen. Op het liefdesverdriet van een ontheemde romanticus. Op de groeiende armoede van een student. Op types die genoegen moeten nemen met een fletse kantoorbaan. Mensen die, zonder precies te weten of het een aansporing of een conclusie is, of het uit vreugde of verdriet voortkomt, aan het eind van de dag constateren: dus we dansen maar.
Of het nu gaat om middelbare scholieren die niets van de teksten verstaan en gewoon een aangenaam riedeltje willen, om onrustige hiphopluisteraars die verlangen naar vernieuwing, om meisjes die vallen voor zijn opvallende uiterlijk of liefhebbers van ouderwetse chansons: Stromae bereikt ze allemaal. Zelden werd verdriet zo toegankelijk en indringend gepresenteerd.
VN Bladwijzer
Online bronnen
Le Grand Journal
Stromae en Stromae live
In de hit &#8216;Tous les mêmes&#8217; brengt Stromae zijn vrouwelijke kant naar boven, letterlijk. In de populaire videoclip is zijn rechterkant mannelijk en zijn linkerhelft op en top vrouw. Het lied beschrijft de communicatie tussen de seksen. Beide kanten van Stromae waren uitgenodigd voor het Franse Le Grand Journal. Michel Denisot spreekt met beiden over hun perikelen voor de twee samensmelten tot één Stromae op het podium. Stromae geeft een performance zoals je zelden ziet bij het journaal. Een optreden zoals je überhaupt zelden ziet.
België-Wales
Belg in hart en nieren
Stromae, de wereldster met wie zelfs Kanye &#8216;Yeezus&#8217; West wil samenwerken, blijkt toch Belg in hart en nieren. Tijdens de eerste helft van de wedstrijd België-Wales komt hij het veld op in geel overhemd, rood vestje en zwart vlinderdasje. In zowel Vlaams als Frans weet hij de Belgische voetbalfans op te zwepen en in zijn eentje het hele stadion over te nemen. De voetbalwedstrijd wordt een concert, met drie van zijn grootste nummers.
Ga naar VN.nl/stromae
Nee
Stromae staat op 21 december in een uitverkochte Melkweg in Amsterdam