<div class="wpg-element paragraph">
<p><i>De kinderjaren van Jezus</i> telt zoveel filosofisch angehauchte gesprekken, verhalen met een hoog gelijkenis-gehalte, verhaalgegevens die symbolisch bedoeld lijken, kortom voer voor interpreten, dat we niet moeten vergeten dat J.M. Coetzees nieuwe roman eerst en vooral een verhaal is. Niet eens een complex verhaal, al is Coetzees universum hier verstoken van vertrouwd houvast uit ónze wereld.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Dat het verhaal in Spanje speelt blijkt uit de taal en de aanduiding van enkele gewesten daar. Maar verder is het, conform Coetzees literaire strategie, vervreemding troef. De hij-persoon, vanuit wie het verhaal verteld wordt, heet Simón en is vertrokken naar een ander land. Bij aankomst heeft hij een nieuwe identiteit gekregen, hij gaat nu door het leven als vijfenveertigjarige. Misschien is hij jonger, maar ook elders in de roman wordt hij el viejo genoemd. Tijdens de bootreis heeft hij een jongetje ontmoet dat nu als vijfjarige onder de eveneens bijbelse naam David door het leven gaat. Dat jongetje had, naar eigen zeggen, een brief bij zich waarop de naam van zijn moeder stond, maar die brief is (wederom naar eigen zeggen) verloren gegaan. Simón stelt zich in het nieuwe land op als zijn voogd, samen zullen ze Davids moeder gaan vinden.</p>
<p>Aanvankelijk lijkt <i>De kinderjaren van Jezus</i> de kant op te gaan van zo’n al te bekend aandoenlijk verhaal waarin we de noden van de niet-westerse immigrant in een kille, bureaucratische samenleving rillend moeten herkennen. Maar Coetzee is gelukkig een te groot schrijver om toe te laten dat de literatuur zo afgeknot ingezet wordt.</p>
<p>Dus komen we, via Simóns verkenning van een samenleving die <i>Brave New World</i>-achtige communautaire trekjes heeft, te weten dat de menselijke kernwaarde ‘welwillendheid’ is, en dat seks en passie (de nog viriele Simón wil vrouwen veroveren) zo suspect zijn dat verwijzingen daarnaar tot veelvuldig blozen leiden. Vriendschap is er belangrijker dan liefde.</p>
<p>En dus ervaren we, met Simón mee, dat zijn nieuwe collega’s, de stuwadoors in de haven, toonbeelden zijn van solidariteit en vervuld van het verheffingsideaal. Niet alleen gaan ze zware filosofische discussies aan in hun pauzes, hun vrije avonden brengen deze jonge mannen door met het volgen van wijsgerige cursussen op ‘het Instituut’, een Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen-achtige instelling waar bovendien warme maaltijden verstrekt worden. Alles gratis. Kom daar maar om, in onze <i>Bildung</i>-wantrouwende cultuur.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;De stuwadoors zijn vervuld van het verheffingsideaal&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Door prikkeldraad lopen</b></p>
<p>Zo bezien houdt Coetzee ons in zijn roman een spiegel voor. Ik denk dat je zijn stichtelijk aandoende titel <i>De kinderjaren van Jezus</i> ook op zo’n gelijkenis-manier moet bezien. Want ja, van Davids ouders is niets bekend, en in degenen die zich over hem ontfermen – Simón en Davids ‘moeder’ Inés – kunnen we Jozef en Maria zien. Simón zag de alleenstaande maagd-op-leeftijd Inés met haar broers op een paradijselijke compound tennissen, ‘wist’ meteen dat zij Davids moeder zou zijn en zadelde haar op met het kind. Het is weer een genoegen om te zien hoe Coetzees fijnzinnige ironie toeslaat door – zoals in zijn fictie gebruikelijk – een klassiek verhaal te ontheiligen. Uiteraard heeft Coetzee daarin literaire voorgangers; in de vorige eeuw publiceerde Anthony Burgess zijn hilarische hervertelling van Jezus’ leven <i>Man of Nazareth</i>. Maar Coetzee neemt in vergelijking daarmee meer literaire vrijheid. In zijn variant op het bijbelverhaal, getransponeerd naar onze tijd, worden we vooral vergast op wat we vanuit ons eenentwintigste-eeuwse verlichte begrip slechts als krankzinnigheden kunnen zien.</p>
<p>Of het nu de onbevlekte ontvangenis is of een (aan Davids verbeelding ontsproten) wonder als ‘door prikkeldraad lopen’, het heeft allemaal een plaats gekregen in <i>De kinderjaren van Jezus</i>. Deze tijd, toont Coetzee, is niet tolerant voor zulke strapatsen. David moet, om te tonen dat hij het alfabet meester is, op school de zin schrijven: ‘Conviene que yo diga la verdad’, ik moet de waarheid spreken. Maar hij schrijft, als in de Bijbel: ‘Yo soy la verdad’, ik ben de waarheid. De schoolmeester valt daarop niet in katzwijm, maar stuurt hem naar een verbeteringsgesticht waar ze wel raad weten met uit de schoolse pas lopende kinderen.</p>
<p>Het is duidelijk dat David een bijzonder kind is. Hij heeft niet-rationele vermogens die bij een <i>idiot savant</i> horen. Hij schaakt met een collega-stuwadoor van Simón en meteen wint hij. Maar het meest onderscheidt hij zich door zijn grillige fantasie, zijn neiging tot dominantie, zijn ongezeglijkheid – zijn karakter kortom. Coetzee geniet er merkbaar van door David op een leeftijd waarop toch niet meer geduimd wordt, erotisch verzaligd toevlucht te laten zoeken bij de moederlijke warmte van Inés – die in dit portret een geperverteerd beeld van Maria belichaamt.</p>
<p>Coetzees Jezus is een moederskindje, gruwelijk verwend, die al vroeg weet dat hij ‘goochelaar’ wil worden of ‘ontsnappingskunstenaar’, die zich onnavolgbaar laat inspireren door de oerroman <i>Don Quichot</i>. In zulke citatenkunst volvoert Coetzee een grimmig spel. Goethes ballade <i>Erlkönig</i> passeert zo, vier strofen lang, maar dat goddelijke Duits wordt door de Spaanssprekende Simón en David voor Engels aangezien, een taal die ze niet beheersen. Binnen hetzelfde spel wordt <i>Don Quichot</i> aan een andere auteur toegeschreven dan Cervantes – zoals het auteursrecht van bepaalde bijbelboeken niet altijd gewis is. Het leuke is dat dit degene is, de Moorse chroniqueur Benengeli, die door Cervantes als auteur van <i>Don Quichot</i> wordt opgevoerd in zijn roman. Zo letterlijk kan fictioneel spel <i>in the eye of the beholder</i> worden genomen, suggereert Coetzee daarmee.</p>
</p></div>
<figure id="post-42241 media-42241" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/03/a9b80bc7-91a0-4eac-bc54-dbc9511a3203_Coetzee%2C-JM-2013_preview1.jpg" alt="Illustratie: Siegfried Woldhek" /><figcaption>Illustratie: Siegfried Woldhek</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Geen enkele dubbelheid</b></p>
<p>Knipoogjes alom, waarbij ik die naar filosofische opvattingen nog verzuimd heb te noemen, van Leibniz’ rationalistisch optimisme tot het neoplatonisme. Dat dit halfverholen vertoon van eruditie nergens in steriliteit ontaardt, komt door de donkere psychologie – het onleefbare begrip van menselijk reilen en zeilen – die altijd doorklinkt in Coetzees manier van schrijven. Waar hij ook over schrijft, vergeef me de pathetiek: het is schrijven met een gewond hart. Zo toont hij hoe een vrouw Simóns avances afweert; hij had haar hand gepakt: ‘Toch geeft haar hand, op de raadselachtige manier waarop het lichaam spreekt, een antwoord. Hij sterft in zijn greep zoals een vis op het droge.’</p>
<p>Toch denk ik dat de Jezus-adaptatie van ondergeschikt belang was voor Coetzee. Ondergeschikt aan de spiegel die hij ons voorhoudt. Simón benoemt zijn problemen met die nieuwe wereld als volgt: ‘Ik begin te denken dat er iets in mijn taal is wat me kenmerkt als iemand die in het verleden is blijven steken, iemand die niet alles vergeten is.’ Coetzee toont een wereld waarin de nieuwkomers ‘schoongewassen van het verleden’ zijn. Een geheugen – herinneringen aan eerdere tijden of hun herkomst – doet er niet meer toe. In die nieuwe wereld is ironie uitgebannen, er is daar ‘geen enkele dubbelheid in de wereld, geen enkel verschil tussen hoe de dingen lijken en hoe de dingen zijn.’</p>
<p>Het schrijnende aan Davids geval – dat heb je met exempels – is dat er voor iemand met zo’n ontwrichtende excellentie dan wel onbeteugelbare excentriciteit geen plaats is in zo een extreem beregelde, maakbare wereld. Voor een nieuwe Jezus (en al die kunstenaars en creatieve zonderlingen na hem) blijft tegenwoordig de deur potdicht, zegt Coetzees intelligente, cultuurkritische roman.</p>
</p></div>
<figure id="post-42241 media-42241" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/03/074b45e5-7c90-4ab1-9b52-991de6194dbe_Coetzee-De-kinderjaren-van-Jezus-HR_preview1.jpg" alt="" border=" /></figure>
<div class="wpg-element title-and-author">
<h3>De kinderjaren van Jezus</h3>
<p>J.M. Coetzee</p>
</p></div>
<div class="webshop-bestel-button-article"><a href="https://www.vn.nl.kpnis.nl/Boeken/Webshop-Detail-Page.htm?ean=9789059363885" class="" title="Bestel Boek">Bestel Boek</a></div>


Gerelateerd