<div class="lead">
Asielzoekers belanden voor straf nog vaak in de isoleercel, schreef de Volkskrant gisteren. Maar ook in de psychiatrische zorg blijkt eenzame opsluiting als middel maar moeilijk uit te bannen.
</div>
In een scheurhemd je behoefte doen in een papieren hoedje, eenzaam in een cel. Je zou denken dat een verblijf in de isoleercel passé is. Niets is minder waar. In Nederlandse vreemdelingendetentiecentra worden asielzoekers nog relatief vaak als orde- of strafmaatregel in een separeercel gezet, <a href="http://www.volkskrant.nl/binnenland/vreemdeling-als-straf-nog-vaak-in-isoleercel~a4175986/" target="_blank">blijkt</a> uit een WOB-onderzoek van de Volkskrant.
En niet alleen daar. Kwetsbare mensen in in een prikkelloze cel stoppen vanwege ‘lastig gedrag’ is een typisch Nederlands gewoonte. En een hardnekkige gewoonte. Want ook al raakt het steeds minder in zwang, gelukkig, ook in 2015 wordt er nog volop gesepareerd. Wat heeft Nederland toch met separatie van kwetsbaren?
Jarenlang zijn we samen met Finland en Ierland koploper in Europa geweest wat betreft het separeren van psychiatrische patiënten. Deels komt het doordat de intramurale GGZ in Nederland vergeleken bij andere landen groot is gebleven. Deels komt het door overheidsregels: tot voor kort was elke instelling verplicht om een separeerruimte te hebben. Tja, die cellen waren er nu eenmaal en met een traditie reken je ook niet even af. In Engeland en Zweden is men er helemaal van afgestapt, maar dat terzijde.
Een mentaliteit verander je niet even. In Nederland bestaat, zeker onder verpleegkundigen, nog steeds het idee dat een prikkelarme omgeving een therapeutische werking heeft op psychotische patiënten.
Uit onderzoek blijkt het tegenovergestelde. Voor een enkeling kan een prikkelarme omgeving heilzaam zijn, maar voor de meeste mensen is een isoleercelervaring traumatisch. Driekwart van de psychotici worden angstiger van eenzame opsluiting.
Dat besef daalt steeds meer in en dus wordt het gebruik van dwangmiddelen teruggebracht. De overheid stelde tussen 2006 en 2012 35 miljoen euro beschikbaar voor vernieuwende projecten om dwang en drang terug te dringen. Dat heeft zijn vruchten afgeworpen. De kans dat een patiënt in de GGZ in een isoleercel gezet wordt is sinds 2008 met de helft verminderd en ook de duur van zo’n verblijf is met ongeveer vijftig procent afgenomen, blijkt uit het <a href="http://www.ggznederland.nl/uploads/assets/Rapport%20-%20zes%20jaar%20argus%2017062014.pdf.pdf" target="_blank">rapport</a> Zes jaar Argus (2014), een landelijke vergelijking van vrijheidsbeperkende interventies in de Nederlandse GGZ. Maar niet te vroeg gejuicht, zegt het Landelijk Platform GGZ van cliëntengroepen, want er zijn grote verschillen. In sommige instellingen lukt het om maar 1 op de 100 patiënten op te sluiten, maar in andere instellingen wordt nog 1 op de 5 mensen opgesloten.
Deze zomer verscheen het <a href="https://www.dwangindezorg.nl/psychiatrische-problemen/igz-rapport-terugdringen-separaties" target="_blank">rapport</a> van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en dat onderstreepte de conclusies nog eens: er zijn aanzienlijke verbeteringen in het terugdringen van separaties, maar de GGZ-instellingen verschillen nog te veel in het tempo waarin ze verbeteringen doorvoeren. Ondanks de dwangreductie zijn er toch nog een paar instellingen waar patiënten (langdurig) worden gesepareerd.
En de mentaliteit in het veld blijft een probleem, stelt minister Edith Schippers in haar reactie. ‘Hoewel de inspectie blij is met de verbeteringen vraag zij zich af of wel alle GZZ-instellingen hun verantwoordelijkheid nemen en voldoende gemotiveerd zijn om separatie verder terug te dringen. Teveel veranderingen zijn bij een aantal GGZ-instellingen onder druk van de inspectie tot stand gekomen. Ik roep het veld dan ook op om zich te blijven inspannen aan het verder terugdringen van separaties en andere vormen van eenzame opsluiting.’ Zij vindt dat er een ‘multidisciplinaire richtlijn Dwang en Drang’ moet komen. Anders gezegd: een gedragsnorm voor de praktijk.
Er zijn tegenwoordig goede alternatieven voor separatie. Escalatie kan bijvoorbeeld voorkomen worden aan de hand van een signaleringsplan. Ook wordt er vaker Intensive Care gegeven bij grote geestelijke nood zoals een psychose, net zoals in de somatische zorg: één op één begeleiding in een rustige, veilige omgeving. In de praktijk gebeurt dat al veel. Maar niet genoeg. De politiek is welwillend, de GGZ als instantie ook, nu komt het aan op de individuele behandelaren en verpleegkundigen. Hun mentaliteit maakt het verschil.