Non-fictie / Hoe de CIA Khan liet lopen
Wie De Khan-code uit heeft, kan niet anders dan meewarig het hoofd schudden. De conclusie van het Amerikaanse journalistenechtpaar Catherine Collins en Douglas Frantz: &#8216;s werelds gevaarlijkste man, Abdul Qadeer Khan, kon de afgelopen decennia gewoon zijn gang gaan. De CIA en andere geheime diensten waren van zijn activiteiten op de hoogte maar grepen niet in. Dat was al zo in 1975, toen de Nederlandse BVD alarm sloeg over Khan, die bij Urenco in Almelo werkte en daar atoomgeheimen stal. De CIA zette de Nederlanders onder druk: Khan moest zijn gang kunnen gaan, zodat zijn bezigheden konden worden gevolgd. En ach, die Pakistanen zouden toch niet in staat zijn een bom te bouwen. Onderschatting van Khan en zijn netwerk dus. En dat is zo gebleven, tot het te laat was en Khan zijn kennis wereldwijd had verkocht.
Het boek leest als een filmscript, vol geheime ontmoetingen, inbraken, papieren die verborgen worden onder de vloer, een atoomgeleerde die uit is op het doorbreken van de hegemonie van Amerika en Israël. Centrale figuren zijn de Zwitserse werktuigbouwkundige Friedrich Tinner en zijn zoons Marco en Urs. Vader kende Khan al toen hij bij Urenco werkte en groeide later uit tot een van zijn belangrijkste leveranciers. De zoons kwamen pas later met Khan in contact. Vooral Urs speelde een belangrijke rol: hij leverde onder meer componenten voor ultracentrifuge-installaties aan Libië.
De Amerikanen betaalden de Tinners miljoenen dollars voor hun informatie, maar ze vertrouwden de familie niet. CIA-agenten pleegden in het diepste geheim een inbraak in het kantoor van Marco en troffen daar op harde schijven miljoenen documenten, waaronder blauwdrukken voor atoombommen: een ouder Chinees model en twee modernere van Pakistaanse makelij. Hiermee hadden ze naar de Zwitserse autoriteiten moeten gaan, of het Internationaal Atoomenergie Agentschap. Maar dat deden de Amerikanen niet. Ze wilden de kennis voor zichzelf houden en het netwerk van Khan verder in kaart brengen. Een jaar later sloeg de CIA toe: een scheepslading onderdelen voor de opwerking van nucleair materiaal voor Libië wordt in beslag genomen. Khadaffi besluit zijn programma voor de bouw van atoomwapens te stoppen. Het netwerk van Khan wordt opgerold. Een grote overwinning, vinden George W. Bush en Tony Blair. Maar Collins en Frantz bestrijden dat. Ze noemen het oprollen &#8216;een schertsvertoning&#8217;, omdat de kennis over het bouwen van een atoombom dan al lang op grote schaal is verspreid.
Toen de Zwitserse autoriteiten zelf onderzoek gingen doen naar de Tinners, raakten de Amerikanen in paniek. In Italië was het gekomen tot vervolging van CIA-medewerkers die op klaarlichte dag een vermeende islamitische radicaal hadden opgepakt en naar Egypte getransporteerd. Een tweede zaak in Europa zou een blamage betekenen. Als het tot een openbare terechtzitting zou komen, zou uitkomen uit dat zij al veel langer op de hoogte waren van de geheimen die de Tinners op hun computer hadden staan, dat ze tegen alle regels in hadden ingebroken en niet hadden voorkomen dat kennis over de bouw van atoombommen de hele wereld over was gegaan.
En dus oefenden de Amerikanen grote druk uit op de Zwitserse regering om alle documenten van de Tinners te vernietigen. Dat lukte, in 2008 ging alles door de papierversnipperaar. De Zwitserse onderzoeksrechters die zich in de zaak hadden vastgebeten zagen het tandenknarsend aan. Maar de kansen keerden toen opeens een stapeltje documenten opdook dat aan de shredder was ontsnapt. Nu zou het misschien toch tot een rechtszaak komen. Eind december 2010 maakte een Zwitserse onderzoeksrechter bekend dat hij de Tinners wilde gaan vervolgen voor het &#8216;verlenen van steun aan de bouw van een atoomwapen&#8217;, een strafbaar feit in Zwitserland.
**** Catherine Collins en Douglas Frantz, ‘De Khan-code. Spionage, falende inlichtingendiensten en de handel in atoomgeheimen’, Balans, 328 p., € 19,95

Gerelateerd