Buitenlandse fictie / Satirische thriller
Mohammed Hanif maakte zeven jaar deel uit van de Pakistaanse luchtmacht en leidt nu de Urdu Service van de BBC. In zijn debuutroman neemt hij de dictatuur van zijn geboorteland flink op de hak, door de waargebeurde moord op de militaire dictator Zia-ul-Haq (die in 1988 bij een mysterieuze vliegtuigcrash om het leven kwam) als een satirische thriller te beschrijven. De roman speelt zich af in de nadagen van de Koude Oorlog, de tijd dat de Amerikanen met steun van Pakistan en de toenmalige bondgenoot Osama bin Laden Afghaanse jihadstrijders inzetten om de Russen uit Afghanistan te verdrijven.
De strijd tegen het communisme heeft inmiddels plaatsgemaakt voor de strijd tegen het terrorisme, maar dat heeft aan de toestand in Pakistan weinig veranderd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Mohammed Hanifs Ronald Reagan overeenkomsten vertoont met George Bush, en generaal Zia veel wegheeft van de huidige Pakistaanse president Musharraf.
Het boek is betrekkelijk eenvoudig van opzet. Iedere dag vraagt generaal Zia bij wijze van grap aan zijn veiligheidschef wie hem die dag zal proberen te vermoorden. Hij heeft zijn macht verkregen door geweld en weet dat hij hem door geweld weer zal verliezen. Wie van zijn generaals hem zal verraden, weet hij niet, al denkt hij het te kunnen afleiden uit minieme veranderingen in hun uitmonstering of gedrag. Hij laat ze dan zonder scrupules uit de weg ruimen.
Hanif heeft Zia getekend als een sluwe, ijdele dwaas, die de Koran als horoscoop gebruikt maar er in zijn overmoed niet in slaagt om de werkelijke voortekenen van zijn naderende einde te begrijpen. Daarin lijkt hij op de tirannen van het oude Griekenland, die aan eenzelfde hoogmoed te gronde gingen. Maar de generaal is allerminst een tragische figuur. Hij is een pantoffelheld die de dag grotendeels biddend doorbrengt en kibbelt met zijn vrouw of de minister van Veiligheid. Hij droomt ervan dat hij met steun van zijn vriend Ronald Reagan de Nobelprijs voor de Vrede zal krijgen, en bereidt alvast een op de Koran gebaseerde toespraak voor. Zijn regering bestaat uit cynische militairen, die even gemakkelijk mensen doden als vliegen.
Aangenaam is de kwajongenstoon en het beweeglijke spel met klassieke motieven, zoals de overmoed van machthebbers, de nutteloosheid van hun paranoïde veiligheidsobsessies en de kortstondigheid van hun roem. Want ook tirannen kunnen hun noodlot niet ontlopen; hier in de gedaante van een blinde vrouw. Ze is verkracht, net nadat generaal Zia op grond van een twijfelachtige interpretatie van de sharia een wet heeft ingevoerd die verkrachte vrouwen vanwege hun ontuchtige gedrag bestraft met de dood door steniging. Zia wijst ondanks internationale protesten een gratieverzoek af. De vrouw vervloekt hem.
Volgens een oude, lokale wijsheid kan een eenzaam rondvliegende kraai een vervloeking in vervulling doen gaan. De kraai die bij de gevangenis rondscharrelde wordt de motor ingezogen van het vliegtuig dat Zia en zijn gasten na afloop van de parade naar Islamabad had moeten vliegen. Veroorzaakt hij de crash?
Mohammed Hanif, ‘Een kist ontploffende mango’s’, vertaald uit het Engels door Ralph van der Aa, Contact, 416 pagina’s, € 19,95