Profiel Kirsten Heisig
Kirsten Heisig ontmoette ik voor het eerst in het voorjaar van 2007. Ze was bij een bijeenkomst in Berlijn van de Konrad-Adenauer-Stiftung, de denktank van het CDU. Aanleiding was het boek Onzichtbare ouders, waarin ik het isolement en de onmacht van veel allochtone ouders beschreef. De Adenauer-Stiftung wilde de Nederlandse situatie met die in Duitsland vergelijken. Onderzoekers, schooldirecteuren en artsen uit heel Duitsland waren bijeen. Tussen alle aanwezigen viel de Berlijnse kinderrechter Kirsten Heisig op, niet alleen door haar verschijning &#8211; lang, slank, modieus gekleed &#8211; maar ook door haar bijna wanhopige felheid. Ze vertelde hoe machteloos ze zich voelde als er weer eens een jongen voor haar stond die iemand in elkaar had gerost en daar geen enkele spijt van had. De meesten van die jongens hadden een Turkse, Libanese of andere buitenlandse achtergrond. Het grote verschil met de opvoeding van Duitse kinderen was dat ze geen ondersteuning kregen en dat geweld meer geaccepteerd leek te zijn. Het verbaasde haar dat veel jongeren niet bereid waren te getuigen in strafzaken. Ook als ze zelf slachtoffer waren, bleven ze kennelijk loyaal aan de groep. Het was Heisig opgevallen dat veel van deze jongeren een hekel aan Duitsland hadden, ze spraken over &#8216;die schijtchristenen&#8217; en over &#8216;varkensvreters&#8217;. Dat er in Duitsland niet hardop over deze verontrustende ontwikkeling mocht worden gesproken, maakte het probleem alleen nog maar nijpender, vond Heisig. Ze zag het als een bewijs voor haar stelling dat politici hun kop in het zand staken terwijl ze juist samen met politie, justitie en het onderwijs naar een oplossing zouden moeten zoeken.
De andere aanwezigen kwamen uit rustiger delen van Duitsland en deelden Heisigs ervaring niet, of ze hielden zich liever vast aan de positieve voorbeelden die ze zagen. Heisig had één interview gegeven waarin ze openlijk sprak over het grote aandeel van buitenlanders in de criminaliteit. Dat zei toen nog niemand in Duitsland, en daarmee was Heisig meteen een controversiële figuur. Ze was niet alleen diep geraakt door de levensgrote problemen die ze tegenkwam, maar vond het haar plicht om iedereen wakker te schudden. En wel zo snel mogelijk.
Filmster
Na afloop van de bijeenkomst pakte Heisig haar spullen om zich naar de rechtbank te haasten. We spraken af om contact te houden, en dat hebben we gedaan. Ze was in 2008 ook bij de boekpresentatie van Schaut endlich hin!, de Duitse vertaling van Onzichtbare ouders, waarbij ze in gesprek raakte met Heinz Buschkowsky, de SPD-burgemeester van Neukölln, een van de meest problematische wijken van Berlijn. De jaren erna trokken Buschkowsky en Heisig veel samen op. Ze voelden zich aan elkaar verwant, allebei waren ze pionier, ze maakten zich grote zorgen en waren gedreven om het tij te keren. Buschkowsky had vier jaar eerder al geroepen dat het multiculturele Duitsland volkomen was mislukt en alleen omdat hij van de SPD was, werd hij niet meteen weggehoond.
Dat ze als kinderrechter niet alleen op besloten conferenties maar ook in kranten politiek gevoelige taal uitsloeg, werd Heisig op zijn zachtst gezegd niet in dank afgenomen. Haar collega&#8217;s hadden het moeilijk met deze dissidente uit het gesloten bastion dat de rechterlijke macht toch is. En toen ze ook door televisiezenders en talkshows werd ontdekt, werd er veel over haar geroddeld. Ze zou op persoonlijke roem uit zijn, als rechter had ze te veel een missie, ze zou niet meer objectief kunnen functioneren. &#8216;Daar heb je de filmster weer,&#8217; werd er achter haar rug om gefluisterd. Steeds vaker zat ze alleen tijdens de lunch in de kantine van de rechtbank, collega&#8217;s begonnen haar te mijden. Ze vonden dat ze het probleem van jeugdcriminaliteit overdreef en dat ze te veel het culturele aspect benadrukte.
Heldin
Kirsten Heisig was niet goed te plaatsen, ze werd afwisselend de &#8216;genadeloze rechter&#8217; en de &#8216;moedige rechter&#8217; genoemd. Zelf betitelde ze zich als sociaal-democrate die bezorgd was over de parallelle samenleving die ze in bepaalde wijken had zien ontstaan, waar misdaad overging van vader op zoon en waar islamitische regels vaak wet waren. Binnen Arabische families werd er over de wandaden van de zonen gezwegen, merkte ze als ze er op bezoek ging. Politici die zeiden dat het allemaal wel meeviel, attaqueerde ze openlijk. Wegkijken was wat haar betreft geen optie.
Zij was de eerste rechter die achter haar tafel vandaan kwam om de wijken in te gaan, ze had lak aan hiërarchie. Ze bezocht de politie, ging naar migrantenverenigingen, had overleg met maatschappelijk werkers op scholen. Extreem-rechts omarmde haar als een heldin, maar daar moest ze niets van hebben.
Haar grote vriend Heinz Buschkowsky was overtuigd van haar goede bedoelingen. &#8216;Overdag was ze rechter en &#8216;s avonds maatschappelijk werker.&#8217;
Ondertussen werkte ze ook nog aan haar boek Das Ende der Geduld. Naarmate de datum van publicatie dichterbij kwam, werd steeds vaker de vraag gesteld of ze daarna nog wel als rechter zou kunnen functioneren. Was ze niet te veel een publiek persoon geworden? Dat er sneller moest worden ingegrepen, daar waren de meesten van haar collega&#8217;s het inmiddels met haar eens. Maar dat ze haar analyse van Neukölln voor heel Duitsland wilde laten opgaan, ging wel heel ver.
Heisig zette zich af tegen de politicus Roland Koch (CDU), die de deelstaatverkiezingen in 2008 probeerde te winnen met een oproep tot veel strengere straffen. In langdurig opsluiten zag Heisig niets. Het ging haar erom dat jonge daders bij kop en kont moesten worden gepakt, meteen voor de rechter moesten worden gesleept en binnen een paar weken te horen zouden krijgen wat de opgelegde straf was. &#8216;Kinderen doen soms de vreselijkste dingen als ze pas negen jaar oud zijn. Wat moet je als rechter met jongens die op hun twaalfde iemand mishandelen en een paar jaar later voor een steekpartij bij de rechtbank verschijnen?&#8217;
School moest betrokken zijn en blijven, benadrukte ze, en ze zag voor de kinderrechter ook een rol. Die moest in haar visie zo&#8217;n kind blijven volgen in de jaren na het delict. Alleen als een kind merkte dat school, politie en justitie nauw samenwerkten en er dus geen ontsnapping mogelijk was, bestond er een kans om hun criminele loopbaan op tijd om te buigen.
Maniakaal
Kirsten Heisig werd in Krefeld geboren en kwam op haar achtste bij haar grootmoeder in Berlijn wonen. Daar, vertelde Heisig aan het vrouwenblad Emma, had ze haar eerste ervaring met een islamitische klasgenoot die haar leerde hoe het wél kan: de Turkse Aydin. &#8216;We zaten allebei in een nieuwe omgeving, alleen sprak hij nauwelijks Duits. De lerares zette ons naast elkaar in de hoop dat we elkaar zouden steunen. Na school deden we samen huiswerk en kon ik hem met zijn Duits helpen. Zijn ouders waren aardig en open, Aydin leerde snel de taal en hij kwam in de klas goed mee.&#8217;
Zoals het met Aydin was gegaan, bleef voor haar de norm.
Heisig was niet te houden, haar werktempo was bijna maniakaal. Samen met haar trouwe kameraad Buschkowsky en kinderrechter Stephan Kuperion bedacht ze het Neuköllner model, dat juni vorig jaar in heel Berlijn werd doorgevoerd. Kleine, laagdrempelige rechtbanken waar de jongeren snel berecht zouden worden. Heisig klonk enthousiast toen ze twee jaar geleden haar eerste kantoortje had geopend en ik haar aan de telefoon had. &#8216;Dit voelt als pionieren!&#8217; Ze zat er samen met een officier van justitie en een griffier, dat was het. &#8216;Geweldig!&#8217;
Deze manier van werken zou een omwenteling kunnen betekenen, vermoedde Heisig. Het succesverhaal &#8211; jongeren verschenen sneller voor de rechtbank, er was meer contact &#8211; verspreidde zich als een olievlek, de buitenwereld was enthousiast. Heisig was dag en nacht in touw, ze ging naar scholen, belegde avonden met ouders, stond de pers te woord. Wie zo geëngageerd is als Heisig moet enigszins bezeten zijn, zei Buschkowsky, die zelf niet voor haar onderdeed.
Haar twee dochters van dertien en vijftien moet ze in die tijd nauwelijks hebben gezien. Kirsten Heisig leefde gescheiden van haar man, die als officier van justitie werkte. Ze was vaak gespannen en ze kon steeds slechter tegen kritiek, volgens haar collega&#8217;s. Ze at bijna niet, werd magerder en magerder en sliep weinig.
Alarmerend sms&#8217;je
Op woensdag 28 juli 2010 verscheen de altijd stipte Heisig niet op haar werk, en toen ze de volgende dag als vermist werd opgegeven, zette de politie een zoektocht in. Haar zilverkleurige Mazda werd al na een dag gevonden, hij stond keurig in een woonwijk geparkeerd. Op de passagiersstoel lagen haar persoonlijk spullen. Een handtas, haar sleutelbos, haar portemonnee, agenda en bovenop haar rechterspas.
Duitse kranten en televisiestations brachten het nieuws van haar verdwijning groot, er werd voor haar leven gevreesd. Tachtig agenten, speurhonden, helikopters, alles werd ingezet om haar te vinden. Pas die zaterdagmiddag ontdekte een politieagent het dode lichaam van Kirsten Heisig. Ze had zich aan een boom in het bos bij de wijk Heiligensee opgehangen, vijfhonderd meter van waar ze haar auto had neergezet.
Gisela von der Aue, wethouder voor politie en justitie in Berlijn, zei een paar uur na de gruwelijke vondst op de televisie hoezeer ze de dood van deze bijzondere rechter betreurde. Ze verklaarde meteen dat de politie van zelfmoord uitging, tot verontwaardiging van de bloggers die op internet al dagen speculeerden over de verdwijning van Heisig. Er werd gesuggereerd dat ze ontvoerd zou zijn of dat ze het slachtoffer was geworden van wraak van een van de Arabische clans die ze de afgelopen jaren het leven zuur had gemaakt.
De discussie over de doodsoorzaak liep zo hoog op dat justitie afgelopen november naar buiten kwam met een officieel communiqué, waarin nogmaals werd bevestigd dat Heisig zich van het leven had beroofd. Nieuw was dat er een overdosis aan antidepressiva in haar lichaam was gevonden. Er was geen afscheidsbrief, wel had ze haar dochters op de ochtend van haar verdwijning een alarmerend sms&#8217;je gestuurd: &#8216;Ich habe alles falsch gemacht&#8217;.
Achteraf blijkt dat bijna niemand wist dat Heisig al een tijdje alleen woonde. &#8216;Ik heb haar ook nooit moedeloos gezien, of gemerkt dat ze depressief was,&#8217; zei Buschkowsky tegen Die Zeit. &#8216;Zo zie je maar dat je nooit echt weet wat er in iemand omgaat.&#8217;
Vriend Stephan Kuperion, die haar hielp bij het ontwikkelen van het Neuköllner model, was wel bezorgd toen hij merkte dat Heisig niet meer kon relativeren of ontspannen. &#8216;Ze zag de problemen alleen maar groter worden.&#8217;
Bestseller
Die maandag, voor ze in haar auto naar het bos reed, had Heisig eerst de gecorrigeerde drukproeven van haar boek Das Ende der Geduld op de bus gedaan. Door de media werd ernaar uitgekeken en door het publiek kennelijk ook, want ze was het hele jaar al volgeboekt om lezingen te geven. Ondanks de kritiek op haar scherpe uitspraken over de correlatie tussen buitenlanders en criminaliteit kreeg ze in linkse kring meer het voordeel van de twijfel dan Thilo Sarrazin, die niet veel later met zijn boek Deutschland schafft sich ab kwam, waarin hij ook over de mislukte integratie schreef. Sarrazin zette zich vooral af tegen de islam, die er volgens hem voor zorgde dat Duitsland dommer werd. Er waren te veel moslims met te weinig opleiding.
Kirsten Heisig werd serieuzer genomen omdat haar ongerustheid voortkwam uit betrokkenheid en was gebaseerd op haar ervaringen in de praktijk. Ze was niet alleen een criticus, maar zette zich met hart en ziel in voor &#8216;een beter Duitsland&#8217;, zoals ze zelf zei. Toen Das Ende der Geduld een maand na haar dood verscheen, bleek het een bestseller: er werden tot nu toe meer dan 350.000 exemplaren van verkocht. Door haar zelfgekozen dood leken haar opvattingen over integratie en criminaliteit een groter gewicht te krijgen. Er werden herdenkingsdiensten gehouden, politici discussieerden over haar ideeën. Ze werd nog net niet heilig verklaard.
René Stadtkewitz, die wel de Duitse Geert Wilders wordt genoemd vanwege de anti-islam-agenda van zijn partij Die Freiheit, zei in januari in Der Spiegel dat Heisig het boegbeeld van zijn partij had moeten worden. Heinz Buschkowsky, haar vrienden en familie reageerden ontzet en haastten zich om te zeggen dat ze zich nooit zou hebben ingelaten met een man als Stadtkewitz. Maar zeker weten doen ze dat natuurlijk niet.
De ARD zendt volgende maand een documentaire over haar uit, hier en daar verschijnt nog een artikel. Maar verder zal ze worden vergeten, vermoedt Heinz Buschkowsky, die de strijd voorzet zonder zijn energieke en inspirerende vriendin. De politiek is volgens hem nog steeds niet alert genoeg als het om jeugdcriminaliteit gaat. Hij mist Kirsten Heisig zeer, zei hij tegen Die Zeit. &#8216;Ik ken niemand die haar werk kan overnemen.&#8217;

Gerelateerd