Non-fictie

Het is een van de sterkste refreinen uit de wereldliteratuur: Candide die in Voltaires gelijknamige satire uit 1759 steeds van zijn leraar dr. Pangloss te horen krijgt dat we in de beste van alle mogelijke werelden leven, zelfs op de momenten dat hij dreigt opgehangen of gevierendeeld te worden. Het is ook een absurde uitspraak. Wat kan er best zijn aan een wereld die voortdurend vergeven is van oorlog en ellende?

Het duurt wel erg lang voor Steven Nadler Candide ter sprake brengt in het boek De best mogelijke wereld (vertaling Frans van Zetten) waarin de man wiens denkbeelden Voltaire op de hak nam centraal staat: de zeventiende eeuwse Duitse filosoof Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716). Voltaire heeft Leibniz met Candide beroemd gemaakt. Volgens Nadler heeft Voltaire Leibniz niet goed begrepen en heeft hij helemaal niet bedoeld dat we in de beste van alle mogelijke werelden leven, althans, hij heeft daarmee niet willen zeggen dat het dan ook een ideale, vreedzame...