Binnenland
Het begon allemaal met Jack de Vries, de spindoctor van premier Balkenende. Achter de hand vertelde hij parlementaire journalisten wat de minister-president vond van zijn nieuwste aanwinst, Alexander Pechtold. De oud-burgemeester van Wageningen was een ongeleid projectiel, geen teamwerker maar een solist, maakten de verslaggevers in kwestie uit zijn woorden op.
Balkenende was ook niet gecharmeerd van de manier waarop de minister voor Bestuurlijke Vernieuwing zich afzette tegen Haagse gewoonten als ‘het kabinet spreekt met één mond’. In het verleden hadden LPF-bewindslieden als Herman Heinsbroek (‘het financieringstekort is niet belangrijk’), Eduard Bomhoff (‘er hoeft niet meer te worden bezuinigd op de zorg’) en Hilbrand Nawijn (‘voer de doodstraf opnieuw in’) dat ook gedaan en dat was de premier niet bevallen.
De parlementaire pers weet altijd wel raad met off the record-gesprekken die in duistere hoekjes van cafés aan het Plein en de Lange Poten worden gevoerd. Zo drongen de negatieve kwalificaties aan het adres van Alexander Pechtold door tot de hoofdredactionele commentaren van de grote kranten. Ook dit weekblad vergeleek de opmerkingen van de D66-minister over wietboulevards en de hypotheekrente met de proefballonnetjes die de LPF’ers oplieten. Tot grote ergernis van Pechtold.
Het uur van de wraak sloeg toen Cisca Dresselhuys van Opzij de bewindsman benaderde voor een persoonlijk getint interview. Wat een prachtige gelegenheid om zijn gal te spuien over de zwartmakerij door spindoctors en anonieme bronnen in Den Haag, moet hij hebben gedacht. Een vlammend pleidooi voor een nieuwe politieke cultuur zou hij houden. In werkelijkheid deed Pechtold iets anders. Tijdens het interview vergat hij man en paard te noemen. De naam van De Vries viel niet, evenmin als die van anderen die zich volgens Pechtold aan het verstrekken van vertrouwelijke informatie bezondigden (zoals staatssecretaris van Defensie en intimus van de premier Cees van der Knaap).
Wel ging de staatsrechthervormer in zijn algemeenheid tekeer tegen de ‘machinaties, machtsspelletjes en persoonlijke belangen’ die het politieke metier in Nederland ontsieren. De ministers gedroegen zich volgens hem ‘vreselijker dan wie dan ook’: ‘Achter elkaars rug om. Ach, ach, ach, het is allemaal veel vuiler en vunziger dan mensen denken.’ Pechtold vond het onduidelijk hoe het werkt ‘in die Haagse brij’. Generalisaties zijn altijd gevaarlijk en zeker voor een vertegenwoordiger van een junior partner in het kabinet. Doordat Pechtold niet hardop zei wat hij nou precies vuil en vunzig vond, trok iedereen zich zijn oordeel over de Haagse zeden persoonlijk aan. De VVD’ers Hans Hoogervorst en Henk Kamp die al vaker hadden laten merken dat ze niet van de bespiegelingen van de nieuwe collega gediend waren. Maar ook iemand als Karla Peijs, die zo op een harmonieuze en eendrachtige sfeer gesteld is dat ze de ‘moeder-overste van het kabinet’ genoemd wordt.
Pechtold had de pech dat de premier in het Oostenrijkse Salzburg een conferentie over Europese normen en waarden bijwoonde en zijn enige partijgenoot in de ministerraad, Laurens Jan Brinkhorst, in Davos zat. Daardoor zei niemand: Laat mij dit varkentje maar even wassen, dat kan ook heel discreet. De kabinetsvergadering van vrijdag 20 januari nam al gauw de trekken aan van een openbaar stenigingsritueel zoals ze dat verder alleen in landen als Afghanistan kennen. Openbaar omdat vergadervoorzitter Gerrit Zalm na afloop de pers in geuren en kleuren vertelde hoe Pechtold door zijn collega’s die dag verbaal was afgeranseld. Wat een novum in de politieke geschiedenis mag worden genoemd.
Pechtolds grote voorbeeld en leermeester Hans van Mierlo was er dol op in elke situatie een paradox te ontdekken. Hij heeft vast genoten van de vele paradoxen die de affaire-Pechtold rijk is. Een burgemeester van Wageningen wordt ingehuurd om de politieke cultuur te vernieuwen maar al zijn voorstellen belanden door toedoen van CDA en VVD op de schroothoop. De parlementaire pers roept voortdurend om politici die zich niet als grijze muis gedragen. Maar zodra een minister zich te eigenzinnig toont, keren de journalisten zich tegen hem: zo’n spelbreker is nou ook weer niet de bedoeling. Terwijl de website www.ministerpechtold.nl volloopt met adhesiebetuigingen uit het land, vindt tout Den Haag dat de man een toontje lager moet zingen.
Van die adhesiebetuiging zijn er veel. ‘Ik vind het bewonderenswaardig dat u recht voor zijn raap zegt hoe het ervoor staat,’ schreef Chandra Djoenaedi uit Amersfoort. ‘Eindelijk iemand die de waarheid durft te zeggen. Mijn steun heeft u,’ meldde Anton uit Enschede. ‘Ga zo door en laat u de mond niet snoeren,’ voegde Marja Pennings uit Schijndel daaraan toe. Opmerkelijk is dat de fans van Pechtold in het land voortdurend refereren aan die andere politicus die zei wat hij dacht en deed wat hij zei: Pim Fortuyn. Wat wéér een paradox oplevert: een democraat die de populistische kiezer aanspreekt. Is dat de reden waarom Jan Peter Balkenende, Cees van der Knaap en Jack de Vries bang voor hem zijn?

Max van Weezel