Interview / Regisseur José Padilha
Het succes van de Braziliaanse film Tropa de Elite 2, in het Engels Elite Squad 2, is ongekend. Deel één was al een groot succes en won in 2008 de Gouden Beer in Berlijn. Deel twee slaat alle records. Het is de meest bezochte film in de geschiedenis van Zuid-Amerika. In eigen land gingen alleen al in het eerste weekend 1,25 miljoen mensen Elite Squad 2 zien. Daarna veroverde hij ook de rest van Zuid-Amerika. En dat voor een politieke film over corruptie: bij de overheid, bij de politie en in het gevangenissysteem. Een film waarin een sociaal-wetenschapper een college mag houden voor een groep studenten &#8211; en dus voor ons &#8211; over de verschrikkelijke statistieken achter de Braziliaanse gevangenispopulatie. En waarin politici handjeklap spelen tijdens vergaderingen aan lange tafels. Elite Squad 2 is een film met een felle, maar gecompliceerde boodschap over een taai maatschappelijk onderwerp, waarbij de schuldvraag en mogelijke oplossingen niet gemakkelijk te bepalen zijn.
Moordrobots
Hoe is het gelukt om daarover een film te maken die miljoenen Zuid-Amerikanen willen zien? Door er een keiharde actiefilm van te maken. Met jagend camerawerk en gevechten in sloppenwijken tussen politie en drugsdealers die voelen alsof je zit opgesloten in een computergame, aangevuurd door vette hardrock, agressieve raps en Braziliaanse trommels. Met de mannen van de elite-eenheid BOPE, met hun zwarte uniformen en doodskoplogo, als foutloze moordrobots.
Behalve dat de BOPE-agenten in Elite Squad 2 niet meer, zoals in deel één, de onbetwiste helden zijn van het verhaal. In deel twee wankelt de overtuiging van hoofdpersoon Kolonel Nascimento (een carrièrebepalende rol van Wagner Moura, een man met een even mooie kop als naam), dat alle problemen van Brazilië met paramilitair geweld zijn op te lossen. Hoewel ook deel één, met zijn beelden van martelingen door BOPE-agenten, hierover bij het publiek al twijfel zaaide.
De bedoeling van de filmmakers was, vertelt regisseur José Padilha (1967), om het publiek mee te sleuren en ondertussen een ongemakkelijk gevoel te geven. Zodat ze na afloop gingen nadenken over wat ze gezien hadden. En niet, zoals bij de meeste sociaal en politiek bevlogen films gebeurt, om al tijdens de film de boodschap er expliciet in te rammen &#8211; een fout die ook de meeste Amerikaanse films over de oorlogen in Irak en Afghanistan hebben gemaakt.
Het vele geweld dat werd getoond vanuit het perspectief van de BOPE-agenten, die buiten alle structuren om opereren, leverde Padilha met zijn eerste Elite Squad niet alleen de Gouden Beer op, maar ook het herhaalde verwijt dat hij fascistoïde geweld zou verheerlijken. &#8216;Kijk naar de andere films die ik heb gemaakt,&#8217; reageert Padilha, &#8216;bij schilders is het heel normaal om een schilderij te beoordelen binnen hun hele oeuvre, waarom zouden we dat bij filmmakers niet doen? Na mijn documentaire Bus 174, over een jongen die door de maatschappij tot gewelddadig gedrag wordt aangezet, zeiden mensen over mij: die vent is links. Na Elite Squad zeiden ze: die vent is rechts. Ik vind dat niet erg logisch. Ik ben niet links of rechts, zo denk ik niet. Ik geloof niet dat je een marxist of neoliberaal hoeft te zijn om sociale processen te begrijpen. Maar om het debat daarover verder te brengen, heb ik in Elite Squad 2 een links congreslid verzonnen dat in conflict komt met de rechtse agent Nascimento. Bovendien is die linkse man getrouwd met de ex van de agent. Er is dus geen enkele mogelijkheid dat die twee elkaar zouden mogen. Ze haten elkaar zowel op persoonlijk als op ideologisch vlak. Toch worden ze door het verhaal gedwongen samen te werken. Het is zoals Deng Xiaoping zei: het maakt niet uit welke kleur de kat heeft, als hij de muis maar vangt. Beide personages benaderen de situatie pragmatisch en beseffen: corruptie is onze gemeenschappelijke vijand, laten we daartegen vechten.&#8217;
Gekidnapt
Voor de uitgebreide research voor de film kon Padilha, die Elite Squad 2 bij herhaling &#8216;realistisch&#8217; noemt, een beroep doen op Marcelo Freixo, voorzitter van een parlementaire commissie die onderzoek deed naar de banden tussen politici en paramilitaire groeperingen. Een functie die Freixo vele doodsbedreigingen en 24-uursbescherming opleverde.
Opvallend genoeg kreeg Padilha voor zijn politiek kritische film veel medewerking van de lokale autoriteiten. &#8216;Bij deel één werd ik nog door iedereen tegengewerkt. Dit keer heb ik de scènes met de corrupte gouverneur kunnen opnemen in het paleis van de gouverneur van Rio. En ik heb kunnen filmen in het parlementsgebouw. Alleen de federale overheid wilde niet meewerken.&#8217; Hij lacht: &#8216;Daar zijn ze waarschijnlijk te slim voor.&#8217; En waarom de lokale overheid dan wel? &#8216;Ik denk omdat het eerste deel zo populair was. Het zou een erg onpopulaire maatregel zijn geweest om mij tegen te werken.&#8217;
Ook het filmen in de favela&#8217;s verliep dit keer gemakkelijker. &#8216;Met onze ervaring van deel één wisten we waar we wel en niet moesten filmen. We vermeden dit keer de favela&#8217;s waar de drugsdealers de dienst uitmaken. Tijdens de opnamen van deel één zijn we drie, vier keer in schietpartijen tussen de politie en drugdealers beland. Eén keer werd zelfs een deel van mijn crew tijdelijk gekidnapt. Zo gevaarlijk is het dit keer niet geweest.&#8217;
Olympische Spelen
Een regionale en mogelijk wereldwijde filmhit over corruptie en geweld in de Braziliaanse miljoenenstad moet een nachtmerrie zijn voor een stadsbestuur dat haar stad wil profileren als een aantrekkelijke en veilige locatie voor het Wereldkampioenschap Voetbal van 2014 en de Olympische Spelen van 2016. Deel één nam zelfs een vergelijkbare situatie als onderwerp en speelde zich af in 1997, toen twee maanden voor de komst van de paus de sloppenwijken in Rio moesten worden schoongeveegd.
Toch zegt Padilha op een vraag naar de reactie van de gemeentelijke toeristenbureaus kortaf: &#8216;Daar heb ik niets mee te maken.&#8217; Zijn baan is het niet om toeristen te lokken, zegt hij. &#8216;Ik maak geen commercials over Brazilië. Ik maak films over Brazilië. Mijn doel is om de situatie zo realistisch en zo interessant mogelijk te verbeelden, zodat mensen zich betrokken voelen en er na afloop over willen discussiëren. Als anderen daar problemen mee hebben, jammer dan. Op de lange termijn is het altijd slecht om dingen te verbergen &#8211; zelfs voor de buitenwereld.&#8217;
En verbergen is duidelijk niet wat Padilha doet. Corruptie en geweld worden open en bloot op tafel gelegd. Maar of Elite Squad 2 invloed heeft op de langere termijn? &#8216;Ik geloof wel dat de boodschap van de film op dit moment een vrij groot bereik heeft, in elk geval in de perceptie van politici en de politie. Gaat dat standhouden, gaat dat verschil maken? Dat durf ik echt niet te zeggen.&#8217;
Ondertussen is Padilha in Hollywood bezig met opnieuw een film waarin de desintegratie van de stedelijke samenleving leidt tot extreem politie-ingrijpen: een remake van Paul Verhoevens satirische sciencefictionklassieker RoboCop uit 1987.