<div class="lead">
Op nummer twee, in de strijd om de titel &#8216;VN Boek van de Maand&#8217;: Ik Jan Smeken, door Rick de Leeuw en Remco Sleiderink. &#8216;Zo&#8217;n combinatie van fictie en non-fictie had ik sinds de middelbare school niet meer gelezen.&#8217;
</div>
Hij kwam ter wereld voor men er erg in had. Op een zaterdag na Hemelvaart. Na enkele uren waggelde zijn vader straalbezopen binnen, kotste over het stro waarop zijn zoon geboren was en boerde diens naam: Jan. Even later kwam een lallende priester aan. Deze verre neef dronk twee kroezen bier, keek naar de handjes van de baby en rook aan diens aars, waarop hij twee vingers in de lucht stak en de woorden sprak: ‘Hij zal opgroeien tot iets groots, zijn kracht schuilt in de keel.’ Waarop de pasgeborene het op een krijsen zette.
Doet deze geboorte, van meer dan vijfhonderd jaar geleden, ergens aan denken? Klopt. In de eerste alinea van Ik Jan Cremer vertelt de schrijver hoe ook hij zonder de aanwezigheid van zijn vader werd geboren. Bij hem was de voorspeller geen dronken geestelijke maar ‘een oude manke jood’ die waarzei dat de kleine Jan was voorbestemd tot Iets Groots ‘nadat hij twee bakken koffie gedronken, m’n handen bekeken, m’n aars beroken en twee vingers in de lucht gestoken had’. Hiermee is de toon gezet: het verhaal van Jan Smeken, bij leven stadsdichter van Brussel, die vijfhonderd jaar geleden stierf en geboren werd zo halverwege de vijftiende eeuw, is nu verbonden met dat van Jan Cremer. Noem het een schelmenstreek van de auteurs van een sprankelende schelmenroman. En je ken er ook nog wat van leren. Auteurs, meervoud, want dit is niet je gewone historische roman. Schrijver Rick de Leeuw vertelt in ik-vorm het levensverhaal van Jan Smeken en dit wordt afgewisseld met historische context en afbeeldingen, gepresenteerd door hoogleraar Middelnederlandse letterkunde Remco Sleiderink. Een dergelijke combinatie van fictie en non-fictie had ik sinds de middelbare school niet meer gelezen, maar blijkt een schot in de roos voor de lezer die geen wetenschapper is – of familielid van een wetenschapper: een oudhollandse disclaimer is hier op zijn plaats. De auteur van dit artikel heeft een familielid dat wetenschappelijke studie deed naar Jan Smeken, diens werk en de stadscultuur waarin hij bewoog, die studies blijven ook niet ongenoemd in het nawoord bij dit werk en ze hebben gezorgd voor een dosis voorpret bij het openslaan van dit boek.
Om en om, dat is de vorm, maar Sleiderink en De Leeuw wurmen zich niet in een stramien. Sleiderink betoont zich een prettige verteller die strooit met mooie voorbeelden en Rick de Leeuw goochelt met vormen. De ik-vorm wisselt hij gerust af met eindalinea’s in de derde persoon – steevast beginnend met ‘En terwijl…’ Ook laat hij Jan reflecteren op zijn dichtwerk, vertellen welke rijmschema’s hij hanteert en hoe zijn gedichten ontstaan, want dat is waar het in dit boek in diepste wezen om gaat, ongeacht eeuw, plaats en geslacht: dat een mens wordt uitgedaagd door die rare wereld om hem heen er iets mee te dóen, die te vatten, vermooien, verlelijken, wáár te laten worden. Uiteindelijk gaat het om de zinnen van de man die als dichter wil slagen, lang de kost moet verdienen als kleermaker, maar vrolijk opgewonden wordt als Rick de Leeuw hem verlekkerd laat schrijven:
Ze geeft hem duizend kussen / Haar benen wijken traag / Zijn hand wil daar nu tussen/ En zij wil dat ook graag / Nu streelt hij weer haar borst / Ze zoenen en ze likken /Hun tongen hebben dorst / Als ze maar niet stikken.
<div class="info-box">
Rick de Leeuw en Remco Sleiderink, Ik Jan Smeken, 159 p., Hannibal, € 22,50
</div>