<div class="wpg-element paragraph">
In mobiele telefoons zitten heel wat ertsen die gedolven zijn in het conflictgebied in Oost-Congo. Wat is hun functie? En kunnen we zonder?
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
&#8216;De oorlog in Congo gaat over jou,&#8217; schreef Independent-correspondent Johann Hari vorige week. Hari wees naar het &#8216;van bloed doordrenkte stuk slachtpartij&#8217; in je binnenzak. Hij bedoelde je mobiele telefoon. Daar zit coltan in. Flinke kans dat die grondstof in het conflictgebied is gedolven. Congo herbergt naar schatting vijfenzestig procent van de wereldvoorraad van coltan. Het zwarte goud is een inkomstenbron voor de verschillende milities die in het gebied tegen elkaar strijden. In 2001, toen de Congolese oorlog volop woedde, stelde een door de Verenigde Naties ingestelde commissie van deskundigen dat het conflict draaide om de controle over en handel in de minerale bronnen die het land rijk is. Het panel deed de aanbeveling een tijdelijk embargo in te stellen op de belangrijkste ertsen. Maar het enige embargo dat van kracht werd, was dat op wapens. In 2003 kwam met een vredesakkoord officieel een einde aan de oorlog. De strijd in Congo die tot nu toe meer dan vijf miljoen doden heeft gevergd, luwde evenwel nooit helemaal. &#8216;Legers in zaken&#8217; vechten er volgens Hari nog immer om de mineralen die de productie van westerse luxeartikelen mogelijk maken.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Draaiende motor
Coltan is een samentrekking van columbium en tantalium. Die laatste stof zit in mobiele telefoons, in de condensatoren. De Twentse wetenschapper Ronan van der Zee van de groep Integrated Circuit Design legt desgevraagd uit waarom dat spul zo goed bruikbaar is. &#8216;Een condensator kan elektrische lading opslaan. Het is een soort minibatterij, maar wel eentje die in een duizendste seconde leeg is. Ze worden in elektronische circuits veel gebruikt om ervoor te zorgen dat circuitdelen die plotseling veel stroom nodig hebben, die ook kunnen krijgen. Tantaliumcondensatoren zijn hier erg goed in: ze kunnen snel veel stroom leveren als dat nodig is. Bovendien gaan ze lang mee en zijn ze kleiner dan andere condensatoren. Ze zijn daarom uitermate geschikt voor mobiele telefoons, omdat daar afmetingen erg belangrijk zijn.&#8217;
Theoretisch kan het, een mobieltje maken zonder tantaliumcondensatoren, denkt Van der Zee. &#8216;Ze hebben niet een unieke eigenschap die ze per se nodig maakt. Aluminium elektrolytische of keramische condensatoren kunnen ze vervangen.&#8217; Maar niet meteen, in de bestaande ontwerpen. Het zou vergen dat de producenten de grote draaiende motor van de huidige productiewijze stilzetten en in een volgende generatie kiezen voor deze alternatieven.
Schimmige herkomst
Congo is zeker niet het enige land waar coltan vandaan komt. Australië is momenteel de grootste producent van de wereld. Maar de herkomst van het erts in onze telefoons is schimmig. Veel van het Congolese coltan komt waarschijnlijk in China terecht. Dat land produceert de helft van de miljard mobieltjes die wereldwijd jaarlijks over de toonbank gaan. Wie het zekere voor het onzekere wil nemen en een coltanvrije gsm eist, zal nog heel wat geduld moeten hebben. En dan hebben we het alleen nog maar over één van de grondstoffen die in mobieltjes zijn verwerkt. In de elektrode van de in telefoons en computers veel gebruikte lithium-ionbatterij zit kobalt. Congo is &#8216;s werelds grootste producent van deze delfstof. En de chips in mobieltjes en andere elektronische apparatuur bevatten wolfraam en tin. Ook grondstoffen waar de vulkanische Congolese bodem rijk aan is.
&#8216;Op dit moment speelt tinerts in Oost-Congo een grotere rol dan coltan,&#8217; zegt Nathalie Ankersmit van het Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika. &#8216;De grootste tinmijn in het gebied is bij Walikale, ongeveer honderd kilometer ten westen van Goma. Het Congolese leger probeert daar de mijn te controleren. Met hun AK-47 staan soldaten bij de uitgang om de mijnwerkers te dwingen alles in te leveren.&#8217;
Raf Custers, onderzoeker van het International Peace Information Service (IPIS), was twee weken geleden nog in Goma. Hij bevestigt dat tinerts op de huidige markt een belangrijker grondstof is dan coltan in het gebied. &#8216;Men schat nu dat de export van tin uit Congo in het afgelopen jaar vervijfvoudigd is. Congo profiteert van het inzakken van de productie in Indonesië, vorig jaar nog &#8216;s werelds tweede producent.&#8217; Custers vindt het te ver gaan de strijd om grondstoffen als de oorzaak van de oorlog aan te wijzen. &#8216;In eerste instantie is het een politiek conflict. Grondstoffen waar de strijdende partijen de controle over hebben, laten toe dat ze hun aanwezigheid bestendigen.&#8217; Want ze financieren hun wapens met geld dat is verdiend met de handel in tin en coltan.
Boycot of recyclen
Daarom proberen ngo&#8217;s consumenten ervan bewust te maken dat er bloed kleeft aan hun mobieltjes. In Nederland voert het NiZA de campagne &#8216;Geef die GSM terug!&#8217; Een boycot van mobiele telefoons acht Nathalie Ankersmit realistisch noch wenselijk. Wel zamelt het NiZa oude telefoons in om ze te recyclen. Ankersmit werkt mee aan de internationale campagne &#8216;Fatal transactions&#8217;. De samenwerkende ngo&#8217;s willen daarmee dat de rijkdom aan grondstoffen in Afrika niet langer een bron van geweld en milieuvernietiging maar van vrede en ontwikkeling is. Hoe dat te bereiken? Het NiZA is voorstander van een keurmerk voor grondstoffen, vergelijkbaar met het Kimberly certificaat ter uitbanning van bloeddiamanten. De weg daar naartoe zal lang en zwaar zijn, vreest Ankersmit. Want de lange keten van handelaars in grondstoffen uit conflictgebieden is moeilijk te controleren. Daarom pleit ze voor internationale wetgeving. &#8216;Mijnbouwbedrijven hoeven zich nu alleen maar aan de lokale wetgeving te houden. Die is vaak niet zo sterk.&#8217; Wat we intussen als consument meer kunnen doen dan oude apparatuur inleveren? Ankersmit weet het even niet. &#8216;Er is geen schone telefoon of laptop.&#8217;
</div>

Gerelateerd