Ook meiden radicaliseren

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

Michiel Hulshof

tino wallaart

Hoe word ik burgemeester?

Yoeri Albrecht

De nieuwe generatie

<div class="wpg-element paragraph">
En toch bestaan ze nog. Ze gaan samen eten, ze netwerken, ze bellen weer. In de grote steden, de meest ontkerkelijkte stukken Nederland, komen in prententieloze restaurants als het Amsterdamse Sluizer en het Haagse.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Schlemmer, groepjes yuppen bijeen. Niet om te bluffen over hun laatste klapper op de optiebeurs, maar om het christen-democratisch gedachtegoed op te frissen. &#8216;Een jonge generatie heeft haar netwerkjes geknoopt, en dat is belangrijk voor een politieke beweging,&#8217; zegt Ernst Hirsch Ballin, senator voor het CDA en oud-minister van Justitie.
Joop Wijn (29), lid van de Tweede Kamer: &#8216;Er zijn dingen die mensen jarenlang niet durfden zeggen uit angst dat ze de traditionele achterban voor het hoofd zouden stoten. Natuurlijk ben ik voor meer kinderopvang, het is niet zo dat wij de vrouw alleen maar bij de kinderen willen. Dat moet je dus ook durven zeggen.&#8217;
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het CDA had de laatste jaren veel weg van een drama van Shakespeare. De ene na de andere christen-democratische voorman stortte met messen in de rug van het politiek toneel. Wat overbleef van die eens vanzelfsprekende regeringspartij, hokte in de bankjes van de Kamer bijeen om achter de smalle schouders van de rechtschapen Enneüs Heerma nostalgisch terug te denken aan de vergane glorie. Alle steunpilaren waren plotseling verdwenen. Hans van den Broek naar Brussel, Onno Ruding naar New York en roerganger Ruud Lubbers had eigenhandig zijn kroonprins Elco Brinkman afgefakkeld. Het vaderloze tijdperk dat na het vertrek van Lubbers was ingetreden werd een tocht door de woestijn. Lange tijd was de stem van wéér een grijze CDA-regent die de halve partijtop tot aftreden opriep het enige dat van de partij werd vernomen. De bloedige broedertwisten behoren nog niet tot het verleden. Maar er is een kentering op komst. De jongste generatie christen-democraten is onbekend met de weelde van de macht.
Na de val van de Muur liep de weg naar de regeringsmacht overal in Europa door het midden van het politieke spectrum. De tegenstelling links-rechts was sleets geworden. En op die comfortabele plaats zat vanouds het CDA. Het was de PvdA die het moeilijk had met het verdwijnen van de Muur, die niet eens zo lang daarvoor door veel socialisten nog als &#8216;een historische noodzakelijkheid&#8217; werd gezien. Maar de PvdA, en na haar vrijwel alle Europese socialisten, namen afstand van het verleden en wisten zichzelf een links-liberaal imago aan te meten. In december 1995 schudde politiek leider Wim Kok de ideologische veren af. Het midden werd stormenderhand ingenomen. Op dat moment dobberde het CDA nog steeds twistend en leidingloos rond. De middenpartij van weleer slaagde er niet in met nieuwe ideeën de gematigde kiezers aan te spreken. Het &#8216;lood om oud ijzer&#8217;, zoals KVP-leider Romme de wisselende partners van de confessionelen in de jaren zestig placht te betitelen, pikte het niet langer. Het complete maatschappelijk middenveld, decennialang de basis van het CDA, liep in vierentwintig uur over naar de nieuwe paarse machthebbers. Het CDA leek in één klap overbodig. Toch gelooft Hirsch Ballin nog in een rol voor het CDA in het midden. &#8216;We moeten ons niet geforceerd ten koste van andere partijen profileren. Dat doet schade aan je politieke doelstellingen. Het isoleert je van andere partijen in plaats van dat het verbindend werkt. Het samenwerken zit het CDA in het bloed. De coalitie tussen PvdA en VVD doet toch oppervlakkig aan. Waarom heeft niemand in de regeringspartijen het over nieuwe partijvorming, over een paarse volkspartij? Paars zal maar een beperkte periode werken.&#8217;
Het midden lonkt ook nog steeds voor de jonge generatie. Alex Krijger (31) werkt bij het Wetenschappelijk Instituut van het CDA en fungeert als spin in het web van de jongerengroepen. Hij valt Hirsch Ballin bij. &#8216;Zodra de economie tegenzit, en er echt keuzen gemaakt moeten worden, valt de PvdA weer terug op de sterke overheid en de VVD op de tucht van de markt. Dan zijn er kansen voor het CDA, dat toch meer uitgaat van de kracht van de samenleving.&#8217; Joop Wijn: &#8216;Links en rechts worden vaak als tegenstelling gezien, maar ik zeg: ik ben links voor mensen die niet kunnen en rechts voor mensen die niet willen. Het CDA blijft toch een partij voor middenmensen.&#8217;
Lang niet alle netwerkers zijn lid van het CDA. Wel hebben ze allemaal religieuze gevoelens. Teun Struycken (29), docent privaatrecht aan de universiteit van Nijmegen en kleinzoon van A.A.M. Struycken, KVP-minister van Justitie en Binnenlandse Zaken in de kabinetten van Drees, Beel en Zijlstra: &#8216;In de samenleving is weliswaar sprake van ontkerkelijking, maar niet van ontkerstening. Ik wil me aansluiten bij een partij waar ze niet vreemd opkijken van het feit dat ik me bij sommige morele standpunten door het geloof laat sturen.&#8217; Maar, benadrukken ze, christen-democratische politiek is géén kerkelijke politiek. Alex Krijger: &#8216;Het evangelie is een inspiratiebron. Maar een CDA dat zich opstelt als getuigenispartij? No way!&#8217; Joop Wijn: &#8216;Het gaat om het mensbeeld. In het leven moet je het samen met anderen doen.&#8217; Teus Jan Vlot (23), voorzitter van het CDJA, heeft het over politiek voor de &#8216;er-is-méér-generatie&#8217;. Struycken: &#8216;Het gaat om confessioneel geïnspireerde politiek. Daarom is het ook mogelijk om met hindoes of moslims in de partij samen te werken. Hirsch Ballin spreekt liever van ideëel geïnspireerde politiek. De bloedgroependiscussie speelt bij de jonge generatie geen enkele rol meer. Ik weet van de anderen vaak niet eens of ze protestants of katholiek zijn. Je bent allang blij als je iemand tegenkomt die iets gelooft.&#8217; Joop Wijn, zelf een katholiek van boven de rivieren: &#8216;Laatst zei een partijgenoot: jij bent eigenlijk best hervormd voor een gereformeerde.&#8217;
Macht is niet het eerste waar de nieuwelingen op uit zijn. Maar als ideeënvorming vooraf gaat aan de macht, ziet de toekomst van het CDA er rooskleurig uit. Met vier dertigers uit de beraadgroepjes brainstormen we over de moderne christen-democratie. Joost Verheijen (33), bankier bij de Rabobank International en voorzitter van de Haagse Schlemmer-groep: &#8216;De discussie over de Amsterdamse kabeltelevisie vond ik typerend voor het paarse gedachtegoed. Die moest of volledig geprivatiseerd worden, of stevig in handen van de overheid komen. Waarom is er nooit gedacht aan een coöperatie? Alle Amsterdammers zouden dan als leden rechtstreeks kunnen kiezen welke kanalen ze op de televisie willen hebben. Dat vind ik nou een voorbeeld van modern christen-democratisch denken.&#8217;
Frank van den Heuvel (33), ook van de voormalige Boerenleenbank, komt meteen met een ander voorbeeld. &#8216;Het onderwijs kampt met een gebrek aan leraren. Waarom doen we geen beroep op mensen uit het bedrijfsleven om af en toe als buitengewoon leraar op te treden in het lager en middelbaar onderwijs? Op de universiteit waren gastdocenten uit de zakenwereld veel minder saai dan de reguliere docenten.&#8217; Henk-Peter Kip (35), werkzaam bij de Nederlandse Vereniging van Banken, CDA-netwerker van het eerste uur en voorzitter van de Sluizer-groep, somt de inhoudelijke kansen voor het CDA op. &#8216;Mede dankzij het CDA zijn er de afgelopen decennia drie zaken in de samenleving verbeterd: de democratie, de internationale samenwerking en de welvaart. Onder paars zie je een trendbreuk op die drie punten. De toegenomen welvaart leidt tot tijdgebrek, de samenleving is de greep op de internationalisering kwijt en te weinig burgers doen actief mee aan de democratische besluitvorming. Het CDA heeft die drie zaken van onderop opgebouwd. Zij heeft als enige echte volkspartij de potentie in huis om ook in de toekomst de juiste keuzen te maken.&#8217;
Alex Krijger vult aan: &#8216;Het CDA ziet in dat het prettig is als er een ouder thuis is als kinderen van school komen. Dat is de kern van onze kritiek op de vierentwintiguurseconomie. Paars heeft de mensen zo hard de arbeidsmarkt opgejaagd dat voor die immateriële dingen geen tijd meer is. Dan is het eindstation Gorkum.&#8217; René Paas (32), al jarenlang wethouder in Groningen, verwoordt de opkomst van het stedelijk denken in het CDA. De kamerfractie is nog steeds mordicus tegen elk experiment met heroïneverstrekking en gebruikersruimten voor junks. &#8216;Wij hebben een andere lijn dan de fractie. Het CDA moet met de ervaring uit de grote steden tot betere oplossingen komen.&#8217; Hirsch Ballin voelt een warme verwantschap met de jonge Turken. &#8216;Het zal vanaf nu op de kwaliteit van de samenleving aankomen. Kijk maar naar de landbouwsector. Nederland moet niet de meeste maar de beste ham produceren. De Nederlandse landbouw kan niet langer zwaar gesubsidieerd en ten koste van de leefbaarheid op grote schaal produceren.&#8217;
Struycken ziet kansen bij een ander christen-democratisch project: Europa. &#8216;Het gebrek aan visie en kennis over de Unie in de Nederlandse politiek is schrikbarend. Als jurist weet je dat Europa al een realiteit is. Allang niet meer alleen een ideaal. Meer dan de helft van de nationale dossiers is doortrokken van de Europese dimensie. Dus zouden alle Haagse politici het Europese dossier van haver tot gort moeten kennen. Het gebrek aan coördinatie met België en het Roergebied over de Betuwelijn is schrikbarend. En neem het asielbeleid. Het hele debat daarover wordt bijna uitsluitend in Haagse termen gevoerd, terwijl de oplossing alleen Europees gevonden kan worden. Voor het mileubeleid geldt hetzelfde. Als het CDA voor een duidelijke Europese koers kiest staat het met beide benen in deze tijd. Europa is voor onze generatie vanzelfsprekend. De VVD is veel te eurosceptisch en de PvdA te weifelend over Europa. De EU is grotendeels een christen-democratisch bouwwerk. Het CDA heeft dus een positieve reden om een genuanceerde pro-Europa partij te worden.&#8217;
Wijn waagt volgende week in het blad CDA-verkenningen een poging het nieuwe gedachtegoed samen te vatten onder de noemer &#8216;De betrokken samenleving&#8217;. Dat klinkt in ieder geval al erg CDA&#8217;erig. In de jaren zeventig was het de zorgzame samenleving. Het no-nonsense-beleid van Lubbers, Ruding en De Koning dwong de christen-democratie de bakens te verzetten naar de verantwoordelijke samenleving. Profiteurs in de bijstand aanspreken kreeg nu ook een centrale plaats in de ideologie. Nu wordt het dus de betrokken samenleving. &#8216;Dat is een samenleving waarin mensen oog voor elkaar hebben, die normen en waarden hoog in het vaandel heeft en die werkt aan een kwaliteitseconomie,&#8217; zegt Wijn. Om dat laatste nog eens toe te lichten: &#8216;Ik kom uit de investment banking, ben dus niet vies van winst. De vraag is alleen: hoe maak je die? Ik ben voor veel toegevoegde waarde en dienstverlening.&#8217;
Op papier heeft het CDA in de jaren na de val een intelligente investering in het christen-democratisch gedachtegoed gedaan. Direct na de desastreuze verkiezingen van 1994 kwam de commissie-Gardeniers met een pijnlijke analyse van het verval. Het stuk werkte louterend. Als tweede stap verkende de commissie-Andriessen, waar niet alleen zwaargewichten als Ernst Hirsch Ballin, Tineke Lodders en Herman Wijffels, maar ook coming men als René Smit en Jan-Peter Balkenende zitting in hadden, de toekomst van de christen-democratie. In het eindrapport van dit strategisch beraad, Nieuwe wegen, vaste waarden, werd de basis gelegd voor een nieuwe christelijk-sociale koers. Als laatste stap van de tocht door de woestijn kwam de partij met het verkiezingsprogramma Samenleven doe je niet alleen. Menig politiek commentator haalde de wenkbrauwen op bij het lezen van dit programma. Atypisch en origineel was het in ieder geval wel, dat moesten vriend en vijand toegeven. Al leverde het weinig stemmen op.
Parallel aan deze zoektocht leefde de jeugd zich uit in Confrontatie met de Toekomst. Deze beweging kwam voort uit een initiatief van een aantal CDA&#8217;ers en oud-CDJA&#8217;ers. De generatie dertigers merkte dat zij na de speeltuin van het CDJA tussen wal en schip belandden. Ad Koppejan (36) was een van die mensen die geen lost generation wensten te vormen. Al ten tijde van het kabinet-Lubbers III waarschuwde Koppejan als voorzitter van de CDJA de top van het CDA voor de zelfgenoegzaamheid in Lubbers&#8217; herensociëteit. &#8216;Toen het CDA op het hoogtepunt van de macht stond, sloop de christen-technocratie binnen. De partij trok opportunistische elementen en baantjesjagers aan. De toenmalige partijvoorzitter Wim van Velzen is de verpersoonlijking daarvan. De koers werd flets.&#8217; Na het verkiezingsdebacle van 1994 was de maat voor Koppejan vol. Het was tijd voor een nieuwe stijl en een nieuwe generatie. Aan de keukentafel van René Paas smeedde hij met een groepje jonge christen-democraten op een warme zomeravond in 1995 een complot. &#8216;En het was vooral tijd voor een duidelijke keuze voor een sociaal-christelijk programma,&#8217; zegt Koppejan.
De Confrontatie-beweging werd een groot succes. De bijeenkomsten werden druk bezocht. Ze waren koren op de molen van scheidend partijvoorzitter Hans Helgers, die ook uit was op grondige vernieuwing van het CDA. De inhoudelijke koers van Confrontatie droeg bij aan Samenleven doe je niet alleen.
Maar met een goed programma alleen ben je er nog niet, zo ervaart het CDA nu. Koppejan erkent dat ook. &#8216;De vraag is: durft de fractie de sociale lijn consequent door te zetten? In het CDA lonken nog steeds te veel mensen naar de macht: iedere belangengroep te vriend houden. Dat werkt tegenwoordig niet meer. De kiezer prikt daar dwars doorheen. Het CDA moet weer een partij met visie en appel zijn, gebaseerd op een overtuiging en niet op een doelgroep.&#8217; Joop Wijn sluit hierop aan. &#8216;Natuurlijk is het waar dat het CDA in het defensief zit. We moeten veel duidelijker naar voren komen.&#8217;
Wijn is een typische exponent van de jonge generatie christen-democraten: uitgesproken, zelfverzekerd en met vertrouwen in de toekomst. &#8216;Het CDA is niet meer automatisch regeerpartij. Dat is dan zo, punt. Het vergt een andere attitude. Als PvdA en VVD het goed met elkaar kunnen vinden, is dat prima. Maar wij moeten ons eigen verhaal houden. Niet onze koers laten afhangen van een mogelijke coalitiepartner. Het interesseert me niet met welke partij we in zee gaan.&#8217; Het einde van het CDA van allemansvrienden en draaikonten lijkt in zicht. &#8216;Dan maar een paar zetels minder,&#8217; zegt Struycken achteloos.
Hirsch Ballin valt dit uitgangspunt profetisch bij: &#8216;De bereidheid om klein te zijn schept de voorwaarde om groot te worden. Als een politieke partij succesvol is, moet ze een deel van de aanmeldingen bij voorbaat wantrouwen. Daar heeft het CDA de afgelopen jaren in ieder geval geen last van gehad.&#8217;
Het CDA heeft veel weg van een sleeping giant. Er is hoop. Met de christen-democratie in Nederland komt het wel weer goed. Frank van den Heuvel: &#8216;In ieder geval voor het eind van het volgend millennium.&#8217;
Ontnuchterende cijfers over jongeren en politiek
Alle goede bedoelingen ten spijt zijn de cijfers voor het CDA nog steeds ontnuchterend. Frits Spangenberg en Martijn Lampert van Motivaction (&#8216;bureau voor onderzoek en strategieontwikkeling&#8217;) onderzochten in welke sociologische groepen het nieuwe CDA aanslaat. Komt er een electorale terugkeer van de christen-democraten? Ze schudden het hoofd. Spangenberg: &#8216;Het is niet te verwachten dat het CDA nog een partij van formaat wordt.&#8217;
Lampert: &#8216;De traditionele burgerij vormde vanouds het CDA-bolwerk. De PvdA staat sinds de laatste verkiezingen voor het eerst op nummer één in dit segment. Bovendien wordt deze groep getalsmatig steeds kleiner.&#8217; Spangenberg: &#8216;Het CDA heeft zes jaar te laat de trends in de samenleving doorzien. Ze hebben zich te lang op de traditionele groepen gericht.&#8217; Lampert geeft een schets van het waardepatroon van de gemiddelde CDA-stemmer anno 1999: &#8216;Hij is georiënteerd op de lokale samenleving, huiselijk, en voelt zich thuis bij hiërarchie en law and order. Hij vreest individualisering en een overmatige hoeveelheid informatie.
Op multiculturele interesse en internationalisering scoort de CDA&#8217;er minder. Bij jongeren tot dertig jaar is het beeld vrijwel omgekeerd. De meer vernieuwingsgezinde, postmoderne milieus zijn in opkomst. Deze groepen kiezen voor tijd in plaats van geld, ze investeren in sociale relaties, tonen interesse voor spiritualiteit. Hun milieubewustzijn is sterk, evenals het maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef. ammer voor het CDA dat juist deze groepen nauwelijks op ze stemmen. Er doet zich een paradoxale situatie voor. Strikt genomen sluit de waardeoriëntatie van de groep postmaterialisten goed aan bij het laatste CDA-programma. Maar in de praktijk houdt het huidige CDA-kiesvolk er compleet tegenovergestelde ideeën op na.&#8217; Spangenberg: &#8216;GroenLinks heeft daarom hun winst onder de postmaterialisten afgevangen.&#8217; Lampert: &#8216;Het bereiken van die groepen vergt een andere opstelling. Iemand als Jacques de Milliano spreekt daar erg aan. Die hadden ze dus moeten vasthouden.&#8217; Spangenberg: &#8216;De Milliano was de kip met de gouden eieren.
Ze hebben hem geslacht. Hij sluit aan bij zowel de traditionele achterban als bij de postmoderne groepen.&#8217; Lampert: &#8216;Die twee groepen delen namelijk waarden als authenticiteit, respect voor de natuur, maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethisch ondernemen.&#8217; Spangenberg: &#8216;We hebben onderzoek gedaan naar de steun voor charitatieve instellingen. Artsen zonder Grenzen, de club waar De Milliano vandaan komt vindt steun in beide groepen. Organisaties als Novib en Amnesty hebben het bijvoorbeeld moeilijk onder de traditionele groepen. De Novib-methode is hun te geëmancipeerd.&#8217; Lampert: &#8216;Het CDA heeft een autoritaire uitstraling. GroenLinks en D66 spreken de postmoderne groepen veel meer aan. Ze stralen vertrouwen in de mensheid uit. Het CDA zit veel meer in de verdediging.&#8217; Er zijn ook lichtpuntjes. Camiel Eurlings, het vierentwintigjarige kamerlid dat door een enthousiaste campagne in Limburg op voorkeurstemmen in de Kamer kwam, spreekt volgens de onderzoekers tot de verbeelding. Spangenberg: &#8216;Zijn jeugdige dynamiek heeft iets on-CDA&#8217;achtigs. Jongeren hebben over het algemeen een heel negatief idee over politiek. Zij vinden politiek iets voor oude mensen, doordrenkt met machtsspelletjes en gekonkel in achterkamertjes. Zo&#8217;n Camiel breekt daarmee.&#8217;
Dit artikel verscheen 30 januari 1999 in Vrij Nederland.
</div>

Hoe word ik burgemeester?

De nieuwe generatie

De slapende reus