Ze dreigt met een quotum voor vrouwen aan de top en vindt het moment gekomen voor een vrouwelijke premier. Bij gebrek daaraan is de minister van emancipatie dik tevreden over Mark Rutte. ‘Je moet je verdiepen in de positie van de ander, en Mark doet dat ontzettend knap.’

Lieve Jet Bussemaker, help ons, je ziet dat dit niet kan. Kom alsjeblieft hiernaartoe om uit te leggen wat wij moeten doen zodat er naar ons geluisterd wordt.
De studenten die eind februari het Amsterdamse Maagdenhuis bezetten, deden via de camera een dringend beroep op de minister. Maar de minister kwam niet. ‘En dat lag niet aan mij,’ zegt Bussemaker vier maanden later. ‘Ik was bereid naar het Maagdenhuis te komen, ik heb alleen tegen de studenten gezegd: dan wil ik wel weten waar we het over gaan hebben. Het democratisch overlegmodel van de bezetters heeft er vervolgens voor gezorgd dat ze het niet met elkaar eens zijn geworden over de agenda. Tijdens de bezetting heb ik buiten het Maagdenhuis wel uitvoerig met de studenten, docenten en bestuurders gesproken. En na de ontruiming ben ik met hen in debat gegaan.’

In de verkeerde film

De bezetting deed denken aan de roerige jaren tachtig, toen Jet Bussemaker als rebelse student in het gekraakte Handelsbladgebouw woonde, op een steenworp afstand van het Maagdenhuis. Goede kans dat ze zich in februari tussen de bezetters beter staande had gehouden dan Louise Gunning, de voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit van Amsterdam, die onhandig opereerde en uiteindelijk moest aftreden. ‘Je kunt in de verkeerde film getrokken worden,’ zegt Bussemaker. ‘En dat is Louise Gunning in het Maagdenhuis overkomen.’

Dat klinkt alsof zij er zelf niks aan kon doen. Maar ze reageerde te laat, dreigde met boetes en liet de ME het Maagdenhuis ontruimen vlak voordat de studenten zouden vertrekken. Wat vindt u daarvan?
‘In de communicatie met studenten en docenten is wel het een en ander misgegaan. Dat er dingen zijn gebeurd die ongelukkig waren, dat beseft iedereen. Dat heeft Louise zelf ook toegegeven.’

U hebt voor uw ministerschap met Gunning in het college van de UvA gezeten. Nu steunde u de studenten en liet u Gunning keihard vallen.
‘Nou, daar ben ik het niet mee eens. Ik heb gezegd dat ik de studenten wel begreep, dat ik de onderstroom herken, en ik heb een oproep gedaan aan het bestuur van de UvA om met de studenten in gesprek te gaan. Louise is misschien in de verkeerde film terechtgekomen, maar ik ken haar goed en ik vind haar ook echt een goede bestuurder. Dit was alleen niet de plaats waar haar bestuurskwaliteiten tot hun recht kwamen.’

Heeft u Gunning sindsdien nog gesproken?
‘Ze heeft me vlak voor haar vertrek gebeld. En kort geleden heb ik haar nog een kaart geschreven: dat ik graag nog een keer met haar wil terugblikken. Ik heb nog geen reactie gekregen.’

Competente rebellen

Jet Bussemaker is nu halverwege haar termijn als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap – althans: als het kabinet de eindstreep haalt. Ze heeft een hectisch jaar achter de rug. Ze doorstond de Maagdenhuisbezetting, schafte de basisbeurs af en voerde een leenstelsel in, zette zich in voor cultuureducatie en versterking van de positie van leraren, presenteerde een nieuwe wetenschapsagenda en onlangs een nieuwe strategische agenda voor het hoger onderwijs. De kern van haar plannen: in het onderwijs moet het niet alleen draaien om kennisoverdracht, maar ook om Bildung: leerlingen en studenten moeten zich kunnen ontwikkelen tot volwaardige, betrokken burgers. Onderwijs moet ‘competente rebellen’ afleveren, vindt Bussemaker.

‘Competente rebellen’: wat bedoelt u daarmee?
‘De term komt uit Not For Profit van Martha Nussbaum, over het belang van geesteswetenschappen voor het hoger onderwijs. Zij vindt dat we mensen moeten opleiden die kritisch kunnen oordelen, die dus ook ministers kritisch kunnen beoordelen. In zoverre waren de Maagdenhuisbezetters competente rebellen. De grote gemene deler, die ook ver buiten het Maagdenhuis gedeeld werd, was het gevoel van studenten en docenten dat ze de controle kwijt waren, het eigenaarschap van wat er aan de universiteit gebeurt. Dat vond ik een serieuze kwestie. Al waren er ook bezetters bij die alles in het perspectief van de internationale antikapitalistische strijd plaatsten. En weer anderen, de meer naïeven of laat ik zeggen idealisten, die vooral vonden dat het man-vrouwonderscheid uit de toiletten moest verdwijnen.’

Lesbische woongroep

De werkkamer in het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, een luxe kantoortoren naast het Haagse Centraal Station, lijkt lichtjaren verwijderd van het gekraakte Handelsbladgebouw aan de Amsterdamse Nieuwezijds Voorburgwal waar Jet Bussemaker begin jaren tachtig woonde als activistische studente politicologie.

Was die krakerstijd een praktische leerschool, naast de academische theorie?
‘Zeker, het was een creatieve broedplaats avant la lettre, waar alles mogelijk leek. Wij bemoeiden ons met wat er in de stad gebeurde. Je had er kunstenaars zoals David Veldhoen en Peter Giele – de latere oprichter van de RoXY – die er hun galerie AMOK/Aorta stichtten. Dat was een open atelier aan de straat: vernieuwend en heel erg geëngageerd. Je had in het gebouw ook een lesbische woongroep waar mannen niet eens binnen mochten komen – ik woonde zelf in een wat relaxtere vrouwengroep. Er werd een alternatieve groentewinkel voor de buurt opgezet. Met elkaar verbouwden we dat enorme pand, waar helemaal niks was, ook geen gas en geen water.’

Medekrakers van toen zijn niet verbaasd dat u minister bent geworden: u was toen al iemand die de leiding nam.
‘Dat viel wel mee, ik had daar niet de meest leidende positie, al was ik wel actief. Ik vond dat er iets moest gebeuren in de stad om meer jongerenhuisvesting te krijgen. Dat ging vreedzaam, want wij waren van het overleg, we waren geen militante krakers zoals de mensen van de Groote Keijser. Maar ik heb me wel suf gedemonstreerd in die tijd.’

Heb ik als student geld ingezameld voor wapens voor El Salvador? Daar staat me niets van bij.

Is het niet ongemakkelijk om uzelf nu terug te vinden tegenover zo’n menigte demonstranten, in plaats van er midden in?
‘Zoiets gaat stapsgewijs, daar liggen decennia tussen. Maar het viel me wel reuze mee toen ik eind vorig jaar tegenover studenten op het Malieveld stond die demonstreerden tegen het leenstelsel. Ik kon me goed voorstellen hoe het was om aan die andere kant te staan. Daardoor had ik niet het soort zenuwen dat je kunt hebben als je met een overmacht wordt geconfronteerd.’

We vonden een pamflet waarin krakers van het Handelsbladgebouw opriepen om geld in te zamelen: ‘Krakers geven wapens aan El Salvador’. Een van de zes ondertekenaars is ‘Jet’. Was u dat?
Verrast: ‘Daar staat me niets van bij.’ Met een glimlach: ‘Dat is het nadeel als je iets terug wilt halen uit die periode: niemand uit de krakersscene was met zijn achternaam bekend. Er woonden daar honderd mensen in allerlei verschillende groepjes. Ik was wel al vanaf mijn middelbareschooltijd erg geïnteresseerd in bevrijdingsbewegingen overal in de wereld. Ik ben opgegroeid met de dekolonisatiestrijd in Afrika, met de anti-apartheidsbeweging, het protest tegen Outspan-sinaasappelen, T-shirts met “Pers geen Zuid-Afrikaan uit”. Ik volgde de bevrijdingsbewegingen in Angola en Mozambique, en natuurlijk wat er in Vietnam speelde met die napalmbombardementen.
Mijn opa was in de Tweede Wereldoorlog met zijn onderzeeboot op een Japanse mijn gevaren en had postuum de militaire Willemsorde voor moed, beleid en trouw gekregen. Maar als meisje kon ik echt niets heldhaftigs ontdekken aan de koloniale tijd. In mijn puberteit heb ik over dat soort zaken veel ruzie gehad met mijn vader, we beoordeelden die dingen extreem verschillend.’

Uw vader zat als puber in een jappenkamp. Welke rol speelde zijn oorlogsverleden in uw jeugd?
‘Het was altijd aanwezig, zonder dat er veel over werd gesproken. Dat kwam pas later, het ging stap voor stap. Ik was me er wel altijd erg van bewust doordat mijn vader opmerkingen maakte waar ik niet mee uit de voeten kon. Als ik geen zin had om naar school te gaan, zei hij: wees blij dat je ernaartoe mág, ik heb geen school gehad. Als je zelf puber bent en je hebt geen zin in school, dan helpt dat niet. Ik werd er alleen maar opstandiger van.’

Vroeg u niet aan uw vader wat hij had doorgemaakt?
‘Uit het weinige dat wel werd gezegd, begreep ik dat het erg was geweest, en ik voelde intuïtief dat hij het verleden achter zich wilde laten. Hij is op zijn zeventiende teruggekomen uit Nederlands-Indië, heeft in anderhalf jaar drie jaar hbs ingehaald, is in Delft gaan studeren, is getrouwd, heeft kinderen gekregen. Hij wilde graag een gewoon leven leiden, ver weg van dat jappenkampverleden en van de dood van zijn vader. Mijn oom had een Joodse vrouw, hij woonde behalve met zijn vrouw ook met haar beste onderduikvriendin. Van die beide vrouwen was bijna de hele Joodse familie uitgemoord. Op verjaardagen ging het er af en toe over wie het in de oorlog nou het zwaarst had gehad.’

De hiërarchie van leed.
‘Ja. Het waren vervreemdende gesprekken. Het verhaal van tante en haar onderduikvriendin begreep ik heel goed, het leek op wat ik kende, op Anne Frank. Maar het verhaal van mijn vader bleef heel ver weg. Ik kreeg er geen grip op. Er stond ook heel weinig over de geschiedenis van Nederlands-Indië in mijn schoolboeken, het was een soort afwezige geschiedenis. Ik ben er op school wel romans over gaan lezen: Rudy Kousbroek maar ook Aya Zikken, de Indische romans van Hella Haasse en Bezonken rood van Jeroen Brouwers. De Max Havelaar vond ik indrukwekkend. Ik heb later deze week een gesprek met Martin van Rijn en Sander Dekker over een onderzoek van VWS naar de kennis over de dekolonisatie, Nederlands-Indië en de oorlog in het onderwijs en in de schoolboeken. Als ik naar de geschiedenisboeken van mijn dochter Sascha van veertien kijk, houdt dat nog steeds niet over.’

Hoe belangrijk is voor u het sociaal-democratische ideaal van verheffing in het onderwijs?
‘Onderwijs gáát over verheffing, waarmee ik bedoel: Bildung, binding, betrokkenheid. Verheffing heeft tot doel om iedereen de kans geven om talenten zo goed mogelijk te ontwikkelen. Onderwijs is meer dan kennisoverdracht ten dienste van de arbeidsmarkt, maar gaat ook over burgerschap. Cultuureducatie is daarbij essentieel, om iedereen in de gelegenheid te stellen om na te denken over wat je ontroert, waar je vrolijk van wordt, wat je mooi en lelijk vindt, waarmee je je eigen identiteit kunt ontwikkelen.’

U zei laatst in de Volkskrant: ‘Het stoort me dat iedereen maar hogerop wil.’ Daar is nogal wat over te doen geweest.
‘Dat is zacht uitgedrukt.’

U werd meteen ter verantwoording geroepen in de Kamer. U zou geen minister van verheffing zijn maar van ‘vervlakking en verkokering?’. Waarom heeft u geen afstand genomen van uw opmerking?
‘Dat citaat is zijn eigen leven gaan leiden buiten de context van het interview. Wat ik bedoelde en waar ik nog steeds achter sta, is dat je opleidingen niet alleen op grond van status moet bekijken en dat je elk onderwijsniveau op z’n eigen merites moet beoordelen. Ik constateer dat te veel mensen met dedain naar het beroepsonderwijs kijken, alsof alleen een universitaire opleiding volwaardig is.’

Is dat de schuld van de PvdA, de partij die altijd naar emancipatie heeft gestreefd?
‘Dat zou ik niet zeggen. Het is een groot goed dat het onderwijs zo toegankelijk is geworden. Daarmee hebben we een van de grootste doelen in de sociaal-democratie bereikt. Maar omdat er nu zoveel studenten in het hoger onderwijs zitten, merken we ook dat we niet iedereen meer goed kunnen bedienen. Waar ik me tegen keer, is de druk, ook van ouders en van onderwijsinstellingen, dat eigenlijk alleen de universiteit goed genoeg is.’Waar ik me tegen keer, is de druk dat eigenlijk alleen de universiteit goed genoeg is.

Tegen wie zegt u dan: kies maar niet voor de universiteit, ga liever een beroepsgerichte opleiding doen?
‘Dat zeg ik tegen niemand. Dat is ook een misverstand. Ik constateer alleen dat de uitval in het hoger onderwijs enorm hoog is. Ik denk dat sommige studenten die nu naar de universiteit gaan dat vooral doen omdat iedereen tegen ze zegt dat ze zo hoog mogelijk moeten inzetten. Dan is het doodzonde als die studenten uitvallen en gefrustreerd raken, terwijl ze misschien met een betere voorbereiding een betere keus hadden kunnen maken. Maar zij bepalen die keus zelf en ik niet.’

U wilt ‘excellent vakmanschap’ stimuleren, maar veel kleinere ambachtelijke opleidingen worden juist samengevoegd.
‘Ik vind het stimuleren van vakopleidingen heel belangrijk. Maar soms is het goed om dure technische opleidingen samen te voegen omdat ze anders misschien omvallen vanwege de oplopende kosten en het dalende aantal leerlingen. Opleidingen moeten niet meer met elkaar concurreren om studentenaantallen. Daar moeten we echt vanaf.’

RTL onthulde laatst dat bestuurders in het hoger onderwijs de declaratieregels omzeilen en veel te dure vliegtickets, hotelovernachtingen en taxiritten declareren.
‘Ik ga heel goed naar die declaraties kijken. Het kan voor universiteitsbestuurders best nuttig zijn om eens een keer naar een universiteit in Amerika of Brazilië te reizen. Maar declaraties moeten transparant, eenduidig en sober zijn. Ik raad bestuurders aan om elke maand alles op het internet te zetten, zoals het kabinet ook al een paar jaar doet.’

De UvA in Amsterdam lijkt een soort vastgoedonderneming te zijn geworden. Mismanagement zorgde ook voor de ondergang van Amarantis en het ROC Leiden.
‘Bij de UvA is een commissie ingesteld onder leiding van Femke Halsema, die helaas haar opdracht heeft teruggegeven. Maar dat is een heel ander verhaal dan ROC Leiden en Amarantis, waar ze zichzelf met het vastgoed een enorme molensteen om de nek hebben gehangen, ten koste van het onderwijs. Dat is niet goed te praten. Daar zitten ze nu met de gebakken peren. En ik ook.’

Sander Dekker, uw staatssecretaris, zei in Vrij Nederland dat het gelijkheidsideaal in het onderwijs is doorgeschoten. Bent u het daarmee eens?
‘Nee, ik hecht zeer aan toegankelijkheid van onderwijs en het bestrijden van achterstanden. Maar met hem vind ik het heel belangrijk dat er meer ruimte komt voor alle soorten talenten. Gelukkig zijn er wel veel nieuwe initiatieven in de goede richting, zoals de opleiding voor meester-docent van de Nederlandse School, en vernieuwers als René Kneyber, die nu in de Onderwijsraad zit.’

Over het nieuwe leenstelsel heeft u gezegd dat ‘iedereen erop vooruitgaat’. Hoe legt u dat uit aan studenten die straks met meer dan 20.000 euro schuld zijn opgezadeld?
‘Met de basisbeurs hadden studenten gemiddeld ook al 15.000 euro schuld. In het leenstelsel krijgen ze een lening van gemiddeld 21.000 euro. Dat is meer, maar het is een lening met een lage rente en soepele afbetalingsvoorwaarden. Als je hem niet kunt aflossen, wordt hij kwijtgescholden.’

Studenten uit armere milieus gaan minder studeren of kiezen alleen voor studies met het oog op een goed inkomen om hun schulden te kunnen afbetalen. Daar gaat uw Bildungs-ideaal.
‘Wie weinig verdient, betaalt in een lager tempo terug. Bovendien is het goed dat studenten nadenken wat ze met hun studie zouden willen en kunnen. Als je het belangrijk vindt om je hart te volgen, al loop je het risico er weinig mee te verdienen, dan is dat ook een keuze.’

U studeerde af als politicoloog in een tijd dat er weinig banen waren: no future. Dat is nu weer het geval.
‘Ik hoorde bij wat de verloren generatie is gaan heten. Vanuit die ervaring zou ik tegen studenten willen zeggen: kies bewust, doe vooral iets dat bij je past, maar bedenk wel dat je die studieschuld uiteindelijk moet terugbetalen. Pak je kansen. We nemen het geld ook niet af, het gaat niet zomaar ergens heen, het wordt geïnvesteerd in beter onderwijs.’

ScienceGuide en de Vereniging van Universiteiten (VSNU) hebben becijferd dat van dat ‘miljard van Bussemaker’, het geld van de opgeheven basisbeurs, uiteindelijk maar 263 miljoen naar de universiteiten gaat.
‘Een deel gaat naar het hbo, waar meer studenten zijn. En in die berekening van de VSNU zit nog niet dat we honderden miljoenen vrijmaken door slimme afspraken met de NS over reizen met de OV-kaart buiten de spits. Ik ben ook heel blij dat ik de aanvullende beurs voor studenten met ouders met lagere inkomens heb behouden en zelfs heb kunnen verhogen.’

De tientallen miljoenen voor die aanvullende beurs gaan af van de onderwijsverbetering.
Geërgerd: ‘Weet je, ik had wel twee miljard kunnen vrijspelen. Maar dan was de OV-kaart afgeschaft, hadden we geen aanvullende beurs meer gehad en had je als student veel sneller moeten terugbetalen. Dat hebben we allemaal niet gedaan. Ik vind de uiteindelijke deal zeer evenwichtig. Het is niet leuk voor de huidige generatie studenten, maar het leenstelsel is heel goed te verdedigen.’

Lentebries

Jet Bussemaker, minister van Verheffing, is behalve voor onderwijs ook verantwoordelijk voor kunst en cultuur. Haar voorganger, staatssecretaris Halbe Zijlstra, schiep er zichtbaar genoegen in drastisch het mes te zetten in gesubsidieerde cultuur. In zijn werkkamer hing hij demonstratief een reusachtige foto van hardrockband Metallica – van de Nederlandse fotograaf Anton Corbijn, dat wel. Het werkvertrek van Bussemaker ziet er heel anders uit. Op de hele ministersetage hangt en staat werk van jonge kunstenaars en ontwerpers die door haarzelf zijn uitgenodigd: elk jaar dat de minister hier blijft zitten, wordt een nieuwe selectie kunst gepresenteerd. Vanachter haar vergadertafel ziet ze een ‘unhappy chair’ van Bora Hong, aan de wand hangt het schilderij How many roads? van Ellen de Meutter.

Ik maak me zorgen over de positie van kunstenaars.

Halbe Zijlstra werd als staatssecretaris van Cultuur achtervolgd door zijn uitspraak dat hij liefst Ludlum leest en naar Metallica en Pearl Jam luistert. U heeft een andere smaak?
‘Een boek dat ik bijna uit heb, is Solitude van Jeroen Thijssen, over zijn vader en grootvader in Nederlands-Indië en zijn ontdekking van die geschiedenis in de tijd dat hij in een kraakpand woonde. Er zijn opvallende parallellen met mijn eigen geschiedenis, en het is erg mooi verteld. Thuis luister ik naar Sjostakovitsj, Brahms, Mozart, maar ik dans nog steeds graag op de muziek uit mijn studententijd zoals The Stranglers en UB40.’

Ook in uw beleid heeft u een andere toon getroffen. In het cultuurbeleid voelen sommigen een beginnend lentebriesje na de ijzige wind van Rutte I.
‘De teneur die tijdens het vorige kabinet viel te beluisteren, heeft er ontzettend diep in gehakt. Veel mensen hebben zich door die denigrerende toon over kunst en cultuur vernederd gevoeld. Maar mijn beleid is meer dan alleen een wijziging van toon, er is wel degelijk iets ten goede veranderd in de cultuurwereld. Dus ik zou zeggen: laat die lentebries vooral opsteken.’

Dat klinkt mooi, maar u krijgt ook de kritiek dat u het cultuurbeleid per saldo voortzet: u heeft de bezuinigingen grotendeels gehandhaafd en de kunstwereld moet zich onderbetaald overeind zien te houden.
‘Het is zeker de verdienste van de sector zelf dat ze zich als een baron van Münchhausen aan hun eigen haren uit het moeras heeft getrokken. Maar al zijn er misschien minder gezelschappen omgevallen dan destijds werd gevreesd en is er wat extra geld gekomen, de overlevers teren nu in op hun reserves en daar zit een ondergrens aan. Ik maak me dan ook grote zorgen over de positie van kunstenaars op de arbeidsmarkt, bij de orkesten en andere podiumkunsten, zoals toneel.’

Uw cultuurbeleid is een Hollywood-decor genoemd waarachter het er akelig kaal uitziet. Zeker als straks de bezuinigingen op gemeentelijk niveau duidelijk worden.
‘Een recent rapport van Berenschot beweert inderdaad dat de grootste klap nog komt, maar dat is helemaal niet gezegd. Ik heb afspraken gemaakt met provinciale en lokale overheden om samen op te trekken. Maar ik weet hoe kwetsbaar de kunsten zijn en zet me er voor in. Ik heb de vaste boekenprijs overeind weten te houden, ik heb het Tropenmuseum en het Metropole Orkest gered. En moet je zien wat we rond cultuureducatie en muziekonderwijs doen. Ik ben heel blij met de cultuurcard voor het mbo die ik heb weten te ontwikkelen. Cultuur is geen rechtse hobby, laat het daarom maar een linkse hobby zijn en laten we er goed voor zorgen.’

Moet kunst in uw ogen maatschappelijke relevant zijn?
‘Ik hecht daar zeer aan, maar van rendementsdenken neem ik afstand, er gaat altijd een artistiek criterium aan vooraf. Zoals de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid stelt: de waarde van kunst in zichzelf, de kwaliteit ervan, staat voorop. Tegelijkertijd zijn er altijd kunstenaars die zich willen verbinden met maatschappelijke thema’s en dat wil ik stimuleren. Ik ondersteun dus The art of Impact, een gezamenlijk project van de cultuurfondsen waarbinnen kunstenaars ruimte krijgen om samenwerking met derden te zoeken, zoals musea die tentoonstellingen maken voor blinden en dementerenden, dansers die met parkinsonpatiënten werken. Er zijn ook beeldend kunstenaars die zich richten op de kwetsbaarheid van de natuur, zoals Herman de Vries met to be all ways to be op de Biënnale in Venetië.’

U bent ook minister van Emancipatie. Als student zat u in de redactie van het feministische blad Katijf en later stelde u de Vrouwenagenda samen. Bent u nog steeds feministe?
‘Ja, hoor, waarom niet? Iedereen die vindt dat vrouwen gelijke rechten moeten hebben, mag zich feministe noemen.’

U heeft eerder dit jaar gedreigd met een quotum als bedrijven niet genoeg vrouwen in de top van de onderneming aanstellen. Wanneer valt de bijl?
‘De deadline is aan het eind van dit jaar. Op verzoek van de Kamer is er een tijdelijke bepaling in de wet opgenomen met een streefgetal van dertig procent vrouwen in topfuncties. Eind 2015 wil ik met de Kamer bespreken waar we staan. Dan kan ik die bepaling stopzetten, verlengen of aanscherpen.’

Met werkgeversvoorzitter Hans de Boer heeft u een database laten maken met geschikte vrouwen in topfuncties om een quotum te voorkomen. Heeft u recentelijk nog met hem gesproken over de vorderingen en het quotum?
‘Als ik een quotum voorstel, weet ik dat ik niet op de steun van Hans de Boer hoef te rekenen. Zo eerlijk is hij ook wel.’

Maar als het nodig is, zult u hem trotseren?
‘Een quotum is een paardenmiddel dat in Nederland op veel bezwaren stuit. Vrouwen zijn bijvoorbeeld bang als excuustruus te worden gezien. Ik gebruik liever geen quotum, maar dan moet er wel wat gebeuren, zodat vrouwen doordringen in de ijzeren ring van het old boys network.’

Laatst debatteerde u met CDA-voorzitter Ruth Peetoom over de vraag of het tijd is voor een vrouwelijke premier. Sommigen vatten dat op als uw open sollicitatie.
‘O, dan moet ik ze teleurstellen. Ik ga liever de diepte in, zoals op OCW. Ik vind overigens dat dit al een tijd is van meer vrouwelijk leiderschap. Dat zie je ook aan de manier van opereren van Mark Rutte.’

Bedoelt u dat Mark Rutte aan vrouwelijk leiderschap doet?
‘Nou, hij is geen vrouw, dat kan ik niet ontkennen. Maar hij houdt in zijn manier van werken veel rekening met anderen, is gericht op het resultaat en slaat niet elke keer zichzelf op de borst. In deze nieuwe politieke werkelijkheid van wisselende meerderheden moet je elkaar iets gunnen en dus bereid zijn je te verdiepen in de positie van de ander. Ik vind dat Mark Rutte dat ontzettend knap doet. Ikzelf heb dat ook gedaan met het leenstelsel. Als enige in het kabinet heb ik een deal gesloten met GroenLinks.’

De uiteindelijke deal is gemaakt door Jesse Klaver van GroenLinks en Pieter Duisenberg van de VVD. Zij gingen met de eer strijken.
‘Het was me nooit gelukt het leenstelsel erdoor te krijgen als ik Jesse Klaver niet had weten te verleiden om mee te doen. Ik moest rekening houden met wensen van alle partijen. Dat was knap ingewikkeld. Als er dan twee Kamerleden willen doen alsof zij met z?n tweeën de deal gesloten hebben, dan mogen ze dat van mij.’

In de opiniepeilingen krijgen de PvdA-bewindslieden hoge waarderingen, maar de PvdA staat op nog maar negen zetels en Diederik Samsom wordt al afgeschreven. Hoe verklaart u dat?
‘Tja, lastig. Veel van ons beleid, hoe nodig het ook was, is hard aangekomen bij onze achterban. We moeten de verzorgingsstaat nu eenmaal hervormen om hem te kunnen behouden. Ik denk dat de PvdA traditioneel wordt geassocieerd met de belofte dat het altijd beter gaat. Dat leidt tot hoge verwachtingen. Je kunt er in deze tijd als ouder niet meer van uitgaan dat je kinderen het beter zullen krijgen dan jijzelf. En met die nieuwe realiteit hebben vooral veel PvdA-kiezers het moeilijk.’

Altijd haast

Vijf jaar geleden zorgde de val van het laatste kabinet-Balkenende ervoor dat Jet Bussemaker haar werk als staatssecretaris van VWS niet kon afmaken. Dat was frustrerend, zegt de minister, al kon ze de vrijgekomen tijd goed gebruiken. ‘Toen ik zevenentwintig was, na mijn afstuderen, heb ik een reis naar Indonesië gemaakt met mijn vader, langs de kampen waar hij met zijn moeder en broers en later alleen heeft gezeten. De veranda waar ze dicht op elkaar hadden geleefd, de appèlplaats waar hij urenlang in de brandende zon had gestaan. Dat was heel confronterend. In de plantentuin van Bogor in Buitenzorg vertelde hij me voor het eerst het hele verhaal. Voor mijn vader begon de oorlog toen hij dertien was, voor mij toen ik zevenentwintig was, daar in de plantentuin. Toen begon ik voor het eerst te begrijpen wat hij had meegemaakt. De val van het kabinet was dus een blessing in disguise, ik had eindelijk tijd om Dochter van een kampkind te schrijven, over het oorlogsverleden van mijn vader.’

Dit kabinet heeft de bed-bad-broodcrisis maar ternauwernood overleefd. Heeft u haast, voordat ook deze coalitie in elkaar dondert?
‘Ik heb altijd haast. Op dag één van dit kabinet realiseerde ik me al dat vier jaar superkort is en dat ik geen tijd te verliezen heb. En nee, ik ben niet alvast aan het nadenken over een nieuw boek.’

‘Dit is een tijd van vrouwelijk leiderschap’