Het prijskaartje van onzichtbare zorg

Columns van de week

Hannah Prins, Amber Wiznitzer en Hans Stegeman

Reportage

<p>Stadsdeel Carabanchel is de dichtstbevolkte wijk van Madrid; hier, aan de zuidwestelijke rand van de hoofdstad, leven ongeveer een kwart miljoen mensen. De woningprijzen stijgen hier, net als overal in de stad. Aan de zuidrand van de stad is een splinternieuw woonwijkje van ongeveer 170 appartementen ontstaan. De een- en tweekamerwoningen zijn aan de kleine kant. Maar de verhuurder lokt huurders met faciliteiten als een padel- en tennisveld, een gym, een zonnebank en een speelplaats. De maandhuren variëren van bijna 900 tot rond de 1500 euro, voor Madrileense begrippen redelijk betaalbaar. Toch was er tot voor kort sprake van grote leegstand. Een bewoonster vertelt anoniem: ‘In het begin was ik tevreden met mijn nieuwe huis, maar intussen, ben ik alleen nog maar bang.’</p>
<p>Begin december, tijdens een zaterdagnacht, werden zo’n 27 van de nog leegstaande woningen bezet door in totaal 130 mensen zonder legaal huurcontract. Ze, veelal Peruanen, kwamen met meubels en huisraad. Sindsdien heerst er chaos.</p>
<p>In de Spaanse media gaan voortdurend beelden en video’s rond uit de flat. Er wordt ’s nachts luidkeels gevloekt op de binnenplaats. Er zijn beelden van mensen die reusachtige luidsprekers naar binnen dragen, video’s van een flinke vechtpartij in het trappenhuis. Een bewoonster zou het liefst verhuizen als ze kon: ‘Ik voel me gevangen in mijn eigen huis.’ Een paar van de nieuwe buren zijn wel fatsoenlijk, dat zijn heel normale gezinnen, zegt ze, maar sommige andere woningen noemt ze ‘een hel’. Er wordt gefeest, er is geschreeuw en veel nachtelijk bezoek. Sommige van de bezetters zouden kamers onderverhuurd hebben, wat tot ruzies leidt. Regelmatig komt de politie langs. Inmiddels heeft zich een harde frontlinie gevormd tussen de reguliere huurders in Carabanchel en de <em>okupas</em>, zoals de huisbezetters in Spanje heten.</p>
<div class="info-box">
<h5>KRAKEN IN NEDERLAND</h5>
<p><span style="font-weight: 400;">Wie in Nederland een woning kraakt, loopt het risico op een snelle ontruiming en een strafblad. Sinds 2010 is kraken bij wet verboden, en in 2022 werden de maatregelen nog verder aangescherpt – een schril contrast met de jaren zeventig waarin de krakersbeweging floreerde.</span></p>
<p><span style="font-weight: 400;">Onder invloed van een steeds conservatiever politiek klimaat heeft de wetgever inmiddels een duidelijk, naar <em>zero-tolerance</em> neigend signaal afgegeven: illegale bezetting van panden wordt niet geduld. Op de website van de VVD zijn de standpunten onomwonden geformuleerd: ‘Kraken is geen recht, het is een misdrijf.’ Toch schrikken de juridische consequenties lang niet altijd af. Sterker nog, de krakersbeweging lijkt juist in opkomst. Hoewel exacte cijfers ontbreken, doken er afgelopen jaren verschillende krakerscollectieven op, zoals </span><i><span style="font-weight: 400;">We Are Here </span></i><span style="font-weight: 400;">en </span><i><span style="font-weight: 400;">Jantien</span></i><span style="font-weight: 400;">, die met hun bezettingen veel opzien baarden in steden als Amsterdam en Nijmegen.</span></p>
</div>
<h5>Sociale zelfhulp</h5>
<p>De gebeurtenissen in Carabanchel zijn maar een voorbeeld van een in Spanje intussen alomtegenwoordig fenomeen van huisbezettingen. Dat heeft allemaal niets te maken met de herkomst van de mensen. Latijns-Amerikanen zijn er zowel onder de reguliere als onder de illegale bewoners.</p>
<p>Het kraken van woonruimte is in Spanje aan de orde van de dag. Het begon ten tijde van de kredietcrisis en de radicale sociale beweging die uit de jeugdwerkloosheid is voortgekomen. <em>okupas</em> is afgeleid van het Spaanse woord <em>ocupar</em>, bezetten. Met hun acties wilden ze de sociale nood aan de kaak stellen en het recht op wonen afdwingen.</p>
<p>Zo ging het vermoedelijk ook in Carabanchel. Een paar van de huisbezetters vertelden in de Spaanse media hetzelfde verhaal: dat ze in een kantine voor daklozen waren aangesproken. Daar zouden hun woningen zijn aangeboden. Voor rond de 2500 euro contant zouden ze een eenzijdig huurcontract en een sleutel voor de appartementen in handen krijgen, zeiden ze. Dachten die huisbezetters echt dat ze voor 2500 euro contant een splinternieuwe woning konden betrekken? Het lijkt er eerder op dat ze begrepen wat hier aan de hand was, en bovendien van één ding heel goed op de hoogte waren: het Spaanse huurrecht.</p>
<blockquote><p>In het ergste geval dreigt er enkel een boete voor de <em>okupas</em>; de bezetting zelf is geen strafbaar feit.</p></blockquote>
<p>Dat is namelijk, kort gezegd, nogal riskant voor vastgoedbezitters. Vastgoedplatform Idealista beschrijft het zo: ‘Volgens de Spaanse wet is een huisbezetting niet uitdrukkelijk toegestaan, maar onder bepaalde voorwaarden kunnen huisbezetters een zekere rechtspositie krijgen. Wanneer een pand bijvoorbeeld niet adequaat beveiligd is en onbewaakt wordt gelaten, kan het bezet worden. Wanneer de huisbezetters eenmaal binnen zijn, kunnen ze aanspraak maken op de woonruimte, wat het ontruimingsproces voor de eigenaar bemoeilijkt.’</p>
<p>48 uur: zo veel tijd hebben de eigenaars of reguliere huurders om hun aanspraak op de eigen woning tot gelding te brengen. In die 48 uur moeten ze de bezetting bij de politie en de autoriteiten melden en de eigendomsverhoudingen bewijzen. Wanneer eigenaars of huurders een bezetting niet tijdig signaleren, staan de autoriteiten en de politie machteloos – tot een rechtbank de doorslag geeft. En dat kan maanden duren, zo niet jaren.</p>
<p>Al die tijd kunnen de <em>okupas</em> dus gratis in de woonruimte van anderen leven. En in het ergste geval dreigt er enkel een boete voor hen; de bezetting zelf is geen strafbaar feit. Deze situatie verhit regelmatig de gemoederen in Spanje. Het is al voorgekomen dat een gepensioneerde na een ziekenhuisopname haar woning bezet terugvond. En ook eigenaars die binnen de limiet van 48 uur blijven, kunnen in het ongelijk worden gesteld.</p>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-595196" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2025/02/cover-zonder--1280x1707.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2025/02/cover-zonder--640x854.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2025/02/cover-zonder--1280x1707.jpg 1280w" alt="" width="1280" height="1707" /></p>
<h5>Allemaal gelijk</h5>
<p>Behoefte aan onderdak staat hier tegenover bescherming van eigendom. Inderdaad wordt dit conflict in Spanje niet alleen uitgevochten tussen eigenaren en krakers, maar ook op het politieke toneel. Naar aanleiding van de bezetting in Carabanchel leverden rechtse en linkse politici de laatste tijd luidruchtige gevechten in Spaanse tv-debatten. De Europarlementariër van de linkse Podemos-beweging en voormalige minister voor emancipatie Irene Montero zette het publieke debat op scherp met een video waarin ze het ocupa-probleem in ironisch licht bracht en in plaats daarvan de exploderende huurprijzen en het hoge aantal toeristenappartementen aan de kaak stelde. Dáár waren de echte <em>okupas</em> volgens haar te vinden.</p>
<p>Het probleem is: ze hebben allemaal gelijk. De woningschaarste in Spanje is nijpend, ook vanwege het toerisme. Maar de toestanden in de flats in Carabanchel zijn niet de oplossing.</p>
<p>De leiders van beide volkspartijen in Spanje, premier Pedro Sánchez met zijn sociaaldemocratische PSOE en de oppositieleider Alberto Núnez Feijóo van de Partido Popular, overtroeven elkaar met aangekondigde maatregelen en programma’s om de woningnood te lenigen. Er moet een staatswoningbouwbedrijf komen, er moet belastingverlichting voor verhuurders komen, belastingverhoging voor buitenlandse kopers, er is behoefte aan meer inspecteurs die illegale vakantiewoningen moeten opsporen. De regering wil bovendien grond vrijgeven voor nieuwe huurwoningen. Maar dat alles kan de acute woningtekorten niet oplossen. Temeer omdat de regering sinds jaar en dag twee dingen op grote schaal stimuleert: toerisme en immigratie. Beide verhogen de druk op de woningmarkt.</p>
<p>Al jaren ligt het geboortecijfer in Spanje onder het sterftecijfer. Maar de bevolking groeit. De 47.000 Afrikanen die alleen al in het afgelopen jaar onder de gevaarlijkste omstandigheden met boten op de Canarische eilanden zijn aangekomen, vormen slechts een deel van de toename. De belangrijkste route van de migranten loopt per vliegtuig over de Atlantische Oceaan. Luchthaven Madrid Barajas is Spanjes grootste toegangspoort voor migratie.</p>
<blockquote><p>Het grootste deel van de nieuwkomers is simpelweg op zoek naar een nieuw, beter leven. En naar werk.</p></blockquote>
<p>Alleen al in Groot-Madrid leven meer dan een miljoen in Latijns-Amerika geboren mensen. Onder hen zijn rijken en welgestelden die liever in Madrid wonen dan in de jachthaven van Miami. Venezolanen zijn op de vlucht voor de dictatuur thuis. Het grootste deel van de nieuwkomers is simpelweg op zoek naar een nieuw, beter leven. En naar werk, dat ze in het economisch bloeiende Spanje in overvloed vinden, temeer omdat de taalbarrière hier geen rol speelt.</p>
<p>De meeste latina’s en latino’s werken in bars en restaurants, als hulp in de huishouding, als schoonmaker, fietskoerier of bouwvakker. De migratie staat op het programma van de socialistische regering van Pedro Sánchez. Met succes. De toename van vlijtige arbeidskrachten draagt er flink aan bij dat Spanje&#8217;s economie viermaal zo sterk groeit als het gemiddelde in de EU, zoals economen recent hebben berekend.</p>
<p>Na slechts twee jaar kunnen Latijns-Amerikanen hun verblijfsvergunning verlengen en na nog een paar jaar het staatsburgerschap aanvragen. Met de immigratie uit Latijns-Amerika stemmen zelfs de rechtse partijen in. Men beschouwt elkaar als Spaanse broedervolken.</p>

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
    <div class="teaser__content__container">
                    <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
        
                    <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
            </div>

    <div class="teaser__btn__container">
                    <div class="teaser__btn">
                <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
                    href="/service/nieuwsbrieven"
                    data-ga-category="banner-newsletter-button" 
                    data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
                    data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
            </div>
            </div>
</div>
<p>Maar de nieuwe inwoners hebben woningen nodig, zoals ieder ander. En die vinden ze vaak net zo moeilijk als veel, vooral jonge, Spanjaarden. Het is dus geen wonder dat menigeen toehapt wanneer, zoals in het geval van Carabanchel, een deursleutel wordt aangeboden tegen een contant bedrag.</p>
<p>Vorige maand heeft de woningbouwvereniging Vivenio in Carabanchel een in Spanje inmiddels gangbaar middel ingezet: ze gaf een speciaal bedrijf opdracht tot ontruiming. Maar het optreden eindigde in een debacle. De ontruimingsploeg, potige kerels van middelbare leeftijd, was in de minderheid en werd door de <em>okupas</em> met slaag en stokken de flat uitgejaagd. Inmiddels is er ook een bemiddelingsbedrijf actief, genaamd <em>Servi-okupas</em>. Hun website belooft het herstel van ‘juridisch correcte verhoudingen’ met een team van ‘hooggekwalificeerde vaklieden’.</p>
<p>‘Ik weet niet welke methoden ze gebruiken’, zegt de huurster nu in het café om de hoek, ‘en ik vind het spijtig me om te zeggen, maar dat kan ons ook niet schelen.’ Ze wil alleen maar dat de situatie wordt opgelost. Inmiddels hebben door het optreden van de nieuwe bemiddelaars al twee partijen hun bezetting gestaakt. Iets waarvoor ze door andere bezetters weer voor ‘lafaards en verraders’ werden uitgemaakt. Voorlopig let een nieuwe bewakingsfirma nu scherp op dat er niet nog meer appartementen worden bezet. En als het toch gebeurt, dat het binnen de beslissende 48 uur wordt opgemerkt.</p>
<div class="info-box">
<p>Bron: <em>Süddeutsche Zeitung</em><br />
Auteur: Patrick Illinger<br />
Vertaling: Piet Meeuse</p>
</div>


Jouw huis, mijn huis