De VVD heeft geen idee

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

De stemmen van Vrij Nederland

<div class="lead">De Amsterdamse gemeenteraad heeft plannen goedgekeurd om in het Wertheimpark naast het Auschwitz-monument een veel groter monument met daarop alle namen van in de Tweede Wereldoorlog vermoorde Joden te plaatsen. Buurtbewoners en Karina Wolkers tekenen bezwaar aan. Maar wat vinden de nazaten van A.C. Wertheim, naar wie het park is vernoemd, er eigenlijk van?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Micha Wertheim, u wilde eigenlijk niet meewerken aan een interview? ‘Klopt. Ik ben geen woordvoerder van de familie, en ik vind het altijd vrij gênant om een mening te geven over hoe de oorlog moet worden herdacht.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Wat is daar gênant aan? ‘Ik heb geen zin om het slachtoffer uit te hangen. Dat vind ik een vernederende rol die ik liever niet aanneem. Als ik iets over de Holocaust moet zeggen, ontkom ik er niet aan te erkennen dat die moordpartij ook in mijn leven de nodige sporen heeft getrokken.’
Wat voor sporen dan? Dat bedoel ik. Daar kan ik in een paar zinnen geen antwoord op geven. Die sporen vallen bovendien in het niet bij wat mijn ouders aan klappen hebben opgevangen, om nog maar te zwijgen van mijn grootouders.’
Hoe hebben die de oorlog overleefd dan? ‘Als ik dat vertel, klinkt het alleen maar heel spannend. Terwijl het eigenlijk zo gruwelijk is dat het mij nauwelijks lukt om er echt bij stil te staan. Gebruik je fantasie maar, zou ik zeggen. Trouwens, mijn ouders en grootouders hebben de oorlog overleefd, dus dat valt weer in het niet bij de mensen die het niet hebben overleefd.’
</div>
 
<div class="figure--right">
<figure id="post-20521 media-20521" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/06/6082337f-bf54-40f4-81e1-3e480a99e549_Monument-Wertheimpark.jpg" alt="Het ontwerp van Libeskind voor het monument in Wertheimpark" /><figcaption>Het ontwerp van Libeskind voor het monument in Wertheimpark</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Dat brengt ons bij het nieuwe monument. Heeft u het ontwerp gezien? ‘Ik heb het niet heel goed bekeken, moet ik bekennen, maar wat ik zag deed mij denken aan het Vietnam-monument in Washington. Als je daar al die namen op een rij ziet staan, kan je even geen adem krijgen. Dus als dit monument er komt, zal het zeker iets teweegbrengen. Toch begint mijn wantrouwen al bij het feit dat het monument ontworpen is door een sterarchitect.’
Wat heeft u tegen Libeskind? ‘Niets. Dat museum in Berlijn is schitterend en heel knap gemaakt. Maar ik vermoed dat veel mensen straks naar het Wertheimpark zullen komen om dat ding van Libeskind te zien. Terwijl zo’n monument daar natuurlijk niet over zou moeten gaan. Bovendien vind ik dat een ontwerp dat vijf miljoen euro gaat kosten eigenlijk al mislukt is, nog voor ik er naar heb gekeken. Om nog maar te zwijgen van de esoterische, haast religieuze Engelse naam die ze ervoor hebben bedacht: Path of Light.’
Als het helpt om meer aandacht te vragen voor de herinnering aan de vermoorde Joden kan dat toch geen kwaad? ‘Er zal nooit genoeg aandacht zijn voor wat er is gebeurd. Dat is in essentie de kern van het probleem. Hoeveel monumenten je ook neerzet. Dat maakt de discussie zo onmogelijk. Er is op internet ook al een monument met alle namen. Als je tegen nog een monument bent, kan het zo worden uitgelegd dat je vindt dat er al genoeg zijn, maar het zullen er nooit genoeg zijn.’
Niemand hoeft er heen te gaan toch? ‘Als ik met de kinderwagen door Amsterdam loop, zie ik om de haverklap gouden steentjes in de stoep bij huizen waar Joden hebben gewoond die tijdens de oorlog vermoord zijn. Misschien heb ik een gebrek aan empathie, maar ik kan het niet opbrengen daar steeds mee geconfronteerd te worden. Ik vraag mij bij al die steentjes af of al die vermoorde mensen als steentje op de stoep de eeuwigheid in hadden willen gaan.’ 
</div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-20521 media-20521" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/06/2a2ec581-00e5-41d7-970e-fbda5556aea3_Micha-Column.png" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het is een poging ons eraan te helpen herinneren wat zich hier heeft afgespeeld. ‘Er is die mensen niets gevraagd. Niet toen ze werden vermoord en daarna ook niet. Dit ga je vast helemaal verkeerd begrijpen maar vergeten kunnen worden, is in mijn ogen ook een mensenrecht.’
Karina Wolkers is tegen het nieuwe monument omdat ze vindt dat het het kunstwerk van haar man zal overschaduwen. &#8216;Ik denk dat ze daar groot gelijk in heeft. Dat monument is in mijn ogen trouwens het mooiste en meest aangrijpende dat ik ken. Toch heeft het iets wrangs dat het een esthetische kwestie wordt. Maar ik vrees dat de herinnering van de Holocaust steeds meer een esthetische kwestie zal worden. Kijk maar naar de Eerste Wereldoorlog. Nu er geen overlevenden van de loopgraven meer zijn, blijven alleen de gedichten, de boeken en de films echt in ons geheugen achter. Dat is onverdraaglijk, maar je kan dat ook als een laatste stadium van een verwerkingsproces zien.’ Denkt u echt dat een volkerenmoord verwerkt kan worden?‘Verwerken betekent niet dat het verdwijnt. Het betekent dat er littekenweefsel om een wond heen groeit. Natuurlijk kun je Europa, Amerika en het Midden-Oosten niet begrijpen, als je niet stilstaat bij de vraag waarom al die Joden uit Europa weg wilden.’
Heeft u een mening over het nieuwe monument? ‘Het is onmogelijk om er helemaal tegen te zijn, dat maakt de discussie zo oneerlijk. Maar ik zit er inderdaad niet op te wachten. Een paar meter verderop staat de Hollandsche Schouwburg, wie de moord op de Joden van Nederland wil herdenken, kan daar ook aan zijn trekken komen. Ik heb er een half jaartje achter de balie gezeten. Dan moest ik ’s ochtends de eeuwige vlam aansteken. Soms kwam er iemand binnen om te vragen wat er deze week in de schouwburg speelde en vaak kwamen er schoolklassen binnen die dan briefjes schreven met “Dit nooit weer” en “Je mag Joden niet doden.”’
Je klinkt vrij cynisch. ‘Helemaal niet. Ik zou niet weten wat je anders met die locatie en dat onderwerp moet doen. Maar je moet geen verwachtingen hebben. Hoe je ook herdenkt, je krijgt er niets voor terug. Geen doden en ook geen betere wereld. Dat zou in mijn ogen ook zeer onsmakelijk zijn.’
Sterker nog, het antisemitisme lijkt weer in opmars. ‘Het is natuurlijk nooit weggeweest. Maar het is zo’n taboe geworden dat mensen er tegenwoordig op de gekste momenten overheen praten. Je zag dat bij die aanslag in het Joods museum in Brussel. Maar ook bij de reacties op Jean-Marie Le Pen die afgelopen week grapte dat de ovens binnenkort weer in werking zullen treden. Waar ik van schrok, was niet die uitspraak maar twee Radio-1-journalisten die het incident vooral uitlegden als een tegenvaller voor Marine Le Pen die haar partij juist probeerde te hervormen.
Ik merk dat trouwens ook bij mijzelf. Een jaar geleden kreeg Hassnae Bouazza volgens mij ten onrechte in Vrij Nederland het stempel antisemiet opgeplakt. Ik had daar eigenlijk wat van moeten zeggen, maar kon het niet opbrengen. Ook omdat ik geen zin had om als Jood de rol van scheidsrechter op mij te nemen.’
Waarom laat je nu wel van je horen? ‘Ik wilde eigenlijk een column in VN maken over de weerstand die ontstaan was tegen het zestig meter hoge, door Rem Koolhaas ontworpen monument in het Vondelpark met daarop alle namen van foute Nederlanders. Maar ik had al eens een parodie op Rem Koolhaas gemaakt, en in mijn column over de Anne Frank Academie had ik de ironiekraan al open gezet. Soms moet je jezelf een beetje verrassen.’
</div>

Herdenken in het Wertheimpark