Israëls volgende doelwit

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

De stemmen van Vrij Nederland

VN 80

Minister Wijers heeft een oude hoewel min eerbiedwaardige koe bij de horens gevat: de handelingsonbekwaamheid der gehuwde vrouw. Wanneer in de huidige samenleving een vrouw tot een huwelijk besluit en daarmee blijk geeft van een zekere volwassenheid maakt de wet haar op dat ogenblik van handelingsbekwame ongehuwde tot handelingsonbekwame gehuwde. Immers, de ongehuwde vrouw staat juridisch met de man gelijk: zij kan alle mogelijke beroepen uitoefenen, met haar bezit doen naar haar goeddunkt en niemand zal haar dat beletten op grond van het feit, dat zij „slechts” een vrouw is.
Het was overigens geen gunst van de wetgever, dat de ongehuwde vrouw voor vol wordt aangemerkt; in 1838, het jaar waaruit onze wetgeving op dit stuk dateert, was een vrouw — gehuwd of ongehuwd — die directeur van een fabriek was of die zelf een hoedenzaak wilde beginnen, een dergelijke ongehoordheid, dat men met de mogelijkheid zo goed als geen rekening hield. De huwende vrouw daarentegen bracht ten huwelijk hopelijk enige bezittingen aan en moest verder toch zelfstandig haar huishouding bestieren, vandaar dat men met dat verschijnsel in de wetgeving wel rekening hield.
In 1838 nu speelden twee gedachten de wetgever door het hoofd; de eerste was, dat in een huishouding er één de baas moest zijn en dat niet beide echtelieden er de lakens moesten uitdelen. De tweede gedachte was dat — zo de vrouw al enige vermogensbestanddelen in de gemeenschappelijke boedel bracht &#8211; zij tot het beheer daarvan of tot welke zakelijke handeling ook niet in staat was, en daarom verklaarde de wethouder haar categorisch handelingsonbekwaam.
<blockquote>Omdat ten slotte de man niet de hele dag thuis kon blijven zitten om de bakker en de melkboer te betalen, gaf de wetgever de vrouw een machtiging tot huishoudelijke uitgaven.</blockquote>
Wat houdt dit begrip „handelingsonbekwaam” nu in? Het wil zeggen, dat de gehuwde vrouw zonder machtiging of bijstand van haar man geen enkele handeling kan verrichten, waardoor zij zich vermogensrechtelijke gevolgen op de hals haalt, dus: geen schulden maken, geen cadeautjes aannemen, geen boodschappen doen zonder dat manlief daar goedkeurend bij knikt, of ten minste er van afweet.
Omdat ten slotte de man niet de hele dag thuis kon blijven zitten om de bakker en de melkboer te betalen, maakte de wetgever een uitzondering op zijn bovenvermelde regel en gaf hij de vrouw een veronderstelde-machtiging van de man tot huishoudelijke uitgaven. Maar voor ook niets meer dan dat.
Als tweede uitzondering, en tevens als blijk hoe modern de wetgever in die tijd dacht vinden we, dat de vrouw die zelfstandig een beroep uitoefent, waarvoor ze uiteraard de toestemming van haar echtgenoot behoeft, daaruit voortspruitende handelingen kan verrichten met de stilzwijgende toestemming van haar man.
Natuurlijk behield de man zo het recht om op ieder willekeurig ogenblik te zeggen: ik trek mijn toestemming in, of: ik heb nooit een machtiging gegeven. En van dat ogenblik af moet de melkboer met zijn flesje melk maar naar het kantoor van meneer gaan en moet mevrouw haar zaak maar sluiten of haar beroep opgeven. 
In een zeer onbillijk geval kan de vrouw zich tot de rechter wenden en van hem een toestemming vragen om haar zaken te behartigen, maar zij zou die toestemming voor iedere handeling afzonderlijk moeten verkrijgen, zodat dit ten slotte geen oplossing biedt.
<blockquote>Nu zullen de meeste vrouwen zeggen: ik ben blij, dat hij het doet, want ik weet er niets van 
en het interesseert me niet.</blockquote>
Het duidelijkste nog treedt de „onbekwaamheid” van de vrouw aan den dag, wanneer wij kijken naar het vermogen, dat zij zelf bij haar huwelijk heeft aangebracht. Wanneer zij zich het beheer er over niet uitdrukkelijk heeft voorbehouden, bestiert de man het en kan hij — op haar vraag, wat er nu eigenlijk met die effecten of met dat huis is gebeurd — twintig jaar en langer volhouden, dat hij het te druk heeft om dat uit te leggen, of botweg weigeren het te vertellen. Zij zelf mag niets van haar eigen goederen wegschenken of verkopen en zelfs als een ander haar een geschenk zou willen geven, moet zij daartoe nog de instemming van haar echtgenoot verkrijgen.
Nu zullen de meeste vrouwen zeggen: ik ben blij, dat hij het doet, want ik weet er niets van en het interesseert me niet. Natuurlijk, zoveel wederzijds vertrouwen bestaat er — gelukkig — in de meeste huwelijken. Maar deze wettelijke positie der vrouw wordt als een schrijnend onrecht gevoeld, zo gauw niet hij, maar zij eigenlijk de teugels in handen zou moeten nemen.
Wanneer de man de goederen verspilt of te hoge risico’s neemt en er nodig iemand moest zijn, die hem met succes op zijn vingers kan tikken, stuiten we op een muur. Als de man weigert mee te werken, valt er voor de vrouw weinig of niets te redden, want de maatregelen die haar ten dienste staan, kunnen gewoonlijk slechts worden genomen, wanneer het te laat is. Dit alles is een maatschappelijk verouderde toestand, die dringend verandering behoeft. En zo staat dan de wetgeving over dit onderwerp op de helling.
Minister Wijers maakt bij zijn voorgestelde wijzigingen ook het onderscheid, waar ik zoeven over sprak. Bij de in gemeenschap van goederen gesloten huwelijken laat hij het beheer over het gemeenschappelijk vermogen over aan de man: er moet één zijn, die er over gaat. Maar voortaan wordt, als het wetsontwerp wet wordt, althans de mogelijkheid geschapen, dat het beheer der gemeenschap aan de vrouw wordt opgedragen, indien de man bijv. zijn plicht verzaakt.
De vrouw wordt het recht toegekend een beroep uit te oefenen, ook zonder dat de man daar zijn goedkeuring aan heeft gehecht En terwijl onder de huidige wet de man het recht had te zeggen, wat er met het door de vrouw verdiende inkomen zou gebeuren, blijven nu de door de vrouw bijeengebrachte revenuen onder het beheer van haar, die ze verdiende.
Er zijn nog vele andere kanten aan dit ontwerp, doch het zou mij te ver voeren er hier op in te gaan. Het is te hopen, dat dit ontwerp, al zou het in sommige opzichten wellicht nog iets verder kunnen gaan, wet wordt en dat daarmee een stuk verouderde en bovendien onduidelijke wetgeving wordt opgeruimd.

De gehuwde vrouw straks niet langer „handelingsonbekwaam”