Geweigerd op de universiteit

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

Analyse

<p>De Ommuurde Tuin is een groene oase in een bosrijk gebied. Het is het domein van biologisch tuinder Esther Kuiler. Hier in het Gelderse Renkum vind je rijen sla en kool, pompoenen, goudsbloemen en verschillende soorten bonen. Een deel van de tuin is afgezet voor bessen- en frambozenstruiken, waar bezoekers zelf van kunnen plukken. Verderop is een voedselbos met een bijzondere uiensoepboom.</p>
<p>60 kilometer verderop, in het Overijsselse Bathmen, runt boer Rudie Haarman een klassieker soort boerenbedrijf. Een kop thee staat te dampen op een onderzetter van FrieslandCampina met de tekst ‘Trots op onze boer’. Certificaten, zilveren bekers en beelden van koeien sieren de schouw. Die geliefde koeien, 130 stuks, staan in een van de grote schuren op het terrein.</p>
<p>Op het eerste gezicht hebben de twee bedrijven weinig gemeen. Toch schuilen er achter zowel de traditionele melkveehouderij als de idyllische tuinderij bergen papierwerk. De boerderij van Haarman is nog van zijn schoonvader geweest, maar door de jaren heen is er veel veranderd. ‘Boeren moeten door steeds meer hoepeltjes springen voor steeds minder geld’, zegt hij.</p>
<h5>punten sprokkelen</h5>
<p>Elk jaar moeten agrarisch ondernemers de ‘gecombineerde opgave’ doen via de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). De boeren leveren gegevens aan over hun bedrijfsvoering, de dieren die ze houden en het land dat ze bewerken. Die gegevens zijn onder andere nodig voor de landbouwtelling en de mestwetgeving. Boeren die aan de voorwaarden voldoen, ontvangen vanuit de basissubsidie een vast bedrag per hectare land. De gecombineerde opgave is niet nieuw, maar sinds 2023 is een nieuw Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) in werking getreden dat deze taak een stuk ingewikkelder heeft gemaakt.</p>
<p>Het is nu mogelijk om extra subsidie te krijgen via de zogeheten eco-regeling. Wie ‘duurzame landschapselementen’ aanlegt, krijgt extra geld. Dat zijn bijvoorbeeld bomen, houtwallen en akkerranden, waarmee de boer punten sprokkelt om ‘brons’, ‘zilver’ of ‘goud’ te halen. Hoe hoger in de rangorde, hoe hoger de subsidie. Maar de boer moet al die landschapselementen wel allemaal handmatig intekenen op een kaart.</p>
<blockquote><p>Het zijn gouden tijden voor adviesbureaus: voor sommige boeren controleren ze de aangifte, anderen nemen ze al het papierwerk uit handen.</p></blockquote>
<p>Daarnaast verandert de regelgeving continu, vertellen de drie boeren die Vrij Nederland sprak. Ze moeten tientallen vinkjes zetten en een kaart van hun land controleren. Doet de boer dat verkeerd, dan kan het grote financiële gevolgen hebben.</p>
<p>Vandaar dat de administratie veel tijd kost en de boeren hoofdbrekens kost. Het zijn gouden tijden voor adviesbureaus: voor sommige boeren controleren ze de aangifte, anderen nemen ze al het papierwerk uit handen.</p>
<h5>administratieve klus</h5>
<p>Boer Haarman doet het invullen zelf. Met de bril op het puntje van zijn neus logt hij in op ‘Mijn RVO’. Voor hij aan de gecombineerde opgave kan beginnen, moet hij eerst de perceelsregistratie doorlopen, laat hij zien. Op het scherm verschijnt een luchtfoto van zijn boerderij. Eromheen is zijn ‘huiskavel’ te zien, het grasland dat om zijn woning ligt, en als hij uitzoomt verschijnen ook de stukken land die verder weg liggen. De lappen grond die van Haarman zijn, worden oranje omlijnd. Zo’n 68 hectare in totaal. Hij klikt op een van de oranje kavels en het systeem toont de oppervlakte, de naam van het perceel, en de gewassen die er groeien: maïs, gras of gras met klaver.</p>
<p>Haarman wilde ook kans maken op een vergoeding uit de eco-regeling, dus schakelde de melkveehouder een adviseur in om in te schatten welke duurzame ingrepen passen bij zijn bedrijf. Avond aan avond zat hij achter zijn scherm om naast zijn percelen ook alle bomen, houtwallen en ingezaaide klaver handmatig op de luchtfoto’s in te tekenen. ‘Normaal hebben wij tweeëntwintig percelen, maar met al die landschapselementen kwamen we boven de honderd. Het was een gigantische klus, ik was er dagen mee bezig.’</p>
<p>Als hij daarmee klaar is, moet de gecombineerde opgave nog beginnen. Haarman toont de ingevulde opgave van dit jaar. Een lijst met uitvouwbare kopjes en per kopje weer een nieuwe lijst met ja/nee-vragen. Ook de basissubsidie, waar in principe iedere agrariër recht op heeft, moet apart aangevinkt worden &#8211; anders krijgt de boer ‘m niet.</p>
<h5>verdwaald</h5>
<p>Dat de jaarlijkse administratie hem zoveel tijd kost, wijt Haarman deels aan ‘de leeftijd’. Hij is niet de enige wat oudere boer: AgriDirect schat de gemiddelde leeftijd van de Nederlandse boer in een onderzoek op 58 jaar. Maar er zijn ook jonge boeren die verdwaald raken in de administratieve jungle.</p>
<p>Ruben* bijvoorbeeld, een jonge boer die samen met zijn familie een zorgboerderij in het oosten van Nederland runt. ‘Voor een leek is het bijna onmogelijk om je weg te vinden in de administratieve verplichtingen die bij een boerderij komen kijken’, vertelt hij.</p>
<p>Rubens bedrijf bestaat uit een boerderijwinkel, tuinderij en vleesveebedrijf op een uitgestrekt, groen terrein. ‘Deelnemers kunnen overal in meedraaien, dat werkt ontzettend goed’, vertelt hij enthousiast. In het nabije natuurgebied grazen zo’n honderd runderen en een paar schapen. ‘De rust en de ruimte zijn heel belangrijk voor ons.’</p>
<blockquote><p>‘Je noemt jezelf een domme sufferd in de spiegel en je gaat door. Maar met dat geld hadden we mooie dingen kunnen doen.’</p></blockquote>
<p>Net als Haarman besteedt Ruben dagen aan het invullen van alle benodigde gegevens. ‘Als ik mijn vader nu zou vragen om de gecombineerde opgave in te vullen, dan denk ik niet dat dat hem zou lukken.’</p>
<p>Vorig jaar kwam er boven op de gecombineerde opgave nog iets anders. Ruben tekende bezwaar aan tegen bufferstroken die door de RVO verkeerd ingetekend waren. En ook dit jaar was het raak: opnieuw moest Ruben in bezwaar vanwege dezelfde stukken land. ‘Als je één perceel hebt, dan is dat niet zoveel werk. Maar wij hebben 178 percelen.’</p>
<h5>Ja’tjes en nee’tjes</h5>
<p>Een foutje is zo gemaakt, weet Ruben uit ervaring. Een paar jaar geleden vulde hij per ongeluk een vinkje in waar dat niet had gemoeten. Dat betekende dat een perceel in een verkeerde categorie werd ingedeeld, waarna de RVO een controle kwam doen. ‘Daardoor zijn we ruim vijfduizend euro gekort op onze subsidie. We hebben geprobeerd om daarover in gesprek te gaan met de RVO, we hadden geen slechte intenties, maar daar werd niet in meegegaan.’</p>
<p>Zijn bezwaar wordt niet geaccepteerd. ‘Waar een ‘ja’tje’ stond, had een ‘nee’tje’ moeten staan. Achteraf had ik het moeten weten, maar mijn adviseur en ik hebben het allebei niet op tijd gezien.’ Hij probeert er maar niet te lang bij stil te staan. ‘Je noemt jezelf een domme sufferd in de spiegel en je gaat door. Maar met dat geld hadden we mooie dingen kunnen doen.’<br />
Esther Kuiler van de Ommuurde Tuin zegt dat ze niet meer uit haar eigen administratie komt, vooral door de diversiteit aan gewassen op haar land. ‘Ik heb geen rechte hectare akker, maar een stuk land waar allerlei vormen in zitten. Er staan bomen tussen de groenteteelt, en al die onderdelen van het land moet je allemaal apart een naam geven van de RVO.’</p>
<p>Het frustreert haar dat de hoogte van de subsidie die uitgekeerd wordt, afhangt van het aantal hectare van een boerderij. ‘Terwijl wij als kleinschalige boeren enorm veel aan biodiversiteit doen en voor de omgeving heel belangrijk zijn.’ Volgens Kuiler komt ze zelfs vaak niet in aanmerking voor subsidies, omdat bedragen onder de vijfhonderd euro niet worden uitgekeerd. ‘Terwijl ik wel de verplichting heb om allerlei dingen in te vullen. En daar huur ik ook nog iemand voor in, omdat het zo ingewikkeld is dat zelfs ik, met mijn universitaire opleiding, er niet altijd uitkom.’</p>
<p>Uit een onderzoek van de Federatie van Agro-Ecologische Boeren, waar Kuiler aan meewerkte, blijkt dat Nederland het enige Europese land is dat geen subsidies verstrekt aan biologische boeren. In de Europese Unie is er de Payment for Small Farmers, maar de Nederlandse overheid heeft deze Europese inkomenssteun niet vertaald naar het Nederlandse beleid, aldus het rapport.</p>
<h5>bittere nasmaak</h5>
<p>Dat steeds meer boeren zich gedwongen voelen om adviseurs in te huren voor een correcte en tijdige subsidieaanvraag, ziet ook Gerrie Kleene, regionale voorzitter van LTO Vechtdal. Volgens Kleene durven steeds minder boeren zelf een aanvraag te doen, uit angst een fout te maken. ‘De regels zijn tegenwoordig zo verwarrend voor vooral de oudere generatie dat zij afhankelijk worden van een adviseur.’</p>
<p>Ruben heeft een bittere nasmaak overgehouden aan alle administratieve rompslomp die hij de afgelopen jaren door moest. Hij heeft het gevoel dat de overheid vanuit wantrouwen zoveel administratieve eisen aan de boeren stelt. ‘Wat ik best snap, er wordt ook bewust gesjoemeld, dus dat hebben we als sector deels zelf veroorzaakt. Maar het werkt wel lastig als je begint met een-nul achter, we moeten ons werk goedpraten.’</p>
<blockquote><p>De toekomst van veel boeren hangt af van de bereidheid van de overheid om de situatie te verbeteren.</p></blockquote>
<p>Hij wijst op boeren die zich in het verleden schuldig hebben gemaakt aan mestfraude. Als gevolg daarvan hebben verschillende instanties, zoals de provincie Noord-Brabant, strengere controles aangekondigd op subsidieaanvragen. Maar het is de vraag of het ingewikkelder maken van systemen de oplossing is. Leidt de administratieve jungle niet juist tot meer fouten</p>
<p>De toekomst van veel boeren hangt af van de bereidheid van de overheid om de situatie te verbeteren. ‘Ik vraag me af of we het allemaal niet wat simpeler moeten maken. Ik vind dat een boer de administratie zelf moet kunnen doen, dan weet je ook waar je naartoe werkt’, concludeert Ruben.</p>
<p>Melkveehouder Haarman deelt die mening. De afgelopen jaren investeerde hij duizenden euro’s om de bronzen eco-regeling te halen, zonder er iets voor terug te krijgen. Maar hij laat zich niet uit het veld slaan. ‘Juist omdat ik mijn administratie zelf doe, weet ik waar ik punten kan sprokkelen. Volgend jaar doe ik weer een nieuwe poging.’</p>
<div class="info-box">
<h5>reactie rvo</h5>
<p>De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) hoort steeds vaker dat de regels ingewikkeld zijn geworden sinds de invoering van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) in 2023. Dat laat een woordvoerder weten. ‘Vanuit de RVO hebben we daar ook aandacht voor gevraagd in het commissiedebat ‘Uitvoerbaarheid van beleid op het boerenerf’. Er zijn maatregelen genomen voor versimpeling van het GLB, daar werken we hard aan.’ Op 29 juli kondigde de RVO aan dat agrariërs vanaf 2025 geen &#8216;aanmelding&#8217; meer hoeven te doen voor subsidies uit het GLB.</p>
<p>Een aanvraag doen in de gecombineerde opgave is wel nodig. Daarover zegt de RVO het volgende: ‘We proberen de administratieve last zo laag mogelijk te houden door alleen te vragen wat echt nodig is voor uitvoering van een regeling (wettelijke grondslag), waar mogelijk antwoorden in te vullen op basis van antwoord vorige jaar en aanpassingen te doen naar aanleiding van evaluaties en klantonderzoeken.’</p>
</div>
<p>*Deze boer wil anoniem zijn verhaal doen, de naam Ruben is fictief. Zijn gegevens zijn bekend bij de redactie van Vrij Nederland.</p>


De administratieve jungle van de Nederlandse boer