Zieke invloed op de universiteit

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

<div class="info-box">
<h5>Aflevering gemist</h5>
<p>Deel 1, &#8216;Waarom de mannenpil er nog steeds niet is&#8217;, gemist? Die vind je <a href="https://www.vn.nl/mannenpil-deel-1/" target="_blank" rel="noopener">hier.</a></p>
</div>
<p>De farmaceutische industrie ziet geen verdienmodel in de pil, en dat komt niet alleen omdat het een medicijn voor gezonde mensen betreft. Mannen willen niet aan de pil, denken farmaceuten, en met hen veel sceptici. Die gedachte kwam beter dan ooit naar voren bij de berichtgeving rond een studie uit 2016 naar een anticonceptiemethode met hormonale injecties, die werd gesponsord door de Wereldgezondheidsorganisatie. De studie moest worden stilgelegd, ondanks succesvolle resultaten. Al snel werd de reden groot opgetekend in blogs en kranten: de mannelijke proefpersonen zouden de bijwerkingen – stemmingswisselingen, libidoverlaging, acne – niet hebben aangekund.</p>
<p>Het nieuws leidde tot woedende reacties. Waarom moeten vrouwen al vijftig jaar bijwerkingen voor lief nemen, van depressies tot trombose? En waarom was dat voor mannen reden om weg te lopen bij een onderzoek?</p>
<p>Het is niet moeilijk begrip op te brengen voor deze reacties. Maar bij nadere beschouwing blijkt de schuld te gemakkelijk bij de mannen te zijn gelegd.</p>
<p>De studie werd stilgelegd op last van een onafhankelijke commissie. Aanleiding was het feit dat negen proefpersonen depressieve klachten kregen en één van hen suïcide pleegde. ‘Maar die zelfdoding, zo werd beoordeeld, had niets met de studie te maken,’ zegt Doug Colvard, hoofdonderzoeker bij CONRAD, het onderzoeksinstituut dat de studie uitvoerde. ‘En de bijwerkingen die optraden, hadden wij wel verwacht.’ Colvard noemt de overgrote meerderheid van de bijwerkingen ‘mild’. Maar het belangrijkste: veel proefpersonen wilden zélf helemaal niet stoppen. Colvard: ‘Een groot deel van de mannen vroeg of ze niet alsnog konden blijven doorgaan met de injecties.’ Uiteindelijk gaf tachtig procent van de proefpersonen aan het product te zullen gebruiken als dit beschikbaar zou zijn.</p>
<h5><strong>Positief over een mannenpil</strong></h5>
<p>De commotie rond Colvards onderzoek laat zien dat het niet de opvattingen van mannen zélf zijn die verhinderen dat de pil op de markt komt. De houding van mannen (en vrouwen) tegenover mannenanticonceptie is bovendien gewoon onderzocht. Zoals in 2005, toen onderzoekers negenduizend mannen uit negen landen in Europa, de VS, Zuid-Amerika en Azië vroegen of ze mannenanticonceptie zouden willen gebruiken. Het aantal welwillende mannen varieerde van 30 procent in Indonesië tot 70 procent in Spanje.</p>
<p>Volgens het onderzoek zouden factoren als opleidings- en inkomensniveau, acceptatie van sterilisatieprocedures en religie samenhangen met een positieve houding tegenover mannenanticonceptie. Zo bleken christenen, joden en niet-religieuzen positiever over een mannenpil dan moslims en boeddhisten, met de belangrijke kanttekening dat deze laatste twee groepen voor het overgrote deel uit Indonesië kwamen.</p>
<p>Pak verschillende onderzoeken samen en gemiddeld blijkt rond de 50 procent van de mannen positief te staan tegenover mannenanticonceptie. ‘Dat zijn behoorlijk hoge aantallen voor een product dat nog niet bestaat,’ zegt Logan Nickels, bestuurslid van het Male Contraception Initiative.</p>
<blockquote><p>Onder deelnemers aan de studies is het enthousiasme, ondanks de bijwerkingen, hoog.</p></blockquote>
<p>In een overzichtsstudie uit 2012 schatten Britse onderzoekers hoe groot de markt voor mannenanticonceptie zou zijn. Ze keken bijvoorbeeld naar de studie uit 2005 onder negenduizend mannen. Ze maakten een interessante extrapolatie. Als slechts 25 procent van de mannen die volgens die studie anticonceptie zouden willen gebruiken het ook daadwerkelijk zou doen, dan zou de potentiële markt al 44 miljoen mannen tellen. En dat alleen in de negen onderzochte landen.</p>
<p>Onder deelnemers aan de studies is het enthousiasme, ondanks de bijwerkingen, hoog. Dat bleek niet alleen bij de studie van Colvard. Ook Ellen Mommers, projectleider bij het Organon-onderzoek uit 2008, benadrukt dat de proefpersonen positief bleven. ‘De meerderheid zou het middel wel willen gebruiken,’ zegt Mommers. Ook het vinden van proefpersonen bleek geen probleem. ‘In driekwart jaar vonden we vijfhonderd mannen bereid om mee te doen. Mannen stonden echt in de rij.’</p>
<h5><strong>Eenmalige avonturen</strong></h5>
<p>Een tweede, veelgehoorde sceptische noot bij de mannenpil: vrouwen willen de verantwoordelijkheid voor anticonceptie niet uit handen geven. Zij zitten immers met de lichamelijke gevolgen als het misgaat. In opinieblogs en -artikelen komt dat argument op twee manieren voorbij. Allereerst zou een man bij eenmalige avontuurtjes kunnen liegen over het feit dat hij aan de pil is. Ten tweede zou een man in een relatie de pil kunnen vergeten, net als vrouwen dat weleens doen. Maar mannen hebben dus geen zwangerschap in het vooruitzicht en zouden er luchtiger mee omspringen.</p>
<blockquote><p>Wanneer mannen anticonceptie gaan gebruiken, betekent dat niet automatisch dat vrouwen ermee zullen stoppen.</p></blockquote>
<p>Mannenanticonceptie is echter niet bedoeld voor eenmalige avonturen, het beschermt namelijk niet tegen soa’s. Of vrouwen in langetermijnrelaties mannen vertrouwen in het correct gebruiken van anticonceptie is onderzocht, hoewel de hoeveelheid data niet groot is. Een eenduidig beeld is daarin niet te vinden. In een Schotse studie uit 2000 onder ongeveer 1800 vrouwen in China, Schotland en Zuid-Afrika bleek dat slechts 2 procent van de vrouwen hun partner niet zou vertrouwen in het gebruiken van anticonceptie. Een Britse studie uit 2011 vond juist dat 42 procent van de 186 ondervraagde mannen en vrouwen bezorgd was dat mannen de pil zouden vergeten; onder vrouwen was dit aantal 52 procent. Dit probleem speelt overigens alleen een rol bij een pil of andere dagelijkse methodes. Een eenmalige injectie in de zaadleiders maakt het logischerwijs onmogelijk om nog de inname van een pil te vergeten.</p>
<p>Wanneer mannen anticonceptie gaan gebruiken, betekent dat niet automatisch dat vrouwen ermee zullen stoppen. Nickels: ‘Het gaat niet om een verschuiving van verantwoordelijkheid van vrouwen naar mannen. Het gaat wél om het delen van die verantwoordelijkheid. Vergelijk anticonceptie bijvoorbeeld met het huishouden, die last wil ik ook delen met mijn vrouw.’</p>
<p>De behoefte tot gedeelde verantwoordelijkheid is er bij vrouwen in elk geval wel, omdat sommigen van hen vervelende bijwerkingen ondervinden. ‘Het zou makkelijk zijn om af te kunnen wisselen,’ beargumenteert hoofdonderzoeker Stephanie Page van de University of Washington School of Medicine. ‘Bij het ene koppel is het misschien de man die de pil goed verdraagt, bij het andere koppel de vrouw. Ik denk dat we mannen onderschatten als we zeggen dat zij hun bijdrage niet willen leveren.’</p>
<div class="media-wide">
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-401707" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22729-1_1_preview-1280x854.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22729-1_1_preview-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22729-1_1_preview-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22729-1_1_preview-1280x854.jpg 1280w" alt="Mannenpil" width="1280" height="854" /></p>
</div>
<h5><strong>Miljarden zaadcellen</strong></h5>
<p>Vormen de biologische verschillen tussen man en vrouw niet een onoverkomelijk probleem? Een mannenpil zou moeilijker te ontwikkelen zijn dan een vrouwelijke variant, omdat je bij mannen miljarden zaadcellen moet ‘tegenhouden’. Bij vrouwen is dat slechts één eicel. In haar boek <em>The Male Pill, a Biography of a Technology in the Making</em> haalt Nelly Oudshoorn, emeritus-hoogleraar technologie en gender aan de Universiteit Twente, dit idee onderuit. Een continu proces als de zaadproductie zou volgens sommige biologen juist makkelijker te blokkeren zijn dan de eisprong.</p>
<p>‘Ik denk niet dat een van de processen lastiger te ontregelen is dan de ander,’ zegt onderzoeker Page echter. Al leek het lange tijd dat het ontregelen van de zaadproductie lastiger was dan uiteindelijk is gebleken. Page: ‘Het heeft namelijk best lang geduurd om uit te vinden dat de hoeveelheid zaadcellen in sperma niet helemaal tot nul gereduceerd hoeft te worden.’</p>
<p>Er is zelfs een biologische reden om juist op mannen te focussen. ‘Mannen blijven langer vruchtbaar,’ zegt Oudshoorn. Nog steeds wordt volgens het Guttmacher Instituut, dat onderzoek doet naar gezondheid en voortplanting, 44 procent van de kinderen geboren zonder dat ze gepland zijn. Waarom dan niet de andere helft van de bevolking betrekken bij anticonceptie? ‘Vanuit bevolkingspolitiek geredeneerd is het belangrijk dat zij een goed middel krijgen,’ zegt Oudshoorn.</p>
<h5><strong>Vicieuze cirkel</strong></h5>
<p>Rest de vraag: onder welke omstandigheden gaat de farmaceutische industrie weer investeren in anticonceptie voor mannen? Mag een mannenpil bijvoorbeeld net zoveel bijwerkingen hebben als de vrouwenvariant? ‘Volgens de publieke opinie verdragen mannen geen bijwerkingen,’ zegt Page. ‘Maar daar hebben we helemaal geen data over, omdat er nog geen pil is. Als je vrouwen had gevraagd of ze bijwerkingen zouden tolereren, hadden velen waarschijnlijk ook “nee” gezegd.’</p>
<blockquote><p>Doordat de vrouwenpil bestaat, zien we anticonceptie als een vrouwenzaak. Dat beeld verandert niet, juist omdát er geen mannenpil is.</p></blockquote>
<p>Juist het gebrek aan marktonderzoek maakt speculeren over het wel of niet op de markt komen van de mannenpil ook zo ontzettend lastig. ‘Het is een beetje een kip-of-ei-verhaal,’ zegt Page. ‘Farmaceuten willen marktwaarde kunnen garanderen door bijvoorbeeld een nieuw product te vergelijken met de introductie van soortgelijke producten bij mannen. Maar die zijn er niet.’ Die vicieuze cirkel bestaat ook op cultureel gebied. Doordat de vrouwenpil bestaat, zien we anticonceptie als een vrouwenzaak. Dat beeld verandert niet, juist omdát er geen mannenpil is. ‘En mannen bemoeien zich niet met anticonceptie, omdat ze zulke waardeloze opties hebben,’ zegt Page.</p>
<h5><strong>Briljante nieuwe ontdekkingen</strong></h5>
<p>Toch zijn wetenschappers als Nelly Oudshoorn of Miriam Klemm en betrokkenen als Logan Nickels van het Male Contraception Initiative ervan overtuigd dat de pil er komt. De tijdspanne is moeilijk te voorspellen. Roepen dat hij er over vijf jaar écht is, zoals al decennialang gebeurt, is te optimistisch. Nickels gaat zelfs uit van nog twintig jaar wachten. Maar hij ziet ook: farmaceuten zullen vanwege het geld op een gegeven moment moeten inspringen, en dat doen ze pas als de sociale druk hoog genoeg is. De roep om alternatieven voor vrouwenanticonceptie, die wordt aangewakkerd nu steeds meer bijwerkingen als depressie worden ontdekt, kan die sociale druk mogelijk snel opvoeren.</p>
<blockquote><p>Vrouwen werden aanvankelijk niet met zo’n grote verantwoordelijkheid vertrouwd. ‘Ze zouden de pil toch maar vergeten te slikken.’ Dezelfde bewering wordt nu over mannen gedaan.</p></blockquote>
<p>‘Ondanks het feit dat het een gemarginaliseerd en fondsenarm onderzoeksveld is, blijft een groep wetenschappers gepassioneerd werken aan mannenanticonceptie,’ zegt Klemm. ‘Dat vind ik indrukwekkend. We weten nu veel meer over voortplanting bij mannen dan een paar decennia geleden en er zijn een paar briljante nieuwe ontdekkingen gedaan.’</p>
<p>Oudshoorn wijst op het enige vergelijkingsmateriaal dat we hebben wat betreft het introduceren van een nieuw anticonceptiemiddel: de vrouwenpil. ‘Zonder de invloed van de eerste feministische golf hadden we die helemaal niet gehad,’ zegt ze. En wat we wellicht niet meer weten, is dat vrouwen toen niet met zo’n grote verantwoordelijkheid werden vertrouwd. ‘Ze zouden de pil toch maar vergeten te slikken,’ zegt Oudshoorn. Herkenbaar: dezelfde bewering wordt nu over mannen gedaan. ‘De vrouwenpil was toen zoveel meer omstreden dan het idee van een pil voor mannen nu is,’ zegt Oudshoorn. ‘Misschien heeft de komst van een mannenpil nog wat langer nodig, maar ik geloof niet dat dit nooit gaat gebeuren.’</p>
<div class="info-box">
<p>Fotografie: Philippe Vogelenzang, assistent fotografie: Jorin Koers, model: Coen Koch, visagie: Joanne @ Head Affairs, buik: Rob&#8217;s Propshop.</p>
</div>


Marit Willemsen

Mickey Steijaert

Zo komt de mannenpil er toch

<p class="tekst">In Seattle en Los Angeles lopen binnenkort honderd onvruchtbare mannen rond. Tijdelijk, tenminste. Want deze mannen gaan aan de pil. Ze doen mee met een van de allereerste tests met pillen met de werkzame stof dimethandrolone undecanoate, oftewel DMAU. Het stofje is de meest recente bron van opwinding in het onderzoek naar anticonceptie voor mannen.</p>
<p class="tekst">Om de paar jaar wordt met veel bombarie aangekondigd dat de mannenpil er bíjna is. Bijvoorbeeld afgelopen maart: ‘Anticonceptiepil voor mannen dichterbij dan ooit’ (<a href="https://www.nporadio1.nl/trending/8724-anticonceptiepil-voor-mannen-dichterbij-dan-ooit" target="_blank" rel="noopener">Radio 1</a>)<span class="Cursief">. </span>Of in 1997: ‘Nieuw optimisme over mannenpil’ (<a href="https://www.volkskrant.nl/mensen/nieuw-optimisme-over-mannenpil~b0aaba33/" target="_blank" rel="noopener"><span class="Cursief">de Volkskrant</span></a>). En zelfs al in 1974: ‘Nieuwe “mannenpil” werkt langzaam maar zeker en zonder bijwerkingen’ (<span class="Cursief">Trouw</span>).</p>
<p class="tekst">Maar mannen kúnnen nog steeds geen gebruik maken van de mannenpil, of andere vormen van anticonceptie. En dat is eigenlijk heel vreemd. Het ontwikkelen van een nieuw anticonceptiemiddel duurt volgens de Verenigde Naties gemiddeld maar zo’n twaalf tot vijftien jaar. Maar wetenschappers zijn in het lab al vijftig jaar aan het proberen de zaadproductie te bestrijden met methoden als pillen, spuiten en zalfjes.</p>
<p class="tekst">Niet zo gek dat veel mensen inmiddels sceptisch zijn over de mannenpil. Die pil komt er niet, want anticonceptie is een vrouwenzaak, zeggen ze. Vrouwen dragen toch de fysieke gevolgen van een ongelukje: een zwangerschap? Mannen zouden bovendien geen behoefte hebben aan een pil die het libido verlaagt en stemmingswisselingen veroorzaakt. Hierdoor zal een mannenpil altijd een utopie blijven, aldus de sceptici.</p>
<blockquote><p>Een pil voor mannen heeft bovendien alles te maken met het eerlijk delen van de last van anticonceptie.</p></blockquote>
<p class="tekst">De mannenpil heeft echter een onmiskenbare relevantie. Al zo’n vierhonderd jaar hebben mannen beperkte opties: het condoom, de meestal onomkeerbare sterilisatie en – hoewel een belabberde optie – coïtus interruptus. Daar komt bij dat het verzet tegen de vrouwenpil de afgelopen jaren groeit door nare bijwerkingen als acne, stemmingswisselingen en gewichtstoename. Deense wetenschappers suggereerden in 2016 bovendien dat de pil samenhangt met depressie. Een pil voor mannen heeft bovendien alles te maken met het eerlijk delen van de last van anticonceptie, iets wat past in een tijd waarin gelijkheid tussen man en vrouw ook op alle andere denkbare vlakken wordt nagestreefd.</p>
<h5>Verkennende test</h5>
<p class="tekst">Zijn de redenen voor het uitblijven van de pil puur maatschappelijk, of speelt de techniek achter de mannenpil ook een rol?</p>
<p class="tekst">Wie zich in het onderzoek naar mannenanticonceptie verdiept, ontdekt dat er veel verschillende varianten in ontwikkeling zijn. Neem de proef met de honderd mannen met de DMAU-pil in Seattle en Los Angeles. Amerikaanse onderzoekers presenteerden afgelopen maart op een medisch congres een nog ongepubliceerde studie met de resultaten van DMAU bij een eerdere verkennende test.</p>
<p class="tekst">DMAU is een stofje dat testosteron nabootst. Hierdoor krijgen de hersenen een seintje dat de testikels zélf geen testosteron meer hoeven aan te maken. De zaadproductie, die pas op gang komt bij enorm hoge testosteronlevels in de testikels, stopt vervolgens. Het middel, hoewel nog niet grootschalig en langdurig getest, is gemakkelijk in gebruik en heeft beperkte bijwerkingen. ‘We zijn inmiddels al gestart met een maandenlange trial om de meest geschikte doses te achterhalen,’ zegt hoofdonderzoeker Stephanie Page van de University of Washington School of Medicine. De enige noemenswaardige bijwerking, een vermindering in libido bij enkele proefpersonen, is met andere doses wellicht op te lossen.</p>
<p class="tekst">Naast deze studie loopt ook nog een studie onder vierhonderd proefpersonen naar een gel die mannen op de huid aanbrengen, en Page onderzoekt de mogelijkheden voor het driemaandelijks injecteren van DMAU. ‘Dan kan het ook niet snel vergeten worden,’ zegt ze.</p>
<p class="tekst">Naast hormonale oplossingen bestaat er een tweede ‘smaak’ in anticonceptie. In 2017 slaagden Amerikaanse onderzoekers erin om de zaadleiders van resusapen te blokkeren door het inspuiten van een gel. Deze zogeheten ‘Vasalgel’ is omkeerbaar – met behulp van geluidsgolven kunnen de zaadleiders in theorie worden gedeblokkeerd.</p>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_640 wp-image-401703" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22750-1_1_preview-640x853.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22750-1_1_preview-320x427.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22750-1_1_preview-640x853.jpg 640w" alt="Mannenpil" width="640" height="853" /></p>
<h5>Ingewikkelde machine</h5>
<p class="tekst">Vraag een onderzoeker naar de verst gevorderde opties en je hoort deze. De afgelopen vijf jaar zijn daar steeds nieuwe, kleinschalige startup-initiatieven bijgekomen.</p>
<p class="tekst">‘Voortplanting bij mannen is net een grote, ingewikkelde machine. Je kunt het raderwerk op veel plekken saboteren,’ zegt Logan Nickels. Hij zit in het bestuur van het Male Contraception Initiative, een Amerikaanse organisatie die verschillende startups ondersteunt die alternatieven voor mannenanticonceptie ontwikkelen. Bijvoorbeeld de ‘Clean Sheets Pill’, die de spieren in de zaadleider zó beïnvloedt dat er geen ejaculatie plaatsvindt bij het orgasme. Of EPPIN, een stofje dat zich aan spermacellen bindt en het ze onmogelijk maakt om te zwemmen. Een paar uur voor de seks een pil nemen zou daarmee geen sciencefiction meer zijn. Nickels: ‘Vrouwen hebben veel opties, we willen ook voor mannen een anticonceptiemenu creëren.’</p>
<p class="tekst">En dan is er Miriam Klemm, promovenda aan de Technische Universiteit Berlijn: zij doet onderzoek naar de ontwikkeling van de mannenpil in de VS en India. Vanwege de enorme overbevolking van het land is India een grote speler als het gaat om mannenanticonceptie. Er vindt ‘ontzettend innovatief onderzoek’ plaats, zegt Klemm. ‘Hormonaal onderzoek, methodes met kruiden op basis van alternatieve geneeswijzen, en immunologische benaderingen.’ Het bekendste Indiase onderzoek richt zich op RISUG, een gel die al in de jaren zeventig werd ontwikkeld en waarop het Amerikaanse Vasalgel is gebaseerd. Ook RISUG is nog niet op de markt. Het is ook de vraag of de Indiase methodes door Europese en Amerikaanse autoriteiten worden goedgekeurd. ‘Maar het zou het westerse onderzoek wel kunnen inspireren en vooruithelpen,’ zegt Klemm.</p>
<h5>Nieuwe geneeskundige tak</h5>
<p class="tekst">Hoe is het mogelijk dat er wel aan een menu van anticonceptie wordt gedacht, maar dat er nog niets voor mannen op de markt is verschenen? Heeft dat inderdaad te maken met het feit dat de vrouw degene is die zwanger wordt?</p>
<blockquote><p>‘Het idee is: vrouwen dragen de last van het baren, dus moeten ze ook de last van anticonceptie op zich nemen.’</p></blockquote>
<p class="tekst">‘Het idee is: vrouwen dragen de last van het baren, dus moeten ze ook de last van anticonceptie op zich nemen,’ zegt Nelly Oudshoorn, emeritus hoogleraar technologie en gender aan de Universiteit Twente, en Klemms promotor. Ze vindt die redenering te makkelijk. Oudshoorn beschreef in 2003 de weg die de mannenpil tot dan toe had afgelegd in haar boek <span class="Cursief">The Male Pill, a Biography of a Technology in the Making</span>. Het antwoord op de vraag waarom de mannenpil nog niet bestaat, schrijft Oudshoorn, is voor een deel in de medische geschiedenis te vinden. Onderzoek naar vrouwelijke geslachtsorganen gaat eeuwen terug. ‘Als medici kwalen aan het vrouwelijk lichaam wilden verklaren, werd heel snel naar de baarmoeder gekeken,’ zegt Oudshoorn. Begin twintigste eeuw ontstond er een nieuwe geneeskundige tak, volledig gericht op vrouwen: de gynaecologie. Er kwamen aparte ziekenhuizen en gespecialiseerde vakbladen waar onderzoek naar vrouwelijke geslachtsorganen, en later naar vrouwelijke hormonen, centraal stond. Een mannelijke tegenhanger kwam er niet. Toen in de jaren vijftig onderzoek naar anticonceptie op gang kwam, was het logisch dat ook hiervoor vrouwelijke proefkonijnen werden gebruikt. Er was immers een complete infrastructuur voorhanden.</p>
<blockquote><p>Slechts een handvol wetenschappers ging met het ontwikkelen van een mannenpil aan de slag. Het onderzoeksveld kampte met een gebrek aan aanzien en materiaal.</p></blockquote>
<p class="tekst">Na de omarming van de vrouwenpil in de jaren zestig verschenen in de jaren zeventig de eerste studies die het verband tussen de pil en gezondheidsgevaren als kanker aantoonden, schrijft Oudshoorn. Westerse feministen drongen daarom aan op een mannenpil, waarmee verantwoordelijkheid én gezondheidsrisico’s gedeeld zouden worden. Slechts een handvol wetenschappers ging met het ontwikkelen van een mannenpil aan de slag. Het onderzoeksveld kampte met een gebrek aan aanzien en materiaal. Mannelijke hormonen (androgenen), nodig om pillen te maken, waren weinig voorhanden omdat er nooit mee was geëxperimenteerd.</p>
<h5>Risicovolle onderneming</h5>
<p class="tekst">En dan waren er nog de rechtszaken. Amerikaanse vrouwen klaagden massaal pilfabrikanten aan vanwege de bijwerkingen van de vrouwenpil. Het werd zelfs zo erg, dat het aantal aansprakelijkheidsrechtszaken tegen pil-producenten in 1980 die van alle andere medicijnen overtrof. Het gevolg: regels werden aangescherpt en onderzoek en ontwikkeling van nieuwe anticonceptiemiddelen werd voor de Amerikaanse farmaceutische industrie een enorm risicovolle onderneming. Waar in 1970 nog dertien grote Amerikaanse farmaceuten betrokken waren bij de ontwikkeling van anticonceptie, is dat er op dit moment geen enkele meer. Zo heeft het feit dat vrouwen voor hun rechten opkwamen er ironisch genoeg toe geleid dat aan mannenanticonceptie niet meer werd gedacht.</p>
<p class="tekst">Oudshoorn: ‘Nederland wás hierop een goede uitzondering met Organon.’ Dit farmaceutisch bedrijf uit Oss begon in 2003 in samenwerking met het Duitse Schering met een groots opgezette studie naar mannenanticonceptie. 354 proefpersonen uit zes landen testten een combinatie van een hormoonimplantaat en driemaandelijkse injecties. Voor een eerste proef met mensen waren de resultaten goed. ‘Het grootste deel van de mannen, 97 procent, bleef onder de kritische grens van één miljoen zaadcellen per milliliter sperma. Onder die grens worden mannen in principe tijdelijk onvruchtbaar,’ zegt Ellen Mommers, die vanuit Organon als projectleider betrokken was bij de studie. Enkele problemen moesten in vervolgstudies nog worden opgelost. Zo waren de bijwerkingen – acne, libidoverlaging en stemmingswisselingen – voor 33 proefpersonen reden om met de studie te stoppen. ‘Ook bleek niet iedere man onder de grens van een miljoen zaadcellen te zitten’, zegt Mommers. ‘Dat kwam wellicht doordat het testosteronniveau bij sommige mannen na verloop van tijd nogal ging schommelen.’</p>
<p class="tekst">Een vervolgstudie kwam er echter nooit. Organon en Schering werden overgenomen door grote farmaceutische bedrijven (Organon door het Amerikaanse Schering-Plough, Schering door het Duitse Bayer). Beide vonden de ontwikkeling van mannenanticonceptie financieel niet veelbelovend. Sindsdien investeert wereldwijd geen enkele grote farmaceut nog in het ontwikkelen van een mannenpil.</p>
<h5>Chronisch tekort aan fondsen</h5>
<p class="tekst">Uiteindelijk is dat tot nu toe de grootste barrière voor het op de markt brengen van een mannenpil: geld.</p>
<blockquote><p>De onwil om te investeren hangt samen met culturele ideeën over mannelijkheid: ‘Farmaceuten denken dat mannen geen anticonceptie wíllen gebruiken.’</p></blockquote>
<p class="tekst">‘Elk onderzoeksproject kampt met een chronisch tekort aan fondsen,’ zegt promovenda Klemm.</p>
<p class="tekst">‘Farmaceutische giganten kunnen de ontwikkeling van de mannenpil een enorme duw in de rug geven,’ zegt Nickels.</p>
<p class="tekst">‘De farmaceutische industrie durft niet te investeren in een middel dat bestemd is voor gezonde, vaak jonge mensen uit angst dat zij bijwerkingen niet accepteren,’ zegt Klemm. ‘Nog steeds klagen vrouwen producenten van hormonale anticonceptie aan vanwege de bijwerkingen.’ Volgens Klemm is de onwil om te investeren ook niet los te zien van de culturele ideeën die we hebben over mannelijkheid: ‘Farmaceuten denken simpelweg dat mannen geen anticonceptie wíllen gebruiken.’</p>
<h5>Woedende reacties</h5>
<p class="tekst">De grootste geldschieters van mannenanticonceptie op dit moment zijn overheden of non-profitorganisaties. Zo werd de veelbelovende studie van afgelopen maart gefinancierd door de NICDH, een Amerikaanse overheidsinstantie. De ontwikkeling van Vasalgel – de gel die in de zaadleiders wordt gespoten – is volledig betaald door de Parsemus Foundation, een non-profitorganisatie die maatschappelijk relevante medicijnen steunt. Ook Logan Nickels’ Male Contraceptive Initiative richt zich op particuliere fondsenwerving. Contraline, een ander Amerikaans initiatief dat gebruikmaakt van een gel in de zaadleiders, haalde recentelijk meer dan twee miljoen dollar op bij particuliere investeerders. Mooi, maar slechts een druppel op de gloeiende plaat.</p>
<div class="info-box">
<p>Dit was het eerste deel over de mannenpil. Volgende week het tweede en laatste: kan de mannenpil er ooit komen?</p>
</div>
<div class="info-box">
<p>Fotografie: Philippe Vogelenzang, assistent fotografie: Jorin Koers, model: Coen Koch, visagie: Joanne @ Head Affairs, buik: Rob&#8217;s Propshop.</p>
</div>
<p><em>Correctie 22/8: In een eerdere versie van dit verhaal werd het verband tussen de pil en depressie &#8216;onomstotelijk bewezen&#8217; genoemd. Er is echter veel kritiek op de betreffende studie geweest, dus hebben we de passage aangepast.</em></p>
