Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Marijn van der Jagt

De onfrisse verzinsels van bakvissen

<div class="wpg-element paragraph">
<p>De eerste minuten van het YouTube-filmpje dat theatergroep Maas vanwege ‘Voorjaarsoffer’ <a href="http://www.maastd.nl/magazine/voorjaarsoffer/alles-over-meisjes/" class="normal" title="http://www.maastd.nl/magazine/voorjaarsoffer/alles-over-meisjes/">op de website zette</a>, zijn ontroerend en onthullend. Meisjes en jongens van veertien, vijftien krijgen de opdracht om te rennen, gooien of vechten ‘als een meisje’. Dat blijkt slap en aanstellerig te zijn. Maar een tienjarig meisje rent daarna gewoon de benen uit haar lijf. Voor haar betekent rennen als een meisje (nog even): zo hard gaan als je kan. </p>
<p>Vervolgens gaat het filmpje heel Amerikaans over winnen, en blijkt het een reclame te zijn voor&#8230; maandverband.</p>
<p><iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube-nocookie.com/embed/XjJQBjWYDTs" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>


Filmpje: Always#LikeAGirl

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Theater</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Aan het babywiegje op het toneel is een fikse fee verschenen. Het is Jack Wouterse. De fee-op-leeftijd die hij speelt, is gekomen met drie goede wensen, maar de uitvoering van deze sprookjesdaad gebeurt niet bepaald vlekkeloos. De fee staat te hannesen met haar Fee-o-Foon, een mobiel apparaat met handige wens-apps voor wie de juiste knoppen weet te vinden. En dan is er nog twijfel van administratieve aard: klopt de cliënt in het wiegje wel met de wenstaak? ‘Nee, er hangt geen sofinummer aan, de schat is nog nat achter z’n oren,’ verzucht de fee als ze met haar Foon haar kantoor belt. ‘Ik geef je gewoon het hele basispakket,’ zegt ze uiteindelijk tegen de baby. ‘Ziekenfonds Plus maar doen?’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De familievoorstellingen van het Ro Theater zitten altijd vol actuele grappen, maar het aardige is dat ze ook te denken geven. Goede wensen als onderdeel van een zorgsysteem: alsof mensen recht hebben op een portie levensgeluk, mits ze daar de juiste papieren voor hebben. Tegelijk is het gehannes van de uit de kluiten gewassen wensfee essentieel voor de plot, want de boreling die – naast gezondheid en een voorspoedig liefdesleven – per ongeluk een grote neus krijgt toegewenst, is Cyrano de Bergerac, de zeventiende-eeuwse dichter die vanwege zijn buitenmaatse reukorgaan te lelijk is om een meisje te krijgen. <br />De stampvolle schouwburgzaal heeft er geen moeite mee dat in <span class="Cursief">De zere neus van Bergerac</span> een moderne feeënorganisatie zich komt bemoeien met de gebeurtenissen uit het klassieke toneelstuk van Edmond Rostand. De bizarre mix van verhalen is kenmerkend voor de familievoorstellingen van het Ro, en bij de vijfde productie in deze serie weet het publiek wat het kan verwachten: een feest van een voorstelling met uitbundig verklede acteurs die in razende vaart, middels opzichtige dubbelrollen, liederen en dansjes een shakespeareaanse plot vol verwikkelingen tot een vrolijk einde brengen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Bekende Franse nummers <br /></h3>
<p>Voor regisseur en initiatiefnemer Pieter Kramer is het spelen met die verwachtingen de grootste uitdaging bij het opzetten van een nieuw spektakel. Hoewel hij een succesformule in handen heeft, is hij niet het soort kunstenaar dat op herhaling drijft. De vijf producties die hij in de afgelopen zeven jaar heeft gemaakt, zijn herkenbaar maar totaal verschillend in aanzien. <span class="Cursief">Woef Side Story</span> (2012) was een Romeo en Julia-verhaal dat helemaal door hondenpoppen werd verbeeld. Bij de Zorro-parodie <span class="Cursief">Snorro</span> (2009) haalde hij een mariachi-orkest het toneel op dat alle muziek live speelde. Bij <span class="Cursief">De zere neus van Bergerac</span> zijn alle liedjes nieuwe versies van bekende Franse nummers: van Stromae-hits tot songfestivalrepertoire. En de voorstelling heeft als basis een historisch kostuumdrama, inclusief kletterende degengevechten en een oorlogstafereel met kanonnen in de omlijsting van een zeventiende-eeuws schilderij.<br />De toon van die oorlogsscène, waarin een van de hoofdfiguren uit het toneelstuk van Rostand de dood vindt, was moeilijk te vinden, zegt Kramer. Ingewikkeld aan zijn opdracht is dat hij zowel de volwassenen en de pubers in de zaal moet aanspreken als de kleine kinderen – een ware balanceer-act. Zijn vaste decorontwerper Niek Kortekaas had voor de oorlogsscène eerst een grimmig decor vol barricades neergezet, maar dat werd te realistisch. De uiteindelijke scène in een geschilderd woud met voorzetstruiken, waarbij losse armen en benen over het toneel vliegen en een kanon de zaal bestookt met plastic kogels, heeft de perfecte balans tussen kunstmatigheid en geloofwaardigheid, tussen lichtheid en zwaarte. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Dubbelzinnige grappen<br /></h3>
<p>Terwijl zijn laatste creatie aan een maandenlange tournee is begonnen, is Kramer alweer bezig aan een nieuwe familievoorstelling: <span class="Cursief">De gelaarsde poes</span>, die aan het eind van het jaar in première gaat. Kramer bedenkt en schrijft de voorstellingen zelf, samen met Arjan Ederveen en Don Duyns, en met cabaretier Alex Klaasen, die altijd de liedteksten maakt. ‘Het ziet er allemaal zo makkelijk uit, maar er komt veel meer bij kijken dan de mensen denken,’ zegt hij. Het was dan ook een slimme zet van het Ro Theater om Kramers allereerste familievoorstelling <span class="Cursief">Lang en gelukkig</span> uit 2007 vorig seizoen opnieuw op te voeren voor een nieuwe generatie kinderen en hun (groot)ouders. De voorstelling trok opnieuw uitverkochte zalen. <br />Met die eerste familievoorstelling had Kramer (1952) een theaterervaring voor ogen zoals hij zich die herinnerde uit zijn kindertijd: hoe hij als kind mee mocht naar de revue, en hoe gelukkig hij er dan van werd als hij zijn ouders, ooms en tantes hard hoorde lachen om grappen die hij maar half begreep. Het is hem gelukt om de kinderen van nu zo’n theaterervaring te bieden. Bovendien heeft hij een genre op de kaart gezet waar Nederland voorheen nauwelijks bekend mee was. <br />Kramer modelleerde zijn theaterfeestjes naar de Engelse pantomime. Een komische voorstelling voor jong en oud met als vaste elementen: variaties op bekende sprookjes, dubbelzinnige grappen die alleen de volwassenen meekrijgen, opzwepende interactie met de zaal, bekende liedjes die van nieuwe teksten zijn voorzien en veel travestierollen. Dat zie je allemaal terug in de familievoorstellingen van het Ro Theater. <br /><span class="Cursief">Lang en gelukkig</span> was een mix van Assepoester en Roodkapje, met Arjan Ederveen als een koopzieke boze stiefmoeder en Alex Klaasen als een woest-romantische wolf. Vier jaar geleden speelde Jack Wouterse in <span class="Cursief">Moord in de kerststal </span>de oude mevrouw Agatha Christie die haar laatste mysterie oploste in de herberg waar ook Jozef en de hoogzwangere Maria aanklopten, met in hun kielzog de drie koningen als een zijig stel zingende Toppers. Het publiek wordt steevast opgejut om de slechteriken uit te jouwen, krijgt teksten van meezingliedjes voorgeschoteld en wordt het toneel op gehaald om de walsende gasten te spelen op een sprookjesbal of de gevangenen van de boef in de Zorro-parodie <span class="Cursief">Snorro</span>. In <span class="Cursief">De zere neus van Bergerac </span>worden bijna alle feeën door mannen gespeeld, niet als roze etherische wezens, maar als plompe zorgverleensters op degelijke sandalen. En actrice Sylvia Poorta speelt niet alleen de statige opperfee, maar ook de barse legerleider Balzack. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Vol buitenbeentjes<br /></h3>
<p>Maar er is een belangrijk verschil met de Engelse pantomime. De familievoorstellingen van het Ro gáán ergens over en zijn niet alleen grappig maar ook zwaar ontroerend. ‘In Engeland is het lachen, gieren, brullen,’ beaamt Kramer. ‘Bij mij is het meer een lach en een traan.’ Toen Kramer samen met Don Duyns ter voorbereiding van <span class="Cursief">Lang en gelukkig</span> naar Londen afreisde om een pantomime te bezoeken, gingen ze daar ook naar de musical <span class="Cursief">Billy Elliot</span>, die de theatermannen tot tranen toe roerde. Ze namen zich voor om de gekte van de pantomime te combineren met een vleugje <span class="Cursief">Billy Elliot</span>. <br />De ironie wil dat een paar weken geleden bij de uitreiking van onze eigen Musical Awards de Nederlandse versie van <span class="Cursief">Billy Elliot</span> in de prijzen concurreerde met de heropvoering van <span class="Cursief">Lang en gelukkig</span>. Actrice Sylvia Poorta kreeg een nominatie voor haar aandoenlijke Roodkapje-rol: een huppelend oud meisje dat te naïef is om de gevaren van het echte leven onder ogen te zien. Acteur Gijs Naber ging ervandoor met de prijs voor de beste mannelijke bijrol. Hij stal in <span class="Cursief">Lang en gelukkig</span> de harten van het publiek met zijn vertolking van een nuffige kamenier die hopeloos verliefd is op de prins die hem niet ziet staan. Een rol die een ander (on-Engels) kenmerk van Kramers familievoorstellingen onderstreept: zijn spektakels zitten vol buitenbeentjes, personages die anders zijn en hevig op zoek naar erkenning. <br />In <span class="Cursief">De zere neus van Bergerac</span> is dat bijvoorbeeld opperfee Aurora, die zich voordoet als een onberispelijk sprookjeswezen, maar er intussen van droomt om eens lekker vies te doen. En natuurlijk de titelfiguur Cyrano, in de voorstelling een zenuwachtige jongen die zijn onzekerheid met zijn rappe tong wegbluft. Hij wordt geweldig neergezet door cabaretier Wart Kamps, die eerder meespeelde in <span class="Cursief">Moord in de kerststal </span>waar hij van God een aandoenlijke, licht wanhopige figuur maakte. Voor Cyrano maakt Kamps maximaal gebruik van zijn kleine, tengere lichaam en zijn hoge, geknepen stem. <br />Kramer is er een meester in om de verschijningsvorm van zijn acteurs uit te buiten – daarvoor is hij bij het Ro Theater, dat bij het ensemble niet streeft naar een verzameling beeldschone knapperds, aan het juiste adres. Het zorgt ervoor dat door de vet gespeelde rollen heen de persoonlijkheden van de acteurs in stelling worden gebracht. Maar dat maakt het ook onmogelijk om tijdens de uitputtende tournees, die elk jaar langer zijn, met vervangers te werken. ‘Dat doen ze bij de vrije producenten veel beter,’ lacht Kramer. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>liefdesrivaal<br /></h3>
<p>Kramer wist dat Wart Kamps zich als puber zo lelijk voelde, dat hij ervan overtuigd was dat hij nóóit verkering zou krijgen. Hij plaatst de kleine Kamps tegenover een lange, gespierde hunk van een acteur. Marius Mensink van toneelgroep Young Gangsters belichaamt Cyrano’s liefdesrivaal Christiaan, een stoer, wat dommig heerschap dat Cyrano tot vervelens toe pest met zijn grote neus. Samen zitten de jongemannen op de Franse legeropleiding, die hier de ‘kadettenmavo’ heet. Als Roxane, het meisje aan wie Cyrano zijn hart heeft verpand, de knappe Christiaan voor het eerst ziet, is hij zich net aan het omkleden na een oefening in degengevechten. En het is meteen duidelijk dat de sixpack van de halfnaakte jongen haar meer bekoort dan de spitsvondige taalspelletjes van het onooglijke dichtertje met het buitenmaatse reukorgaan. Maar wat haar pas écht raakt, zijn de woorden van Cyrano, die zich opgeworpen heeft om in naam van Christiaan liefdesbrieven te schrijven om in de gunst te komen van de pestkop en om zo dichter bij ‘zijn’ Roxane te komen. <br />Het is de plot van Rostands toneelstuk, maar in handen van Pieter Kramer levert het een situatie op waarin twéé jongemannen hun ware aard moeten verbergen en verstrikt raken in een maskerade die hen uiteindelijk ongelukkig maakt. Christiaan, die niet over de kunst van het woord beschikt en tegenover Roxane niet verder komt dan: ‘Eerst een liedje zingen, dan erop springen’, voelt zich net zo ongemakkelijk over het feit dat hij Cyrano’s woorden nodig heeft als de wanhopig verliefde dichter. <br />Hun driehoek levert een tranentrekkend tafereel op als Christiaan Roxane een liefdesbrief voorzingt op de melodie van ‘Ne me quitte pas’ van Jacques Brel (’k Heb geen woorden voor / Hoe mijn hart van slag / Sinds ik het die dag / Plots aan jou verloor) terwijl de schrijver van die woorden in zijn kamer op de kadettenmavo vanuit zijn raam de twee geliefden beziet. <br />Later in de voorstelling zitten de rivalen, die samen een stapelbed delen, op hun kamer, waar Cyrano op het onderste bed driftig ligt te pennen terwijl Christiaan op het bovenbed zijn geweer schoonmaakt terwijl hij ongeduldig wacht op een nieuwe brief. Cyrano zingt de tekst van zijn nieuwe brief, op de wijs van het Franse chanson ‘Boum’ van Charles Trenet. En dan gebeurt er iets wat de genialiteit van Kramers regisseurschap onderstreept. Terwijl de dichter met het terugkerende ‘boem’ de hartenklop van de geliefden bezingt, heft zijn rivaal boven hem ineens zijn wapen en geeft het woord ‘boem’ met een ritmisch schietgebaar een kille extra betekenis. De pen van de dichter komt lijnrecht tegenover het geweer van de macho te staan, een tegenstelling die in het licht van de aanslagen in Parijs nog een extra lading heeft gekregen. <br />‘We hebben elk jaar in Rotterdam ook een speciale jongerenpremière,’ vertelt Kramer. ‘Dan zit de zaal bomvol middelbare scholieren, de jongens keurig in pak en de meisjes in cocktailjurken, want dat vinden ze leuk tegenwoordig.’ Een van de bekende liedjes die in <span class="Cursief">De zere neus van Bergerac</span> van een nieuwe tekst zijn voorzien, is ‘Papaoutai’ van Stromae. ‘Bij dat lied ging het dak eraf,’ zegt Kramer. ‘Maar bij de scène waarin Cyrano zegt dat hij te lelijk is om een meisje te krijgen, kon je een speld horen vallen.’ Aan die hevige reactie van een zaal vol pubers kon Kramer aflezen dat zijn team er ook deze keer in is geslaagd om de voorstelling voor álle leeftijden interessant te maken. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>onorthodoxe stelletjes <br /></h3>
<p>Hoezeer het publiek inmiddels gehecht is geraakt aan de traditie die Kramer met zijn familievoorstelling heeft opgebouwd, merkten ze in Rotterdam pas goed toen het Ro Theater een paar seizoenen geleden zijn succesvolle reeks onderbrak met een andersoortige voorstelling waar Kramer niet aan meewerkte. Op de Ro Theater-site vroegen de toeschouwers waarom er deze keer geen meezingliedjes waren. En waar de mannen in jurken waren gebleven. <br />Over die laatste klacht kan Kramer geamuseerd vertellen, maar het stemde hem ook gelukkig. Zijn familievoorstellingen trekken een breed publiek – ‘Ze hebben de grootst mogelijke zaalbezetting,’ zegt hij trots. Tegelijk is het anarchistisch theater wat hij bedrijft, zowel in de vorm als in de inhoud. De decors zijn uitbundig maar ook schaamteloos plat: als Arjan Ederveen als ‘communicatiefee’ Ada zich verstopt in de ‘lockers’ van de kadettenmavo-kleedkamer, kruipt ze door een spleet in een loshangend doek met een afbeelding van de kastjes. De vele dubbelrollen zorgen voor haastige verkleedpartijen die het publiek soms meekrijgt. Elke familievoorstelling bevat een aantal magische trucs waar de kleintjes met open mond naar kijken maar die de volwassenen soms lachend doorzien. En uit de manier waarop Kramer oudere actrices jonge meisjes laat spelen en bonkige mannen giechelende vrouwspersonen, spreekt de overtuiging dat iedereen alles kan spelen. <br />Bevrijdend is ook de boodschap van het eind-goed-al-goed-slot dat steevast nogal onorthodoxe liefdesstelletjes bevat, onder het motto ‘op elk potje past een deksel’. In <span class="Cursief">De zere neus van Bergerac</span> begrijpt een non-stop ruziënd feeën-pottenstel (Arjan Ederveen en Ellen Pieters) uiteindelijk dat ze elkaars onhebbelijkheden moeten accepteren. De statige opperfee geeft toe aan haar verlangen naar viezigheid en legt het aan met een kotsende trollenkoning (Jack Wouterse). En anders dan in het tragisch eindigende toneelstuk over Cyrano, heeft de driehoek tussen Christiaan, Cyrano en Roxane een gelukkige afloop. Ze maken er gewoon een triootje van.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘De zere neus van Bergerac’ is op tournee t/m <br />19 april, www.rotheater.nl</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>VN Bladwijzer <span class="30_Kadertekst_Bladwijzer Tussenkop blauw">liefdesbrief-regels<br /></span>Hoe knap de liedteksten zijn die Alex Klaasen voor de familievoorstellingen schrijft, kun je horen in zijn nieuwe woorden voor ‘Boum’ van Charles Trenet. ‘Boem’ is zowel een liefdesbrief als een les in het schrijven van zo’n verleidingsepistel. <br />‘Onderaan een brief nooit “xxx” <br />Dat betekent namelijk niks, niks niks’, <br />zingt Ward Kamps als Cyrano. <br />En: ‘Als je gaat dichten moet ieder woord licht en niet zo maar wat simpel gerijm <br />Wie wil ze horen / die flutmetaforen<br />niets meer dan een potje geslijm.’ <br />Het lied zelf brengt de regels die de dichter formuleert op een voorbeeldige manier in de praktijk. Ga naar</p>
<p> vn.nl/cyrano </p>
</p></div>


Het triootje van Cyrano

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Hoe knap de liedteksten zijn die Alex Klaasen voor de familievoorstellingen schrijft, kun je horen in zijn nieuwe woorden voor ‘Boum’ van Charles Trenet. ‘Boem’ is zowel een liefdesbrief als een les in het schrijven van zo’n verleidingsepistel. </p>
<p>‘Onderaan een brief nooit “xxx” <br />Dat betekent namelijk niks, niks niks’, zingt Ward Kamps als Cyrano. <br />En: ‘Als je gaat dichten moet ieder woord licht en niet zo maar wat simpel gerijm <br />Wie wil ze horen / die flutmetaforen<br />niets meer dan een potje geslijm.’ </p>
<p><a href="https://soundcloud.com/ro-theater/boem-cyrano-in-de-zere-neus-van-bergerac#t=0:00" class="normal" title="https://soundcloud.com/ro-theater/boem-cyrano-in-de-zere-neus-van-bergerac#t=0:00">Het lied</a> zelf brengt de regels die de dichter formuleert op een voorbeeldige manier in de praktijk.</p>
<p><iframe width="100%" height="450" scrolling="no" frameborder="no" src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/181333155&amp;auto_play=false&amp;hide_related=false&amp;show_comments=true&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;visual=true"></iframe></p>
</p></div>


Muziek: de knappe liedteksten van Alex Klaasen

<div class="wpg-element paragraph">
<h3>&#8216;Rapper Phoenix&#8217; 2x bij Letterman</h3>
<p>Het is interessant om het beruchte optreden van ‘rapper’ Phoenix bij David Letterman te vergelijken met zijn retourbezoek in de talkshow anderhalf jaar later. Zo veel verschilt de ‘echte’ Joaquin Phoenix nou ook weer niet van zijn bizarre personage.</p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/JZTmw26RYJU" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/DKaBb2hZ06k" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Meer ‘rapper Phoenix’</h3>
<p>Bij de Oscar-uitreiking van 2009 deed Ben Stiller een treffende parodie van ‘rapper Phoenix’. Een dag eerder had filmregisseur Frank Coraci dat ook al gedaan, bij de uitreiking van de Independent Spirits Awards, waar ‘Joaquin Phoenix’ verscheen aan de zijde van Batman. Minder goed gespeeld, wel leuke teksten. Batman: ‘You’ve given up acting? You’ve given up shaving!’ </p>
<p><iframe width="480" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/qbw9xIuiLY0" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>


Video: Rapper Phoenix

<div class="wpg-element paragraph">
<p>portret</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Privédetective Doc Sportello maakt zo nu en dan een aantekening op zijn notitieblokje. De zaak die op zijn pad is gekomen, is behoorlijk ingewikkeld. Maar het zijn wonderlijke dingen die hij opschrijft. ‘Paranoïde alert’ krabbelt hij als iemand op zijn kantoortje uitleg verschaft over de vele personen die iets met de zaak te maken kunnen hebben. En verderop in het gesprek: ‘Niet aan het hallucineren.’ Terwijl hij luistert naar nieuwe aanwijzingen over een wijdvertakt misdaadnetwerk, houdt Sportello voornamelijk zichzelf in de gaten: hoeveel grip heeft hij nog op de realiteit? De hoofdpersoon van <span class="Cursief">Inherent Vice</span>, de nieuwste film van regisseur Paul Thomas Anderson, is namelijk een enthousiast gebruiker van diverse geestverruimende middelen. Altijd een joint bij de hand, een gulzige snuif coke als het witte poeder bij een verdachte op tafel ligt, een uitgebreide hijs lachgas voor een ondervraging op zijn kantoor. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>In een misdaadverhaal is het de detective die langzamerhand orde schept in een wirwar van verwikkelingen, maar de wazige speurneus die Joaquin Phoenix speelt, tilt het begrip ‘onbetrouwbare verteller’ naar een nieuwe dimensie. Tot het eind van <span class="Cursief">Inherent Vice</span>, een bizarre dope-thriller die zich afspeelt in hippiestad Californië in het begin van de jaren zeventig, blijft het publiek zich – net als Sportello – afvragen of sommige ontmoetingen met de sleutelfiguren uit zijn zaak geen hallucinaties zijn. Dat maakt het niet eenvoudig om grip te krijgen op de gebeurtenissen. Geen punt. Voor wie zich overgeeft aan deze filmische trip vol uitzinnige personages kan het juist een opluchting zijn om de onnavolgbare plot te laten voor wat-ie is. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Bevrijdend zachtmoedig<br /></h3>
<p>De hoofdrolspeler heeft in interviews toegegeven dat hij tijdens de opnames van <span class="Cursief">Inherent Vice</span> soms geen idéé had hoe het allemaal in elkaar stak. De psychedelische roman uit 2009 van Thomas Pynchon waarop de film is gebaseerd, kende hij door en door, maar regisseur Anderson husselde in zijn scenario de boel zo ingrijpend door elkaar dat Phoenix het overzicht verloor op wie nou wat wist en waarom. Het bijzondere is dat die verwarring van Doc Sportello nergens in de film tot onverschilligheid leidt. De zaak rondom de ex-geliefde van Doc die zijn hulp inroept en daarna spoorloos verdwijnt, gaat de detective aan het hart. ‘Hij zit op de zaak,’ zo verklaarde Paul Thomas Anderson in een interview de aantrekkingskracht van Doc Sportello. ‘Hij mag dan misschien niet helemaal weten wat de zaak is, maar hij zit er bóvenop.’ <br />In Amerika is <span class="Cursief">Inherent Vice</span> vooralsnog geen publiekssucces, maar <span class="Cursief">de Volkskrant</span> voorspelde twee weken geleden dat de film een cultstatus krijgt. Dat is mede te danken aan de Doc-vertolking van Joaquin Phoenix, die van de detective een bevrijdend zachtmoedig <span class="Cursief">go-with-the-flow</span>-personage maakt, vergelijkbaar met de Dude, de door Jeff Bridges gespeelde, razend populaire relaxte nietsnut uit <span class="Cursief">The Big Lebowski</span> (1998). Sportello heeft nét iets meer interesse voor spiritualiën dan voor de informatie die hij vergaart, maar Phoenix zorgt ervoor dat de kijker intunet op de diepere laag van de film: een melancholiek relaas over de inkapseling van de hippie-idealen door het oprukkende kapitalisme van schimmige investeerders. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Viezige blote voeten<br /></h3>
<p>Het is alwéér een memorabele filmrol van Joaquin Phoenix, die in 2008 aankondigde dat hij zou stoppen met acteren en een paar jaar uit de filmbusiness verdween, maar die de afgelopen jaren geweldig op dreef is. In hun uiterlijke verschijning zijn de rollen die hij speelt zo verschillend dat je soms moeite hebt om dezelfde acteur er in te herkennen. Wie vriendinnen meesleept naar de nieuwste film van een sexy <span class="Cursief">hunk</span>, wat Phoenix toch écht is met die dromerige helgroene ogen onder die woeste zwarte wenkbrauwen, moet na afloop wel eens tekst en uitleg geven. Oorlogsveteraan Freddie Quell uit het duistere drama <span class="Cursief">The Master</span> uit 2012 (ook een regie van Paul Thomas Anderson) is een onooglijk schriel mannetje met een kromme rug, een getekend gezicht en een te hoog opgetrokken broek, nerveus als een geslagen hond en hard op weg om zichzelf de dood in te drinken. Theodore Twombly uit Spike Jonzes in pasteltinten gefilmde toekomstscenario <span class="Cursief">Her</span> (2013) is een wat eiïge doorsnee-meneer met een suffe snor die intens verliefd wordt op de vrouwelijke stem van zijn persoonlijke computerbesturingssysteem. En Doc Sportello is één en al morsige nonchalance: buitenmaatse bakkebaarden, een olijk rafelhoedje en viezige blote voeten die hij maximaal met deodorant besprayt als er een aantrekkelijk vrouwspersoon op bezoek komt. <br />Wat deze figuren met elkaar gemeen hebben, is de duizelingwekkende kwetsbaarheid die Phoenix in al zijn rollen legt: onder hun starheid of bravoure schuilt een grote verlorenheid. Stuurloze personages zijn het, die zelf nauwelijks lijken te weten wat hen drijft. ‘Het gebeurde gewoon,’ mompelt hij nadat hij in <span class="Cursief">Walk the Line</span>, de prachtfilm over Johnny Cash, in een ongepaste <span class="Cursief">move</span> de vrouw heeft proberen te kussen die zijn grote liefde blijkt en hem later zal redden uit de goot. ‘Het gebeurde gewoon?’ antwoordt Reese Witherspoon, ‘je moet eens proberen om ergens verantwoordelijkheid voor te nemen.’ <br />Dat is precies wat zijn filmpersonages niet kunnen. De suffige schooljongen die hij speelde in <span class="Cursief">To Die For</span> (1995) schiet de echtgenoot dood van het manipulatieve televisiesterretje (Nicole Kidman) die hem daarvoor regelrecht gebruikt. Je vergeeft het hem, de jongen moordt uit een naïeve onschuld. Zelfs de norse, gewiekste souteneur uit het historische drama <span class="Cursief">The Immigrant </span>van James Gray (uit 2013) die vrouwelijke vluchtelingen afperst zodat hij ze kan inzetten voor zijn bordeel, is een aandoenlijke man die op een verknipte manier naar liefde zoekt. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Iets verwonds<br /></h3>
<p>‘Wat Joaquin in films ook overkomt, je hebt altijd met hem te doen,’ zei regisseur Ridley Scott ooit over de acteur. ‘Hij heeft iets verwonds over zich.’ Het hazelip-achtige litteken waar Phoenix mee geboren werd, lijkt die ‘verwonding’ in zijn aangezicht te weerspiegelen. <br />Scott castte hem in zijn Romeinse actiespektakel <span class="Cursief">Gladiator</span> (2000) als de kille jonge keizer Commodus. Tegen de adviezen van zijn producenten in, omdat de toen 26-jarige acteur met zijn rebelse-jongeren-rollen nog niet veel bekendheid had vergaard. Phoenix zelf stelde op zijn eerste draaidag op Malta dat het een vergissing was om hem in een historisch kostuum keizerlijk naar het volk te laten zwaaien. ‘Ik ben gewoon maar een jongen uit Florida,’ zei hij tegen Scott. De terugvlucht en de hotelkosten wilde hij uit eigen zak terugbetalen. <br />Phoenix zou een Oscar krijgen voor zijn portrettering van Commodus als een nukkig, verwend kind met een mollig engelengezicht (tot grote schrik van de regisseur had Phoenix bedacht om voor deze rol eens flink aan te komen omdat keizers zich volstoppen als ze eenmaal aan de macht zijn). Het beangstigende genoegen waarmee Commodus in de arena van het Colosseum over leven en dood beschikt, motiveerde Phoenix vanuit de hardvochtige jeugd van de jonge keizer. Hij bezag de keizer als een verwaarloosd kind dat niet kan omvatten wat de waarde is van een menselijk leven.<br />De terugtrekkende beweging die Joaquin Phoenix bij <span class="Cursief">Gladiator</span> maakte, is een constante in zijn acteursbestaan. Hij heeft een onverholen weerzin voor de glamour van Hollywood, voelt zich bij interviews zo ongemakkelijk dat hij regelmatig is opgestaan en weggelopen en laat zijn regisseurs wel vaker weten dat ze maar iemand anders moeten zoeken omdat hij het niet kán, acteren. De man die bekend staat om zijn verregaande overgave aan filmrollen is voor opnames zo zenuwachtig dat de crew het geluid van zijn trillende benen wel eens met dekens onder zijn voeten heeft gedempt. Daarom was het ook zo geloofwaardig dat Phoenix tijdens de promotie van <span class="Cursief">Two Lovers</span> (2008) zijn afscheid van Hollywood verkondigde. Bij een roemrucht interview in de talkshow van David Letterman verscheen hij met een zwerversbaard, een verwilderde haardos en een donkere zonnebril op, nog erger mompelend dan hij gewoonlijk doet bij een interview. Hij ging zich alleen nog bezighouden met rapmuziek, zei hij, een voornemen dat zo niet rijmde met zijn verlopen uiterlijk dat de zaal dubbel lag van het lachen. <br />Nou had Phoenix een paar jaar eerder in <span class="Cursief">Walk the Line</span> (2005) bewezen dat hij prachtig kan zingen en gitaarspelen – vanaf het moment dat regisseur James Mangold hem het onaffe scenario voorlegde, zou hij daar tot aan de opnames vier jaar lang fanatiek op oefenen – maar een rapper? Was Phoenix weer aan de drank, was hij depressief? Anderhalf jaar zou Phoenix volharden in zijn nieuwe look, en de roddelbladen smulden van zijn machteloze muzikale optredens waarbij hij het publiek uitschold en op de vuist ging met een man in de zaal die iets zei wat hem niet beviel. <br />En toen bleek dat alles in scène was gezet. Samen met zijn boezemvriend, acteur Casey Affleck, had hij het plan opgevat voor een documentaire over het filmsterrendom, met zichzelf in de hoofdrol. Het moest een ironisch antwoord zijn op de vele real-life-soaps waar de televisie in grossiert. Toen ze eenmaal bezig waren, zou Phoenix later verklaren, ging het project een beetje met hen op de loop. In de ‘mockumentary’ <span class="Cursief">I’m Still Here</span>, die in 2010 uitkwam en waar bijna niemand de waarheid over wist, speelt Phoenix een op drift geraakte filmster. De film werd neergesabeld in de pers, betrokkenen verklaarden zich door Phoenix misbruikt te voelen, en de absurde onderneming werd beschreven als een kamikazeactie. Dat kon de aanstichter van al het rumoer wel beamen toen hij fris en gladgeschoren uitleg kwam geven. Hij gaf toe bang te zijn geweest dat hij nooit meer aan het werk zou komen, maar tot op de dag van vandaag is hij uiterst tevreden over het project. Wat zijn precieze motieven waren zegt hij zelf niet te weten, maar het was in elk geval een ‘bevrijdende’ ervaring. Zijn bloeiende carrière verveelde hem. Hij was op zoek naar ademruimte.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Arm als kerkratten<br /></h3>
<p>Wie de biografie van Joaquin Phoenix kent, vindt daarin gebeurtenissen die zijn rebelse daad een voedingsbodem verschaffen. Hij had een gruwelijke ervaring met de sensatiezucht van de media toen zijn oudere broer River, die hem als filmacteur voorging, in 1993 op zijn 23ste plotseling stief aan een overdosis drugs. Het telefoontje naar de hulpdienst 911, die Joaquin belde toen zijn broer naast hem neerviel in een nachtclub, was op televisie te horen en foto’s van de dode River stonden op de voorpagina’s van de kranten. Joaquin, die zijn getalenteerde broer hevig bewonderde, draagt als acteur altijd de schaduw mee van River en is in interviews zeer op zijn hoede voor vragen over het drama, die hij weigert te beantwoorden. <br />Maar wat Phoenix óók probeerde met <span class="Cursief">I’m Still Here</span> was zichzelf opnieuw uitvinden, en dat hebben zijn ouders hem voorgeleefd. Als hardcore hippies verlieten zij in de jaren zestig het burgermansbestaan om zich aan te sluiten bij een religieuze commune waar de oudste van hun vijf kinderen – Joaquin is de middelste – hun eerste levensjaren doorbrachten. Tegen de tijd dat deze Children of God in het nieuws kwamen door seksschandalen was de familie alweer vertrokken, maar er heerste een buitenissige verering voor de sekteleider, die doet denken aan de overgave waarmee Joaquin Phoenix zich in <span class="Cursief">The Master</span> aan Philip Seymour Hoffman onderwerpt. Om het Woord van de Children of God over de wereld te verspreiden, woonde het gezin nog een tijdje in Puerto Rico, waar Joaquin is geboren. Ze waren arm als kerkratten en de kinderen verdienden geld met zingen op straat; de oudste zoon River speelde op zijn vierde al verdienstelijk gitaar. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Tragische heroïnedood<br /></h3>
<p>Aan die armoede veranderde weinig toen het gezin met de sekte brak en in Florida ging wonen. Om hun nieuwe leven te onderstrepen, veranderden de ouders voor de tweede keer van naam: ze noemden zichzelf Phoenix. Een mogelijkheid die Joaquin als kind ook al benutte, want hij had als enige geen hippienaam gekregen en ging tot zijn vijftiende door het leven als ‘Leaf’ omdat die naam beter paste bij River, Rain, Summer en Liberty. <br />Dat de vijf kinderen allemaal heel jong de film- en reclamewereld in rolden, was een overlevingstactiek van hun ouders: River verdiende op zijn veertiende als filmster de kost voor het gezin. Joaquin is in interviews altijd beschermend over zijn ouders; hij werd als kind overladen met liefde en prijst de vrijheid van geest waarin hij werd grootgebracht. Zijn acteurschap dankt hij mede aan het feit dat hij als kind gestimuleerd werd om zichzelf te ontplooien. Maar zijn oudere broer River, die zes was toen het gezin terugkeerde naar Amerika, gaf voor zijn tragische heroïnedood in interviews wel degelijk nare details prijs over hun sektebestaan. <br />Je kunt uittekenen hoe moeilijk de oudste kinderen, die nog nooit naar school waren geweest, het gehad moeten hebben met de overgang naar een ‘normaal’ leven. En de idealistische normen die hun ouders bleven uitdragen – Phoenix is nog altijd streng vegetarisch en weigert leer te dragen – lieten zich niet makkelijk verenigen met de eisen van Hollywood. Als jonge acteur is Phoenix wel eens totaal geflipt toen er een dode slang werd gebruikt bij een filmopname. En toen Paul Thomas Anderson hem aanzocht voor de hoofdrol in de quasi-pornofilm <span class="Cursief">Boogie Nights</span> (1997) kapte hij het contact met de regisseur woedend af toen die hem ter inspiratie wat morsige filmpjes opstuurde, met de uitroep dat hij walgde van porno. <br />Maar diezelfde strenge normen zorgen er ook voor dat Joaquin Phoenix zijn filmrollen met grote zorg uitkiest en dat hij alleen werkt met regisseurs die een bijzonder verhaal willen vertellen. Status zegt hem niks, en in Oscars heeft hij geen interesse. Hij gaat voor ‘grote ideeën’ en voor gepassioneerde regisseurs. En hoeveel angst hij ook heeft voor de opnames: waar hij het hardst naar zoekt, is gevaar. De belangrijkste ontwikkeling die hij als autodidactisch acteur heeft doorgemaakt, is naar zijn eigen zeggen dat hij steeds beter de controle kan loslaten over wat hij doet op de set. Hij geeft zich over aan zijn intuïtie en de regisseurs waar hij mee werkt, roemen zijn onvoorspelbaarheid. Het hoogste wat dit hippiekind kan bereiken, is een gevoel van waarachtigheid. <br />Dat geeft zijn laatste rol als Doc Sportello ook zo’n mooie onderlaag. Als de benevelde detective op zijn notitieblok probeert bij te houden of hij tijdens de ontmoetingen met cliënten niet hallucineert, is dat ook een vertaling van de zoektocht die Joaquin Phoenix zijn hele leven al in de greep houdt. In de nepwereld van kostuums en decors, van filmcrews die getuige zijn van de allerintiemste taferelen, van paparazzi die buiten de studio staan te wachten of ze de wilde acteur op vreemd gedrag kunnen betrappen, in die wereld is Joaquin Phoenix op zoek naar iets dat écht is, authentiek en oprecht. En als dat alleen te vinden is in de duistere diepte in zichzelf, dan duikt hij daarin en neemt het publiek daar mee naartoe.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><span class="Cursief">‘Inherent Vice’ draait vanaf 5 februari in de Nederlandse bioscopen. <br /></span></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><span class="30_Kadertekst_Bladwijzer Tussenkop zwart">Marijn van der Jagt<br /></span>Marijn van der Jagt (1963) studeerde theaterwetenschap. Naast journalist is zij dramaturg. Vanuit die expertise schrijft zij voor Vrij Nederland over theater, film, misdaadboeken en tv-series. VN Bladwijzers <span class="30_Kadertekst_Bladwijzer Tussenkop blauw">‘Rapper Phoenix’ 2x bij letterman<br /></span>Het is interessant om het beruchte optreden van ‘rapper’ Phoenix bij David Letterman te vergelijken met zijn retourbezoek in de talkshow anderhalf jaar later. Zo veel verschilt de ‘echte’ Joaquin Phoenix nou ook weer niet van zijn bizarre personage. </p>
<p><span class="30_Kadertekst_Bladwijzer Tussenkop blauw">meer ‘rapper Phoenix’<br /></span>Bij de Oscar-uitreiking van 2009 deed Ben Stiller een treffende parodie van ‘rapper Phoenix’. Een dag eerder had filmregisseur Frank Coraci dat ook al gedaan, bij de uitreiking van de Independent Spirits Awards, waar ‘Joaquin Phoenix’ verscheen aan de zijde van Batman. Minder goed gespeeld, wel leuke teksten. Batman: ‘You’ve given up acting? You’ve given up shaving!’ Ga naar</p>
<p> vn.nl/rapperphoenix </p>
</p></div>


Waarachtigheid als hoogste goed

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het volwassen jeugdtheater van Jetse Batelaan</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Op het toneel staat een zwerver in een afvalbak te graaien. Een verwarde figuur: een baard, een bloemetjesjurk onder zijn vale jas en een lege blik in zijn ogen. Gretig opent hij plastic bakjes met de resten van een afhaalmaaltijd. De kinderen in de zaal gruwelen; gaat de zwerver die koude troep eten? Maar acteur Chiron Holwijn smeert met een uitgestreken gezicht beige groenteprut over zijn borst uit, alsof het kots is. Bruinige saté plet hij op het kontgedeelte van zijn jas. Dan leegt hij een frisdrankflesje op de onderbroek onder zijn jurk en gaat languit liggen op een gevonden stuk karton. Luid kreunend. Het beeld is compleet: een zwerver die in zijn eigen vuil op straat ligt. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Dan komt medespeler Hans Leendertse, beladen met Bart Smit-tassen vol cadeautjes voor zijn kleinkind, de voorstelling ‘verstoren’. Hij komt van de geluidstechnicus een pompeuze kinderauto kopen omdat hij gehoord heeft dat die in de voorstelling niet wordt gebruikt. <br />Als de opa met tevreden het buitenmaatse speelgoed de speelvloer af wil rijden, stuit hij op de zwerver die hem geld vraagt voor een slaapplaats. ‘Vuile kapitalist! Ik ga je afmaken! Neo-liberaal!’ scheldt de zwerver ineens welbespraakt als de cadeautjes-opa weigert. Om daarna mopperig te concluderen: ‘Karl Marx had gelijk.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Theo &#038; Thea<br /></h3>
<p>Een ‘anti-materialistisch pamflet voor beginnende consumenten’, is de ondertitel van <span class="Cursief">Ja, ja, ja, jullie hebben hele mooie spulletjes. </span>De beoogde doelgroep van deze voorstelling zijn kinderen vanaf tien jaar. Maar als er één theatermaker is waar volwassen kenners uit puur enthousiasme hun vrienden naartoe sturen, dan is het regisseur Jetse Batelaan. Zijn eigenhandig geschreven jeugdvoorstellingen hebben dezelfde aantrekkingskracht als <span class="Cursief">Theo &#038; Thea</span> indertijd. Er spreekt net zo’n anarchistische vrijheid uit, en net zo’n plezier in verkleedpartijen en het naspelen van volwassenen.<br />Batelaan maakt eigenlijk geen toneelstukken. Hij bouwt performances op uit glasheldere situaties over een thema dat complexer blijkt naarmate de boel meer uit de hand loopt. Als een rijke opa geen geld geeft aan een zwerver, is die opa dan fout? En wat nou als die opa uitgescholden wordt door zijn eigen zoon omdat hij altijd de verkeerde cadeautjes koopt voor zijn kleinkind? En wat als de zwerver tijdens hun ruzie de afgekeurde cadeautjes kapot begint te maken? <br />Net als bij <span class="Cursief">Theo &#038; Thea</span> (‘Waar gáát het eigenlijk over, Thé?’) benoemt Batelaan graag letterlijk de thema’s die hij behandelt. Bij <span class="Cursief">Ja, ja, ja…</span> komt een vriendelijke ‘meneer’ van theatergroep Artemis de zaal de ondertitel uitleggen. ‘Die beginnende consumenten, dat zijn jullie,’ zegt acteur Tjebbe Roelofs tegen de aanwezige kinderen. ‘Het gaat tegenwoordig vooral over spulletjes en dan vooral je eigen spulletjes. Herkennen jullie dit? Zitten er materialisten in de zaal?’ Er komen begrippen langs die alleen de meegekomen ouders of leerkrachten meteen vatten. Maar de ingewikkelde taal die de volwassenen in Batelaans voorstellingen bezigen, is de taal die kinderen dagelijks omringt, en ze pikken er van mee wat ze kunnen. En in het pact dat Jetse Batelaan met de kinderen sluit, zijn alle volwassenen in zijn voorstellingen altijd een tikje belachelijk. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Het Openbaar Misterie <br /></h3>
<p>Geniaal van eenvoud was de kleutervoorstelling <span class="Cursief">De man die alles weet</span>, die Batelaan begin dit jaar maakte bij jeugdgezelschap Maas. Acteur René van ’t Hof speelde met veel komische dikdoenerij een man die, in een pastiche op de <span class="Cursief">motivation speech</span>, op het toneel zijn kennis met het publiek ging delen. Na een eindeloos slapstick-begin – de eenmansband op het podium hield maar niet op met het bezingen van de enorme kennis van ‘de man die alles weet’, en Van ’t Hof was lang in gevecht met zijn buitenmaatse zendmicrofoon en de wegspringende volgspot – nam hij eindelijk het woord. Gewichtig en met veel denkpauzes begon hij te tellen. Van één tot tien, daarna via tientallen met grote sprongen richting de honderd. Vervolgens waren de kleuren aan de beurt die de man allemaal wist. En daarna de melkproducten: yoghurt, vla, hopjesvla, vanillevla… Omdat Van ’t Hof zo lang moest nadenken, en verstrikt raakte in de nuances van zijn opsomming – ‘Lichtgeel… donkergeel…’ – voelden de kinderen in de zaal zich uitgenodigd om mee te gaan doen. De verstoorde reactie van de man die alles heus wel wist, maar zich niet in de war wilde laten brengen, leverde een geweldige strijd op met de roepende kinderen. Die strijd ging wel degelijk over kennis. ‘Zwart is geen kleur,’ sneerde Van ’t Hof een suggestie uit de zaal weg. En is ‘ijs’ een melkproduct?<br />‘Een zeldzaam originele kleutervoorstelling,’ oordeelde de professionele jury van de Vereniging van Schouwburg- en Concertgbouwdirecties (VSCD) die <span class="Cursief">De man die alles weet</span> als een van de beste jeugdproducties van het seizoen een Zilveren Krekel toebedeelde. En met zijn jongerenvoorstelling over napraten, <span class="Cursief">De dag dat de papegaai zelf iets wilde zeggen, </span>die in april in première ging, werd Batelaan genomineerd voor de jaarlijkse Mimeprijs. <br />De 35-jarige regisseur is dit seizoen lekker op dreef. Afgelopen zomer werd zijn festivalhit <span class="Cursief">Bonte avond voor bodybuilders </span>uit 2011 teruggehaald voor de Boulevard in Den Bosch. Een hilarische revue van knullige toneelstukjes en aandoenlijke dansjes, uitgevoerd door jeugdige kickboksers in sportbroek en met blote, gespierde basten. Batelaan verzorgt zelf altijd de inleiding bij deze voorstelling, en het contrast tussen de spierbundels en het nerd-achtige uiterlijk van de regisseur – rooie baard, fragiel postuur, bleke benen onder een korte padvindersbroek – kan niet groter zijn. Terwijl de kickboksers zich achter de schermen luidruchtig opwarmen, probeert Batelaan over het lawaai heen te komen met zijn praatje waarin hij meldt dat er een speler mist vanwege ‘gedoe met het Openbaar Misterie’ of een uit de hand gelopen vechtpartij. Maar als de jongens opkomen, spelen ze tot grote hilariteit van het publiek oubollige sketches bij de bakker of bij de dokter, waarbij ze alle dialogen op rijm zingen, de een met een prachtige soulstem, de ander schaamteloos vals. Het is een geweldige ondergraving van de verwachtingen die de rouwdouwers met hun stoere voorkomen oproepen: ‘Dag bakker Jansen,’ galmt een jonge kleerkast van allochtone afkomst tegen een collega-kickbokser die hem pantomimend van een halfje volkoren heeft voorzien. ‘Dag mevrouw Smit, met uw halve volkoren,’ sluit de sixpack-bakker zoetgevooisd de broodtransactie af. ‘Een beleefde musical over mensen die ontzettend hun best doen,’ luidt de geestige maar ook treffende ondertitel van dit Batelaan-spektakel.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Ene Karl Marx <br /></h3>
<p>Het succesjaar dat Batelaan momenteel beleeft, komt na een periode waarin hij zoekende was. Na zijn opleiding als regisseur maakte hij in de kleine zalen furore met beeldende, bizar-poëtische voorstellingen. Vier jaar geleden stapte hij over naar het Ro Theater, waar hij bijvoorbeeld het sprookjesachtige <span class="Cursief">Reuzen</span> maakte, over de ‘hoogtevrees’ die het ouderschap met zich meebrengt. Maar met zijn vrolijke anarchisme kon Batelaan in zijn voorstellingen voor volwassenen niet goed uit de voeten. Sinds 1 januari is hij artistiek leider van jeugdgezelschap Artemis, waarmee hij is teruggekeerd bij het jeugdtheater waar hij eerder successen boekte. Met <span class="Cursief">Een voorstelling waarin hopelijk niets gebeurt </span>uit 2005 bijvoorbeeld, waarin een barse bewaker het decor heeft dichtgetimmerd om te voorkomen dat een acteur er zijn opkomst maakt. En met <span class="Cursief">Het geheven vingertje</span> uit 2008, Batelaans woeste variatie op Peter Handkes <span class="Cursief">Publikumsbeschimpfung</span>, waarin de acteurs het kinderpubliek de oren wassen met een grafrede voor alle jeugdvoorstellingen die door een kinderpubliek zijn verstoord. <br />Het theater met al z’n regels en gedragscodes is voor Batelaan een arena die de maatschappij weerspiegelt. Door die regels te benoemen, om te keren en uit te vergroten, laat hij de mens zien met al zijn hoogmoed en beleringsdrift, zijn verlangen om gehoord te worden, zijn zucht naar macht over anderen. Tegelijk zijn Batelaans voorstellingen een ode aan de verbeelding, aan de kwetsbaarheid en de schoonheid van de spelende mens. De zwerver die in <span class="Cursief">Ja, ja, ja, jullie hebben hele mooie spulletjes </span>in zijn eigen vuil ligt, omringd door personages én toeschouwers die meer spullen hebben dan ze kunnen dragen, dwingt het kinderpubliek om na te denken over de zwervers die ze zelf op straat tegenkomen en over de oneerlijkheid in de wereld, waar ene Karl Marx zo zijn theorieën over had. Maar het is óók acteur Chiron Holwijn die zich heerlijk uitleeft in zijn rol van een vieze, kwaaiige engerd. ‘Gaat het wel goed met hem?’ vraagt de met cadeautjes beladen opa als hij de kreunende zwerver ziet liggen. Het antwoord dat hij krijgt van de technicus die hem het toneel afhelpt, is typisch Batelaan. ‘O, die is gewoon aan het werk. Dat is een acteur.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><span class="Cursief">‘Ja, ja, ja, jullie hebben hele mooie spulletjes’</span> is op tournee t/m 7 februari. ‘<span class="Cursief">De dag dat de papegaai </span><span class="Cursief">zelf iets wilde zeggen’</span> en ‘De man die alles weet’ spelen weer in 2015, www.artemis.nl</p>
</p></div>


‘Zitten er materialisten in de zaal?’

<div class="lead">Arne Dahl vlecht in zijn nieuwste thriller twee waargebeurde historische verhalen in elkaar: de gruwelen op een Stalinistisch kannibaleneiland en DNA-experimenten uit de Koude Oorlog. ‘De overtredingen die een samenleving toestaat, weerspiegelen de tijdgeest.’</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Soms is het alsof thrillerschrijvers elkaar willen overtreffen in de wreedheden van de moordenaars in hun verhalen. De grootste griezels doden niet alleen, maar nuttigen hun slachtoffers ook nog eens. Arne Dahl begint zijn nieuwste boek <span class="Cursief">Woede</span> met een heel collectief van kannibalen. Op een winterkoud eiland vol mensen die zo’n honger hebben dat ze elkaar beginnen op te eten. Een tienjarige jongen die vriendschap heeft gesloten met een vrouw die zijn moeder zou kunnen zijn, treft na een voedselstrooptocht alleen nog haar blauw bevroren voeten aan. Die waren door de kannibalen blijkbaar niet eetbaar bevonden. </p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-15521 media-15521" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/11/6b06f60c-feba-4c85-8360-464d867f6b69_15329278_preview.jpg" alt="Foto: Karoly Effenberger / HH" /><figcaption>Foto: Karoly Effenberger / HH</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De schrijver van deze scène heeft in zijn verschijning niks duisters. Dahl is een aantrekkelijke, blondgrijze Zweed van 51 met een vriendelijk gezicht en een verlegen lach. Hij ziet er niet uit als iemand die gruwelen bedenkt. Dat heeft hij bij het kannibaleneiland ook niet gedaan. <span class="Cursief">Woede</span> wekt een vergeten hoofdstuk uit de Russische geschiedenis tot leven. <br />‘De ergste dingen in mijn boeken zijn echt gebeurd,’ zegt Dahl. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Communistische uitwassen<br /></h3>
<p>In 1933 werden zesduizend strafkampgevangenen, opgepakt door het Stalinregime als ‘ongewenste elementen’, verscheept richting Siberië en halverwege op het eiland Nazino gedropt. Vierduizend van hen waren binnen de kortste keren omgekomen van de honger of gedood door hun bewakers of door elkaar. ‘Het was een onderdeel van de massale Goelag-operatie,’ vertelt Dahl, ‘maar deze verscheping was zo slecht gepland dat Siberië als eindpunt werd afgeblazen. Toen werden die scheepsladingen afgezet op dat eiland, met veel te weinig bewakers en zonder eten of drinken. Het enige voedsel was een paar ton meel voor brood, maar er waren geen benodigdheden om dat meel te verwerken, dus om niet dood te gaan, begonnen de mensen elkaar op te eten. Die berg meel op dat eiland vol van honger stervende mensen, dat vond ik een verbijsterend symbool van politieke gekte.’ Wie de Nazimo-affaire opzoekt op internet, vindt daar ooggetuigeverslagen van het kannibalisme die de beschrijving van Arne Dahl in hun gruwelijke details ruimschoots overtreffen. Het belangrijkste verschil is dat de thrillerschrijver van een aantal naamloze gevangen individuen heeft gemaakt, met wie de lezer de verschrikkingen meebeleeft. En dat deze hel in <span class="Cursief">Woede</span> de geboorteplaats blijkt van een seriemoordenaar.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Als ik geen vader was geworden, was ik nooit misdaadboeken gaan schrijven. Na de geboorte van mijn dochters werd ik heel bezorgd&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De uitgebreide documentatie die Dahl via zijn speurdersteam Opcop aan de lezer doorspeelt, maakt duidelijk hoe wáár de gebeurtenissen op het eiland zijn. ‘Luister goed nu,’ zegt een van de speurders tegen zijn collega’s als hij halverwege het boek verslag uitbrengt van zijn bevindingen, ‘Het is een heuse moralistische geschiedenis uit de twintigste eeuw.’ Dahl is zo goed ingevoerd dat hij over het kannibaleneiland ook een journalistiek document had kunnen schrijven. Maar hij vindt een thriller het perfecte medium om onderbelichte feiten – goed verborgen milieuschandalen, schemerige episodes uit de menselijke geschiedenis – terug te brengen in het bewustzijn van de lezer. ‘Misdaadverhalen gaan over het onthullen van een waarheid. Ze brengen de lezer eerst in verwarring, en langzamerhand ontstaat er orde in de chaos en komen de onderliggende patronen aan de oppervlakte. Ik wilde in <span class="Cursief">Woede </span>een van horrors uit het Stalin-tijdperk belichten. Dat zijn geen geheimen, maar toch weten we er veel minder van dan over de nazi-excessen. Die zijn goed gedocumenteerd en doorleefd: er zijn boeken over geschreven, films over gemaakt, het is onderdeel geworden van de westerse literatuur. Maar over de communistische uitwassen bestaat een veel minder groot bewustzijn. Dat heeft volgens mij te maken met een onverwerkt schuldgevoel, met het feit dat er in de westerse landen ook een tijd is gedacht dat de gelijkwaardige maatschappij die Stalin nastreefde iets utopisch had.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Lichtpaars punkhaar<br /></h3>
<p>Vanwege zijn optreden op het hippe Scandinavië-festival Nordic Delight, waar de Nederlandse vertaling van <span class="Cursief">Woede</span> wordt gepresenteerd, is Arne Dahl even in Utrecht. In de piepkleine lobby van een Utrechts hotelletje, waar de koffie uit een apparaat komt dat de gasten zelf maar moeten bedienen, verexcuseert hij zich voor de plek van het interview. Naast hem aan de enige tafel in de lobby zit zijn echtgenote, een vrouw met lichtpaars punkhaar die naarstig op een laptop typt. Ze wachten op het moment dat ze hun kamer in kunnen, vandaar. <br />Hij is wel vaker in Nederland. In Den Haag bijvoorbeeld. Daar heeft Arne Dahl zijn speurdersteam Opcop gevestigd, de geheime Europese politie-eenheid uit de recente vierdelige serie waarvan <span class="Cursief">Woede</span> het tweede deel is. Hij kent Den Haag ‘zo goed als voor een buitenlandse toerist mogelijk is’. Het gebouw van Opcop staat op de plek waar in werkelijkheid Europol zit, de samenwerkingsorganisatie van Europese politieteams. ‘Toen ik met mijn Opcop-serie begon, zat Europol in een heel klein gebouw. De organisatie is zo gegroeid dat ze nu een heel blok beslaan. Tussen mijn tweede en derde Opcop-boek laat ik het hoofdkwartier van mijn team verhuizen naar een groter gebouw, maar dat gebeurde in Den Haag dus ook terwijl ik mijn serie aan het schrijven was.’</p>
</p></div>
<figure id="post-15521 media-15521" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/11/d031303f-ab50-4fcd-8717-0190e399e563_070399P000159_preview.jpg" alt="Nazino-Eiland: Gedenkteken voor de slachtoffers van het mislukte Siberië-transport" /><figcaption>Nazino-Eiland: Gedenkteken voor de slachtoffers van het mislukte Siberië-transport</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Veel meer dan de plaats van waaruit ze werken, hebben Europol en Arne Dahls Opcop niet gemeen. Het geheime speurdersteam dat de Zweed bedacht is een soort Europese FBI, een zelfstandig opererende eenheid die geen enkele limiet heeft in wat het kan en mag en aan niemand verantwoording hoeft af te leggen. Het internationaal samengestelde, selecte gezelschap bestaat louter uit superbreinen: intellectueel onderlegde, met literaire citaten strooiende, standvastige en koelbloedige wapendragers die continenten afreizen in het spoor van criminele bendes en wereldomspannende complotten. Ze lijken op het A-team uit Dahls vorige, elfdelige serie en sommige Opcop-leden zijn ook uit het A-team afkomstig. Het verschil is dat ze zich niet meer op de Zweedse misdaad concentreren, maar dat Europa en de rest van de wereld hun werkterrein is. <br />Niet alle lezers zullen even gecharmeerd zijn van de speelse <span class="Cursief">highbrow</span>-conversaties van deze geïdealiseerde groep misdaadbestrijders. En de optelsom van het droomteam met de realistisch opgetekende, intensief geresearchte misdaden die zij ontrafelen, maakt de boeken van Dahl een beetje ongrijpbaar. Een effect dat Dahl bewust nastreeft. ‘Ik wilde het team slimmer maken dan de doorsnee politieagent. Anders zouden ze niet in staat zijn om de misdaden die op hun pad komen, op te lossen. Het gevecht tussen het team en de misdadigers moet ook een intellectuele strijd zijn, tussen twee even slimme entiteiten.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Distopia<br /></h3>
<p>In <span class="Cursief">Woede</span> vlecht Dahl twee historische misdaden tegen de mensheid in elkaar. De ene is de wantoestand op Nazimo, een onderwerp waar hij op kwam doordat zijn werkkamer in Stockholm uitkijkt op een eiland. ‘Het is een prachtig groen eiland, en dat komt doordat het nooit bewoond is geweest. Er was namelijk een gevangenis gevestigd.’ Dit uitzicht deed Dahl denken aan een van zijn lievelingsboeken: <span class="Cursief">De graaf van Montecristo </span>van Alexandre Dumas, waarin een onterecht op een eiland opgesloten man zich ontpopt tot de ultieme wreker. Een van de twee seriemoordenaars in <span class="Cursief">Woede</span> laat op de plaatsen waar hij zijn moorden pleegt papiertjes met citaten achter uit het boek van Dumas. Deze moordenaar kruist het pad van een collega die ook met een kruistocht bezig is, een fictieve constructie waarin je de plotbedenker Arne Dahl aan het werk voelt. Het is veel, het is overdadig, en de schrijver weet dat: ‘Eigenlijk heb ik twee thrillers geschreven, maar ik had er nou eenmaal zin in om ze in elkaar te schuiven. Bovendien gaat het mij om de parallellen. De persoonlijke geschiedenis van de tweede moordenaar voert terug naar DNA-experimenten uit de tijd van de Koude Oorlog. ‘De Nazimo-affaire gaat over de zoektocht naar de ideale samenleving en de DNA-experimenten gaan over de zoektocht naar de ideale mens.’<br />Met dit tweede onderwerp gaat Dahl vrijer om dan met de feiten van het Stalinistische kannibaleneiland. Als lezer weet je op een bepaald moment niet goed meer wat in Dahls vuistdikke thriller nou een historisch gegeven is en wat een verzinsel. En dat is precies het effect dat de schrijver wil nastreven. ‘Ik vind het de taak van fictie om twijfel te zaaien. Ik zou alle gebeurtenissen die worden onthuld compleet realistisch kunnen maken, maar doordat ik de zaken een beetje verdraai, moet de lezer zelf bedenken wat waar is en wat een mógelijke waarheid is. In <span class="Cursief">Woede</span> schets ik ook een zeker distopia: dit scenario had kunnen plaatsvinden als we op deze weg verder waren gegaan.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Vaderschap<br /></h3>
<p>Dahl heeft niet altijd thrillers geschreven. Voordat hij zich op dit genre stortte, hield hij zich louter bezig met ‘hogere literatuur’. Hij werkte als literair criticus, doceerde literatuur aan de universiteit en schreef vanaf zijn negentiende onder zijn eigen naam Jan Arnald ingewikkelde, academische romans en experimentele gedichten die niet bijster succesvol waren en waarin hij zijn schrijfplezier langzaamaan kwijtraakte. ‘Zoals veel schrijvers begon ik nogal egocentrisch, met het onderzoeken van mijn eigen binnenwereld.’ <br />De reden dat hij zijn werkterrein ging uitbreiden, waren zijn twee dochters. ‘Als ik geen vader was geworden, was ik nooit misdaadboeken gaan schrijven,’ stelt de man die met zijn A-team-serie een van de best verkopende Zweedse thrillerschrijvers werd. ‘Na de geboorte van mijn dochters werd ik heel bezorgd. Hoe gevaarlijk was het eigenlijk om kinderen straks alleen naar school te laten lopen? Hoeveel slechteriken staan er op de loer? Hoeveel kwaad waart er rond, daar buiten? Ik begon me af te vragen in wat voor een wereld mijn kinderen zouden opgroeiden. Als je dochters hebt, zie je ineens hoe patriarchaal de samenleving is, en met welke moeilijkheden en gevaren vrouwen te maken krijgen. Doordat ik kinderen kreeg, verschoof mijn perspectief van mezelf naar de samenleving. Ik kreeg zin om te gaan schrijven over het hedendaagse Zweden, wat lang een geïsoleerd en in zichzelf gekeerd land is geweest, en in korte tijd is veranderd onder invloed van Europa en Amerika. Over hoe dat onze mentaliteit beïnvloedt, over hoe menselijk of idealistisch we nog zijn, hoe we omgaan met de kwetsbaren.’ <br />Lusteloos vanwege een griepje zocht hij op een dag een lekker boek, en nadat hij Kafka had weggelegd, vond hij in zijn boekenkast het eerste Wallander-avontuur van Henning Mankell. Hij had sinds zijn jeugd geen detective meer gelezen, en ineens zag hij hoeveel maatschappijkritiek er in een crimi verpakt kan zitten. En dat een misdaadverhaal het juiste vehikel kan zijn om de menselijke mores onder de loep te leggen. ‘De overtredingen die een samenleving toestaat, vormen de perfecte weerspiegeling van de tijdgeest. In die overtredingen tekenen de grenzen van onze moraal zich af.’ <br />Dahls vaderschapsverhaal maakt het ineens begrijpelijk waarom de speurders in zijn boeken zulke extreem goed geëquipeerde figuren zijn. Het A-team, een select zevental van buitengewoon slimme, slagvaardige mannen én vrouwen die seriemoordenaars opsporen en criminelen ontmaskeren, werd dus eigenlijk in het leven geroepen door een schrijver die zijn dochters tegen het kwaad in de wereld wilde beschermen. Al was het maar in zijn verbeelding. </p>
</p></div>


Arne Dahl: ‘misdaadverhalen onthullen een waarheid’

<div class="wpg-element paragraph">
<p>The immortals</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Op het beeldscherm laat iemand foto’s zien van drollen in een wc-pot. Het duurt even voordat alle toeschouwers dat in de gaten hebben, want de bezoekers van <span class="Cursief">The Immortals </span>zitten voor een horizon van vier breedbeeld-tv’s die allemaal een andere stroom filmpjes vertonen, en het is onmogelijk om het overzicht te houden. Maar je merkt aan de mensen naast je als er iets opmerkelijks te zien is: iets dat grappig is, of gênant, of afstotelijk. De drollencollectie is dat allemaal tegelijk. Sommige toeschouwers stoten elkaar aan en schieten in de lach, anderen duiken in elkaar en kijken weg, en een enkeling heeft het bij die wc-foto’s al helemaal gehad met de nieuwste experimentele theatervoorstelling van toneelgroep Oostpool en beent demonstratief richting uitgang. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het publiek moet het bij <span class="Cursief">The Immortals </span>helemaal zelf uitzoeken. De grote hoeveelheid voortdurend wisselende filmbeelden wordt zonder commentaar voorgeschoteld. De drollenfoto’s staan op een smartphone die voor de camera wordt opgehouden. Je ziet alleen de hand die de platte telefoon vasthoudt en een vinger die langs de foto’s swipet. Het eventuele geluid bij het filmpje wordt overstemd door muziek, dus je kan niet horen of de vertoner iets bij die drollenfoto’s vertelt. Is hier sprake van een trotse eigenaar die verslag doet van zijn of haar dagelijkse productie? Heeft het tonen van de drollen een medisch-educatief doel? Is het een op internet gevonden collectie? Of willen de makers van de voorstelling kijken of er nog grenzen zijn aan de beelden die we tot ons nemen?</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>non-esthetiek<br /></h3>
<p>Veel tijd heeft het publiek niet om daar over na te denken, want op het buurscherm vangt een ander filmpje alweer de aandacht. Een inventieve doe-het-zelver heeft een appel op een schroefboor geprikt die de vrucht razendsnel laat ronddraaien. Een hand houdt een schilmesje bij de ronddraaiende appel, en zie: binnen een halve seconde is de schil op spectaculaire wijze en zonder een greintje inspanning van de appel afgekruld. Maar we moeten door, want op allevier de beeldschermen is alweer een nieuwe demonstratie bezig van menselijk vernuft, creatief geknutsel of melig tijdverdrijf.<br />In de jaren negentig hadden we het ‘zap-theater’: springerige montagevoorstellingen die een weerspiegeling waren van de snelheid waarmee televisiekijkers langs de explosief toegenomen hoeveelheid kanalen zapten. Toneelgroep Oostpool presenteert met <span class="Cursief">The Immortals</span> een staaltje ‘YouTube-theater’. Het duo Bianca van der Schoot en Suzan Boogaerd, dat afgelopen jaren opzien baarde met woeste, beeldende voorstellingen zoals de opzwepende peepshow <span class="Cursief">BIMBO</span> en de sinistere soap-pastiche <span class="Cursief">Hideous (Wo)men</span>, is deze keer diep in de duizelingwekkende afgrond van de amateuristische huiskamerfilmpjes gedoken. De beelden die op de vier schermen worden getoond, zijn rommelig opgenomen. De belichting is lelijk, de cameravoering schokkerig, de materialen onafgewerkt en de beeldcompositie achteloos. Alles is in een binnenruimte gefilmd, en als de camera even uitzoomt, zie je op de achtergrond meubilair of de luxaflex voor de ramen. Het is de non-esthetiek van YouTube die ons in korte tijd zo vertrouwd is geworden. Maar de filmpjes in <span class="Cursief">The Immortals</span> zijn niet van internet geplukt, ze worden ter plekke ‘live’ gecreëerd door vier acteurs die ieder een eigen ‘kanaal’ hebben waar ze non-stop taferelen op ‘uitzenden’. <span class="Cursief">Broadcast yourself</span> is de ondertitel van deze theatrale installatie. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Naarstig in de weer<br /></h3>
<p>De publieksopstelling bij <span class="Cursief">The Immortals</span> is vergelijkbaar met die van <span class="Cursief">BIMBO</span>, maar nu zie je tegelijk de voorkant en de achterkant van de ter plekke vervaardige beelden. De beeldschermen hangen aan de buitenzijde van vier ‘huiskamers’ in het midden van het toneel, die met lamellen van elkaar zijn gescheiden. Het publiek zit aan vier zijden om het podium heen, en heeft zicht op één van die kamers waar een acteur naarstig in de weer is met poppetjes, objecten en kledingstukken. Het switchen tussen de filmset en het eindresultaat op de schermen blijft een fascinerende bezigheid. Je vergeet steeds dat alles ter plekke wordt opgenomen, zo slorpt het gebeuren op de vier tv-schermen je aandacht op. Pas als er op tv een ouderwets model mobieltje met een hamer wordt stukgeslagen en je door de muziek heen het gebonk hoort in een kamer die buiten het zicht is, besef je weer dat alles live is. <br />Bij de première van <span class="Cursief">The Immortals</span> waren de vier huiskamers in het midden van de ruimte nog met luxaflex aan het oog van het publiek onttrokken. Met als resultaat dat sommige toeschouwers (en critici) niet in de gaten hadden dat de stroom filmpjes door de acteurs werd vervaardigd, wat een compliment is voor de overtuigende manier waarop ze de YouTube-wereld neerzetten. Maar het is ook jammer als het publiek dit niet meekrijgt, en de makers hebben er nu voor gekozen ons toch een blik achter de schermen te gunnen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>bizar intiem<br /></h3>
<p>Thematisch is deze nieuwe voorstelling moeilijker te vatten dan <span class="Cursief">BIMBO</span> en <span class="Cursief">Hideous (Wo)men</span>. Opnieuw laten de acteurs hun eigen gezichten nooit zien, die vallen buiten beeld of zijn gemaskerd. Wat de ‘broadcasters’ van zichzelf tonen is afstandelijk anoniem, maar ook bizar intiem. De stroom taferelen is divers en overspoelend, het is onmogelijk om tegelijk te kijken en te duiden. ‘The importance of being lost’, zegt één van de vier ‘broadcasters’ op een gegeven moment via losgeknipte woorden die handmatig op een papiertje worden verschoven. ‘Be afraid’, staat er even later. En dan wordt daar ‘Don’t’ aan toegevoegd. Wees niet bang om jezelf te verliezen, lijkt de boodschap. Alleen door je over te geven aan wat er allemaal te zien is, kun je de beelden ervaren. <br />Naarmate het aanvankelijke tempo van de wisselende taferelen vertraagt en de denderende muziek verstilt, zie je parallellen ontstaan tussen de beeldschermen. Hoe de bolletjes op de trui van de ene YouTuber contrasteren met de ruitjeshemden van twee anderen. Hoe de haren op een close-gefilmd been gaan rijmen met een wirwar van snoeren, en een hand die een knopje op een apparaat manipuleert even sensueel kan zijn als een M &#038; M-snoepje dat iemand in haar eigen navel laat rollen. <br />Aan het eind van de voorstelling kijken alle vier de acteurs met geschminkte gezichten een tijdlang in hun camera’s. Alsof ze willen zeggen: dit was het dan, ik heb alles van mezelf laten zien. Maar de sinistere clownsschmink vertelt tegelijk dat ze nog steeds gemaskerd zijn. Dan komen de acteurs uit hun kamers en kijken samen met het publiek naar hun beeldschermgezichten. Kwetsbaar en aanraakbaar zijn ze ineens. Het is alsof ze zich samen met ons afvragen wat de YouTube-mens in hemelsnaam bezielt. Ze hebben álles gegeven, maar de vraag is of ze wel iets van zichzélf hebben laten zien. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>The Immortals is t/m 20 december op tournee, www.oostpool.nl</p>
</p></div>


Een staaltje Youtube-theater

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Pedo-angst</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ze leest de haatberichten rustig voor van kleine papiertjes. ‘In brand steken deze zielige zwijnen.’ Elk voorgelezen bericht legt ze ergens op de toneelvloer neer. ‘Ballen eraf draaien zonder verdoving, en een filmpje graag!’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Een van de scheldbriefjes legt ze voor de eerste rij toeschouwers, en ze schuift het over de vloer een beetje onze richting op. ‘Kan iemand hem op straat doodsteken of doodrijden aub?’ <br />Er is nog ruimte tussen de eerste rij toeschouwers en het bericht op de vloer. Maar het gebaar is duidelijk: dit is de haat die wij, de buitenwereld, uitstorten over mensen als deze vrouw. Terwijl zij het toch de hele tijd over liefde heeft.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Identiteit<br /></h3>
<p><span class="Cursief">Ik vertel het graag zo</span> is de titel van een bescheiden voorstelling over een groot, gevoelig thema. Schrijver Simon Weeda vond het hoog tijd dat er een toneelstuk over pedofilie werd gemaakt. ‘Er zijn theaterstukken over slavernij, oorlog en moord,’ schrijft hij in een bijlage bij het persbericht, ‘maar dit onderwerp, dat ons allemaal zoveel zorgen baart, is tot nu toe steeds onbehandeld gebleven.’ <br />Daar heeft Weeda wel een punt. De pedo als personage bestáát wel in de verhalen van nu, maar dan is het een enorme griezel – een rukkende randfiguur, de kindermoordenaar in een thriller – óf juist iemand zoals jij en ik die per ongeluk en eenmalig in een foute liefde terechtkomt met een net iets te jong persoontje en dan door zijn omgeving wordt uitgestoten. Maar Weeda sprak voor zijn toneelstuk, dat uitgebracht is als lunchvoorstelling in het Amsterdamse theater Bellevue, met mensen die hun pedofiele gevoelens niet los kunnen zien van hun identiteit. In het tekstboekje van <span class="Cursief">Ik vertel het graag zo</span> bedankt hij ‘zeven mensen die anoniem moeten blijven’. De haatbriefjes in zijn voorstelling maken duidelijk waarom. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Bevrijdingsdaad<br /></h3>
<p>Het is de tweede keer in een korte tijd dat het Bellevue Lunchtheater aangegrepen wordt om een taboe te doorbreken. Halverwege het vorige seizoen beleefde de Nederlandse Marokkaan Fahd Larhzaoui op diezelfde plek zijn openbare coming-out als homoseksueel in de autobiografische voorstelling <span class="Cursief">Schijn</span>. Een opwindende gebeurtenis, voor wie er bij was. Het gefluister en gegiechel van de allochtone meisjes die deze keer óók in de zaal zaten, maakte duidelijk hoe ongemakkelijk zij werden van de openheid waarmee Larhzaoui het publiek deelgenoot maakte van de leugens waar hij altijd mee geleefd heeft, en van de waarheid die daar achter school. Het was niet alleen theater óver een bevrijding, deze voorstelling was een bevrijdingsdaad. <br />Is <span class="Cursief">Ik vertel het graag</span> <span class="Cursief">zo </span>ook zo’n bevrijdingsdaad? In zeker zin wel. Weeda schept met zijn toneelstuk rust en ruimte voor overdenking, en dat is een daad tegen de angst en de woede die in de wereld buiten het toneel tot heksenjachten en volksgerichten leiden. Hij laat het verschil zien tussen het spreken over verboden fantasieën – wat schrijver A.H.J. Dautzenberg onder de vrijheid van meningsuiting vindt vallen, een stellingname die hem door zijn provocatieve lidmaatschap van pedofielenvereniging Martijn duur is komen te staan – en het handelen naar die fantasieën. En hij toont ook aan dat de grens tussen fantaseren en handelen gevaarlijk dun is als de aandrang overweldigend is, er alleen begrip te vinden is bij gelijkgestemden die wél handelen, en de maatschappelijke afkeer zo groot is dat er maar twee opties zijn: jezelf haten of de haat van de anderen wegredeneren.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Muizenbilletjes<br /></h3>
<p>Maar <span class="Cursief">Ik vertel het graag zo</span> is geen ontketening van ‘verboden’ gevoelens. De opluchting van Fahd Larhzaoui, die met de voorstelling definitief een eind maakte aan zijn dubbelleven, is ver te zoeken, evenals de geiligheid die in <span class="Cursief">Schijn</span> swingend en bijna aanstekelijk was. In het relaas van de twee pedofielen die om beurten het woord nemen, is hun Grote Verlangen nauwelijks manifest. Het kiert door de woorden van actrice Anke van ’t Hof, de vrouw die de haatbriefjes neerlegt. Zij speelt ene Saskia, een pedofiel-op-leeftijd die haar inborst schijnbaar heeft geaccepteerd en zich een rol toedicht als woordvoerder van uitgestoten soortgenoten. Ze leidt een gespreksgroep voor pedofielen en spreekt het publiek soms aan alsof wij bij een van haar sessies zijn maar niks durven te zeggen: ‘Wil er iemand nu? Heb ik het ijs een beetje gebroken?’ <br />De geschiedenis over haar grote liefde, een jongetje dat zij op een vakantiecamping leerde kennen, vervat zij in een dierenparabel over Tante Hamster en Kleine Muis – ‘Ik vertel het graag zo.’ En alle woorden die erop wijzen dat er in het speelse vakantiecontact grenzen werden overschreden, spreekt van ’t Hof besmuikt, bijna fluisterend uit: ‘Soms mag kleine muis zelfs blijven… lo-ge-ren.’ Ze kijkt het publiek daarbij recht aan. Laat daarna een stilte vallen, heft dan breed lachend haar armen, alsof ze wil zeggen: is dát nou waar jullie je zo druk om maken? <br />Op het eerste gezicht ondergraaft dit toneelpersonage elk pedofielencliché. Ze is een vrouw, wat opmerkelijk is omdat het merendeel van de pedoseksuelen man is. En ze is netjes gekleed, welbespraakt en aantrekkelijk energiek: de gekke, speelse tante die wél met het kind wilde keten terwijl zijn ouders daarvoor te veel met zichzelf bezig waren. Deze vrouw is geen monster, dat maakt de buitenwereld van haar. Maar in haar uitdagend verdedigende woorden herken je de redeneringen uit kranteninterviews met sommige pedoseksuelen, die de intimiteit met een kind alleen als iets moois kunnen zien en een blinde vlek hebben voor de machtsongelijkheid in zo’n relatie, en voor de verwoestingen die hun onschuldige aanrakingen kunnen aanrichten in de psyche van het kind.<br />Een glimp van de seksuele drive onder haar gecontroleerde façade vangen we op als de vrouw zich héél even laat gaan in een beschrijving van het jongetje, dat zich alleen bij haar zo vrij voelt dat hij in het zwembad zijn zwembroekje uittrekt. ‘Zijn kleine muizenbilletjes fel wit onder het water’ – ze sist de woorden bijna, waarbij in de ogen van Anke Van ’t Hof een hulpeloze schittering glanst. Het is een kilmakend moment. Via het masker van het toneelpersonage laat de actrice ons het beest dat wij allemaal zo vrezen recht in het gezicht kijken.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Roofdier<br /></h3>
<p>Maar achter haar op het toneel bevindt zich nog een acteur. Tom van Kalmthout speelt een jongen van veertien, dan zestien, later achttien. Waar Van ’t Hof de voorzijde van het toneel in beslag neemt en het publiek voortdurend in haar vrijpleit-redeneringen probeert mee te nemen, blijft Van Kalmthout op de achtergrond waar hij aan een tafel zit. Boven hem verbeelden vier zwarte, monitorachtige blokken met een blauw lichtvlak het beeldscherm van de computer waarop hij porno vindt, en chatboxen waar hij zijn verboden verlangens kan uiten. Op een bepaald moment, als Anke van ’t Hof aan het woord is, duwt hij zijn gezicht in de zachte blauwe schermen van de monitorlampen, die meegeven zodat zijn gezicht in de zwarte monitoren verdwijnt. Alsof hij wordt opgeslokt door de wereld die hem via zijn laptop lokt. Deze Niels is het tegenbeeld van de provocatief redenerende Saskia. Hij vecht tegen zijn aandrang: ‘Een uitnodiging voor een gesloten netwerk – weggooien. Weg. Maar de prullenbak legen lukt niet.’ Hij wordt zo gekweld door zijn gevoelens voor piepjonge kinderen dat hij zelfmoord overweegt en zich op zijn achttiende bij zijn huisarts meldt omdat hij gecastreerd wil worden. Zijn wanhoopsschreeuw als de huisarts hem niet begrijpt, staat tegenover de opwinding van Saskia over de witte muizenbillen. Als hij samen met een internetvriend een jongetje meetroont bij een kinderboerderij, stopt hij de ontvoeringsactie halverwege en brengt het huilende kind terug bij zijn moeder. Die heeft (gelukkig) iets in de gaten, roept hem na als hij snel wegloopt: ‘Hier blijven! Stop! Help!’ Hij is de bevrijder van het kind, maar wordt toch voor een roofdier aangezien. ‘Door jou,’ zegt hij herhaaldelijk verwijtend tegen zichzelf. Terwijl de actrice voor op het toneel een roofdier is die zichzelf als kinderbevrijder ziet.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Volwassen extase<br /></h3>
<p>Wat deze voorstelling zo bijzonder maakt, is de ruimte die regisseur Albert van Andel tussen de twee tegengestelde personages laat bestaan. Ze zijn alleen op het toneel, maar als Anke van ’t Hof thee inschenkt, geeft ze Van Kalmthout ook een kopje. En de lege papiertjes waarvan zij de haatberichten voorleest, zijn de vloeitjes waarmee hij stickies draait om zichzelf te verdoven. Het creëren van zo’n gedeelde tussenruimte, daar is het theater goed in. Gaandeweg de voorstelling blijkt dat de twee tegengestelde figuren meer delen dan een kopje thee en een paar vloeitjes. Niels heeft zijn eerste seksuele ervaring beleefd als veel te jong jongetje met een veel te volwassen vrouw. <br />Zijn verwijtende ‘Door jou’ blijkt niet alleen tegen zichzelf gericht, maar ook tegen haar, de vrouw die zijn kinderlijke seksuele verkenningen besmette met haar volwassen extase. Ze heeft hem beroofd van zijn seksuele vrijheid, en dat is wat hem tot potentiële dader maakt. In het begrip dat de theatermakers oproepen voor dit slachtoffer halen ze de uitgekotste pedofiel dichterbij. Maar tegelijk geeft het verhaal van die gekwelde jongeman op de achtergrond het publiek extra munitie om de triomfantelijke vrouw op de voorgrond nóg harder te veroordelen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><span class="Cursief">‘Ik vertel het graag zo’ is t/m 19 oktober te zien in Theater Bellevue Amsterdam, www.theaterbellevue.nl <br /></span></p>
</p></div>


mens en/of monster

<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Houdbare oplossingen</h3>
<p>In 2011 gaf Joep Lange een lezing tijdens het symposium &#8216;When markets fail&#8217; van het Amsterdam Institute of Global Health and Development. Hij sprak over de vorderingen en obstakels in hiv- en aidsbestrijding, als voorbeeld van de missie van het instituut: houdbare oplossingen bieden voor omvangrijk gezondheidsproblemen over de hele wereld.</p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/liUQiGTKv2o" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>
<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Levende geschiedenis</h3>
<p>&#8216;De tijd daarna&#8217; is een documentaire van Willem Aerts en Erwin Kokkelkoren. Ze volgden vijf mannen en vrouwen die samen de geschiedenis van dertig jaar hiv en aids in Nederland zichtbaar maken. In zijn geheel te bekijken op de <a href="http://www.npo.nl/de-tijd-daarna/29-07-2014/VPWON_1229869">NPO site</a>.</p>
</p></div>


Video: Lezing van Joep Lange

<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Meinhofs werk</h3>
<p>Voordat Ulrike Meinhof radicaliseerde, was zij een vooraanstaande linkse journaliste. Ze had zich bovendien ontpopt tot scenarioschrijfster: haar televisiefilm ‘Bambule’, over de opstand van meisjes tegen hun onmenselijke behandeling in een jeugdinstelling, zou door de ARD worden uitgezonden maar werd gecanceld vanwege de gewelddadige bevrijding van Andreas Baader waar Meinhof in 1970 aan meewerkte. </p>
<p>Meinhof baseerde het scenario op eigen onderzoek in een meisjeshuis, waarover zij in 1969 een reportage maakte voor de radio. Op het <a href="http://ubu.com/film/meinhof_bambule.html">Duitse Ubuweb</a> staan zowel de film (die pas in 1994 werd uitgezonden) als de heldere, bevlogen radiodocumentaire. Het is een reportage die volgens de aankondiging op het Duitse Ubuweb bewijst ‘dat de stommiteiten van de RAF een generatie van z’n meest talentvolle, slimme denkers heeft beroofd.’</p>
</p></div>


Video: Het Meinhof-complex

<div class="wpg-element paragraph">
<p>toneel</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Op het toneel is het donkerder dan in de zaal. Je ziet wel een vrouw zitten, met zwart sluik haar en een ouderwetse bril op, maar het felle licht op het publiek zet haar beeltenis in de schemering. Dan klinkt er een geluidsfragment: geagiteerde stemmen van twee vrouwen en een man: ‘Kan ik nog iets zeggen, meneer de rechter? Wij zijn de beklaagden niet, wij zijn de aanklagers.’ Het geluid is rommelig, zinnen worden afgekapt omdat er blijkbaar microfoons worden weggedraaid. ‘De versterking wordt weer uitgezet? Wij zijn de aanklagers – ik herhaal het luid en duidelijk.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De stemmen zijn van de acteurs van het Ro Theater. De situatie die zij oproepen stamt uit 1976, toen de kopstukken van de Baader-Meinhof-groep zich voor het Duitse gerecht moesten verantwoorden voor hun terroristische daden. De teksten die je Ulrike Meinhof, Andreas Baader en Gudrun Ensslin hoort uitspreken, zijn van toneelschrijver Rob de Graaf, maar ze benaderen de historische werkelijkheid. En wat meteen duidelijk wordt, is dat van verantwoording afleggen nauwelijks sprake was omdat de drie verdachten, die toen al vier jaar in de gevangenis zaten, voortdurend de mond werd gesnoerd. Nou ging Andreas Baader ook nogal tekeer tegen de rechter: ‘een kadaver in een zwarte jurk’ noemt hij hem, met een kop vol ‘stront die hij hersens noemt’. Maar de stem die van Ulrike Meinhof zal blijken te zijn, blijft rustig volharden in het verwoorden van haar verdediging. ‘Wij praten uit naam van de onderdrukten, de landlozen en de gewonden, de arbeiders die uit hun huis zijn gezet en de kinderen die blind moeten gehoorzamen. Zij kunnen niet spreken, zij hebben geen stem, en dus doen wij het voor ze.’ Dan wordt ook haar microfoon dichtgedraaid.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Rechtbanktheater<br /></h3>
<p>Het is een mooi fragment waar Rob de Graaf zijn toneelstuk <span class="Cursief">Vuurvrouwen</span> mee laat beginnen. Het gaat over het recht om te spreken en over een rechtsstaat die daar geen ruimte voor geeft. Je hoort ook hoe Andreas Baader zijn zuster in de strijd probeert het spreken onmogelijk te maken: ‘Hou op, Ulrike – dat beveel ik je. Je bent dom als je met ze blijft praten. Ze verstaan je niet. En bedenk: praten kun je, maar niet namens mij.’ Het fragment eindigt ermee dat de drie verdachten worden weggeleid en Andreas Baader aankondigt dat ze morgen weer terug zullen komen. ‘Morgen, of wanneer dan ook. Als jullie besluiten dat het rechtbanktheater weer open gaat, dan spelen wij onze rol.’<br />Met <span class="Cursief">Vuurvrouwen</span> opent het Ro Theater het ‘rechtbanktheater’ rondom Ulrike Meinhof, en meteen ook maar dat van Jeanne d’Arc, die andere historische vrouw die omwille van haar overtuigingen werd opgesloten en veroordeeld. Het woord ‘vuur’ in de titel verwijst naar het innerlijke vuur dat in deze vrouwen brandde, maar ook naar de brandstapel waar de Maagd van Orléans op belandde. En in de voorstelling komt ook steeds een brandende aansteker terug, die we Andreas Baader bij een fles met een lont erin zien houden. Dat is het vuur van de brandbommen, van de gewapende strijd waartoe Jeanne d’Arc overging om ‘haar’ Frankrijk van de Engelse bezetters te bevrijden, en waarmee de Baader-Meinhof-groep zich tegen het kapitalistische systeem verzette. <br />De voorstelling speelt zich af in de gevangenis, waar Ulrike Meinhof (gespeeld door de onvolprezen Fania Sorel, die de hardste uitspraken kan laten zinderen van een doorleefd verdriet) haar dagen slijt tot ze zelfmoord pleegt. Een witgrijs verweerde muur domineert het toneel. Uit die achterwand maakt muzikante Maartje Teussink zich los, die net zo wit is geschminkt en gepruikt als de muur. Als zij begint te zingen – ze begeleidt zichzelf op verschillende instrumenten en vermeerdert haar eigen stem tot een hemels koor – wekt ze Jeanne d’Arc tot leven, actrice Goele Derick die onder een laken op een gevangenisbankje ligt. Beurtelings spreken Ulrike en Jeanne. De ene een afgemeten sprekende, volwassen vrouw die haar twee kinderen in de steek liet om voor haar idealen te vechten. De ander een jong meisje met een naïeve oogopslag, een stoerige motoriek en kort, warrig haar: de Franse boerendochter was twaalf toen ze de goddelijke stem hoorde die haar opdroeg om Orléans te bevrijden, en zestien toen ze voorging in de legeropmars naar de bezette stad. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Roze jurkje<br /></h3>
<p>Er zijn nog een man en een vrouw die hun gevangenis in- en uitlopen. Acteurs Herman Gilis en Sylvia Poorta spelen Andreas Baader en Gudrun Ensslin, het liefdeskoppel dat de leiding had over de groep. In de gevangenis nemen ze kil afstand van Meinhof, die meer als denker in dienst stond van de beweging dan als aanslagenplanner, omdat ze te intellectueel zou zijn en van rijke, burgerlijke afkomst. Ze figureren ook als Meinhofs advocaat en als Jeannes aanklager van de katholieke kerk, en Poorta is tevens een moederfiguur die een roze jurkje zit te naaien voor Jeanne en Ulrike Meinhof als jong meisje het boek geeft waardoor ze Jeanne d’Arc leert kennen. Daarnaast spelen Gilis en Poorta een Duits echtpaar uit de tijd van de rechtszaak, die als twee ‘redelijke’ mensen, onder het genot van veel wijn, discussiëren over Meinhofs leven en handelswijze. Het is de vrouw die op het hysterische af begrip predikt voor deze sterke vrouwen: ‘Ze verdienen onze achting. Het zijn vrouwen die een beter leven zien. Vrouwen zonder wil tot zelfbehoud.’ Het is de man die ze veroordeelt omdat ze bloed aan hun handen hebben: ‘Achting? Voor blinde halsstarrigheid? Voor het sterker willen zijn dan het systeem waar je deel van uitmaakt? Voor mij zijn het vrouwen die niet om de levens van anderen geven.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Jihad<br /></h3>
<p>Een meeslepende voorstelling kun je <span class="Cursief">Vuurvrouwen</span> niet noemen. Het is voor de kijker niet eenvoudig grip te krijgen op de twee historische figuren. Zoals Ulrike Meinhof tegenover haar advocaat weigert in te gaan op haar persoonlijke leven, het gemis van haar vader, de vroege dood van haar moeder, het verdriet dat het haar gekost moet hebben om haar kinderen achter te laten, zo focust het Ro Theater onder aanvoering van regisseur Alize Zandwijk op de vasthoudendheid waarmee Meinhof en Jeanne d’Arc blijven staan voor hun opvattingen, totdat de dood erop volgt. De voorstelling laat zien hoe twee hun leven opofferen voor een ideaal, en daarmee dwingen ze het publiek na te denken over de vrijheidsstrijders van nu, en over het begrip terrorisme dat nergens in <span class="Cursief">Vuurvrouwen </span>valt. Net als de Nederlandse moslimjongeren die naar Syrië vertrekken voor de jihad, nam Jeanne d’Arc in naam van een God de wapens op. En net als Ulrike Meinhof raken in deze tijd mensen vervuld van haat omdat er niemand luistert naar hun verontwaardiging over het wegkijken van een samenleving die niets doet tegen armoede en onderdrukking, en die toestaat dat in verre landen onschuldigen worden weggebombardeerd. <br />‘Ulrike kon niet anders,’ zegt Sylvia Poorta als de Duitse vrouw die het voor haar opneemt. ‘Maar dit land… Dit land had wél anders gekund. Dit land had niet zo hoeven reageren. Dit land had kunnen vragen, aan Ulrike en Andreas en ook aan Gudrun en de rest, had rustig kunnen vragen wat ze nu eigenlijk wilden, wat hun kritiek was en hoe hun ideeën over de toekomst eruit zagen. Want ze hadden wel behoorlijk nagedacht.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>shell-logo<br /></h3>
<p>Het geweldige decor van de voorstelling plaatst dit historische rechtbanktheater in de actualiteit van onze westerse, door kapitalisme gedomineerde wereld. Op zijn gevangenismuur heeft decorontwerper Thomas Rupert graffiti-tekeningen gezet die doen denken aan het werk van Banksy. Ter hoogte van de spelers staat Mickey Mouse hand in hand met ‘het meisje van My Lai’, het naakte Vietnamese meisje dat een iconisch beeld werd in de protesten tegen de Vietnam-oorlog, en waar Ulrike Meinhof zo nu en dan naast gaat staan, alsof zij in het rijtje past. En rechts op de muur zien we een schildering van een Afrikaanse steppe, waarvan de zwarte verf afdruipt alsof het olie is, met het Shell-logo als opgaande zon. Daarbij de uitspraak ‘If you like it, wear it’. Het is een oproep aan de toeschouwers om te kiezen tussen blind consumentisme en kritisch koopgedrag. Om niet alles voor waar aan te nemen. En om net als de twee historische vrouwen ‘behoorlijk’ na te blijven denken over het verschil tussen een idealistische vrijheidsstrijder en een terrorist. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Vuurvrouwen’ is op tournee t/m 9 november, www.rotheater.nl</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p> <span class="30_Kadertekst_Bladwijzer Tussenkop zwart">Ubuweb</span><span class="30_Kadertekst_Bladwijzer Tussenkop blauw">Meinhofs werk</span> Voordat Ulrike Meinhof radicaliseerde, was zij een vooraanstaande linkse journaliste. Ze had zich bovendien ontpopt tot scenarioschrijfster: haar televisiefilm ‘Bambule’, over de opstand van meisjes tegen hun onmenselijke behandeling in een jeugdinstelling, zou door de ARD worden uitgezonden maar werd gecanceld vanwege de gewelddadige bevrijding van Andreas Baader waar Meinhof in 1970 aan meewerkte. Meinhof baseerde het scenario op eigen onderzoek in een meisjeshuis, waarover zij in 1969 een reportage maakte voor de radio. Op het Duitse Ubuweb staan zowel de film (die pas in 1994 werd uitgezonden) als de heldere, bevlogen radiodocumentaire. Het is een reportage die volgens de aankondiging op het Duitse Ubuweb bewijst ‘dat de stommiteiten van de RAF een generatie van z’n meest talentvolle, slimme denkers heeft beroofd.’  meinhof </p>
</p></div>


Ulrike en Jeanne voor de rechter

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Recht op toneel</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 30 augustus 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het recht op toneel zit in Nederland diep geworteld. Zo maakte <span class="Cursief">De Telegraaf</span> in mei gewag van een schandalige ongelijkheid in de verdeling van het schouwburgaanbod. ‘Subsidietoneel wil het land niet in’, kopte de wakkere krant op de voorpagina. Het artikel richtte de pijlen op Toneelgroep Amsterdam, oftewel het ‘met miljoenen euro’s belastinggeld gesponsorde elitekorps van de vaderlandse planken’. Deze hoofdstedelijke subsidieslurper blijkt niet van zins om af te reizen naar de provincie, en het volk aldaar wordt dus de kans ontnomen om mee te genieten van Ivo van Hoves podiumcreaties. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Aanleiding voor deze verontwaardiging was een onderzoek dat <span class="Cursief">NRC Handelsblad</span> had gepubliceerd onder ruim zestig Nederlandse schouwburgdirecteuren. Een op de vier schouwburgen buiten de Randstad zou méér gesubsidieerde podiumkunst willen brengen, luidde een uitkomst van de enquête. En Toneelgroep Amsterdam werd het meest genoemd als een gezelschap waarbij de provinciale schouwburgen tevergeefs zouden aankloppen. <br />Naast <span class="Cursief">De Telegraaf</span> toonde ook de politiek zich verontrust over deze misstand. Het CDA kondigde Kamervragen aan, bij de VVD en de PvdA stelden politici dat ze zich zorgen maakten. ‘Theatergezelschappen moeten hun publiek zoveel mogelijk opzoeken,’ zei VVD’er Arno Rutte in <span class="Cursief">NRC Handelsblad</span> daags na de enquête-uitkomst. De indruk werd gewekt dat de Nederlandse gezelschappen zich niet voldoende zouden inspannen. Dat ze zich niet zouden houden aan de opdracht die zij van overheidswege kregen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Voorzichtig met zwaar toneel<br /></h3>
<p>Twee belangrijke feiten werden in deze verontwaardiging gemakshalve over het hoofd gezien. De reisverplichting, sinds jaar en dag een van de bouwstenen van het Nederlandse subsidiesysteem, werd in 2013 door de subsidiegevers afgeschaft omdat het achterhaald is om acteurs elke dag de file in te jagen. Daarvoor in de plaats zijn verspreid door het hele land acht ‘stadsgezelschappen’ aangewezen, opdat die hun eigen regio kunnen bedienen. Bovendien krijgen zij van de subsidiegevers bonuspunten als ze zich, zoals Toneelgroep Amsterdam, internationaal profileren. Een wranger feit is dat dezelfde politiek die ineens zo bezorgd is over de verschraling van het toneelaanbod er de afgelopen jaren met een ongekende bezuinigingsactie op het kunstbudget eigenhandig voor heeft gezorgd dat gezelschappen moeten beknibbelen op hun arbeidsintensieve en peperdure tournees langs halfgevulde schouwburgen in de provincie. <br />Wie niet alleen het <span class="Cursief">Telegraaf</span>-artikel maar ook de uitgebreide onderzoeksverslagen in de <span class="Cursief">NRC</span> had gelezen, kon weten dat er in toneelland meer aan de hand is dan gezelschappen die te lui zouden zijn om in de tourneebus te stappen. De schouwburgdirecteuren die in de <span class="Cursief">NRC</span>-bijlage aan het woord kwamen, deden óók uitspraken als: ‘We zijn voorzichtig met zwaar toneel. Dat is duur en het wordt matig bezocht.’ En: ‘Bij toneel haakt het publiek af. De prijzen zijn hoog en het publiek is soms teleurgesteld in de kwaliteit.’<br />Twee persberichten die rond dezelfde tijd verschenen, en die het slechts tot een korte vermelding op de kunstpagina’s schopten, wezen ook op de problematische verhouding tussen vraag en aanbod die schouwburgen en toneelproducenten momenteel parten speelt. In de periode dat theatermakers hun mooie plannen voor het volgende seizoen naar buiten brengen, kondigden twee producenten aan wat ze de komende jaren in elk geval níet zouden gaan doen. Productiebureau Hummelinck Stuurman meldde dat hun geplande Shakespeare-project, een drieluik met achtereenvolgens <span class="Cursief">Hamlet</span>, <span class="Cursief">Macbeth</span> en <span class="Cursief">King Lear</span>, geen doorgang kon vinden wegens onvoldoende interesse bij de theaters. En het Ro Theater meldde dat het Rotterdamse gezelschap de komende seizoenen geen klassiek repertoire meer zal brengen en zich louter toelegt op nieuw geschreven toneelstukken. Geen Kamervragen en <span class="Cursief">De Telegraaf</span> bleef stil; over het recht van een burger op een behoorlijke portie Shakespeare hoor je niemand. Toch raken deze twee berichten aan de problematiek die uit het <span class="Cursief">NRC</span>-onderzoek naar voren kwam. En als je de betrokkenen naar de achterliggende redenen vraagt van hun aangekondigde besluiten, komen ook zij meteen terecht bij de gevolgen van de bezuinigingen op de kunst. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Op veilig gaan<br /></h3>
<p>Voor het Ro Theater staat de beslissing om geen klassiekers meer op te voeren niet zo heel ver weg van wat het gezelschap al doet. Bij de grote schouwburgvoorstellingen van het Ro ligt de nadruk al jaren op de actuele toneelstukken van Dea Loher en van Wajdi Mouawad, twee buitenlandse schrijvers die de Rotterdamse groep in Nederland introduceerde. De <span class="Cursief">Oedipus</span> van het Ro uit 2013 was een nieuwe bewerking door Oscar van Woensel. En de familievoorstelling <span class="Cursief">De zere neus van Bergerac</span> die Pieter Kramer voor komend seizoen op stapel heeft staan, is weliswaar gebaseerd op het toneelstuk uit 1897 van Edmond Rostand, maar Kramer en mede-bedenker Arjan Ederveen hebben daar weer vrolijk van alles doorheen geweven. <br />Toch noemt het Ro Theater de aangekondigde nieuwe koers op de website het gevolg van de ‘extreme keuzes’ waar deze tijd blijkbaar om vraagt. Artistiek leider Alize Zandwijk: ‘Op een gegeven moment is het zo: je wordt gekort op je budget, maar je móét de schouwburgzalen vol krijgen. Met het gemak waarmee iedereen dan de Shakespeares en de Tsjechovs inzet, sla je volgens mij de plank mis.’ <br />Met de nadruk op nieuw repertoire wil het Ro Theater zich onderscheiden. ‘De algehele tendens in de theaters is dat je op veilig moet gaan,’ licht Zandwijk toe. ‘Bij het maken van plannen voor nieuwe voorstellingen gaat alles alleen nog maar over geld en over publieksaantallen. Er is een zekere angst geslopen in het hele theaterbestel. En daar gaan wij niet in mee.’ De jonge theatermakers die het Ro Theater voor de komende jaren aan zich heeft verbonden, zijn dan ook geen regisseurs die zich op de interpretatie van klassieke toneelstukken richten. Marjolijn van Heemstra en Sadettin Kirmiziyüz hebben allebei in het kleine zalencircuit naam gemaakt met zelfgeschreven stukken over maatschappelijke thema’s, en gaan zich bij het Ro Theater richten op het vertellen van Rotterdamse verhalen.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Geen budget meer<br /></h3>
<p>Met het ‘gemak’ dat Zandwijk signaleert in het uit de kast halen van ‘de Tsjechovs en de Shakespeares’ hebben ze bij Hummelinck Stuurman bepaald andere ervaringen. Het Shakespeare-drieluik dat de vrije theaterproducent moest afzeggen, had een vervolg moeten worden op de drie Tsjechov-stukken die Gerardjan Rijnders in de voorgaande jaren regisseerde. ‘Die drie grote voorstellingen hebben elk zo’n zeventig keer gespeeld,’ vertelt Arjen Stuurman, de leidsman van de in Amsterdam gevestigde theateronderneming. ‘Met redelijk tot veel succes, als je kijkt naar de publieksaantallen, de recensies en de prijzen en nominaties die we daarvoor hebben gekregen.’ Tot zijn grote frustratie lukte het vier jaar later niet om opnieuw zo’n serie klassiekers in de markt te zetten. Terwijl de opzet vergelijkbaar is, met Rijnders als regisseur en aantrekkelijke namen in de titelrollen – Tygo Gernandt zou prins Hamlet gaan spelen, Porgy Franssen de wrede heerser Macbeth en Pierre Bokma had al getekend voor de oude koning Lear. ‘Als niet-gesubsidieerde producent kunnen wij zo’n groot project voor relatief weinig geld maken,’ zegt Stuurman. Maar het waren in dit geval de schouwburgen die nee moesten verkopen. ‘Ze hebben er in hun programmering geen ruimte meer voor, of ze kunnen het beperkte bedrag niet opbrengen dat deze voorstellingen nodig hebben.’<br />Een interessant gegeven in het licht van de oproer rondom het <span class="Cursief">NRC</span>-onderzoek is dat Hummelinck Stuurman zich met het Shakespeare-drieluik nou juist richtte op de schouwburgen in de provincie, waar Toneelgroep Amsterdam niet komt. ‘Een kleinere provinciestad zou met onze Shakespeare-producties best iets bijzonders kunnen binnenhalen; groot bezet, dus met tien tot vijftien acteurs op het podium. Maar om uit de kosten te komen, moeten de schouwburgen daar zo’n drieduizend euro per voorstelling op toeleggen. En dat geld hébben de schouwburgen niet meer. Omdat er geen budget meer is voor de programmering.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Twee schrijvers op het toneel<br /></h3>
<p>Dat is misschien wel de belangrijkste boosdoener in de verschraling van het toneelaanbod buiten de Randstad – en het bleef in de <span class="Cursief">NRC</span>-enquête onderbelicht. Tot een paar jaar geleden beschikten alle schouwburgen over een pot met geld waarvoor ze ‘boodschappen’ konden doen, zoals Arjen Stuurman het uitdrukt. De afgelopen bezuinigingsrondes hebben daar een einde aan gemaakt. ‘Het geld dat schouwburgen aan voorstellingen te besteden hebben, is de laatste jaren afgekalfd tot nul of zelfs min zoveel. Dat is een gemiddelde, hoor, het verschilt nogal per plek. Met andere woorden: schouwburgen moeten geld verdíénen met het presenteren van voorstellingen, in plaats van dat ze er wat op toe kunnen leggen.’ <br />Van rijksvoorzieningen die de (toneel)kunst aan het volk brengen, zijn schouwburgen verworden tot individuele ondernemers die zich in bochten moeten wringen om niet financieel ten onder te gaan. Publieksinkomsten zijn daarbij doorslaggevend, en dus wordt er noodgedwongen gekozen voor goedkoper theater: twee schrijvers op het toneel, een cabaretier die in z’n eentje de zaal op voorhand vol krijgt. Voorheen konden de schouwburgen in de provincie, waar nu eenmaal minder publiek te vinden is dat op toneelvoorstellingen afkomt, de inkomsten van populairdere avondjes met cabaretiers of blijspelen gebruiken om daar een wat ‘zwaarder’ toneelstuk tegenover te zetten. Nu kan dat niet meer, en dat merken de aanbieders als ze met hun plannen bij de afnemers aankloppen. <br />‘Onze voorstelling <span class="Cursief">Vreugdetranen drogen snel</span>, een stuk op basis van de films van Emir Kusturica en de romans van Gabriel García Márquez, met dertien acteurs op het toneel, had absoluut vaker moeten spelen,’ stelt Alize Zandwijk. En bij <span class="Cursief">Vuurvrouwen</span>, het toneelstuk van Rob de Graaf over Jeanne d’Arc en Ulrike Meinhof waar het Ro komend seizoen mee opent, kostte het ‘heel veel moeite’ om de schouwburgen ervan te overtuigen het in de programmering op te nemen. ‘Omdat de programmeurs zo’n nieuw stuk niet meteen kunnen plaatsen, doen ze een stapje achteruit.’ En dat terwijl het Ro Theater bijvoorbeeld met <span class="Cursief">Branden</span>, het eerste stuk van Wajdi Mouawad dat het gezelschap bracht, over de oorlogen uit hun vaderland die vluchtelingen met zich meedragen, een ongekende hoeveelheid publiek heeft getrokken. Voor Zandwijk het bewijs dat mensen wel degelijk behoefte hebben aan ‘nieuwe verhalen die over deze tijd gaan’.<br />Voor de broodnodige inkomsten en speelbeurten leunt het Ro Theater op het enorme succes van de jaarlijkse familievoorstellingen, die gretig worden afgenomen omdat ze goed, grappig en spectaculair zijn, maar ook een volle bak beloven. ‘De familievoorstellingen zijn onze geluksappel,’ zegt Zandwijk trots. Het was een slimme zet van het gezelschap om vorig seizoen de geweldige familievoorstelling <span class="Cursief">Lang en Gelukkig </span>te hernemen, want aan de doorwrochte verkleedfeestjes van Pieter Kramer ligt een enorme inspanning ten grondslag. Tegelijk zorgen de uitputtende tournees van deze succesproducties (<span class="Cursief">De zere neus van Bergerac</span> speelt komend seizoen wel negentig keer in alle uithoeken van het land) voor nieuwe problemen. Vanwege de korting op de subsidie heeft het Ro Theater minder acteurs in dienst dan voorheen, en de fijne spelers die meedoen bij Pieter Kramer kunnen in geen enkele andere voorstelling staan.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Scheuren in het stucwerk<br /></h3>
<p>Hummelinck Stuurman kon vlak na de afgelasting van het Shakespeare-project melden dat andere voorstellingen van het theaterbureau in de voorverkoop veel publiek trekken. Producties met minder spelers, gebaseerd op een bekend thema of een bekend boek. Zoals <span class="Cursief">Moesson</span>, een nieuw toneelstuk over ons Indische verleden, waar ook eerdere publiekstrekkers van Hummelinck Stuurman naar boeken van Couperus over gingen. Het is geschreven door Eric Schneider en wordt gespeeld door Bram van der Vlugt, Kitty Courbois en Thom Hoffman. En <span class="Cursief">De ontdekking van de Hemel</span>, een bewerking door Ignace Cornelissen van de bestseller van Harry Mulisch, waarin de schrijver zelf ten tonele wordt gevoerd. ‘Je kunt nu al zien: dat zijn volgend seizoen onze best lopende voorstellingen,’ zegt Arjen Stuurman. ‘We zijn het toneelpubliek nog niet kwijt, en dat is een goed teken. Maar dat neemt niet weg dat er een aantal scheuren zijn in het stucwerk van het bestel.’<br />Stuurman steekt veel energie in het overleg met de schouwburgprogrammeurs, betrekt hen bij de keuze van een aansprekende titel en bij de casting van de acteurs. Samen met diverse schouwburgen heeft hij clubjes geformeerd rondom bepaalde voorstellingen. Coproducties van gezelschappen en schouwburgen zijn een nieuwe trend: in de strijd om het publiek wordt meer samengewerkt dan ooit tevoren. Bij de opzet van zijn Shakespeare-project hielpen programmeurs mee met het enthousiasmeren van hun collega’s. Maar het struikelblok bij het plannen van de tournees vormden de schouwburgen in de grote steden. Die hebben meer te besteden, een groter toneelpubliek, en zouden financieel gezien de ‘ruggengraat’ moeten zijn van een landelijke tournee. Maar zij kiezen als het om groot opgezet repertoire gaat liever voor Toneelgroep Amsterdam die daar toch wel komt, en waarmee ze ‘niet per se een betere, maar wel een rijkere voorstelling’ in huis halen, aldus Arjen Stuurman. <br />Hij benadrukt dat hij een positief verhaal wil vertellen. ‘We hebben in de toneelsector het dieptepunt achter de rug. Er is weer een duidelijke groei in de aantallen bezoekers. En wij hebben het afgelopen seizoen onze begroting gehaald, nou, dat was alweer even geleden.’ Maar als er één ding zou moeten veranderen, dan zouden de subsidiegevers ervoor moeten zorgen dat het programmeringsbudget van de schouwburgen apart gelabeld wordt. Er gaat nog steeds veel geld om in het toneel, stelt hij, maar dat gaat nu in de gebouwen zitten (de verbazingwekkende hoeveelheid nieuw opgetrokken of fiks verbouwde schouwburgen) en in de kosten van de schouwburgorganisaties. <br />Alize Zandwijk ziet als grootste probleem dat de verschillende partijen in Nederland toneelland zich tegen elkaar uit laten spelen. ‘In Duitsland, waar ik veel werk, nemen de toneelmensen het voor elkaar op. Hier bemoeien we ons met alles en iedereen en is de loyaliteit ver te zoeken. Zo’n Melle Damen van de Amsterdamse Stadsschouwburg die roept dat er nog steeds te veel gezelschappen zijn, wat een onzin! Laten we er met z’n allen voor vechten dat er meer geld naar de kunst gaat. Laat elk gezelschap doen waar het goed in is, waarom zou iedereen precies hetzelfde moeten doen?’ Maar ook Zandwijk is optimistisch over de toekomst. ‘We hebben bij het Ro Theater een rottijd achter de rug met alle mensen die we moesten ontslaan. Wat is dát erg: bezuinigen.’ Nu is dat achter de rug, en staat een nieuw seizoen voor de deur met voorstellingen waar Zandwijk zich op verheugt. Nou de schouwburgen nog. En het publiek. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 30 augustus 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 30 augustus 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 30 augustus 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Bladwijzer Online bronnen ‘De ontdekking’ op toneel<br /> Mulisch doet mee<br /> Naast de celliste die hij zelf bedacht, leest de meesterschrijver voor uit zijn dikke meesterwerk. Dan betreedt hij met zijn glanzend gepoetste schoenen zijn boekenkast en klimt naar boven, waar het hemelse licht hem verwelkomt. Mooi aankondigingsfilmpje van De ontdekking van de hemel, het toneelstuk naar (en met) Harry Mulisch dat op 25 oktober in première gaat, zie www.hummelinckstuurman.nl. </p>
<p> Teaser ‘Jeremia’<br /> Vol is vol<br /> ‘Zal ik beginnen met “Eigen volk eerst”, of is dat te heftig…’ De twee theatermakers die het Ro Theater zijn komen versterken, maakten afgelopen seizoen samen Jeremia (Hollandse Luchten 1) over wat Janmaat toen niet mocht zeggen en de reaguurders nu wel. Geselecteerd voor het Theaterfestival en daar op 10 en 11 september nog te zien, in het Amsterdamse Frascati. In de teaser goochelen Marjolijn van Heemstra en Sadettin Kirmiziyüz geestig met een geweer, een burka en een Hollands vlaggetje. ‘Vol is vol, had ik dat al gezegd?’ .nl/toneel Ga naar </p>
</p></div>


Shakespeare naar de provincie!

Scarlett Johansson: buitenaards doelgericht

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Bij de televisieserie Bosch die momenteel naar uw Harry Bosch-boeken wordt gemaakt, bent u nauw betrokken. Was dat op uitnodiging van de makers?</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Vanaf het allereerste begin ben ik erbij geweest: ik heb meegeschreven, ben bij de opnames en zelfs in de montage kijk ik mee. Dat was op nadrukkelijk verzoek van de makers. En daar ben ik in de twintig jaar dat ik over Bosch schrijf, altijd naar op zoek geweest. Het heeft geweldig goed uitgepakt. Na de pilot hebben we negen afleveringen gemaakt, we zijn nu bezig met de laatste opnames.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Wat betekent die betrokkenheid voor uw schrijverschap?</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Ik zat altijd in m’n eentje achter een bureau, en het is bijzonder om ineens met zo veel bevlogen professionals samen te werken. We hebben trouwens een Nederlander in ons team: uitvoerend producent Jan Pieter Brugge. Het is alleen wel moeilijk om nog tijd te vinden om te schrijven, want het maken van een tv-serie slokt je volledig op.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Naast de Bosch-detectives schrijft u ook ‘legal thrillers’ over advocaat Mickey Haller. Waarom? </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Schrijven over Bosch gaat me veel makkelijker af, en ik wilde niet zelfgenoegzaam worden. De boeken over Haller kosten meer tijd, ik moet daar veel onderzoek voor doen. De grootste uitdaging is dat Haller een onaangenamer personage is, hij is glad en manipulatief. Bosch is altijd de good guy die op slechteriken jaagt. Haller moet de sympathie van de lezer verdienen.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Voor de lezers was het opwindend dat u de verhalen van Bosch en Haller een paar keer hebt verweven. Waarom bent u daar niet op doorgegaan? </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Dat is een kwestie van realisme: het moet wel geloofwaardig zijn dat ik ze laat samenwerken. In de twee boeken waarin dat gebeurde, klopte het.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>In De interne jury is Mickey Haller zich ervan bewust dat er een film over hem is gemaakt (The Lincoln Lawyer uit 2011) en dat er daardoor meer advocaten zijn die praktijk houden in een Lincoln. Zou Bosch in de toekomst ook toespelingen kunnen maken op de tv-serie die er nu aan komt?</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Ik weet het eigenlijk niet. Bij Haller vond ik het wel passen om die vierde wand te doorbreken, hij is altijd bezig met zijn marktwaarde en met hoe hij zichzelf kan verkopen. Bosch is daar niet in geïnteresseerd. Hij is just a man on a mission.’ n</p>
</p></div>
