De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Marco Visscher

‘Wat goed gaat, is overwegend onbedoeld’

‘Je hóeft niet gelukkig te zijn met wat je hebt’

‘Links verlangt naar vroeger. Dat is een vergissing’

Factual feminist: vrouwen zijn helemaal niet zielig

Hoe een paar vrienden de nieuwe vrijstaat Liberland stichtten

De donkere kant van de mindfulness-hype

‘Ik heb geen geduld meer voor romantisch geneuzel’

<div class="lead">
Het leek Mick Hume vorig jaar wel een goed idee om eens een boek te schrijven over de vrijheid van meningsuiting.  Niet een hoogdravende, wollige reflectie waarover literaire types en kunstenaars instemmend zouden knikken, maar een compromisloze, vurige verdediging van ab-so-lu-te vrijheid van meningsuiting. Want dat ontbrak. Iedereen zégt immers wel voor die vrijheid te zijn, maar daarna komen de mitsen en maren. En daar wilde de 55-jarige journalist – zelf gekweld door restricties die hem ooit waren opgelegd – voor eens en altijd mee afrekenen. En toen, tijdens het schrijven, kwam de aanslag op Charlie Hebdo. Een golf van steunbetuigingen kwam op gang. Iedereen was Charlie.
</div>
Dat zult u vast hebben gewaardeerd.
‘Het was inderdaad ontroerend. Tegelijk hebben die demonstraties het zicht ontnomen op wat er werkelijk speelt. Die uiting van solidariteit geeft de indruk dat er massale steun is voor vrijheid van meningsuiting. Maar als je iets dieper kijkt, is die steun er helemaal niet. We zéggen wel dat we voor vrije meningsuiting zijn, maar iedereen heeft wel een “maar” toe te voegen: maar je moet je wel fatsoenlijk uiten, maar je mag anderen niet kwetsen, maar ontkenners van de Holocaust moeten hun mond houden. We besteden in werkelijkheid veel meer tijd aan het inperken dan aan het vergroten van die vrijheid. Met name bij onze politieke en culturele elite is er sprake van een enorme kloof tussen hun woorden en de praktijk.’
Waar ziet u dat aan?
‘Binnen een week na allerlei demonstraties in allerlei landen werd de Franse komiek Dieudonné M’bala M’bala gearresteerd, want hij had op Facebook gezet dat hij zich voelde als Charlie Coulibaly, een samentrekking van het tijdschrift en de man die in een joodse supermarkt in Parijs vier bezoekers had doodgeschoten. Misschien een smakeloze grap, misschien een rechtvaardiging van het geweld, maar het waren in elk geval gewoon woorden. Er werd zeven jaar tegen hem geëist. 
Of neem Tim Hunt, een toonaangevende Britse natuurkundige, die vorige maand een ongelukkig grapje maakte bij een bijeenkomst voor wetenschappers. Op social media ontstond onmiddellijk een golf van ontzetting, compleet met de eis om hem te ontslaan. Binnen enkele dagen heeft zijn universiteit hem gedwongen op te stappen. Maar lieve mensen, deze man had geen Nobelprijs in politieke correctheid, maar in fysiologie! 
Die twee incidenten – en mijn hemel, wat zijn er veel van – is typerend voor onze conformistische cultuur: ergens zegt iemand iets dat je kennelijk niet mag zeggen en meteen wordt het opgeblazen tot enorme proporties door een kleine, maar zeer luidruchtige groep moraalridders en onmiddellijk staan de autoriteiten klaar om je te bestraffen.’
We zijn volgens u dus niet écht voor vrije meningsuiting.
‘Precies. De algemene stemming is dat we voor de vrijheid van meningsuiting zijn voor mensen met wie we het eens zijn. Maar wacht even, dat is juist waar het níét om gaat bij deze vrijheid. Dat is geen vrijheid, maar “mijheid”, want het draait allemaal om wat wel of niet in jouw eigen, hoogstpersoonlijke straatje past. Wie werkelijk voor vrijheid van menings uiting is, steunt ook het recht om dingen te zeggen die ons tegenstaan. Daar zijn er vandaag niet meer zo veel van. En dat vind ik kwalijk, want het gaat om een vrijheid die aan de basis staat van onze beschaving.’
Kende u Charlie Hebdo?
‘Tot begin dit jaar had ik het nooit gezien.’
Wat vond u van de cartoons? Grappig?
‘Nee, niet echt. Ik vond sommige behoorlijk flauw en overduidelijk aanstootgevend, maar so what? Dat is het punt: je hoeft het niet te lezen of hilarisch te vinden om hun recht te verdedigen te publiceren wat zij willen. Het recht om te kwetsen is precies wat de vrijheid van meningsuiting is.’
En de anti-Mohammed-cartoons die Geert Wilders in Texas liet zien en later op YouTube? Vindt  u zo’n actie niet een overduidelijke provocatie?  ‘Kijk, ík vind zo’n cartoonwedstrijd heel kinderachtig. Het is alsof je heel stoer een middelvinger opsteekt naar alles en iedereen. Die reactie is volgens mij een neveneffect van de onderdrukking van onze vrijheid van meningsuiting. Er is een sfeer ontstaan waarin je bepaalde dingen niet meer mag zeggen. Iemand beledigen wordt vandaag gezien als de ergste misdaad. Als tegenhanger van zo’n trend krijg je types, zoals Wilders, die dan heel uitdagend beledigend worden. Tja, mij lijkt dat geen goed idee, maar als hij dat nou wil…’
Dat is toch kwetsend?
‘Ja, natúúrlijk is dat kwetsend! Althans, voor sommigen kan dat kwetsend zijn. Maar moeten we daartegen beschermd worden? Door de staat? We zijn toch volwassen mensen? Kunnen we niet meer tegen een stootje? Niets is kwetsender dan een geliefde die bij je wegloopt en een afscheidsbrief voor je achterlaat; zullen we dat ook wettelijk verbieden?’
U schetst een karikatuur.
‘Weet u, activisten en campagnevoerders gingen altijd in de aanval om hun zaak te bepleiten. Vandaag gaan ze juist in het defensief en stellen ze zich op als slachtoffer. Ze zeggen dat ze zo zielig en gekwetst zijn en ze bedelen om bescherming.’
Wat keurt u af aan zo’n benadering?
‘Het is een manier om opponenten de mond te snoeren, excuses af te dwingen en debat te vermijden. Want als iemand zegt dat hij gekwetst is door jouw standpunt, kun jij dat onmogelijk tegenspreken, want het is niet bepaald aan jou om een uitspraak te doen over het gevoelsleven van een ander, of wel soms? Onze emoties zijn vandaag belangrijker dan onze ideeën. We voeren geen debat meer, maar we doen een wedstrijdje wie de meeste tranen trekt. Dat geeft ons de mogelijkheid om restricties aan onze tegenstanders op te leggen.’
Dus we moeten nóg meer gaan debatteren dan we al de hele tijd doen? Ik hoor het gezucht al.
‘We moeten leren omgaan met meningsverschillen. Dat is niet altijd gemakkelijk. Als je vrijheid van meningsuiting hebt, zul je een hoop dingen horen die je liever niet wilt horen. Maar die vrijheid is universeel óf die vrijheid is er níét. Het vrije woord is voor iedereen, dus ook voor stomme mensen die stomme dingen zeggen. Weet u, ik denk wel eens: er is eigenlijk maar één ding erger dan vrijheid van meningsuiting&#8230;’
En dat is?
‘Géén vrijheid van meningsuiting.’
<h4>persoonlijk bankroet</h4>
Voor Mick Hume is dit pleidooi meer dan een intellectuele exercitie. Hij was hoofd redacteur van het tijdschrift LM – een voortzetting van Living Marxism, het huisorgaan van de Revolutionaire Communistische Partij – toen hij in 2000 de redactie moest sluiten na een verloren smaadproces. Dat was het begin van zijn frustratie over de grenzen die onze samenleving oplegt aan vrije meningsuiting. 
Aanleiding was destijds een artikel van een Duitse onderzoeksjournalist die ‘het ware verhaal’ beschreef achter de beroemde beelden van een uitgemergelde Bosnische moslim achter prikkeldraad in een Bosnisch-Servisch kamp in Trnopolje. Journalist Thomas Deichmann had als getuige opgetreden in het Joegoslavië-tribunaal en was gestuit op de originele beelden van een later bekroonde televisiereportage die in 1992 was uitgezonden door de Britse zender ITN. Zo ontdekte Deichmann, schreef hij in LM, dat niet de kamp bewoners, maar de cameraploeg in werkelijkheid achter het prikkeldraad zat. Dat was volgens hem geen detail, want achteraf bleken deze beelden zeer bepalend voor de publieke opinievorming over een complex conflict. De beelden werden geassocieerd met concentratiekampen, terwijl het hier een zelfverkozen opvangcentrum zou betreffen. ‘BELSEN 92’ schreeuwde een Britse krant op de voorpagina. 
Daarna begon al snel de mobilisatie voor de westerse interventie in deze burgeroorlog. ITN begon een smaadproces. LM moest aantonen dat de ITN-verslaggevers ‘opzettelijk’ een verkeerd beeld hadden geschetst, ook al stond dat nergens in het artikel. En zoals dat gaat bij de Britse smaadwetgeving – waarbij de aangeklaagde partij schuldig is totdat ze het tegendeel kan bewijzen – ging de verdediging ten onder. LM moest een boete van 375.000 pond betalen. Daardoor raakte Hume, zoals hij het zelf gelaten zegt, ‘op weg naar een persoonlijk bankroet’.
U had dit proces kunnen voorkomen door u te verontschuldigen voor plaatsing van het artikel.
‘Ja, waarschijnlijk wel. Tja, dat is wat iedereen tegenwoordig doet, nietwaar? We hadden alle exemplaren van LM terug moeten nemen en een rectificatie moeten plaatsen. Maar dat wilden we niet.’
Waarom niet?
‘Uit principe. Ik geloof dat de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van pers de moeite waard zijn om voor te vechten. Wie gangbare opinies en opvattingen betwijfelt, las tige vragen stelt en ongebruikelijke standpunten naar voren brengt, moet dat mogen doen. Wij wilden niet iets terugnemen wat wij in goed vertrouwen hadden geplaatst.’
Als u nu terugkijkt, vind u niet dat u te principieel bent geweest?
‘Begrijp me niet verkeerd. Ik zou ongeveer álles doen om een smaadproces te voorkomen. Maar voor ons stond hier een belangrijk principe op het spel dat we wilden koesteren.’
Wat heeft uw strijd voor vrije meningsuiting eigenlijk met het marxisme te maken?
‘Haha, goede vraag! Ach, ik ben nooit een orthodoxe marxist geweest. Ik citeer niet dagelijks uit zijn werk. Ik geloof ook niet dat wat hij in de negentiende eeuw over de economie schreef een blauwdruk vormt voor de wereld waarin we vandaag leven. Maar ik geloof wél dat Marx een manier van denken had waardoor we de wereld beter kunnen begrijpen. Zijn naam is nu sterk geassocieerd met die van Stalin, dus we denken bij Marx vooral aan overheidsdwang, maar hij schreef juist veel over het menselijk potentieel, dat het beste in vrijheid kon worden ontwikkeld.’
Heeft Marx geschreven over vrijheid van meningsuiting?
‘Ja, een van zijn eerste stukken in de Duitse pers was een serie over persvrijheid. Hij voerde een pennenstrijd met de Pruisische autoriteiten over censuur. Marx meende dat je persvrijheid niet alleen kon verstrekken aan fatsoenlijke, burgerlijke lieden met een gematigde visie, zoals toen gangbaar was. Marx wilde dat die vrijheid net zo goed gold voor journalisten die achter schandaaltjes aan gingen. Zijn punt was – en nu citeer ik hem bijna alsnog – dat je niet de vruchten van een vrije pers kon plukken als je niet bereid was om ook met de ongemakken ervan opgezadeld te zitten.’
Vandaag zitten de meest uitgesproken voorstanders van vrije meningsuiting bij rechts. Hoe komt dat?
‘Dat is de schuld van links, vrees ik. De strijd voor vrijheid van meningsuiting was altijd een links thema. Dat is ook heel logisch. Want als je aan de linkerzijde van het politieke spectrum stond, wilde je de ruimte om je te verzetten tegen de gevestigde orde: de koning, de dominee, je baas en alle anderen die jou overheersten. Vrijheid van meningsuiting is daarom altijd cruciaal geweest voor elke bevrijdingsstrijd: de wens om je stem gehoord te krijgen, om aandacht op te eisen, om je verzoek kenbaar te maken. Campagnevoerders tegen slavernij of activisten voor gelijkheid tussen rassen of voor vrouwenrechten: zij hebben altijd de vrijheid opgeëist van de staat om te zeggen wat zij belangrijk vonden. 
Tegenwoordig is de situatie omgekeerd. Wie vandaag campagne voert namens een groep, benadrukt de eigen kwetsbaarheid. Ze willen geen vrijheid van meningsuiting, maar vrij zijn van meningsuiting. Ze willen een beroep doen op de staat om hen te beschermen en hun pestkoppen een lesje te leren. Links is helemaal meegegaan met die trend en ziet het als zijn taak om mensen tegen anderen te beschermen. Omdat links het thema vrije meningsuiting heeft losgelaten, heeft rechts het gekaapt. Maar volgens mij wil rechts helemaal geen vrije meningsuiting op de manier waarop links dat ooit wilde. Rechts wil óók restricties, bijvoorbeeld voor islamitische extremisten of imams. Dat is al net zo hypocriet: wij wel de vrijheid om moslims te kwetsen, maar zij niet de vrijheid om de Koran te lezen.’
Dus als marxist bevindt u zich tussen rechtse islamofoben ter verdediging van ons recht om te kwetsen. Dat moet u niet lekker zitten.
‘Klopt, maar dat hoort erbij. Ik neem het wel meer op voor mensen met wie ik geen enkele affiniteit heb. Deze week nog schreef ik een stuk ter verdediging van een gereformeerde dominee die een gevangenisstraf van zes maanden boven het hoofd hangt omdat hij in een preek de islam “duivels” had genoemd. Volgens een Britse wet was dit “uitgesproken beledigend”. Dat is natuurlijk bezopen. Hij riep niet op tot geweld, maar gaf gewoon zijn eerlijke mening als christenfundamentalist ten overstaan van zijn geloofsgenoten in zijn eigen kerk. Een ander stuk dat ik deze week schreef, was ter verdediging van heel iemand anders met wie ik evenmin veel raakvlakken heb. In Schotland is een jonge man veroordeeld tot vier maanden celstraf voor het zingen van een liedje. Als supporter van Glasgow Rangers zong hij een liedje dat beledigend is voor de aartsvijand, Celtic. Vier maanden cel! Een liedje! En dit gebeurt in een land dat geldt als de bakermat van de Verlichting&#8230; De ironie lijkt iedereen te ontgaan.’
Hoe is het volgens u gekomen dat we vandaag al die inperkingen willen?
‘Dat is een lastige vraag. Als je kijkt naar de geschiedenis denk ik dat onze houding ten opzichte van vrije meningsuiting wordt gekleurd door ons mensbeeld. Dat wil zeggen: de strijd voor vrije meningsuiting bereikt zijn hoogtepunt in tijden waarin we geloven in onszelf en in onze mogelijkheid om de wereld te veranderen. Maar wanneer we die mix van hoop, optimisme en zelfvertrouwen verliezen, verliest ook de vrijheid van meningsuiting. Je ziet dat vandaag heel duidelijk. De mensheid wordt gezien als een pest die de aarde kapotmaakt. We vertrouwen een ander minder: misschien blijkt je buurman een pedofiel of zit er in de klas van je kinderen een geradicaliseerde moslim. En we denken: als iedereen zomaar mag zeggen wat hij wil, dan komen er spanningen en conflicten. Er zal haat zijn, misschien wel oorlog. Dat negatieve mensbeeld is gebaseerd op de aanname dat wij mensen niets meer zijn dan onnozel gepeupel, loerend op een relletje. De huidige onderwaardering van het vrije woord is volgens mij een reflectie van een gebrekkig vertrouwen in de mensheid.’
Maar een populistische probleembenoemer kán toch ook spanningen en conflicten in gang zetten? Dat bestrijdt u toch niet?
‘Ik bestrijd dat inderdaad niet. Maar wij mensen zijn rationele morele wezens. We zijn in staat om zelf een oordeel te vormen. Sterker: het is onmenselijk om ons die oordeelvorming af te pakken en ánderen het oordeel voor ons laten geven: de overheid, de kerk, de politie of iemand op Twitter. De vrijheid van meningsuiting heeft namelijk twee kanten: de vrijheid om te zeggen wat je wilt, maar óók de vrijheid om kennis te nemen van andere opinies en zelf te oordelen wat je ergens van vindt.’
En elk oordeel dat slecht uitpakt, moeten we dan maar voor lief nemen?
‘Jammer voor je, maar dat hoort er helaas bij, ja, als je in een vrije samenleving wilt leven. De westerse samenleving wordt steeds minder vrij en de vraag is of we dat willen. Ik denk het niet. Onze samenleving wordt niet alleen minder vrij door de formele staatscensuur, maar ook door de toenemende zelfcensuur. We leggen het onszelf op, want we leven in een conformistische cultuur. Elke mening die maar een beetje afwijkt van wat als acceptabel wordt gezien door de zelfbenoemde progressievelingen wordt onmiddellijk aangevallen.’
Is dat eigenlijk ooit anders geweest? Mensen met afwijkende meningen hebben het toch per definitie moeilijk?
‘Net als andere vrijheden is de vrijheid om te zeggen wat je denkt een vrijheid waarvoor voortdurend moet worden gevochten. Ze is geen gift van God of een aardigheid van de overheid, die je op de schoorsteenmantel zet en waarvan je tot in de eeuwigheid mag blijven genieten. De strijd voor vrije menings uiting moet altijd worden gestreden. Het punt is: je strijdt telkens tegen andere vijanden, in andere tijden, in andere omstandigheden. Lange tijd waren de kerken, reactionair rechts of autoritaire regimes de opponenten van deze strijders. Vandaag zijn de grootste opponenten in het Westen de mensen die zichzelf zien als progressief of radicaal.’
Wat maakt het volgens u lastig om deze opponenten te overtuigen van uw gelijk?
‘Ze voeren een stille strijd tegen vrije meningsuiting. Daarmee bedoel ik niet dat ze stil zijn, want ze zijn helemaal niet stil – verre van zelfs, helaas – maar omdat niemand hardop zegt dat ze tegen vrije meningsuiting zijn. Nagenoeg iedereen in de westerse wereld zal zeggen dat hij of zij voor vrijheid van menings uiting is; ze zijn alleen tegen kwetsen, of tegen discriminerende, racistische, beledigende opmerkingen. Maar al die mitsen en maren vormen een bedrieglijke aanval op vrije meningsuiting. Heel listig en dus heel lastig.’
Hoe kunnen we dat veranderen? Hoe denkt u de strijd te kunnen winnen?
‘Ik denk dat het cruciaal is dat we leren herkennen dat we vandaag met al onze beste bedoelingen de strijd voor vrije meningsuiting aan het verliezen zijn. En wat misschien nog erger is: dat we die strijd niet eens voeren. We riskeren overgave zonder een zuchtje tegenwind. 
We zullen moeten leren om niet bang te zijn om eens iets te zeggen waar anderen misschien aanstoot aan nemen en vervolgens niet meteen excuses aanbieden als iemand een vingertje heft. We moeten leren om een debat aan te gaan en niet klakkeloos onze favoriete columnisten na te praten. We moeten leren om niet op onze tong te bijten, maar om te zeggen wat ons hart ons ingeeft en trouw te blijven aan onze principes. 
En we zullen ons eraan moeten blijven herinneren waarom het vrije woord zo belangrijk is voor de vooruitgang van onze beschaving. Zonder die basale vrijheid woonden we wellicht nog steeds op een aarde die plat was en waar vrouwen niet het recht hadden om te stemmen, maar wel het recht om als heks te worden verbrand. We moeten die vrijheid niet opgeven zonder ervoor te vechten.’
&nbsp;

Mick Hume over de vrijheid van meningsuiting

‘Het vrije woord is ook voor stomme mensen die stomme dingen zeggen’

‘Computers zijn nog net zo dom als dertig jaar geleden’

Waarom we onze grenzen juist open moeten gooien

‘Vergeet het nieuws. Er is vooruitgang’

Hoe een milieuactivist een ecomodernist werd

<div class="lead">
De kleinste landen ter wereld hebben hun eigen filmfestival en zelfs hun eigen Olympische Spelen: de Microlympische Spelen.
</div>
Liberland is één van tientallen micronaties, waar een enkeling of groep soevereiniteit over een gebied claimt. Je hebt kunstenaars en lolbroeken die een micronatie stichten. Zo is de Republiek van Molossia een uit de hand gelopen tienergrap van een inmiddels 52-jarige man in de Amerikaanse staat Nevada die beweert nog altijd een oorlog te voeren met Oost-Duitsland. Weer anderen willen met een micronatie een politiek statement maken, zoals Vít Jedlička met Liberland. Veel van ‘s werelds micronaties zijn opgenomen in een heuse reisgids van Lonely Planet. ‘100% true’, staat er voor de zekerheid op het omslag. Omdat ze niet worden erkend door de internationale gemeenschap steunen micronaties elkaar, onder meer via een filmfestival en de Microlympische Spelen – jawel, een eigen versie van de Olympische Spelen. Op dit filmpje van Al Jazeera een rondgang langs diverse staatshoofden. Vraag aan studiogast: ‘Hoe is het om koning te zijn?’

Micropresidenten