De VVD heeft geen idee

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

De stemmen van Vrij Nederland

<div class="lead">Op 7 mei kiezen de Fransen een nieuwe president. In het Provençaalse dorp Cadenet leeft iedereen in zijn eigen bubbel, en daarmee is het dorp een spiegel van Frankrijk. Een reportage. ‘Wij bestaan niet langer als gemeenschap.’</div>
Georges Savournin (75) stuurt zijn versleten Nissan pick-up over de brug die naar zijn dorp leidt. Een ritje met Georges door Cadenet is een reis door de tijd. Uit de luidsprekers klinkt de stem van Rina Ketty, een coryfee uit een grijs chansonverleden. Ondertussen passeren we een gesloten wijncoöperatie, een station waar al decennia geen trein meer komt en een voormalige meelfabriek. We rijden langs de kerk naar de Bar des Boules, een café met jeu de boules-baan. De bar was lang in handen van een dochter van Georges, die vijf jaar geleden overleed. Toen, zo luidt de algehele opvatting in het dorp, was het er beter. ‘Ze maakte fantastische pizza’s, de mensen stond ervoor in de rij.’
Iedereen hier kent Georges, een van de weinige nog levende vertegenwoordigers van een wereld die geleidelijk maar onverbiddelijk verdween. Het Cadenet van zijn jeugd telde tweeduizend inwoners, nu zijn het er ruim vierduizend. De vroegere homogeniteit maakte plaats voor een bont samenraapsel van sociale categorieën, schrijft socioloog Jean-Pierre le Goff in zijn meeslepende boek over Cadenet: La fin du village (Het einde van het dorp). De werklozen en pensionado’s op het terras van de Bar des Boules, de forensen in hun nieuwbouw, de biologische boeren, de buitenlanders uit Noord-Europa en de topmannen van Michelin en Accor Hotels in hun landhuizen buiten de dorpskern: in Cadenet leeft iedereen in zijn eigen bubbel.
Rietvlechten en landbouw waren voor de oorlog de fundamenten onder de economie en het sociale leven. Maar de manden, de rotanstoelen en het fruit brachten na de bevrijding niet genoeg op voor iedereen. Precies zoals in het lied ‘La Montagne’ van Jean Ferrat – ‘Het Dorp’ in de Nederlandse versie van Wim Sonneveld – trok veel jeugd naar de stad. Georges bleef, ook al trok het comfort van de fonkelnieuwe sociale huurflats in Marseille waar sommige vrienden neerstreken. Hij hakte hout met zijn vader en plantte abrikozenbomen toen hout als brandstof werd vervangen door stookolie.
Georges hield het vol tot 1991. Concurrentie uit Zuid-Europa en vooral de ‘afperspraktijken’ van de inkoopcentrales van de supermarkten deden hem de das om. Uiteindelijk kreeg hij 1 franc en 50 centimes voor een kilo abrikozen, daar kon hij het niet meer voor doen. ‘Er woonden vroeger wel driehonderd boeren in Cadenet,’ vertelt Georges in zijn zelfgebouwde huis op een heuvel. ‘Ze zijn allemaal weg.’
<figure id="post-355934 media-355934" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01503-1.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01503-1-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01503-1-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01503-1-1280x853.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01503-1-1920x1280.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>
<figure id="post-355936 media-355936" class="align-none">
<figure style="width: 1876px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01027-1.jpg" alt="" width="1876" height="1250" /><figcaption class="wp-caption-text">Georges Savournin (75): &#8216;De boeren hier zijn allemaal weg.&#8217; Fotografie: Julien Goldstein</figcaption></figure></figure>
</figcaption></figure>
Als agrariër met een liberale inborst zat Georges niet bij de pakken neer. Hij stortte zich op het aanleggen van zwembaden en andere klussen, waar hij zijn dalende inkomsten al langer mee op peil bracht. Zijn dochter Cécile pakte de agriculturele draad weer op en maakt biologische wijn. Maar niet lang meer. Vooral omdat ze er met een bescheiden productie van tussen de 5000 en 8000 liter niet meer dan het minimumloon – in Frankrijk € 1.149,07 netto – aan overhoudt. Georges wijst op de paarden achter het huis. Cécile zal er meer gaan verzorgen, tot ze er zo’n tien heeft. Per paard levert dat ongeveer 200, 300 euro per maand op. De rest zal haar echtgenoot moeten verdienen, die schoorsteenveger is. En zo zijn de Savournins, een van de oudste families van Cadenet, straks de bewakers van een fraai decor.
<h5>Eindeloos geëmmer</h5>
De sociaal geograaf en essayist Christophe Guilluy, analist van de Franse electorale kaart, zou Georges een afhaker noemen. De breuk tussen de stadse winnaars en de provinciale verliezers van de globalisering is definitief, stelt Guilluy. Afhakers kennen geen enkele legitimiteit of morele superioriteit toe aan de politiek of de media. Ze zijn talrijker dan vaak wordt gedacht; volgens Guilluy vormen ze zelfs een meerderheid. En ze stemmen vaak, maar lang niet altijd op Marine Le Pen.
<q class="pull-left">Georges ergert zich aan het ‘eindeloze geëmmer’ over Théo, de jongen die in de Parijse banlieue een wapenstok in zijn anus kreeg.</q>Georges voldoet geheel aan dit profiel. De radio in zijn keuken staat de hele dag afgestemd op Rire, een station dat alleen sketches en onemanshows uitzendt. Hij houdt de actualiteit zoveel mogelijk buiten de deur, geeft hij toe. ‘Ik ben helemaal schijtziek van de politiek. Er komt straks een nieuwe president en daarna zal alles doorgaan als voorheen. Ze zorgen goed voor zichzelf en voor ambtenaren. Mensen zoals ik mogen het uitzoeken met een pensioen van 800 euro.’
Aan het nieuws dat hem wel bereikt, ergert hij zich vaak. Zoals onlangs bij het ‘eindeloze geëmmer’ over Théo, de jongen die in de Parijse banlieue een wapenstok van een agent in zijn anus kreeg. Of de ‘waanzin’ rond het migrantenkamp in Calais. Georges, die Parijs één keer in zijn leven bezocht en in Algerije vocht, gaat ondanks alles wel stemmen straks, zonder enige illusie. Le Pen valt af omdat hij niet gelooft dat Frankrijk zonder Europa kan. Georges gaat voor de kandidaat die de laagste lasten belooft: François Fillon. ‘Zakkenvullers zijn het allemaal, dus dat maakt niet uit.’
<h5>kleine blanken</h5>
De Place du Tambour is genoemd naar de beroemdste inwoner van Cadenet, André Estienne. Hij nam in 1792 vrijwillig dienst in het leger dat het vaderland moest verdedigen tegen de vijanden van de Franse revolutie. Estienne werd trommelaar en onderscheidde zich in de slag om een brug. Hij stak, vijandig vuur trotserend, met zijn trommel de rivier over en maakte aan de overkant zoveel herrie dat de vijand dacht dat zij in de rug werden verrast. Een jonge, veelbelovende generaal, een zekere Napoleon Bonaparte, gaf vervolgens het sein om aan te vallen. Volgens de legende was Estienne, die het pleintje nu in brons gegoten overziet, een patriot die dienst nam uit idealisme. Waarschijnlijker is dat hij niet anders kon: zijn familie had geen inkomsten meer omdat de olijfoogst door strenge vorst verloren was gegaan.
In dit deel van de Provence werd olijfolie lange tijd nergens meer gemaakt, maar de laatste jaren verrijzen er meer en meer olijfoliemolens. Ook in Cadenet. Onderaan de heuvel bij Georges maakt en verkoopt Roland Coupat, bijgenaamd l’Américain, exclusieve olie en wijn. Coupats fraaie domaine is eigenlijk de enige uiting van ondernemerszin in Cadenet, waar het geld vooral buiten het dorp wordt verdiend. Coupat (57) komt niet uit de VS, maar heeft er wel gewerkt. Zijn succes in Cadenet gaf scheve ogen. ‘Maar jaloezie voor wie slaagt in zaken, dat is een algemeen probleem in Frankrijk.’
<figure id="post-355938 media-355938" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01663-1.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01663-1-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01663-1-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01663-1-1280x853.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01663-1-1920x1280.jpg 1920w" alt="" /></figure>
<figure class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01224-1.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01224-1-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01224-1-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01224-1-1280x853.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01224-1-1920x1280.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>Roland Coupats &#8216;domain&#8217; is de enige uiting van ondernemerszin in het dorp. Fotografie: Julien Goldstein</figcaption></figure>
Voor de oogst huurt Coupat een groep plukkers uit Ecuador in. Met de lokale krachten die hij aanvankelijk over de vloer kreeg, werd het niets. Sommigen kwamen na een paar dagen niet meer opdagen omdat ze dan genoeg hadden gewerkt om hun uitkering te behouden. De werkloosheid in het dorp schommelt rond de 12 procent – twee punten boven het landelijke gemiddelde – maar moet onder de petits blancs, de kleine blanken, veel hoger zijn. Tot grote ergernis van Georges. ‘Voor wie wil, is er altijd werk.’
<h5>De pest van deze tijd</h5>
Armoede is niet het goede woord om de toestand van de werklozen in plaatsen als Cadenet te omschrijven, vindt Robert Blanc, oud-hoofdonderwijzer. ‘Ze zijn niet arm, ze zijn verloederd. Wij waren vroeger thuis arm, maar wij verdienden zelf ons geld en we hadden een vader die de wind er onder had. Tegenwoordig kan je ook nog aardig leven als je niets uitvoert, mensen krijgen veel te veel hulp. Dat is de pest van deze tijd.’
Blanc schuifelt naar de keuken van zijn vrijstaande woning om een glaasje zelfgemaakte vlierbessenwijn in te schenken. Op school zag de 76-jarige Blanc, die in 1996 met pensioen ging, de desintegratie van Cadenet aan het einde van zijn loopbaan in een stroomversnelling komen. ‘Opeens stonden ouders niet meer aan onze kant, maar namen ze het op voor hun kind dat zich had misdragen.’
<q class="pull-left">De drie of vier vrouwen in gewaden worden door veel Cadenétiens beleefd als een opgestoken middelvinger.</q>Ook Blanc rekent zich tot de afhakers. Hij koopt alleen nog de regionale krant, om te weten wat er gaande is in de buurt. Net als zijn oude schoolmaatje Georges stemt hij geen Le Pen. Maar hij begrijpt maar al te goed waarom het Front National bij elke landelijke verkiezing een nieuw record breekt. Bij regionale verkiezingen in 2015 haalde de kandidaat in het zuiden, Le Pens katholiek-conservatieve nichtje Marion, in Cadenet een score van 42 procent.
Neem de immigratie. Die heeft het dorp, zij het bescheiden, nu ook bereikt. Er woonden altijd al wel Arabes, Arabieren, zoals Fransen van Noord-Afrikaanse komaf meestal worden genoemd. Het waren er alleen niet veel en ze gaven nooit problemen. Maar de laatste jaren verplicht het regiobestuur de gemeente om gezinnen van buiten te huisvesten in de sociale woningbouw. Er lopen nu elke maandag vrouwen in een chador [Perzisch gewaad, red.] over de markt, met handschoenen en al. Het zijn er hooguit drie of vier, maar veel Cadenétiens beleven hun aanwezigheid als een provocatie en na de golf aanslagen zelfs als een opgestoken middelvinger. ‘In Cadenet hebben we nu ook racaille, net als in de banlieue van de grote steden,’ zegt Blanc, doelend op jonge Arabieren met capuchons. Dankzij hen bestaat de voetbalclub alleen nog uit een paar meisjeselftallen, weet hij. ‘Er waren raddraaiers die bepaalden wie er speelden en wie niet. En er werd gevochten.’ Vroeger vielen er ook wel eens klappen, relativeert Blanc. ‘Maar dan werd na de wedstrijd een glaasje pastis gedronken en was het klaar.’
<h5>Welkom vluchtelingen!</h5>
Na elke verkiezing trekken cameraploegen eropuit om de gebieden te bezoeken waar het Front National een ‘schokkend resultaat’ heeft geboekt. Om vast te stellen dat er geen of weinig immigranten wonen en dat ‘angst voor het onbekende’ dus de oorzaak moet zijn voor het succes van Le Pen. De kennelijk niet erg snuggere kiezers willen zich beschermen tegen een ingebeeld gevaar, zo luidt meestal de conclusie.
Een verblijf in Cadenet leert iets heel anders. Een stem op Le Pen hangt sterk samen met de portemonnee. Wie moet rondkomen van duizend euro per maand denkt anders over de multiculturele samenleving of solidariteit met de minder bedeelden in de wereld dan iemand met een goed inkomen. Het onbegrip tussen beide groepen is totaal.
Roland Coupat van de olijfmolen, bijvoorbeeld, stemt op Emmanuel Macron, de Franse Pechtold. Hij vraagt zich af wat de kiezer van Le Pen in Cadenet beweegt. Als student woonde hij in een van ’s lands meest beruchte schotelwijken in Vaulx-en-Velin, een voorstad van Lyon. ‘Wie daar Front National stemde, begreep ik wel. Maar hier is toch niets aan de hand?’
Ook Gaëlle Bloa (44) ziet het probleem niet. Bloa is consultant op het gebied van milieubeleid en voelt zich erg betrokken bij het dorpsleven, vertelt zij in de achtertuin van haar recent opgeleverde, smetteloos witte vrijstaande woning. Ze was kandidaat voor de gemeenteraad voor een nieuwe, gemeentebelangen-achtige partij met wie zij het rietvlechten nieuw leven probeert in te blazen. Een eerste veld is al geplant aan de oevers van de Durance, die langs het dorp stroomt.
De opkomst van het Front National baart haar grote zorgen. Pas nog demonstreerde Bloa vóór de komst van een klein azc in de buurt dat werd geopend om enkele migranten uit de jungle van Calais op te vangen. ‘Mensen van het Front National die er met bussen naartoe waren gereden, stonden daar te juichen voor Marion Maréchal-Le Pen die een toespraak hield. En ik stond daar met een bord Welkom vluchtelingen! Ik denk dat het heel goed was dat wij onze stem hebben laten horen.’
De hoge score van de familie Le Pen in Frankrijk is voor een belangrijk deel te danken aan de media, denkt Bloa. ‘Die voeden mensen niet op, maar maken ze juist bang. Journalisten zouden veel vaker moeten uitleggen waarom vluchtelingen hier komen. Ik geloof heel erg in dialoog en openheid: dat leidt tot begrip en vrede.’
<h5>Gekkigheid</h5>
Pascale Ruga, bardame in bar-brasserie Patchou et Toche, kan de uitleg over vluchtelingen gestolen worden. Voor haar wordt het Marine. ‘Er moet eindelijk een keer iets voor ons Fransen gebeuren. Waarom moeten wij hier in godsnaam migranten uit Calais ontvangen? Het zijn helemaal geen vluchtelingen, dat is één. En twee: wij hebben de banen en de huizen niet voor die mensen. Het is gekkigheid. Ik begrijp niet waarom we solidair met ze zouden moeten zijn, ze zorgen ook nog eens voor criminaliteit en terrorisme.’
<figure id="post-355940 media-355940" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC00090-1.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC00090-1-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC00090-1-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC00090-1-1280x853.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC00090-1-1920x1280.jpg 1920w" alt="" /></figure>
<figure id="post-355942 media-355942" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01490-1.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01490-1-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01490-1-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01490-1-1280x853.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/04/GOJ17008DC01490-1-1920x1280.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>Voor Pascale Ruga wordt het Le Pen: &#8216;Er moet eindelijk eens iets voor ons Fransen gebeuren.&#8217; Fotografie: Julien Goldstein</figcaption></figure>
Ruga (52) is in dienst van haar vriend Christophe. Soms kan hij haar niet eens het minimumloon betalen. De kosten van kinderopvang zitten Ruga, die een dochter van tien heeft, ook dwars. ‘Voor veel vrouwen die niet zo veel verdienen, is het niet meer de moeite om te gaan werken omdat ze alles kwijt zijn aan de opvang. Laten ze dáár eens iets aan doen.’
Ze wil niet klagen, zegt ze. ‘Maar wij werken er hard voor en het is de vraag of wij het overleven.’
<h5>Het kleine vaderland</h5>
Een voorkeur voor de familie Le Pen houdt zich niet altijd aan sociale en economische breuklijnen. Patrick Ducloy, gepensioneerd verkoper van complexe telefoonsystemen, woont met zijn vrouw in een smaakvol gerenoveerde boerderij met perzikkleurige muren en donkergrijs gelakte luiken. ‘Dat de volken van Europa in beweging komen, is verheugend nieuws,’ zegt hij op zijn terras met uitzicht op de heuvel van Georges.
Ducloy (69) heeft grote sympathie voor Le Pen, maar gaat toch voor François Fillon [Kleis Jager sprak Ducloy voorafgaand aan de voorverkiezingen, waarbij Fillon sneuvelde, red.]. Hij is bang voor de gevolgen van het verlaten van de eurozone. Een redenering van meer gepensioneerden in Cadenet. ‘Het land heeft behoefte aan een harde hand, een dictatuur wellicht, om de nodige hervormingen door te voeren,’ filosofeert Ducloy. ‘En natuurlijk ook om het krankzinnige project van het multiculturalisme te stoppen.’
In zijn vriendenkring staat Ducloy, van ‘heel eenvoudige komaf’, alleen met zijn opvattingen. In Cadenet is Georges een van zijn weinige contacten. Bijna al zijn andere kennissen wonen een paar kilometer verderop in het chique Lourmarin, een dorp dat beroemd werd omdat Albert Camus er woonde. ‘In Lourmarin maakt kaviaar-links de dienst uit,’ lacht Ducloy. ‘Ze wonen in Parijs in de betere buurten en hebben in de Provence hun tweede huis. Zij kunnen zich niet voorstellen dat er in Frankrijk getto’s bestaan, oorden waar wilden de boel afbreken en de vrede in dit land bedreigen. En als die buurten wel bestaan, dan is dat natuurlijk onze schuld. Het zijn mensen die de mond vol hebben van het wereldleed, maar de problemen in de boerderij om de hoek zien ze niet.’
‘Het dorp is los zand,’ concludeert Ducloy bij het afscheid. Het klinkt als een echo van wat Jean-Pierre Le Goff schrijft in La fin du village: ‘Cadenet bestaat niet langer als gemeenschap, het is alleen nog een geografisch begrip.’ De notie van een gezamenlijke toekomst is verloren gegaan en in die zin is Cadenet een spiegel van Frankrijk.
Weemoed ligt op de loer. Ooit sprak men over het grote vaderland, de natie als geheel, en het kleine vaderland, het dorp. Le Goff is gevoelig voor alles wat het beeld van la petite patrie oproept. Maar dat vroeger alles beter was, zal niemand hem – de auteur van een groot oeuvre dat de tijdgeest in kaart brengt – horen zeggen. ‘Men heeft moeite met het formuleren van een positief perspectief en daarom dreigt nostalgie de overhand te krijgen. Dat is geen goede zaak.’

Kleis Jager

Dit dorp in verval is de spiegel van Frankrijk

<div class="lead">Vanuit het Zuid-Franse stadje Lunel trokken zeker negentien jihadisten naar Syrië. Niet omdat ze werden gediscrimineerd en uitgesloten, denken de bewoners. ‘Deze jongens werden groot met McDonald’s en tv en laten zich afslachten in een ver land. Onbegrijpelijk.’</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Lunel, in de Languedoc, tussen Nîmes en Montpellier, is bekend om zijn muskaatwijn. In de zomer komen toeristen af op de Romeinse resten in de buurt en de course camarguaise in de arena: een diervriendelijke variant van stierenvechten waarbij in het wit gestoken mannen de stier een strik die op zijn nek is bevestigd, afhandig proberen te maken. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Maar de laatste tijd maakt Lunel naam met een heel andere specialiteit: jihadi’s.
Sinds december 2012 vertrokken zeker negentien jihadisten uit Lunel naar Syrië. Zes van hen werden daar eind vorig jaar gedood. Begin deze maand hield de politie nog vijf nieuwe verdachten aan, een operatie waarvoor in alle vroegte de nauwe straatjes rond de Notre-Dame-du-Lac werden afgesloten en de Lunellois werden gewekt door helikopters. 
‘Het is veel voor een stadje van maar 25.700 inwoners,’ verzucht Pascal Gomez in de Bar des Sports, dat dienst doet als praathuis van Lunel. Gomez, organisator van culturele evenementen, zegt dat hij het niet kan aanzien dat zijn Lunel betiteld wordt als jihadistenbroeinest. Daarom riep hij op tot een demonstratie ‘voor samenleven en tegen alle krachten die ons proberen te verdelen’. Met de laatsten bedoelt Gomez ‘alle fanatici,’ van moslimfundamentalisten tot de aanhang van het Front National van Marine Le Pen. 
Er kwamen ongeveer zestig mensen op de bijeenkomst. ‘Dat is niet veel,’ beaamt hij. ‘Maar het is een begin. We moeten een dialoog op gang helpen, met elkaar praten. Lunel is in wezen een rustig plaatsje en dat moeten we zo houden. We hebben hier een fantastisch klimaat, een geweldig erfgoed.’ Hij wijst naar zijn fiets buiten: ‘De regering heeft Lunel aangemerkt als “veiligheidsprioriteitszone”. Maar mijn fiets doe ik nog steeds niet op slot.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Goede cijfers De Syriëgangers van Lunel komen vooral uit de twee achterstandswijkjes van Lunel, die La Roquette en Abrivado heten. Grote uitzondering is Raphaël, die bij het groepje van zes twintigers hoorde die het leven lieten. Met zijn vrienden Sabri en Housem, twee broers, kwam hij om bij een bombardement in het oosten van Syrië. Raphaël woonde in een straat met comfortabele vrijstaande huizen en palmbomen in de tuin. 
Een kilometer van zijn ouderlijk huis staat naast een vestiging van fastfoodketen Quick de moskee Al Baraka. In dit grote, vrij nieuwe gebedshuis kwamen de Syriëgangers bidden. Voor het gebouw zitten op een bankje een paar gepensioneerde gelovigen in djellaba. De zon schijnt, maar het is ijzig koud.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Er is hier vrijheid van godsdienst, gratis onderwijs en zorg: waarom dan de jihad?&#8217; 
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De voorzitter van de moskeevereniging werd onlangs onder druk van de autoriteiten vervangen. Omdat hij het jihadisme niet duidelijk genoeg veroordeelde toen de burgemeester hem vroeg een verklaring af te leggen. Waarom, vroeg hij zich af in de lokale krant Midi Libre, zou hij jongens veroordelen die willen vechten tegen onrecht? En niet de Fransen die afgelopen zomer naar Israël reisden om het leger te helpen met het doden van Palestijnse baby’s?
De nieuwe woordvoerder van de moskee, rijschoolhouder Jamal Benabdelkader, heeft laten weten dat Al Baraka een islam van vrede predikt. Maar voor commentaar is hij niet bereikbaar. Vakantie, werk, Benabdelkader heeft nooit tijd.
Jongerenwerker Tahar Akermi wil wel praten. Hij kende alle jihadi’s zegt hij. Omdat er in Lunel geen jongere is te vinden die niet het MJC bezoekt, het ‘Maison de la jeunesse et de la culture’, waar hij werkt. Ze deden mee aan de activiteiten die hij op touw zette, zoals de muziekateliers waar Raphaël, die gitaar speelde en van Led Zeppelin hield, belangstelling voor had. Met de broers Houssem en Sabri vormde hij een hecht vriendengroepje na zijn bekering tot de islam, op zijn achttiende: ‘Samen lieten ze hun baard staan en begonnen ze anderen de les te lezen over het geloof. Maar het waren aardige jongens met wie te praten viel,’ volgens Akermi. 
</div>
<figure id="post-10939 media-10939" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/04/bfa7a97b-528b-4c3a-b8af-81dd041f73ec_Nanda-G_Lunel_07N_GON9318_preview-kopie.jpg" alt="Volgens jongerenwerker Akermi had de eerste groep Syriegangers vermoedelijk een humanitair motief. Foto: Nanda Gonzague" /><figcaption>Volgens jongerenwerker Akermi had de eerste groep Syriegangers vermoedelijk een humanitair motief. Foto: Nanda Gonzague</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Akermi, een veertiger met baseballpetje, vermoedt dat het groepje is misleid met de belofte dat in Syrië een humanitaire taak stond te wachten. ‘Hun motivatie was, voor zover ik dat tenminste kan nagaan, van humanitaire aard,’ zegt Akermi. ‘Ze wilden mensen gaan helpen in Syrië, ze hadden het vaak over het onrecht daar. Eenmaal ter plekke kregen ze denk ik tot hun eigen verbazing een kalasjnikov in handen gedrukt.’ 
Het waren geen kansloze schoolverlaters. Raphaël studeerde aan de Epitech, een informaticaopleiding aan de universiteit van Montpellier die alleen leerlingen toelaat met heel goede cijfers bij het eindexamen. Sabri zat nog op school, Houssem had een beroepsopleiding autotechniek gevolgd. Voor de broers, die van huis uit moslim waren, was de terugkeer tot het geloof een manier om respect te krijgen, denkt Akermi, ook al hadden ze geen werk en geen woning. 
Maar Akermi is geen aanhanger van het idee dat terrorisme geboren wordt uit sociale ellende. ‘Een gevoel van uitsluiting kan een factor zijn bij ontsporing. Mensen zien mij als een “immigrant die de immigrantenjeugd helpt” en niet als Fransman. Kun je nagaan hoe het is voor anderen zonder baan. Maar daarom ga je niet voor de jihad naar Syrië.’ 
Waarom dan wel? ‘Het is een spirituele zoektocht,’ vermoedt hij. ‘Een manier om het bestaan zin te geven. Tegelijk blijft het een raadsel, ik denk dat ze zelf verbaasd zijn geweest over hun eigen radicalisering, dat ze in een maalstroom terechtkwamen waar ze geen weerstand aan konden bieden.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Je suis Charlie Na de aanslagen van Parijs worstelt Frankrijk met de islam. Maar de hand verdwijnt vooral diep in eigen boezem: er is veel aandacht voor het onrecht dat immigranten die in sombere buurten werden ‘geparkeerd’ zou zijn aangedaan. Premier Manuel Valls riep eerst op trots te zijn op Frankrijk en zijn waarden. Daarna, kennelijk om de linkervleugel van zijn partij te plezieren, sprak hij over ‘apartheid’ toen hij de toestand van de wijken omschreef waar de aanslagplegers vandaan kwamen. De strijd tegen terreur is ook een strijd tegen ongelijkheid, zo wilde hij maar zeggen.
Maar die boodschap valt slecht bij de zwijgende meerderheid in Lunel. ‘De immigratie is veel te hard gegaan en brengt te veel problemen met zich mee,’ zo verwoordt slager Didier Desfere de algemene stemming. Aan de muur van zijn zaak hangt een Je suis Charlie-affiche. ‘Maar van die jihadisten hier, daar keek ik wel van op,’ vervolgt Desfere. ‘Tot nu kenden we alleen de drugscriminaliteit, van die jongens die in veel te dure auto’s rijden.’
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Wij drinken graag een glas, zij drinken alleen thee of koffie. Dat mengt dus niet erg.&#8217; 
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
‘Het is uit de hand gelopen,’ vindt ook apotheekster Sylvie Menteyne. ‘Op school neemt de onveiligheid toe, mensen sturen hun kinderen niet meer naar het lycée hier aan de overkant. Die nemen de bus naar La Grande Motte, vijftien kilometer verderop.’
Menteyne kende Sabri en Houssem vrij goed, zij zag hen in ieder geval vaak. ‘Ze kwamen hier medicijnen halen voor hun oma, bij wie ze woonden nadat hun moeder was overleden. Het waren correcte jongens.’
Haar apotheek staat in Abrivado, een kleine verzameling flats van vijf hoog. Ze verkeren in prima staat en worden omringd door pijnbomen. Menteyne woont vlak bij een cafetaria waar de naam van de pui is verwijderd en een rolluik is neergelaten. De zaak was van Karim, de oudste van de omgekomen jihadi’s uit Lunel. Raphaël, Houssem en Sabri kwamen hier veel, net als de leerlingen van het lycée die de lunch in de kantine ontvluchtten. ‘Wij dachten dat er drugs werden gebruikt,’ zegt Mentyene. ‘We wisten natuurlijk niet dat het een ontmoetingsplaats was van islamitische radicalen.’
De vraag naar het waarom houdt haar bezig. ‘Ik kan er met mijn hoofd niet bij: die kinderen groeien hier op met McDonald’s en televisie, en ze laten zich afslachten in een ver land.’
Dat er discriminatie is, wil ze best geloven. ‘Wij nemen wel islamitische stagiairs aan, maar ik ben er niet zeker van dat andere bedrijven dat ook doen. Maar hoe dan ook, Frankrijk biedt deze mensen alles: een sociale huurwoning, er is hier vrijheid van godsdienst, gratis onderwijs en zorg: medicijnen studeren is niet eenvoudig, maar het kost in ieder geval bijna niets. Waarom dan in vredesnaam die jihad?’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Voetbalkooi In La Roquette, Lunels tweede schotelbuurt, is het lastig iemand te vinden om over die vraag te praten. Abdelkader Ferrahoui, een ex-profvoetballer van Montpellier HSC en Algerijns international, heeft een futsal-vereniging opgericht voor jongens in deze buurt, waar hij zelf opgroeide. Espoir et Avenir, hoop en toekomst. Hij zegt eerst te komen en laat het daarna toch afweten. ‘Hij staat vast in het verkeer, hij komt niet meer,’ zegt zijn assistent, die zijn naam niet in een krant wil hebben. 
De assistent, een Arabische jongen in een wit Adidastrainingspak en een zwart skijack, vindt de ophef over de jihadi’s maar onzin. ‘Als jongens die keus maken, dan is dat hun eigen zaak, daar hebben wij toch niets mee te maken? Toch worden wij gestigmatiseerd, de media zouden moeten stoppen om het hierover te hebben.’ 
Hij vertelt veel liever over de grote klacht van La Roquette: het gemeentebestuur weigert een City Stade te bouwen, een groot model voetbalkooi. ‘Waarom willen ze dat niet? Ze doen nooit iets voor ons, er is hier helemaal niets te doen. Er is ook geen werk, niemand werkt hier.’
</div>
<figure id="post-10939 media-10939" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/04/fc88a0ff-eb6f-4f4d-822a-c55ec079fb8b_LUNEL_24N_GON0405_preview-kopie.jpg" alt="Verloren generatie: &#039;Als wij onze kinderen niets bieden, dan vullen andere die leemte op.&#039; Foto: Nanda Gonzague" /><figcaption>Verloren generatie: &#8216;Als wij onze kinderen niets bieden, dan vullen andere die leemte op.&#8217; Foto: Nanda Gonzague</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Wethouder Pierre Soujol van ‘partijloos rechts’ kent het verhaal over de voetbalkooi maar al te goed. ‘Ik weet dat ze het ervaren als onrecht, maar wij beginnen daar niet aan. Als we die kooi bouwen, dan komen ze hun wijk niet meer uit, dan moedigen we juist de gemeenschapsvorming aan die we graag willen doorbreken. Ze hun zin geven om er maar van af te zijn, dat is niet ons idee van integratie.’
Er stond een tijd een voetbalkooi in La Roquette. ‘Maar die zorgde voor overlast bij de omwonenden, we hebben hem weggehaald. Een politieke keuze, wij zijn er voor alle Lunellois, niet om de belangen van groepen te dienen.’
Soujol loopt naar een luchtfoto van Lunel aan de muur in de raadszaal. ‘Wij hebben vijf sportterreinen, waarvan er één vrij toegankelijk is, je hoeft dus niet eens lid te worden van een club om hier te kunnen sporten. Het is gewoon niet waar dat hier niets is te doen. Het openbaar vervoer kost hier 1 euro, voor dat bedrag kan je overal naar toe. En we hebben een nieuwe, gratis mediatheek.’
De gemeente worstelt met de aandacht voor de jihadisten, Soujol en burgmeester Claude Arnaud menen dat Lunel slachtoffer is van een hype. ‘Wij willen de realiteit niet ontkennen, maar er worden nu wel erg veel schijnwerpers op ons gericht. Lunellistan, dat is, ben ik bang, straks wat er van ons blijft hangen bij veel mensen. Terwijl we zoveel te bieden hebben.’
Een verklaring voor de oververtegenwoordiging van Lunel als jihadistenleverancier heeft hij niet. ‘Het onderzoek is in handen van de antiterreureenheid van het OM in Parijs, we weten het niet. De moskee staat los van de radicalisering van deze jongens. Misschien dat er daarbuiten een charismatische prediker actief was.’
In Lunel leven autochtone Fransen en moslims min of meer vredig naast, maar niet veel met elkaar, zo vat Soujol de toestand samen. ‘Zij hebben nu eenmaal andere gewoonten, wij maken hier graag werk van de apéro, wij drinken graag een glas. Zij drinken alleen thee of koffie, dat mengt dus niet erg.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Mislukt ‘De politiek van dit gemeentebestuur is mislukt,’ meent Philippe Moissonnier, die de linkse oppositie aanvoert in de gemeenteraad. Moissonnier, stedebouwkundige, ziet het jihadisme in de eerste plaats als een sociaal probleem dat bestreden moet worden met een overbekend recept: meer geld en middelen. ‘Ik geloof juist wel dat het goed is om een voetbalkooi te bouwen in La Roquette, legt hij uit. ‘Dat je die jongens daar de hand moet reiken. In die buurt gaat de werkloosheid richting veertig procent. Nog belangrijker is dat we meer street corner workers krijgen, we hebben er nu maar twee voor de hele stad. Daarbij zou je meer moeten investeren in onderwijs en de buurtpolitie, die is wegbezuinigd tijdens het presidentschap van Nicolas Sarkozy, in ere moeten herstellen.’
</div>
<figure id="post-10939 media-10939" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/04/85b6cb92-c61b-4306-9f97-ee733f856c01_0_LUNEL_20N_GON9908_preview-kopie.jpg" alt="Foto: Nanda Gonzague" /><figcaption>Foto: Nanda Gonzague</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Denkt Moissonnier echt dat het probleem zo is opgelost? ‘Dat zou te makkelijk zijn, het jihadisme kent een cocktail van oorzaken. Dit is bijvoorbeeld ook een generatiefenomeen. Vaste waarden die structuur boden verdwenen: familie, de dienstplicht, de arbeiderswereld, de landbouw, de kerk, de school: het is er helemaal niet meer of de autoriteit ervan ging verloren. De periode dat je jong bent en niet op eigen benen staat, duurt daarbij tegenwoordig erg lang. Jongeren zitten vast aan stagecontracten waarmee ze vierhonderd euro per maand verdienen en kunnen zonder hulp van ouders geen huurcontract krijgen.’ 
De verloren generatie die Moissonnier schetst, is gevoelig voor de boodschap van Marine Le Pen of zoekt het spirituele heil elders: ‘Dat is denk ik gebeurd met de groep van Raphaël, met wie mijn eigen zoon bevriend was. Als wij onze kinderen niets kunnen bieden, dan vullen anderen die leemte op. Dat mogen we niet laten gebeuren.’
Een paar dagen later bezoekt minister van Binnenlandse Zaken Cazeneuve Lunel. Moissonnier is er niet veel wijzer van geworden. ‘We weten eigenlijk nog steeds niet wat zich hier heeft afgespeeld.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Copycat-effect Terreurexpert Mathieu Guidère, verbonden aan de universiteit van Toulouse, denkt dat wel te weten. Hij gelooft niet erg in de hypothese van een charismatische ideoloog die de jeugd van Lunel wist te inspireren. ‘Ik kan niet uitsluiten dat onderzoek een dergelijke figuur boven water brengt, maar het lijkt me erg onwaarschijnlijk. Lunel is een voorbeeld van het copycat-effect, van terroristisch ‘mimetisme’. Voor dit kopieergedrag doet de grootte van de stad er ook niet toe.’
Guidère, die Arabisch spreekt, ging zelf poolshoogte nemen in de Al Baraka moskee. ‘Uit wat ik daar hoorde, maak ik op dat jongens tegen elkaar op zijn gaan bieden. Toen de eerste groep uit Abrivado met Raphaël was vertrokken, vonden ze in la Roquette dat ze niet achter konden blijven. De eerste groep was inderdaad meer humanitair georiënteerd, de tweede groep ging het veel meer om de strijd. Deze jongens stuurden eenmaal ter plaatste zo snel mogelijk een foto de wereld in van “ik en mijn kalasjnikov”.’
Frankrijk levert het grootste contingent van Europese strijders aan Islamitische Staat omdat het de meeste moslims telt. Het ministerie van Binnenlandse Zaken telt 1.300 Franse jihadisten, van wie een deel in Syrië verblijft en een deel is teruggekeerd. Het gaat om bijna een verdrievoudiging binnen een jaar. Er verblijven er inmiddels 161 in de gevangenis en dat aantal zou met twintig per maand groeien.
Guidère verklaart de opmerkelijk snelle groei van het fenomeen ook uit ‘mimetisme’. ‘Hoe meer er over wordt gepraat in de media, hoe meer jihadi’s erbij komen. Dat stelt ons voor een dilemma: het bespreekbaar maken lijkt zinvol, maar is waarschijnlijk contraproductief als je het copycat-effect erbij betrekt. En bovendien geloven kandidaten voor de heilige oorlog toch geen woord van wat je zegt.’
</div>

Jihad in de Languedoc

<div class="lead">Schrijfster Maryse Wolinski was 44 jaar getrouwd met Georges Wolinski, een van de tekenaars van Charlie Hebdo die twee maanden geleden werden vermoord. ‘Wij waren steeds meer elkaar geworden.’</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ze was een van de laatsten die hoorden wat er was gebeurd. Schrijfster Maryse Wolinksi (Algiers, 1943) had die zevende januari net een vergadering bijgewoond en haar mobiel uitgezet. In de taxi op weg naar huis bleek opeens iedereen te willen weten hoe het ging met Georges. ‘Waarom wil iedereen opeens weten hoe het met mijn man gaat?’ vroeg ze de taxichauffeur. ‘Georges was van huis gegaan, “Ik ga naar de krant” had hij geroepen. Waar werkt uw man dan, vroeg de taxichauffeur. Bij Charlie Hebdo, zei ik. En hij: maar weet u niet wat er daar aan de hand is?’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ze wilde naar de redactie, maar dat kon niet, alles was afgezet. Ze belde haar schoonzoon, de man van hun dochter Elsa. Hij raadde haar aan naar huis te gaan. Een uur later werd ze gebeld: Georges was vermoord met een kalasjnikov, door jihadi’s.
‘Ik denk,’ zegt ze in het behaaglijke appartement aan de Boulevard Saint-Germain, ‘dat hij geen pijn heeft geleden. Hij heeft twee kogels in zijn borst gekregen. Een bevriende arts legde me uit dat het zo snel gaat dat je het niet voelt. Hij kan ook al dood zijn geweest voor ze op hem vuurden, een hartaanval hebben gekregen van de herrie die ze maakten voor ze binnenstormden. Dat houd ik me tenminste graag voor, het idee dat hij heeft geleden is onverdraaglijk. In het mortuarium zag hij er prachtig uit, een glimlach op zijn gezicht, hij leek wel twintig jaar jonger. Een enorm geluk voor mij, de anderen waren veel minder toonbaar.’
</div>
<figure id="post-11809 media-11809" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/bac0f7c9-7052-455b-bada-8ed9be3e3c04_wolinsky-119_preview.jpg" alt="Foto: Steven Wassenaar" /><figcaption>Foto: Steven Wassenaar</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
De broers Kouachi maakten een einde aan een verbintenis van 47 jaar; 44 jaar waren ze getrouwd. ‘Ons leven was vooral rond Georges georganiseerd. Ik heb nauwelijks iets anders gekend, ik was net 22 geworden toen ik hem ontmoette. Wij waren steeds meer elkaar geworden: hij was mijn mentor, mijn gids in het leven, stimuleerde me te gaan schrijven. Nu moet ik het doen zonder zijn blik die me geruststelde en beschermde. Op de laatste ochtend van zijn leven kwamen wij elkaar tegen in de keuken. Ik had erg slecht geslapen. Maar hij zei dat ik er prachtig uitzag.
Het is zo vreemd en intens verdrietig: een paar dagen geleden ging het op de radio over de aanslag naar aanleiding van de aanhouding van een aantal helpers van de daders. De toon waarop het wordt verteld, is die van de voltooid verleden tijd. De aanslag is nu, iets meer dan twee maanden later, al zo heel erg geschiedenis geworden.
Vreemd is ook dat Georges net zo gewelddadig aan zijn einde is gekomen als zijn vader. Siegfried Wolinksi was een Poolse Jood die in Tunesië, waar Georges tot zijn tiende woonde, een smederij had. Hij was twee toen zijn vader werd doodgeschoten door een net ontslagen werknemer, een Italiaanse communist.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Nooit een Jood of een communist Maryse zag hem voor het eerst in 1968 bij de Journal du Dimanche waar zij, een katholiek meisje uit het zuidwesten van het land, stage liep. Wolinski, ‘Wolin’ voor vrienden, was op dat moment al een gevestigde naam, voor de JDD maakt hij een wekelijkse tekening voor de voorpagina die hij op de redactievergadering kwam presenteren. ‘Hij kwam binnen met een map onder zijn arm en zijn dochtertjes. Zijn vrouw was twee jaar eerder omgekomen bij een auto-ongeluk, hoorde ik van iemand die naast mij zat.’ 
‘Ik protesteer’ stond er op de tekening die hij toen te voorschijn haalde, maar waartegen hij wilde protesteren, weet zij niet meer.
Maryse was onder de indruk van de elf jaar oudere Georges, van het tafereel in de redactievergadering, van zijn professionele succes ook. Perstekeningen waren tot dan toe meestal nog stijve karikaturen van politici, Wolinski was een van de eersten die de tijdgeest, de samenleving en vrouwen op de korrel nam. Maryse was ook onder de indruk van zijn vrienden, zij kende eigenlijk alleen studenten. Ze droeg nog lange plissérokken, maar die werden vanwege Georges snel vervangen door heel korte creaties van Mary Quant. ‘Als ze door de knieën ging, kon ik haar jarretelles zien,’ vertelde hij later.
In alles was Georges het tegendeel van wat haar ouders verwachtten. ‘Mijn moeder had gezegd dat ze nooit een Jood of een communist als schoonzoon zou willen hebben. Georges was Joods en verkeerde in extreem-linkse kringen. Mei 1968, toen het Frankrijk van de oude president De Gaulle op zijn kop werd gezet, was net achter de rug en hij had zich flink geroerd. Hij woonde in het huis van een oom van zijn stiefvader, hij was tegen elke vorm van bezit, beweerde hij. Alleen ik, zijn kleine blonde meisje, was van hem, maakte hij duidelijk.
</div>
<figure id="post-11809 media-11809" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/4ebddb7f-f7d0-412b-b616-64740a4feb82_wolinsky-100_preview.jpg" alt="Foto: Steven Wassenaar" /><figcaption>Foto: Steven Wassenaar</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Mei ’68 is in alles bepalend geweest voor ons leven. Voor mij was het ook tijd om een eigen weg te kiezen, ik kwam niet voor niets met Georges aanzetten. Mijn moeder was trouwens snel verkocht toen ik hem thuis had voorgesteld.’
Ze trouwden. ‘In mijn huwelijksmand zaten twee kleine meisjes, zijn humor, onze idealen en de seksuele revolutie.’ Het bleek veel moeilijker dan ze had gedacht. ‘Ik was verliefd, ik wilde alleen met Georges zijn maar dat kon natuurlijk niet, er waren kinderen die ’s ochtends vroeg moesten opstaan om naar school te gaan. Daarbij wilde ik een carrière, ik dacht me aan de heerschappij van mannen te kunnen ontworstelen door zelfstandig te worden, ik wilde geen kind. Met Georges kreeg ik er gelukkig toch een, Elsa.’ 
Met de dochters van Georges bleef de verhouding altijd gecompliceerd. De oudste, Natacha, vertrok met slaande deuren, de tweede verliet het huis ook. Natacha schreef een paar jaar geleden een boek over de moeder die ze nauwelijks heeft gekend, waarin Maryse niet één keer wordt genoemd. ‘Papa is hertrouwd,’ merkt ze alleen ergens op.
‘Nu is het oorlog,’ zegt Maryse nu, ‘dat kan ik tegen een Nederlands blad wel zeggen. Ik ben de testamentaire erfgenaam, maar zij zouden ook graag iets te zeggen hebben over de nalatenschap. Die bestaat uit 15.000 tekeningen en de rechten op zo’n honderd boeken. Er zijn nu mensen die een film willen maken over zijn leven of die oude toneelstukken van hem willen opvoeren.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Radical chic In de wereld van Charlie Hebdo, militant atheïstisch en uiterst links, heeft Maryse zich nooit thuis gevoeld. ‘Met Georges deelde ik dezelfde waarden: tolerantie, respect, vrijheid, gelijkheid. Maar ik was veel minder links, ik ben eerder liberaal. Op het gebied van politiek, religie of seks waren wij het eigenlijk zelden eens. Bij Charlie kwam ik nooit over de vloer, ik keek er ook nooit in.’
</div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-11809 media-11809" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/ce11f928-19c7-47d1-8142-27cb10f6c069_wolinsky-109_preview.jpg" alt="Foto: Steven Wassenaar" /><figcaption>Foto: Steven Wassenaar</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Maryse staat op om de post-it-boodschappen te laten zien die Georges overal voor haar achterliet. Op de briefjes staat wat hij heeft gedaan of van plan is te doen, altijd gevolgd door een gepassioneerde liefdesverklaring. ‘Een vriendin vroeg een keer of Georges te koop was, ze vond de briefjes zo lief.’
In zijn werkkamer is alles nog precies zoals het was: Maryse haalt een potlood uit een doosje en legt het terug op de tekentafel waar zijn laatste tekening – niet af – nog ligt. Een van haar kleinkinderen heeft het potlood waarschijnlijk even gebruikt, denkt ze. De boekenkasten puilen uit met werken van collega’s uit binnen- en buitenland. ‘Georges wist alles van de geschiedenis van de strip en de karikatuur.’ 
Op de schouw onder de spiegel van de werkkamer van Georges ligt een houten sculptuur in stripstijl van een negerin met enorme billen, aan de muren prijken Amerikaanse superheldinnen en veel eigen werk, zoals een tekening van Maryse ’s ochtends aan het ontbijt in open badjas met krulspelden. 
Op de gang hangen enkele schilderijen van Georges en een zelfportret waarop hij glunderend in smoking en sigaar op een bank zit, terwijl zo’n vijftien naakte meisjes om hem heen krioelen. Een knipoog naar zijn status als icoon van de Parijse radical chic: Georges bleef opmerkelijk lang een bewonderaar van Fidel Castro maar reed in een Jaguar, was dol op Cartier-horloges, kasjmiertruien, de betere Bordeauxwijnen en lekker eten. Ondertussen tekende hij voor iedereen: van het communistische dagblad l’Humanité tot Paris Match en reclamecampagnes. ‘Ik haat rijken, maar ik houd van geld,’ zei Georges over de kloof in zijn leven tussen theorie en praktijk. En: ‘In mei ’68 deden we ons best niet te worden wat we nu zijn.’ 
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
‘Het op elkaars lip leven verdrijft de lust op den duur uit elke slaapkamer. Door apart te slapen kun je je liefdesleven nieuwe impulsen geven&#8217;
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Aan zijn ongecompliceerde seksisme heeft Maryse altijd een hekel gehad. In een boek uit 2011 over haar relatie (Georges, si tu savais – Georges, als je eens wist) vertelt ze over een reis naar Amsterdam, waarbij ze op hem rekende als bevlogen gids bij Vermeer en Rembrandt. Maar de reis begon met een bezoek aan een live seksshow, een toen nieuw fenomeen. Haar lust verdween voor langere tijd, net als eerder na een mislukt experiment met een trio in Parijs waarmee zij tot haar grote spijt had ingestemd. ‘Door je waardering voor zoiets ranzigs werd je in mijn ogen medeplichtig aan vrouwenonderdrukking,’ noteert ze in het boek. ‘Na de subtiliteiten van de chemie van de verliefdheid brak de tijd van kunstmatige opwinding aan.’
‘Ik ben altijd een feministisch activiste gebleven, Georges vond het heerlijk misogyne tekeningen te maken. Dat was geen maniertje, geen kwestie van het hoog houden van een imago, hij vond het echt leuk. Hij probeerde veel tekeningen op mij uit, maar als het om seksistische plaatjes ging, liet hij dat achterwege. De laatste tijd heb ik vaak gezegd dat hij ook hopeloos uit de tijd was met zijn macho-grappen. Tegelijk was hij ook de meest fallocratische feminist die je je kunt voorstellen, hij bedoelde het niet verkeerd.’
Zelf was hij zich ervan bewust dat de tijden waren veranderd. ‘Wolinksi, de jaren zeventig zijn voorbij!’ roept een mannetje dat hem staande houdt in een autobiografisch werk. ‘Je ziet nu overal pikken en billen, zelfs in de vrouwenbladen. Wat jij doet, kan echt niet meer.’ 
</div>
<figure id="post-11809 media-11809" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/5bc425bc-be0e-42ef-ac0b-2b76cdf13b59_0_wolinsky-303_preview.jpg" alt="Foto: Steven Wassenaar" /><figcaption>Foto: Steven Wassenaar</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Het niet met elkaar eens zijn is een voorwaarde voor een goed huwelijk, weet Maryse zeker. ‘Ik ben het niet eens met Antoine de Saint-Exupéry die zei dat liefde betekent dat je in dezelfde richting kijkt.’ Daarbij is het van levensbelang ‘de begeerte te ensceneren’. Na een analyse van de redenen waarom een bevriend paar niet bij elkaar bleef, besloot zij Georges voor te stellen voortaan apart te slapen. ‘Het op elkaars lip leven verdrijft de lust op den duur uit elke slaapkamer. Door apart te slapen kun je je liefdesleven nieuwe impulsen geven. Wij spraken af dat hij zijn bureau zou laten uitbouwen met een slaapkamer zodat het een echte jongenskamer zou worden. Hij kon er al zijn spullen kwijt: zijn verzameling erotische boeken, het Zweedse dekbed waar hij zo aan gehecht was. Georges werd enthousiast van het idee, maar tegen de avond betrok zijn gezicht. Ik stelde hem gerust dat hij mijn voetstappen kon horen als ik naar hem op weg zou gaan.’
Zonder problemen verliep het hierna niet. Er volgden buitenechtelijke relaties, maar het huwelijk hield stand. Amour kan uiteindelijk rijmen op toujours, concludeert Maryse.
Drie jaar geleden wijdde de Bibliothèque Nationale een grote overzichtstentoonstelling aan het werk van Georges. In de catalogus zegt Wolinksi dat hij gecremeerd wil worden. ‘Ik heb tegen mijn vrouw gezegd: je gooit de as maar in de wc, dan kan ik elke dag je billen zien.’ Op zijn gedenksteen zag hij al de uitspraak staan van een zijn Charlie-maten: ‘Bij Wolinski denk je dat hij een eikel is omdat hij zo idioot doet, maar eigenlijk is hij echt een eikel.’
Maryse peinst er niet over die wens uit te voeren. ‘Georges moest er zelf vreselijk om lachen, maar ik heb het altijd een belachelijke tekst gevonden, het slaat nergens op. Ik bedenk nog wel iets beters.’
</div>
<figure id="post-11809 media-11809" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/c9580e2b-b39b-42f8-951b-2a199aa59a9e_wolinsky-102_preview.jpg" alt="In zijn werkkamer is alles nog zoals het was. Foto: Steven Wassenaar" /><figcaption>In zijn werkkamer is alles nog zoals het was. Foto: Steven Wassenaar</figcaption></figure>

Charlie Hebdo-weduwe Maryse Wolinski

Op bezoek bij Charlie Hebdo

<div class="info-box">
#YEEZYxJOEP. Ook Kanye West is fan van het werk van Joep van Lieshout, hij vloog ervoor naar Nederland afgelopen week. Kleis Jager sprak de kunstenaar in 2013. &#8216;Vrijheid is &#8220;ontzettend belangrijk&#8221; voor Van Lieshout. En eten en seks.&#8217;
</div>
De linke kant van Marseille, een havenstad net als zijn woonplaats Rotterdam, daar wilde hij graag meer van weten.
<div class="wpg-element paragraph">
Een Duitse vriendin die er al jaren woont nam Joep van Lieshout kortgeleden mee voor een tocht door de beruchte noordelijke buitenwijken. Halverwege de asfaltsafari, het was al laat, zagen ze een enorm vuur. Van Lieshout wilde er meteen op af. Ze kwamen bij een container van zeker tien meter lang waar waanzinnig hoge vlammen uitsloegen. Politie was in geen velden of wegen te bekennen.
Er stonden alleen een paar mannen bij te kijken. Echt heel ongure gasten. Nergens jongens die, viel hem op, juichend allerlei troep in het vuur gooien. Alsof daar iets gebeurde waar je maar beter niet bij kan zijn.
In Marseille gaat het verhaal dat er meer doden vallen bij de drugsoorlog in deze buurten dan bekend wordt gemaakt. Sommige geliquideerde dealers zouden de officiële cijfers niet halen omdat ze, in jargon, ‘op de barbecue gaan’, om elk spoor uit te wissen. Het zou goed kunnen dat het gerucht klopt, dacht hij.
De macabere praktijken van de penoze van Marseille verwerkt hij misschien nog eens in een echte Van Lieshout. Want hij probeert, op zijn manier, een spiegel te zijn van wat er om hem heen gebeurt.
<h5>Ecologisch concentratiekamp</h5>
Atelier Van Lieshout (AVL), een onderneming met zo’n vijftien werknemers, produceert ‘parallelle werelden’ zoals Van Lieshout (Ravenstein, 1963) het uitdrukt. Voor zijn expositie in Marseille maakte hij de <a class="normal" title="https://www.ateliervanlieshout.com/beelden/newsbeelden/AVL_Blastfurnace.jpg" href="https://www.ateliervanlieshout.com/beelden/newsbeelden/AVL_Blastfurnace.jpg">Blastfurnace</a>. De hoogoven is een sculptuur van meer dan achtduizend kilo staal, gemaakt in de AVL-loods in Rotterdam. Het werd in drie vrachtwagens naar Frankrijk gebracht en heeft een zithoek, een slaaphok, een spit om een varken aan te roosteren en, zo’n vijf meter boven de grond, een wc waarvan de afvoer in het niets eindigt. We mogen zelf bedenken waar de excrementen voor worden gebruikt. Voor een composthoop, biogas of – wie weet, grijnst hij – poepseks.
In september volgt nog meer huiselijkheid: dan zal Van Lieshout, enthousiast amateurkok, twee voor hem geslachte koeien verwerken tot een maaltijd voor een groot gezelschap.
</div>
<figure id="post-34569 media-34569" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/07/ec919b58-93f3-44cf-8806-3221a31d738d_joep1.jpg" alt="Foto: Jeanchristophe Lett" /><figcaption>Foto: Jeanchristophe Lett</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
New Tribal Labyrinth heeft Van Lieshout zijn expositie in de ruwe omlijsting van een voormalige tabaksfabriek genoemd. Het idee is dat de leden van deze utopische gemeenschap één worden met de machine. De afstand tussen consumenten en wat zij consumeren is volgens Van Lieshout in onze tijd ‘niet normaal’. Advocaten, marketeers, mediamensen, allemaal zouden ze echt aan de slag moeten. De hoogoven wordt aangedreven door spierkracht, via tredmolens, omdat staal dat zo wordt gemaakt meer waarde heeft en arbeid meer voldoening geeft.
Meent hij dit nou allemaal? Ja. Of in elk geval, het is iets waar hij ons over na wil laten denken. De industrie moet gered worden van de diensteneconomie, want alleen daar redden we het niet mee, daar is hij van overtuigd.
In het complex is ook ouder werk te zien, Slave City. Maquettes, plattegronden en een <a class="normal" title="https://www.ateliervanlieshout.com/beelden/works/CallCenter%20sanitary%20unit.jpg" href="https://www.ateliervanlieshout.com/beelden/works/CallCenter%20sanitary%20unit.jpg">collectieve douche op ware grootte</a> vormen een visioen van een technocratische stad die zo veel mogelijk geld verdienen als enig doel heeft. De slaven zijn tewerkgesteld in een callcenter en kunnen bij voldoende productiviteit rekenen op gunstige arbeidsvoorwaarden zoals hoger onderwijs en gratis bordeelbezoek. Wie niet presteert, wacht onvrijwillige orgaandonatie of eindigt op het bord van medeslaven. Als de organen niet geschikt zijn en de slaaf is om wat voor reden dan ook ongeschikt voor consumptie, volgt verwerking tot biogas, want niets gaat verloren in dit ecologische concentratiekamp.
‘Het heeft verschillende betekenislagen,’ legt de kunstenaar – rode broek, paars overhemd, wandelschoenen en een zandkleurig jasje – uit tijdens een rondleiding voor de media voorafgaand aan de vernissage. ‘Niet alles in Slave City is slecht. Er is ook groene energie, er wordt alleen maar biologisch gegeten. Het gaat mij erom dat je denkt dat het echt is. Dat het misschien wel onvermijdelijk is gezien de overbevolking.’
<h5>Kereltje</h5>
Vrijheid is ‘ontzettend belangrijk’ voor Van Lieshout. En eten en seks. Seks komt ruimschoots aan bod in zijn oeuvre. Hij maakte gigantische beelden van geslachtsdelen, een <a class="normal" title="https://www.ateliervanlieshout.com/works/labaisodrome.htm" href="https://www.ateliervanlieshout.com/works/labaisodrome.htm">Bais-ô-Drôme </a>(zeg maar neukmobiel), een kamer in het Lloyd Hotel in Amsterdam voorzag hij van <a class="normal" title="https://www.ateliervanlieshout.com/beelden/works/Lloyd%20Hotel-Rock%20Music%20Room.jpg" href="https://www.ateliervanlieshout.com/beelden/works/Lloyd%20Hotel-Rock%20Music%20Room.jpg">een orgy-size bed</a>, een hotelkamer in Tokio werd uitgerust met vergrotingen van oerbeeldjes van een man- en een vrouwfiguur met enorme geslachtsdelen.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>&#8216;Als hij komt, hou ik mijn vrouw binnen, haha&#8217;</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
En steeds duiken er, bij wijze van handtekening bijna, beelden van zaadcellen op. Kleintjes, maar ook hele grote spermatozoïden waarin je zou kunnen wonen: in 2008 lag aan de Seine in Parijs een tijdje een paars exemplaar van die categorie.
Seks is nou eenmaal een heel belangrijk aspect van het bestaan, stelt hij vast tijdens een lunch te zijner ere in aanwezigheid van Ed Kronenburg, de Nederlandse ambassadeur in Frankrijk. Het is zoals met de jachten in de oude haven van Marseille vlakbij, wijst hij: met de lengte van die boten willen de bezitters toch vooral duidelijk maken dat zij succesvolle mannetjes zijn en goede genen hebben.
Françaises zijn moeilijk te versieren, heeft  hij gemerkt. Moet je bijna geweld bij gebruiken. Echt heel wat anders dan Duitse wijven, dat is zo gepiept. Even later verkent hij het terrein bij de correspondente van De Telegraaf. Belangstellend informeert hij of zij thuis in Parijs soms een ‘kereltje heeft zitten’.
Een vriend en een groot kunstenaar, zegt de Franse sterarchitect Rudy Ricciotti over hem. ‘Er zijn hier heel wat mannen die hem moeten hebben. Persoonlijk heb ik dat probleem niet, als hij komt, hou ik mijn vrouw binnen, haha.’
</div>
<figure id="post-34569 media-34569" class="align-none"><img decoding="async" class="aligncenter" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/07/fa3c1c4a-870a-4547-a7e7-5c5779d60a0c_joejoep.png" alt="Foto: Jeanchristophe Lett" /><figcaption>Foto: Jeanchristophe Lett</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Susanne Strassmann, de Duitse vriendin die hem rondleidde door gevaarlijk Marseille, denkt dat Joep niet zonder kan. ‘Hij wil weten of het hem nog lukt, hij heeft het nodig om zich goed te voelen. Maar van autonome vrouwen moet hij niet veel hebben.’
Zelf zegt hij dat hij ‘geen specifiek idee’ heeft over hoe dat moet, samenleven met een vrouw (de Spaanse kunstenares Lara Almarcegui) en de voortdurende behoefte heeft andere exemplaren te veroveren. Overdrijf het rock-’n-rollgehalte van Van Lieshout niet, waarschuwt Natalie Kovacs, een Amerikaanse curator en groot fan. ‘Hij wordt vaak verkeerd begrepen. Hij loopt halve marathons, heeft altijd gedisciplineerd geleefd voor zijn werk. Seks is voor hem een kwestie van vrijheid, ook voor vrouwen. De bordelen in zijn werk zijn altijd uniseks.’
<h5>Facebook</h5>
Kernfysicus wilde hij worden, fundamentele dingen ontdekken, grenzen verleggen. Zijn leraar natuurkunde – een man die hij later nog wel eens googelde maar nooit terugvond – raadde het Van Lieshout af zijn heil in de wetenschap te zoeken. Een creatieve wetenschapper worden, dat is heel erg moeilijk. Maar een creatieve kunstenaar, dat ligt binnen de mogelijkheden want dat lukt ook de mindere goden.
Nu denkt hij dat hij waarschijnlijk ook succesvol was geweest in de wetenschap. Waarschijnlijk had hij ‘zoiets als Facebook’ kunnen bedenken. Dat klinkt arrogant maar dat is het niet, vindt hij. Van Lieshout denkt nu eenmaal constant na over iets wat er nog niet is. Over iets wat niet wordt gewenst of niet kan. Beperkingen accepteert hij niet.
Van Lieshout is zijn tijd ver vooruit, zegt Kovacs op de cocktail dînatoire met dj na de vernissage. De containerarchitectuur is ondenkbaar zonder zijn Mini Capsule Hotel uit de jaren negentig dat werd gekocht door Brad Pitt. ‘De laatste vijf jaar heb ik een enorme ontwikkeling gezien, super impressive. Ook al draait het bij hem vaak om ecologie en duurzaamheid, hij beperkt zich niet tot een methode of een bepaald materiaal en vindt altijd nieuwe wegen.’
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>&#8216;Hij werd heel bewust een merk&#8217;</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Wie je ook spreekt over Van Lieshout, iedereen begint over zijn ‘enorme drive’, zijn obsessieve werkdrift. ‘Joep heeft last van een soort jeuk,’ volgens zakelijk directeur van AVL, Harm Ver hagen. ‘Hij is altijd alleen maar met kunst bezig, met nieuwe dingen bedenken. Voor hem is er eigenlijk niets anders.’
Van Lieshout is een van de weinige kunstenaars in Nederland met een echt professionele praktijk. Roeping, scheppingsdrang, dat is allemaal mooi, maar alleen met hard werken en een zakelijke aanpak wordt het echt iets. Fantastisch, vindt Leontine Coelewij, conservator van het Stedelijk Museum in Amsterdam Atelier Van Lieshout. ‘Hij werd heel bewust een brand, een merk, toen hij besloot voortaan AVL te heten in plaats van Joep van Lieshout. Zijn werk gaat over productie en efficiency en dat is ook precies wat hij zelf doet. Dat maakt hem uniek in Nederland.’
Van AVL kunnen ongeveer vijftien mensen leven, het is een kleine multinational die exporteert over de hele wereld. Natuurlijk wil hij niet te weinig verdienen, maar hij wil afwegingen kunnen blijven maken: kan ik dit doen, wat kost om het te maken en wat levert het op?
Buiten Nederland werken veel meer kunstenaars op een AVL-achtige manier. Maar bij iemand als Damien Hirst zijn de verhoudingen door de waanzinnige bedragen zoek, denkt Van Lieshout. Hirst laat medewerkers stippen op zijn schilderijen zetten omdat hij daar zelf geen zin in heeft. Van Lieshout denkt dat je uiteindelijk alles zelf moet kunnen of willen doen. Anders wordt het steriel, afstandelijk.
Kovacs schat Van Lieshout ondanks het ontbreken van een budget à la Hirst of McCarthy ‘hands down’ in op een plaats bij de 25 belangrijkste moderne beeldend kunstenaars in de wereld. ‘En zijn succes is hem niet naar het hoofd gestegen. Hij is de nederigheid zelve, ook al is hij als kunstenaar monsterlijk ambitieus.’
</div>

Joep van Lieshout: kunst, geld en lekkere wijven

Kunst / Joep van Lieshout
De linke kant van Marseille, een havenstad net als zijn woonplaats Rotterdam, daar wilde hij graag meer van weten. Een Duitse vriendin die er al jaren woont nam Joep van Lieshout kortgeleden mee voor een tocht door de beruchte noordelijke buitenwijken. Halverwege de asfaltsafari, het was al laat, zagen ze een enorm vuur. Van Lieshout wilde er meteen op af. Ze kwamen bij een container van zeker tien meter lang waar waanzinnig hoge vlammen uitsloegen. Politie was in geen velden of wegen te bekennen.
Er stonden alleen een paar mannen bij te kijken. Echt heel ongure gasten. Nergens jongens die, viel hem op, juichend allerlei troep in het vuur gooien. Alsof daar iets gebeurde waar je maar beter niet bij kan zijn.
In Marseille gaat het verhaal dat er meer doden vallen bij de drugsoorlog in deze buurten dan bekend wordt gemaakt. Sommige geliquideerde dealers zouden de officiële cijfers niet halen omdat ze, in jargon, ‘op de barbecue gaan’, om elk spoor uit te wissen. Het zou goed kunnen dat het gerucht klopt, dacht hij.
De macabere praktijken van de penoze van Mar­seille verwerkt hij misschien nog eens in een echte Van Lieshout. Want hij probeert, op zijn manier, een spiegel te zijn van wat er om hem heen gebeurt.
Ecologisch concentratiekamp
Atelier Van Lieshout (AVL), een onderneming met zo’n vijftien werknemers, produceert ‘parallelle werelden’ zoals Van Lieshout (Ra­ven­stein, 1963) het uitdrukt. Voor zijn expositie in Mar­seille maakte hij de Blast­fur­nace. De hoogoven is een sculptuur van meer dan achtduizend kilo staal, gemaakt in de AVL-loods in Rot­ter­dam. Het werd in drie vrachtwagens naar Frank­rijk gebracht en heeft een zithoek, een slaaphok, een spit om een varken aan te roosteren en, zo’n vijf meter boven de grond, een wc waarvan de afvoer in het niets eindigt. We mogen zelf bedenken waar de excrementen voor worden gebruikt. Voor een composthoop, biogas of – wie weet, grijnst hij – poepseks.
In september volgt nog meer huiselijkheid: dan zal Van Lieshout, enthousiast amateurkok, twee voor hem geslachte koeien verwerken tot een maaltijd voor een groot gezelschap.
New Tribal Labyrinth heeft Van Lieshout zijn expositie in de ruwe omlijsting van een voormalige tabaksfabriek genoemd. Het idee is dat de leden van deze utopische gemeenschap één worden met de machine. De afstand tussen consumenten en wat zij consumeren is volgens Van Lieshout in onze tijd ‘niet normaal’. Advocaten, marketeers, mediamensen, allemaal zouden ze echt aan de slag moeten. De hoogoven wordt aangedreven door spierkracht, via tredmolens, omdat staal dat zo wordt gemaakt meer waarde heeft en arbeid meer voldoening geeft.
Meent hij dit nou allemaal? Ja. Of in elk geval, het is iets waar hij ons over na wil laten denken. De industrie moet gered worden van de diensteneconomie, want alleen daar redden we het niet mee, daar is hij van overtuigd.
In het complex is ook ouder werk te zien, Slave City. Maquettes, plattegronden en een collectieve douche op ware grootte vormen een visioen van een technocratische stad die zo veel mogelijk geld verdienen als enig doel heeft. De slaven zijn tewerkgesteld in een callcenter en kunnen bij voldoende productiviteit rekenen op gunstige arbeidsvoorwaarden zoals hoger onderwijs en gratis bordeelbezoek. Wie niet presteert, wacht onvrijwillige orgaandonatie of eindigt op het bord van medeslaven. Als de organen niet geschikt zijn en de slaaf is om wat voor reden dan ook ongeschikt voor consumptie, volgt verwerking tot biogas, want niets gaat verloren in dit ecologische concentratiekamp.
‘Het heeft verschillende betekenislagen,’ legt de kunstenaar – rode broek, paars overhemd, wandelschoenen en een zandkleurig jasje – uit tijdens een rondleiding voor de media voorafgaand aan de vernissage. ‘Niet alles in Slave City is slecht. Er is ook groene energie, er wordt alleen maar biologisch gegeten. Het gaat mij erom dat je denkt dat het echt is. Dat het misschien wel onvermijdelijk is gezien de overbevolking.’
Kereltje
Vrijheid is ‘ontzettend belangrijk’ voor Van Lieshout. En eten en seks. Seks komt ruimschoots aan bod in zijn oeuvre. Hij maakte gigantische beelden van geslachtsdelen, een Bais-ô-Drôme (zeg maar neukmobiel), een kamer in het Lloyd Hotel in Amsterdam voorzag hij van een orgy-size bed, een hotelkamer in Tokio werd uitgerust met vergrotingen van oerbeeldjes van een man- en een vrouwfiguur met enorme geslachtsdelen.
En steeds duiken er, bij wijze van handtekening bijna, beelden van zaadcellen op. Klein­tjes, maar ook hele grote spermatozoïden waarin je zou kunnen wonen: in 2008 lag aan de Seine in Parijs een tijdje een paars exemplaar van die categorie.
Seks is nou eenmaal een heel belangrijk as-pect van het bestaan, stelt hij vast tijdens een lunch te zijner ere in aanwezigheid van Ed Kro­nenburg, de Nederlandse ambassadeur in Frankrijk. Het is zoals met de jachten in de oude haven van Marseille vlakbij, wijst hij: met de lengte van die boten willen de bezitters toch vooral duidelijk maken dat zij succesvolle mannetjes zijn en goede genen hebben.
Françaises zijn moeilijk te versieren, heeft hij gemerkt. Moet je bijna geweld bij gebruiken. Echt heel wat anders dan Duitse wijven, dat is zo gepiept. Even later verkent hij het terrein bij de correspondente van De Telegraaf. Belangstellend informeert hij of zij thuis in Parijs soms een ‘kereltje heeft zitten’.
Een vriend en een groot kunstenaar, zegt de Franse sterarchitect Rudy Ricciotti over hem. ‘Er zijn hier heel wat mannen die hem moeten hebben. Persoonlijk heb ik dat probleem niet, als hij komt, hou ik mijn vrouw binnen, haha.’
Susanne Strassmann, de Duitse vriendin die hem rondleidde door gevaarlijk Marseille, denkt dat Joep niet zonder kan. ‘Hij wil weten of het hem nog lukt, hij heeft het nodig om zich goed te voelen. Maar van autonome vrouwen moet hij niet veel hebben.’
Zelf zegt hij dat hij ‘geen specifiek idee’ heeft over hoe dat moet, samenleven met een vrouw (de Spaanse kunstenares Lara Almarcegui) en de voortdurende behoefte heeft andere exemplaren te veroveren. Overdrijf het rock-’n-rollgehalte van Van Lieshout niet, waarschuwt Natalie Kovacs, een Amerikaanse curator en groot fan. ‘Hij wordt vaak verkeerd begrepen. Hij loopt halve marathons, heeft altijd gedisciplineerd geleefd voor zijn werk. Seks is voor hem een kwestie van vrijheid, ook voor vrouwen. De bordelen in zijn werk zijn altijd uniseks.’
Facebook
Kernfysicus wilde hij worden, fundamentele dingen ontdekken, grenzen verleggen. Zijn leraar natuurkunde – een man die hij later nog wel eens googelde maar nooit terugvond – raadde het Van Lieshout af zijn heil in de wetenschap te zoeken. Een creatieve wetenschapper worden, dat is heel erg moeilijk. Maar een creatieve kunstenaar, dat ligt binnen de mogelijkheden want dat lukt ook de mindere goden.
Nu denkt hij dat hij waarschijnlijk ook succesvol was geweest in de wetenschap. Waar­schijn­lijk had hij ‘zoiets als Facebook’ kunnen bedenken. Dat klinkt arrogant maar dat is het niet, vindt hij. Van Lieshout denkt nu eenmaal constant na over iets wat er nog niet is. Over iets wat niet wordt gewenst of niet kan. Beper­kin­gen accepteert hij niet.
Van Lieshout is zijn tijd ver vooruit, zegt Kovacs op de cocktail dînatoire met dj na de vernissage. De containerarchitectuur is ondenkbaar zonder zijn Mini Capsule Hotel uit de jaren negentig dat werd gekocht door Brad Pitt. ‘De laatste vijf jaar heb ik een enorme ontwikkeling gezien, super impressive. Ook al draait het bij hem vaak om ecologie en duurzaamheid, hij beperkt zich niet tot een methode of een bepaald materiaal en vindt altijd nieuwe wegen.’
Wie je ook spreekt over Van Lieshout, iedereen begint over zijn ‘enorme drive’, zijn obsessieve werkdrift. ‘Joep heeft last van een soort jeuk,’ volgens zakelijk directeur van AVL, Harm Ver­hagen. ‘Hij is altijd alleen maar met kunst bezig, met nieuwe dingen bedenken. Voor hem is er eigenlijk niets anders.’
Van Lieshout is een van de weinige kunstenaars in Nederland met een echt professionele praktijk. Roeping, scheppingsdrang, dat is allemaal mooi, maar alleen met hard werken en een zakelijke aanpak wordt het echt iets. Fantastisch, vindt Leontine Coelewij, conservator van het Stedelijk Museum in Amsterdam Atelier Van Lieshout. ‘Hij werd heel bewust een brand, een merk, toen hij besloot voortaan AVL te heten in plaats van Joep van Lieshout. Zijn werk gaat over productie en efficiency en dat is ook precies wat hij zelf doet. Dat maakt hem uniek in Nederland.’
Van AVL kunnen ongeveer vijftien mensen leven, het is een kleine multinational die exporteert over de hele wereld. Natuurlijk wil hij niet te weinig verdienen, maar hij wil afwegingen kunnen blijven maken: kan ik dit doen, wat kost om het te maken en wat levert het op?
Buiten Nederland werken veel meer kunstenaars op een AVL-achtige manier. Maar bij iemand als Damien Hirst zijn de verhoudingen door de waanzinnige bedragen zoek, denkt Van Lieshout. Hirst laat medewerkers stippen op zijn schilderijen zetten omdat hij daar zelf geen zin in heeft. Van Lieshout denkt dat je uiteindelijk alles zelf moet kunnen of willen doen. Anders wordt het steriel, afstandelijk.
Kovacs schat Van Lieshout ondanks het ontbreken van een budget à la Hirst of McCarthy ‘hands down’ in op een plaats bij de 25 belangrijkste moderne beeldend kunstenaars in de wereld. ‘En zijn succes is hem niet naar het hoofd gestegen. Hij is de nederigheid zelve, ook al is hij als kunstenaar monsterlijk ambitieus.’
Naast Joep van Lieshout zijn meer Nederlanders opgenomen in het programma van Marseille-Provence Culturele Hoofdstad. Designers Bertjan Pot en Aldo Bakker exposeren in Villa Noailles in Hyères tot 29 september. Nick Steur, Linda Molenaar en de Waterlanders (bekend van Oerol) doen mee aan festival Les Envies Rhônements (20 t/m 28 juli) in natuurpark Camargue. Het Nederlands Kamerkoor (september), choreograaf Emio Greco (november) en MC Theater (november) komen later aan bod. Zie www.ohpaysbas.com

Kunst, geld en lekkere wijven

Profiel
Wanneer Iyad Ag Ghali precies werd geboren weet niemand precies. Volgens sommige berichten is hij rond de vijftig, andere houden het op zestig. Een video van januari vorig jaar toont een gedrongen man in een wit gewaad met een donkere baard. Bij zonsopgang gaat hij gewapende woestijnkrijgers voor in de strijd. Doelwit is een kazerne bij Aguelhok, een stadje in noordoost Mali. Even later inspecteert hij tevreden de slachting die onder de soldaten van het Malinese leger is aangericht. Daarna is hij weer biddend te zien.
Na Aguelhok hees Ghali de zwarte vlag in Timboektoe, in de elfde eeuw gesticht door Toearegs, zijn eigen volk. De beelden gingen de wereld over: opgewonden mannen die kratjes bier kapotgooien, houten beeldjes en cassetterecorders slopen, zondaars de zweep geven en eeuwenoude grafmonumenten vernietigen.
Tot dat moment stond Mali bekend als donor darling, een zogenaamd toonbeeld van democratische vooruitgang dat ruimhartige hulp verdiende.
Toearegs hadden nooit iets met moslimextremisme. Toen de kleine Iyad op het vee paste van zijn vader, een belangrijk man in dezelfde streek waar hij later dood en verderf zou zaaien, gingen conflicten om betrekkelijk overzichtelijke zaken. De nomaden van het noorden kregen het aan de stok met de regering in het zuidelijke Bamako over macht en zelfbeschikking. Pas de laatste jaren raakten Toeareg-nationalisme en islamitisch terrorisme meer en meer met elkaar verweven. Met dank aan Ghali.
Als twintiger was hij een zwijgzame jongeman die graag dronk en achter vrouwen aanzat. Zoals meer werkloze Toearegs die weinig kans maakten op een carrière in het leger, vertrok hij begin jaren tachtig als huurling naar Libië. Hij trad toe tot het Islamitische Legioen van Khadaffi, die besloten had dat hij voortaan ook een spiritueel leider wilde zijn. Het bracht Ghali in Libanon, waar hij tegen christelijke milities vocht.
Terug in Mali begon hij voor zichzelf. Hij leidde een eerste Toeareg-commando dat in 1990 in het noordelijke Menaka verschillende Malinese politiemannen doodde; het begin van een serie opstanden. Maar zes maanden later moest hij, na tussenkomst van Algerije, een vredesovereenkomst tekenen zonder iets van zijn doelen te hebben bereikt.
Hierna nam hij afstand van zijn omgeving. Thuis in Kidal had hij ene ‘Peshawar’ leren kennen, een prediker uit Pakistan. In dat land bracht hij een tijd door bij een fundamentalistische sekte.
Tien jaar geleden had hij zijn coming-out als moslimradicaal, maar hij verwierp aanslagen en terreur. Het aura van gematigdheid, van goede islamist, maakte hem acceptabel als intermediair bij gijzelingen. Die waren het werk van de slechte islamisten van AQIM, het door Algerijnen geleide filiaal van Al-Qaida in Noord-Afrika. In Mali vergaarde AQIM tientallen miljoenen euro’s met kidnappen, smokkelen en witwassen. Ondertussen hielpen ze de lokale economie en het toerisme om zeep.
Ghali moet goud hebben verdiend omdat de losprijzen maar bleven stijgen. Vanaf de eerste gijzeling in 2003 van veertien voornamelijk Duitse toeristen was de regering bereid te onderhandelen en westerse landen stonden klaar met geld – ook al gaf niemand ooit toe dat er was betaald. Wie een onderdaan miste, belde rechtstreeks Bamako. En daar namen ze contact op met Ghali.
De Duitsers betaalden vijf miljoen euro. Tot Parijs op 11 januari besloot in te grijpen, was er een prijs van honderd miljoen dollar op de vrijlating van zeven Franse gijzelaars gezet. Ook de Nederlander Sjaak Rijke, een NS-machinist uit Woerden, zit nog vast. Rijke, die volgens Woerden.tv ‘een droomreis’ dacht te gaan maken, werd eind 2011 in Timboektoe gekidnapt.
Het bemiddelen stelde Ghali niet alleen in staat zijn zakken te vullen, hij hield er ook waardevolle contacten aan over. Zoals Mokhtar Belmokhtar, alias Eenoog of (vanwege zijn sigarettensmokkel) Mr. Marlboro, de man die vorige week de gijzelingsactie op het BP-gasveld in het zuiden van Algerije leidde. Daarbij kreeg Ghali een post op de consulaire afdeling van de ambassade van Mali in Saoedi-Arabië van waaruit hij klussen als power broker in Mali voortzette. Later zat hij aan tafel bij vredesbesprekingen met de ECOWAS-landen, het regionale samenwerkingsverband van West-Afrikaanse landen.
Onvoorspelbaar, niet te peilen en niet te vertrouwen, zo luidt vaak het oordeel over Ghali. Een WikiLeaks-ambts­bericht van het Amerikaanse State Department moet aan die reputatie bijgedragen hebben. Ghali bezocht in 2007 de Amerikaanse ambassade in Bamako en vroeg om steun bij enkele ‘gerichte acties’ tegen Al-Qaida in Noord-Afrika. De bevolking in het noorden is niet gediend van extremisme, legde hij de ambassadeur uit. De bedoeling van dit dubbelspel is nooit duidelijk geworden. Zijn banden met AQIM werden in de jaren na het onderhoud met de Amerikanen alleen maar inniger.
Ook aan de oprechtheid van zijn geloofsijver is getwijfeld. Volgens sommigen is die vooral een vehikel voor zijn persoonlijke ambitie: heersen over het noorden. In sommige complottheorieën, die welig tieren in de Sahel, hebben Algerije en de regering in Bamako AQIM nadrukkelijk uitgenodigd om naar Mali te komen om het streven naar onafhankelijkheid van de Toearegs te dwarsbomen. In dat, gezien de huidige schade niet erg waarschijnlijke verhaal, is Ghali een geheim agent van de Algerijnen. En van de Amerikanen natuurlijk, dat spreekt.
Er staan veel vrome verhalen tegenover. De Malinese journalist Adama Diarra, die hem afgelopen juni ontmoette (niet-moslimjournalisten spreekt hij niet), is er bijvoorbeeld van overtuigd dat hij echt niets liever wil dan de hele Sahel onder de islamitische wet brengen.
De val van Khadaffi in Libië in oktober 2011 opende ongekende mogelijkheden dat grote doel dichterbij te brengen: Toeareg-militairen, zoals Ghali zelf ooit was, keerden terug naar Mali. Onderweg bedienden ze zichzelf in de verlaten wapendepots van de gelynchte tiran. Ook warlords als Mokhtar Belmokhtar vulden er hele trucks met landmijnen en raketten.
Ghali probeerde de leiding te krijgen van de net opgerichte MLNA (Beweging voor de bevrijding van Azawad, ‘het land van de nomaden’ zoals het noorden wordt genoemd). Maar vanwege zijn religieuze fanatisme werd hij afgewezen.
Met de MNLA en met de ‘Libische’ Toearegs trok hij hoe dan ook ten strijde tegen het Malinese leger. Een paar weken later al kondigde Ghali aan dat hij zijn eigen groep op zou richten, Ansar dine: Verdedigers van het geloof. ‘Ons belangrijkste doel is de sharia in heel Mali vestigen,’ verklaarde hij tot afgrijzen van de seculiere MNLA-leiders. ‘De MNLA wil een republiek, die kunnen ze vestigen waar ze maar willen.’ Maar veel MNLA-eenheden kozen Ghali’s kant, vaak onder bedreiging.
Met AQIM en een derde coalitiepartner, de zwarte jihadisten van de Mujao, veroverde Ansar dine grote delen van het noorden, vaak zonder enige noemenswaardige tegenstand. In april, na de verovering van Timboektoe, hadden ze tweederde van het land in handen. Ze begonnen met het stenigen van overspeligen, het amputeren van handen en het afranselen van onzedig geklede vrouwen. Nergens klonk nog muziek, het ‘goud en katoen’ van Mali.
Ontevreden officieren pleegden een coup in Bamako, wat de ineenstorting van staat en leger alleen nog maar versnelde.
De opmars richting de hoofdstad van Ghali en zijn vrienden werd twee weken geleden tot staan gebracht. Door de Franse Operatie Serval, genoemd naar een woestijndier dat dertig keer per uur kan urineren om zijn territorium af te bakenen. De troepen van de ex-kolonisator namen de krijgers in hun Japanse pick-uptrucks onder vuur vanuit hun Mirages, Rafales en Gazelle-gevechtshelikopters.
Duizenden Toearegs zijn Ghali’s thuisbasis Kidal, 1500 kilometer van Bamako ontvlucht. Waar de ‘leeuw van de woestijn’, of de ‘woestijnvos’, zoals zijn bijnaam in bescheidener variant luidt, nu zelf verblijft is onbekend. Mogelijk is hij ook in Kidal, zijn bergachtige, moeilijk toegankelijke geboortestreek. Volgens verschillende bronnen hebben veel jihadisten zich hier teruggetrokken.
Zeker is alleen dat zijn levensverwachting sterk is afgenomen.

De Bin Laden van de Sahara

<div class="lead">Lang geleden verruilde hij whisky voor het ware geloof. Nu is Iyad Ag Ghali een van de leidende gangster-jihadisten in Mali</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Wanneer Iyad Ag Ghali precies werd geboren weet niemand precies. Volgens sommige berichten is hij rond de vijftig, andere houden het op zestig. Een video van januari vorig jaar toont een gedrongen man in een wit gewaad met een donkere baard. Bij zonsopgang gaat hij gewapende woestijnkrijgers voor in de strijd.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Doelwit is een kazerne bij Aguelhok, een stadje in noordoost Mali. Even later inspecteert hij tevreden de slachting die onder de soldaten van het Malinese leger is aangericht. Daarna is hij weer biddend te zien.
Na Aguelhok hees Ghali de zwarte vlag in Timboektoe, in de elfde eeuw gesticht door Toearegs, zijn eigen volk. De beelden gingen de wereld over: opgewonden mannen die kratjes bier kapotgooien, houten beeldjes en cassetterecorders slopen, zondaars de zweep geven en eeuwenoude grafmonumenten vernietigen.
Tot dat moment stond Mali bekend als donor darling, een zogenaamd toonbeeld van democratische vooruitgang dat ruimhartige hulp verdiende.
Toearegs hadden nooit iets met moslimextremisme. Toen de kleine Iyad op het vee paste van zijn vader, een belangrijk man in dezelfde streek waar hij later dood en verderf zou zaaien, gingen conflicten om betrekkelijk overzichtelijke zaken. De nomaden van het noorden kregen het aan de stok met de regering in het zuidelijke Bamako over macht en zelfbeschikking. Pas de laatste jaren raakten Toeareg-nationalisme en islamitisch terrorisme meer en meer met elkaar verweven. Met dank aan Ghali.
Als twintiger was hij een zwijgzame jongeman die graag dronk en achter vrouwen aanzat. Zoals meer werkloze Toearegs die weinig kans maakten op een carrière in het leger, vertrok hij begin jaren tachtig als huurling naar Libië. Hij trad toe tot het Islamitische Legioen van Khadaffi, die besloten had dat hij voortaan ook een spiritueel leider wilde zijn. Het bracht Ghali in Libanon, waar hij tegen christelijke milities vocht.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Mali was een &#8220;donor darling&#8221;; Toearegs hadden niets met moslimextremisme&#8217;
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Terug in Mali begon hij voor zichzelf. Hij leidde een eerste Toeareg-commando dat in 1990 in het noordelijke Menaka verschillende Malinese politiemannen doodde; het begin van een serie opstanden. Maar zes maanden later moest hij, na tussenkomst van Algerije, een vredesovereenkomst tekenen zonder iets van zijn doelen te hebben bereikt.
Hierna nam hij afstand van zijn omgeving. Thuis in Kidal had hij ene ‘Peshawar’ leren kennen, een prediker uit Pakistan. In dat land bracht hij een tijd door bij een fundamentalistische sekte.
Tien jaar geleden had hij zijn coming-out als moslimradicaal, maar hij verwierp aanslagen en terreur. Het aura van gematigdheid, van goede islamist, maakte hem acceptabel als intermediair bij gijzelingen. Die waren het werk van de slechte islamisten van AQIM, het door Algerijnen geleide filiaal van Al-Qaida in Noord-Afrika. In Mali vergaarde AQIM tientallen miljoenen euro’s met kidnappen, smokkelen en witwassen. Ondertussen hielpen ze de lokale economie en het toerisme om zeep.
Ghali moet goud hebben verdiend omdat de losprijzen maar bleven stijgen. Vanaf de eerste gijzeling in 2003 van veertien voornamelijk Duitse toeristen was de regering bereid te onderhandelen en westerse landen stonden klaar met geld – ook al gaf niemand ooit toe dat er was betaald. Wie een onderdaan miste, belde rechtstreeks Bamako. En daar namen ze contact op met Ghali.
De Duitsers betaalden vijf miljoen euro. Tot Parijs op 11 januari besloot in te grijpen, was er een prijs van honderd miljoen dollar op de vrijlating van zeven Franse gijzelaars gezet. Ook de Nederlander Sjaak Rijke, een NS-machinist uit Woerden, zit nog vast. Rijke, die volgens Woerden.tv ‘een droomreis’ dacht te gaan maken, werd eind 2011 in Timboektoe gekidnapt.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Ons belangrijkste doel is de sharia in heel Mali vestigen,&#8217; verklaarde Ghali
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het bemiddelen stelde Ghali niet alleen in staat zijn zakken te vullen, hij hield er ook waardevolle contacten aan over. Zoals Mokhtar Belmokhtar, alias Eenoog of (vanwege zijn sigarettensmokkel) Mr. Marlboro, de man die vorige week de gijzelingsactie op het BP-gasveld in het zuiden van Algerije leidde. Daarbij kreeg Ghali een post op de consulaire afdeling van de ambassade van Mali in Saoedi-Arabië van waaruit hij klussen als power broker in Mali voortzette. Later zat hij aan tafel bij vredesbesprekingen met de ECOWAS-landen, het regionale samenwerkingsverband van West-Afrikaanse landen.
Onvoorspelbaar, niet te peilen en niet te vertrouwen, zo luidt vaak het oordeel over Ghali. Een WikiLeaks-ambts­bericht van het Amerikaanse State Department moet aan die reputatie bijgedragen hebben. Ghali bezocht in 2007 de Amerikaanse ambassade in Bamako en vroeg om steun bij enkele ‘gerichte acties’ tegen Al-Qaida in Noord-Afrika. De bevolking in het noorden is niet gediend van extremisme, legde hij de ambassadeur uit. De bedoeling van dit dubbelspel is nooit duidelijk geworden. Zijn banden met AQIM werden in de jaren na het onderhoud met de Amerikanen alleen maar inniger.
Ook aan de oprechtheid van zijn geloofsijver is getwijfeld. Volgens sommigen is die vooral een vehikel voor zijn persoonlijke ambitie: heersen over het noorden. In sommige complottheorieën, die welig tieren in de Sahel, hebben Algerije en de regering in Bamako AQIM nadrukkelijk uitgenodigd om naar Mali te komen om het streven naar onafhankelijkheid van de Toearegs te dwarsbomen. In dat, gezien de huidige schade niet erg waarschijnlijke verhaal, is Ghali een geheim agent van de Algerijnen. En van de Amerikanen natuurlijk, dat spreekt.
Er staan veel vrome verhalen tegenover. De Malinese journalist Adama Diarra, die hem afgelopen juni ontmoette (niet-moslimjournalisten spreekt hij niet), is er bijvoorbeeld van overtuigd dat hij echt niets liever wil dan de hele Sahel onder de islamitische wet brengen.
De val van Khadaffi in Libië in oktober 2011 opende ongekende mogelijkheden dat grote doel dichterbij te brengen: Toeareg-militairen, zoals Ghali zelf ooit was, keerden terug naar Mali. Onderweg bedienden ze zichzelf in de verlaten wapendepots van de gelynchte tiran. Ook warlords als Mokhtar Belmokhtar vulden er hele trucks met landmijnen en raketten.
Ghali probeerde de leiding te krijgen van de net opgerichte MLNA (Beweging voor de bevrijding van Azawad, ‘het land van de nomaden’ zoals het noorden wordt genoemd). Maar vanwege zijn religieuze fanatisme werd hij afgewezen.
Met de MNLA en met de ‘Libische’ Toearegs trok hij hoe dan ook ten strijde tegen het Malinese leger. Een paar weken later al kondigde Ghali aan dat hij zijn eigen groep op zou richten, Ansar dine: Verdedigers van het geloof. ‘Ons belangrijkste doel is de sharia in heel Mali vestigen,’ verklaarde hij tot afgrijzen van de seculiere MNLA-leiders. ‘De MNLA wil een republiek, die kunnen ze vestigen waar ze maar willen.’ Maar veel MNLA-eenheden kozen Ghali’s kant, vaak onder bedreiging.
Met AQIM en een derde coalitiepartner, de zwarte jihadisten van de Mujao, veroverde Ansar dine grote delen van het noorden, vaak zonder enige noemenswaardige tegenstand. In april, na de verovering van Timboektoe, hadden ze tweederde van het land in handen. Ze begonnen met het stenigen van overspeligen, het amputeren van handen en het afranselen van onzedig geklede vrouwen. Nergens klonk nog muziek, het ‘goud en katoen’ van Mali.
Ontevreden officieren pleegden een coup in Bamako, wat de ineenstorting van staat en leger alleen nog maar versnelde.
</div>
<figure id="post-44011 media-44011" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/01/2acdf5c9-d91b-43ae-a0f2-b52ca32be21f_18714713_preview1.jpg" alt="Het Franse leger grijpt nu in. Foto: Paulo Nunes dos Santos/HH" /><figcaption>Het Franse leger grijpt nu in. Foto: Paulo Nunes dos Santos/HH</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
De opmars richting de hoofdstad van Ghali en zijn vrienden werd twee weken geleden tot staan gebracht. Door de Franse Operatie Serval, genoemd naar een woestijndier dat dertig keer per uur kan urineren om zijn territorium af te bakenen. De troepen van de ex-kolonisator namen de krijgers in hun Japanse pick-uptrucks onder vuur vanuit hun Mirages, Rafales en Gazelle-gevechtshelikopters.
Duizenden Toearegs zijn Ghali’s thuisbasis Kidal, 1500 kilometer van Bamako ontvlucht. Waar de ‘leeuw van de woestijn’, of de ‘woestijnvos’, zoals zijn bijnaam in bescheidener variant luidt, nu zelf verblijft is onbekend. Mogelijk is hij ook in Kidal, zijn bergachtige, moeilijk toegankelijke geboortestreek. Volgens verschillende bronnen hebben veel jihadisten zich hier teruggetrokken.
Zeker is alleen dat zijn levensverwachting sterk is afgenomen.
</div>

Op stap met de Police Nationale
Meer dan vijftig man van vijf verschillende eenheden, verdeeld over vier busjes en vier personenwagens. Het is een waar konvooi dat zich door Marseille-Noord spoedt, op weg naar een flat waar cannabis wordt verkocht. Frankrijk heeft geen coffeeshops, wel cannabisflats. Ze staan in buurten met een hoge werkloosheid en veel immigranten. De journalisten uit Nederland die vandaag mogen zien hoe de Police Nationale de hasjhandel bestrijdt, hebben een kogelvrij vest gekregen. In Frankrijk wordt geregeld met hagel op de politie geschoten, vandaar.
Voorop rijden de auto’s met agenten in burger van de BAC, de anticriminaliteitsbrigade, het wijkje Font-Vert binnen. Ze stuiven af op het verkooppunt dat eerder is gelokaliseerd in de C-flat. Het moet snel, om te voorkomen dat de wachtposten, jongens van een jaar of veertien, hun man in het trappenhuis waarschuwen.
Voor de neus van twee binnenstormende stillen van de BAC en enkele mannen van de CSI (Compagnie de Sécurisation et d’Intervention) – de rest van de armada, waaronder een flink aantal ME’ers, stelt zich buiten op – sprint de dealer omhoog. Op de vierde verdieping verdwijnt hij in een appartement waarvan de voordeur niet op slot is.
Projectielen
De woning binnen vallen mag niet, daarvoor ontbreekt het mandaat. In plaats daarvan roffelt BAC-agent Patrick, zwart overhemd met korte mouwen, gouden schakelketting, stevig op de deur. ‘Politie! Openmaken!’ roept hij. Een vrouw met hoofddoek verschijnt in de deuropening. ‘Ik heb niets gezien,’ zegt ze. ‘Is hij bij ons?’ Kalm gaat ze met haar kinderen op de trap zitten. Geen moment lijkt ze onder de indruk van de invasie. Via het balkon is de charbonneur (mijnwerker) zoals de dealer in bendejargon heet, intussen naar de buren geklommen, een appartement dat verbonden is met een ander trappenhuis. Van hieruit vluchtte hij, blijkt even later, naar de zesde etage. Tijdens zijn vlucht dumpte hij de hasj in weer een andere woning. Een plastic zakje met twee bundels plakjes, bij elkaar meer dan vijfhonderd gram. En iets meer dan zeshonderd euro in biljetten. Nu is het tijd voor de man van de justitiële politie. Hij moet de bewoner van het adres waar de verdachte zich nu bevindt uitleggen dat hij maar beter vrijwillig kan opendoen. Omdat het heterdaad is vastgesteld, zou dat nu ook op een vervelende manier kunnen.
Het duurt even. De ME’ers wachten de gebeurtenissen nog steeds ontspannen voor de ingang van het gebouw af. Iedereen staat onder het balkon, vanwege het altijd aanwezige gevaar van neerdalende projectielen, maar het enige dat nu wordt gegooid, is een lege colafles. Hier en daar hangen mensen over hun balkon. Vanonder uit de flat klinken opeens harde knallen. Een van de ME’ers beukt met een sloophamer de deur in van een kelderbox op zoek naar meer drugs. Het levert een Asterix en Obelix-achtige scène op. Een magere autochtone vijftiger met een baseballpetje komt mopperend de trap af. ‘Ik heb jullie de vorige keer toch gezegd dat ik de sleutel heb van die box!’ roept hij boos. ‘En er is hier helemaal niets!’ Er klinkt gelach en geproest in de hal.
De dealer is gearriveerd. Met gebogen hoofd wordt hij afgevoerd; hij verdwijnt naar het hoofdbureau voor een paar dagen voorlopige hechtenis. Als dit de eerste keer is, kan hij ervan afkomen met een paar jaar voorwaardelijk. Anders dreigt een straf van maximaal vijf jaar, en meer nog als – maar dat is niet waarschijnlijk – wordt bewezen dat hij deel uitmaakt van een netwerk.
Bij deze operaties, die een of twee keer per dag plaatsvinden, gaat het om ‘zichtbaarheid en effectiviteit’, vertelt politiewoordvoerder Arnaud Louis op de terugweg. ‘Iedereen moet kunnen zien dat de politie optreedt en de buurt niet in de steek laat.’ Want de bewoners handelen vrijwel allemaal als medeplichtigen. ‘Ze laten hun voordeur open om een dealer te helpen vluchten, zoals je hebt gezien, ze kunnen problemen krijgen als ze dat niet doen.’
Scarface
De afrekeningen tussen caïds, bendeleiders, namen de laatste jaren een hoge vlucht in Marseille. Het waren er zeventien in 2010, twintig in 2011 en dit jaar negentien tot nu toe. De slachtoffers zijn vaak jong, het meest gebruikte wapen is de kalasjnikov, de AK-47. Het mythische automatische geweer waar niet iedereen goed mee overweg kan is minder precies, maar veel indrukwekkender dan een revolver. De doden worden meestal in brand gestoken om sporen uit te wissen, een methode die bekendstaat als le barbecue.
‘De caïds vechten om elkaars territorium en niet-betaalde schulden,’ zegt Alphonse Gio­vannini, vakbondsgedelegeerde namens Unité SGP Police. ‘Voor een caïd is zijn eigen buurt vaak al snel niet meer genoeg. Ze plegen ook een moord vanwege een ruzie om charbonneurs die ze van elkaar afpakken.’
Marseille heeft zoals meer grote havensteden een lange traditie op het gebied van criminele bendes, vertelt Giovannini. Zo speelde Mar­seille lange tijd een cruciale rol in de productie en smokkel (The French Connection) van heroïne. De godfathers van weleer hadden bijnamen als ‘Le Belge’ of ‘Tony l’Anguille’ (Tony de Aal). Ze zijn afgelost door vooral FransAl­­ge­rijnse jongens, vaak neo-gangsters ge­noemd, die Tony Montana uit Scarface als held hebben.
Het grote probleem bij de bestrijding van de cannabishandel is volgens Giovanini dat het in kaart brengen van een netwerk jaren kan duren. ‘Omdat wij weinig mogen. Je kunt bijvoorbeeld zeker weten dat een alleenstaande moeder drugs heeft opgeslagen, maar je mag daar zonder bewijs geen huiszoeking doen. Daarbij is het, zoals je hebt gezien, razend moeilijk om iemand op heterdaad te betrappen. De wachtposten herkennen stillen van grote afstand.’
Het is om moedeloos van te worden, knikt Giovanini op een terras naast het hoofdbureau. ‘Legalisering is misschien een oplossing, de netwerken zouden vermoedelijk instorten. Maar dan laat je het er wel bij zitten.’
Kettingrukkers
Cannabisbendes functioneren als een uitzendbureau, ze zijn verreweg de belangrijkste werkgevers in buurten als Font-Vert. Een verkooppunt met driehonderd klanten per dag kan een omzet van vijftienduizend euro halen. De winsten voor de bazen, de caïds, zijn dan ook enorm. Hun favoriete hang-out is Puerto Banus bij Marbella. In Andalusië slaan ze hun geld stuk en organiseren ze hun zogenoemde go fasts, hasjtransporten die de drugs in een nacht naar Marseille en andere Franse steden brengen. Om de pakkans te verkleinen, wordt de waar verdeeld over verschillende auto’s, die vaak ook vanuit Italië vertrekken. De chauffeurs verdienen, afhankelijk van de lading, tussen de vier- tot tienduizend euro per transport. De meeste ‘soldaten’ in de organisatie, zoals de bevoorraders en de verkopers, moeten het doen met zo’n vijftienhonderd euro per maand.
Een belangrijke rol is weggelegd voor de nourrice (oppas), die zijn woning of kelder voor een paar honderd euro in de maand beschikbaar stelt. Vaak zijn dat bejaarden of alleenstaande moeders. De wachtpost of chouf (Arabisch voor ‘kijken’) is meestal minderjarig. ‘Je krijgt honderddertig euro voor een hele werkdag van twaalf uur, zeventig voor een halve dag,’ zegt schoolverlater Karim (18) die we in het centrum van de stad ontmoeten.
Het probleem volgens Karim, die elke avond rondhangt met vrienden aan de rand van de oude pittoreske volksbuurt Le Panier, is dat je, als je de mist ingaat als chouf, niets verdient: ‘Je kunt dan ook nog klappen krijgen of ze sluiten je op in een kelderbox.’ Vandaar dat hij nu liever hasj die hij in een flat heeft opgehaald, doorverkoopt in de stad. ‘Ik koop honderd gram voor vierhonderd euro in een flat en dat raak ik hier kwijt voor achthonderd euro. In het weekend is het zo weg,’ lacht hij.
Met de halve kilo van Font-Vert komt de totale hoeveelheid in beslag genomen drugs bij de invallen van de Police Nationale in Marseille dit jaar op 80,5 kilo. Niet veel vergeleken bij de tonnen die omgaan in de stad. ‘Een politieman staat hier niet bij stil,’ reageert woordvoerder Louis. ‘Wij doen wat er van ons wordt gevraagd. Een wonderoplossing voor dit probleem bestaat niet. Niet in Frankrijk en niet in Nederland met jullie coffeeshops.’
De moordpartijen doen de stad, die al jaren werkt aan een ambitieuze opknapbeurt die Euroméditerranée heet en volgend jaar de culturele hoofdstad van Europa is, geen goed. Daarbij is de Canebière en omgeving, de Champs-Elysées van Marseille, net uitgeroepen tot ‘prioriteitszone’. De nieuwe minister van Binnenlandse Zaken Manuel Valls, die wil bewijzen dat links niet hetzelfde is als slap als het om veiligheid gaat, heeft tot nu toe vijftien van deze zones in het land aangewezen. De Canebière is de laatste tijd vooral berucht vanwege kettingrukkers, er melden zich zo’n zes slachtoffers per dag.
Kacheltje
Maar de beroerdste buurt in Marseille moet Kalliste zijn, ook al verzacht zelfs hier de zon de deprimerende grijsheid. Het is nog vakantie, voor een van de flats heeft een groep kinderen zich verzameld om naar koranschool te gaan. ‘Hier beneden staan allemaal gestolen auto’s, meneer,’ roept een jongetje. Hij krijgt onmiddellijk een schop van een ouder ventje.
Hun ouders komen van de Comoren, een eilandengroep in de Indische Oceaan die in 1975 onafhankelijk werd. Net als Suriname. En net als de Surinamers gaven veel Comorezen hierna de voorkeur aan het land van de voormalige kolonisator. Nu vormen ze de meerderheid in Kalliste, dat werd gebouwd in de jaren zestig om de komst van de pieds noirs op te vangen, Fransen die Algerije in 1962 ontvluchtten toen dat land onafhankelijk werd.
Vanaf het moment dat de eerste bewoners Kalliste massaal verruilden voor huizen met een tuintje een eindje verderop, verpauperde de cité. Omdat veel appartementen in handen zijn van huisjesmelkers die niets aan onderhoud doen. Maar ook omdat de bewoners er een troep van maken, zegt Didier Bonnet (56) die in Marseille-Noord een schoonmaakbedrijfje met een ideële doelstelling runt. ‘Vuilniszakken en losse etensresten worden hier naar beneden gegooid. En niet alleen vuilniszakken, trouwens, alles eigenlijk. Wij hebben met een huis-aan-huiscampagne geprobeerd daar iets aan te doen. Maar dat blijft een strijd die je continu moet voeren.’
De drugshandel floreert hier al dertig jaar, vervolgt Bonnet. ‘Maar de laatste jaren is het inderdaad veel heftiger. Steeds meer afrekeningen, en die gasten die elkaar uit de weg ruimen, zijn steeds jonger.’
Bonnet leidt ons rond in de H-flat van Kalliste, het meest haveloze exemplaar. Zijn werknemers houden de ruimte erachter die wordt gebruikt als vuilstortplaats schoon, een ware sisyfusarbeid. Binnen komt een vrouw ons tegemoet, zwaaiend met haar armen. Ze heet Fatima en ze heeft een klacht. Ze betaalt al achthonderd euro per maand voor haar woning en heeft een rekening gekregen van drieduizend euro van het elektriciteitsbedrijf, de EDF. Waarschijnlijk omdat ze de hele winter een elektrisch kacheltje heeft laten branden, vermoedt Bonnet. Maar zij is ervan overtuigd dat haar leidingen zijn afgetapt, waarschijnlijk door een Roma-familie die het appartement naast haar een tijd lang heeft gekraakt.
Fatima (47) woont hier met haar drie dochters en drie zonen. Geen van haar jongens laat zich in met cannabis, verzekert zij. ‘Ik heb op televisie gezien hoe dat gaat,’ zegt ze in haar woonkamer waar muizen vrij spel hebben. ‘Ze schieten je dood en daarna steken ze je in brand. Dus ik heb ze daarvoor gewaarschuwd.’
Hurk-wc
Samia Ghali is senator en deelraadburgemeester van het 15e en 16e arrondissement van Marseille waar onder andere Kalliste deel van uitmaakt. Drugs waren voor haar reden om politiek actief te worden. ‘Toen ik jong was,’ vertelt de 44-jarige socialiste die opgroeide in Noord, ‘zag ik hoe vrienden er aan ten onder gingen.’ De jongere broertjes van haar generatie gebruiken niet meer zelf, ze proberen er rijk mee te worden. ‘Hele families leven ervan. Ze worden gemangeld tussen hun misère en de bescherming en het geld dat dealers bieden.’ De wil van dealers is wet. ‘Ik hoorde laatst dat een kind dat weigerde een boodschap voor ze te doen de kleren werd uitgetrokken en in de blote kont op straat werd gezet. Zo maken ze de jongsten duidelijk wie er de baas is.’
Door de crisis versterken de netwerken hun greep: ‘Er zijn veel uitzendbureaus gesloten, die boden sommigen nog af en toe een paar maanden werk. Nu is er echt niets meer.’ Veertig procent van de bewoners hier bestaat uit eenoudergezinnen, gaat Ghali verder, een op de twee huishoudens leeft onder de armoedegrens van 832 euro. ‘Leraren die afknappen, worden niet vervangen. Terwijl mensen hier al vervreemd zijn geraakt van alles wat met onderwijs te maken heeft.’
Zoals vrijwel iedereen in de Parti Socialiste van president Hollande ziet Ghali niets in legalisering van cannabis of een of andere vorm van gedoogbeleid. Een plan van de oud-minister van Binnenlandse Zaken Daniel Vaillant (2000-2002) om de teelt, de distributie en de verkoop van cannabis in handen te geven van de staat maakte twee jaar geleden geen schijn van kans.
Terecht, vindt Ghali. ‘De hasj en wiet van vandaag zijn zo sterk dat je niet meer kunt speken van softdrugs. Dringt dat besef ook door in Nederland? Mooi, des te beter. Het is ontzettende troep en het stimuleert het gebruik van andere middelen, wat men daarover ook beweert. Ik heb zelf gezien hoe dat werkt.’
Maar wat dan? ‘Pak de klanten aan!’ roept Ghali. ‘Laat het leger de wijken voor klanten afsluiten. Daarbij moet er veel meer geld naar scholen en de dienstplicht moet in ere worden hersteld. De meeste kinderen hier komen nooit uit hun wijk, ze weten niet beter. Het verschil met mijn tijd is het consumentisme, de drang naar onmiddellijke behoeftebevrediging. Wij hadden een hurk-wc, wisten niet wat merkkleding was, bezaten niets. Maar we hadden wel vaak plezier samen. Wat mij opvalt is dat kinderen in deze buurten nu vaak depressief zijn, nergens zin in hebben. Dat is nog wel het treurigste.’ Een paar dagen na onze ontmoeting herhaalt Ghali haar uitspraak over het leger tegenover de Franse media. Daarop besluit de regering tot een crisisbijeenkomst over Marseille.
Razzia’s
In de cité Bassens waar Ghali woonde, staat voor de moskee een zwarte Ferrari 458 Spider geparkeerd, een auto van ruim twee ton. Kinderen achtervolgen elkaar met speelgoedpistolen. Een oudere jongen zwaait zelfs met een plastic kalasjnikov. Ze willen er graag mee op de foto, maar sociaal werkster Shéhérazade Ben Mas­soud grijpt in. Achter de speelplaats is het een komen en gaan van klanten in auto’s, alsof er een drive-in-coffeeshop is gevestigd.
Ben Massoud waakt over de buurt waar zij altijd heeft gewoond. Ze geeft me een map met knipsels uit de lokale pers: optimistisch gestemde verhalen over de schoonmaak- en boomplantacties (‘Bassens ruimt de rommel op’, ‘Bassens wordt groen’) die zij organiseerde. Ze wijst op een muur vol graffiti: ‘Dit is het resultaat van een project met kunstenaars en kinderen uit de buurt. Het was een geweldige ontmoeting tussen twee werelden.’
Ben Massoud heeft iets van opbouwwerker Sjakie uit de Flodder-films: de maatschappij is onrechtvaardig, aan ‘haar’ mensen ligt het niet. De drugshandel, de doden, het wortelt allemaal in het gebrek aan perspectief, in de afwijzing van een samenleving die ‘bang is voor het onbekende’. Voor scholieren uit Bassens zoekt zij elk jaar stageplaatsen. Vergeefs. Wat wil je dan? ‘Het beton definieert hier je identiteit. Dat leidt tot een vorm van zelfuitsluiting: oké, jullie moeten mij niet, dan zal ik jullie eens wat laten zien. Dat is hier de houding.’
Ben Massoud noemt de politie-invallen ‘razzia’s’ en afgetrapte oorden als Bassens ‘concentratiekampen’. Ze wijst op de kwaliteit van de nieuwbouw uit de jaren tachtig die – na jaren actievoeren – de krotten van enkele decennia daarvoor verving. Er is geen traptree waar niet grote stukken uit zijn verdwenen. ‘Het gaat ver als ik het heb over concentratiekampen, maar de malaise hier is heel ernstig. Mensen worden er materieel en mentaal in opgesloten.’
De politie doet volgens haar niets om de moorden op te helderen. ‘Zij redeneren: dat is er weer eentje minder.’ Ze heeft een afspraak gemaakt met de broer van een slachtoffer van een afrekening. Ze belt hem een paar keer, maar hij komt niet opdagen. Als Ben Massoud ons ten slotte naar de bushalte begeleidt, rijdt een zwerm jongens op scooters ons tegemoet. Ze kijken allemaal steeds achterom naar een plek waar kennelijk iets gaande is. ‘Alweer een razzia,’ wijst Ben Massoud. ‘De politie zoekt met opzet de confrontatie. Ze zijn gewoon uit op rellen.’ Waarom? ‘Omdat zij dan het slachtoffer zijn, dat zou ze goed uitkomen om nog repressiever te worden.’
Klaplong
Commissaris Jean-François Illy, de tweede man van de Police Nationale in Marseille, kent het wantrouwen en de politiehaat van de bewoners in les quartiers maar al te goed. De eindeloos herhaalde klacht over de facies controles bijvoorbeeld, die volgens een deel van links Frankrijk een groot probleem zijn. ‘Is het echt zo erg als een agent vraagt of je je wilt legitimeren?’ verzucht hij in zijn werkkamer op het hoofdbureau. ‘Laten we het eens hebben over de burgers die in deze buurten wonen. Wat doen die kinderen zo laat nog buiten? Is het soms de schuld van de politie dat ze op de uitkijk staan voor criminelen?’
Op zijn vorige post, in de Parijse banlieue, werden Illy en een collega in 2007 aangevallen door een groep van enkele tientallen jongeren bij onlusten in de voorstad Villiers-le-Bel. Die braken uit nadat twee jongens van vijftien en zestien verongelukten op hun pocketbike tijdens een achtervolging met de politie. Illy overleefde het maar net. Hij had een klaplong, een gebroken neus, een aantal gebroken ribben en gehoorverlies. ‘Niemand was voor rede vatbaar. Er moesten nu ook agenten sterven, zo werd gezegd. Dat is ook bijna gebeurd.’ Als er politiemensen zijn die hun positie misbruiken, moeten die natuurlijk worden aangepakt, zegt Illy. Alleen wijzen de feiten erop dat het vooral gevaarlijk is om een flic te zijn. Bij confrontaties tussen bendes en politie vallen gewonden en zelfs doden, maar altijd aan de kant van de politie die de uitdrukkelijke opdracht heeft slachtoffers te voorkomen.
De Franse republiek moet gebied terugveroveren op de drugsbendes, vat Illy zijn missie samen. Marseille, dat tweeënhalf keer het oppervlak van Parijs intra muros beslaat, telt volgens Illy vijftig buurten die, zegt hij met een veelbetekenende glimlach, ‘speciale aandacht’ nodig hebben. ‘We zullen ons niet anders gedragen dan waar dan ook, we moeten een vertrouwensrelatie met de bewoners krijgen en onze autoriteit herstellen. We kunnen niet accepteren dat politiewagens of ambulances systematisch bekogeld worden met stenen.’
Illy, door collega’s ook wel Commissaire Courage genoemd, is boeddhist en liefhebber van tai chi en kungfu. Hij gaat ervan uit dat niemand ooit het gelijk geheel aan zijn kant heeft. Maar laat er geen misverstand bestaan over zijn rol. ‘De politie moet een strenge vader zijn, geen vriend.’

Moordstad Marseille

Handig maar niet hautain

Handig maar niet hautain profiel profiel profiel

Interview / Nieuwe BB-biografie
Ze laat weer van zich horen, de laatste weken. Brigitte Bardot riep burgemeesters op &#8216;voor één keer in hun leven niet zo schijterig&#8217; te zijn en een steunbetuiging aan Marine Le Pen te geven. Le Pen verkeerde op dat moment in crisis. Een week voor de deadline had ze nog steeds niet genoeg handtekeningen om mee te mogen doen aan de presidentsverkiezingen.
Er ging ook een boze open brief naar president Sarkozy. Over het halal-schandaal dat haar Fondation Brigitte Bardot onthulde. Het is uw schuld, fulmineerde ze, dat veel abattoirs alleen nog maar halal of koosjer slachten omdat dit goedkoper is. &#8216;Op 22 december 2006 schreef u mij: &#8220;Ik wil dat slachthuizen die geen verdoving gebruiken dat zo snel mogelijk wel gaan doen.&#8221; Alweer een gebroken belofte, alweer een leugen. Nu kondigt u verplichte etiketten aan, hoe kunnen wij u nog geloven en vertrouwen?&#8217;
Het bericht dat Bardot op 22 april op Marine zal stemmen, wekte hierna geen verbazing, maar werd nog dezelfde avond van de site van het Front National verwijderd. Daar heeft de Fondation voor gezorgd, vermoedt Marie-Dominique Lelièvre, auteur van de nieuwe biografie Plein la vue (Oogverblindend). In het Parijse kantoor van BB&#8217;s invloedrijke dieren-ngo werken tientallen jonge, eerder links georiënteerde mensen. &#8216;Die vinden het Front National natuurlijk iets vreselijks. Ze zullen haar hebben gevraagd dit ongedaan te maken.&#8217;
Tegen het Offerfeest
Bardot&#8217;s huidige echtgenoot Bernard d&#8217;Ormale is een vriend van Jean-Marie le Pen &#8211; de vader van Marine. Hoe raakte Bardot ooit verzeild bij het Front? 
Le Pen senior ontmoette ze voor het eerst in 1958, toen ze gewonde soldaten bezocht in het ziekenhuis (het was de tijd waarin Frankrijk probeerde Algerije Frans te houden). Le Pen, een Kamerlid dat zijn zetel had opgegeven om te vechten, begeleidde haar. Pas in 1992 zag zij hem weer terug, tijdens een diner bij haar advocaat in Saint-Tropez. &#8216;Ik ontmoette die avond,&#8217; zo formuleerde ze het vier jaar later in haar memoires Initiales B.B. nog voorzichtig, &#8216;een charmante, intelligente man die zich over bepaalde dingen net zo kon opwinden als ik.&#8217; 
In de tien jaar die volgden, publiceerde ze drie pamfletten over die &#8216;bepaalde dingen&#8217;. Ze trok ten strijde tegen het Offerfeest (&#8216;een jaarlijkse Bartholomeusnacht voor schapen&#8217;) en &#8216;de islamisering die door opeenvolgende regeringen is goedgekeurd&#8217;. &#8216;Onze voorouders hebben alle eerdere indringers verdreven&#8217; schreef ze in Un cri dans le silence (Een schreeuw in de stilte). De immer waakzame antiracismeclubs lieten haar nooit los: vijf keer werd la Bardot veroordeeld tot boetes vanwege haatzaaien. 
Marie-Dominique Lelièvre, net zo bohemian chic als haar onderwerp, zegt dat de boetes Bardot helemaal niks interesseren: &#8216;Het is hier verplicht uitgebreid je afschuw uit te spreken over Bardot. Vanwege alle idiote dingen die ze schreef over moslims, homoseksuelen, werklozen, gehandicapten en leraren. Maar dat zijn de niet serieus te nemen woorden van een vrouw die sinds 1958 geïsoleerd leeft, die ondanks haar huwelijk een eenzaam bestaan leidt.&#8217;
Openlijk polygaam
Brigitte Bardot (77) roept weerzin op. Vroeger omdat ze openlijk polygaam leefde, nu omdat ze maling heeft aan andere conventies, vertelt Lelièvre in haar huis met uitzicht op de Jardin des Plantes, de botanische tuin van Parijs. Ze verdedigt BB fel tegenover haar landgenoten: &#8216;Bardot heeft geen Über-Ich, ze zegt altijd wat ze denkt, dat is zeldzaam in Frankrijk. Dit is een vreselijk politiek correct land. Een redacteur die mijn manuscript las, kwam in paniek bij me: je vergelijkt haar hier met een négresse blanche, een witte negerin. Dat kan niet, negerin! Ik dacht nietsvermoedend aan Baudelaire, die dichtte over de dierlijke, exotische schoonheid van een negerin. Waarom zou je daar niet naar kunnen verwijzen? En als ik mijn dochter voor een boodschap naar de buurtsuper stuur hier in de straat, een winkel die ik De Arabier noem, dan slaat ze haar hand voor de mond. Arabier! Je zei Arabier mam, oohh!&#8217;
Eerder schreef Lelièvre over Yves Saint-Laurent, Françoise Sagan en Serge Gainsbourg. De serie moet &#8216;een psychoanalyse van de Franse naoorlogse samenleving&#8217; vormen. &#8216;Het collectieve bewustzijn interesseert me eigenlijk het meest, waarom waren dit helden, wat symboliseerden zij, waarom identificeerden zo veel mensen zich met hen?&#8217; Ze sprak niet met Bardot, omdat die inzage in haar manuscript eiste. &#8216;Ik heb haar wel vragen gesteld die ze heel vriendelijk met de hand beantwoordde en naar mij faxte. Ze doet niets met computers, internet is voor haar onbekend terrein.&#8217;
Bardot onderscheidde zich volgens Lelièvre doordat zij zich in de liefde gedroeg als een man. Zelf liet ze weten dat ze er nooit op uit was een scandaleuse te worden. &#8216;Ik wilde alleen maar mijzelf zijn.&#8217; Vier echtgenoten, een aantal afgewezenen, onder wie ex-president Valéry Giscard d&#8217;Estaing en dertig officiële vriendjes telt Lelièvre. Beroemdheden als Gilbert Bécaud, Warren Beatty en Serge Gainsbourg staan op haar lijst, maar ook ene Christian (barman) en Xavier (conciërge).
&#8216;Wat wil je? Ze had het altijd voor het uitzoeken, raakte verslaafd aan de roes van het begin. Zodra de roze bril niet meer werkte, volgde onmiddellijk de ultieme consequentie. Sommige geliefden deden de deur open en stuitten op hun opvolger. Ze koos uit, dumpte en betaalde. Haar minnaars leefden op haar kosten.&#8217;
Enorme schok
Het is een weinig bekend feit dat Bardot sinds haar geboorte maar één goed oog heeft. Het verklaart haar vaak trage bewegingen en een zekere onhandigheid. Als meisje loenste ze erg en droeg ze een bril. Haar moeder, die liever een jongetje had gewild, vond haar lelijk en liet dat ook merken. Haar slechte oog moet hebben bijgedragen aan Bardots drang zichzelf te overtreffen, te verbazen. In haar handicap lag waarschijnlijk de kiem voor de &#8216;radioactieve BB&#8217; die, het is misschien niet eens overdreven dat te stellen, de brandstof was van een culturele omwenteling die vooral na 1968 vaart kreeg.
De scène waarin ze als in trance een mambo danst in de film die haar wereldberoemd maakte, Et Dieu&#8230; créa la femme uit 1956, was tegelijk haar manifest. &#8216;Actrices waren tot dat moment zoals zij zelf in haar beginperiode ook was: van top tot teen voorgeschreven verschijningen zonder enige spontaniteit. Regisseur Roger Vadim &#8211; die zij toen de film klaar was verliet voor tegenspeler Jean-Louis Trintignant &#8211; vond haar thuis veel mooier dan zoals ze in haar films tot dan toe was geweest, dat wilde hij in beeld brengen. Dus zien we Bardot uit bed komen en fietsen. En tijdens die dans bloost en transpireert ze alsof ze net hevige seks heeft gehad. Het naturel van Bardot zorgde voor een enorme schok.&#8217; 
In 1959 raakte Bardot zwanger van acteur Jacques Charrier, minnaar nummer tien. Ze wilde het kind niet, maar schrok terug voor een derde abortus en trouwde met Charrier. Ze beviel van een zoon, Nicolas. &#8216;Ze laat hem geen moment alleen,&#8217; meende tijdschrift ELLE. &#8216;Zijn geboorte heeft iets diepers en authentiekers wakker geroepen dan het verlangen naar een carrière als vedette: de moederliefde.&#8217; Niet dus. Een paar maanden later liet ze de zorg voor het kind over aan Charrier. Lelièvre: &#8216;Haar gedrag riep afschuw op en fascineerde tegelijk. BB was een schepping van mannen die ontsnapte aan haar pygmalions. Ze werd vanaf dat moment gevaarlijk.&#8217;
Monroe was geen voorbeeld
Een vrouw die van minnaar veranderde zoals een ander van schoenen kon alleen maar een slet zijn. Dat ging uiteindelijk niet op voor Bardot: zij maakte sexappeal begerenswaardig. Het grote verschil met Marilyn Monroe, voor wie Bardot enorme bewondering had, was dat Monroe lange tijd werd gezien als vulgair. Monroe was geen voorbeeld, denkt Lelièvre. &#8216;Vóór Bardot wilden vrouwen er elegant, mysterieus en aantrekkelijk uitzien. Na BB wilden ze ook een lekker wijf zijn.&#8217;
Bardot was sexy en tegelijk très, très classe: &#8216;Ze komt uit een bourgeois gezin in het dure zestiende arrondissement van Parijs, een balletmeisje. Heel iets anders dan Italiaanse seksbommen in die tijd als Loren en Lollobrigida, die kwamen uit een arbeidersmilieu.&#8217;
Het nieuwe erotische personage dat ze ontwikkelde hield zich niet aan de codes van de Amerikaanse pin-up. In Et Dieu&#8230; créa la femme liep ze met haar borsten nadrukkelijk naar voren, maar bij haar geen ingewikkeld kapsel, ze droeg het haar los, bestudeerd slordig. Voor BB ook geen hoge hakken, geen knalrode lipstick. Ze liep blootsvoets, glimlachte niet &#8216;verleidelijk&#8217;, maar ging vaak schuil achter een donkere blik.
Stijlinvloed
Vlak haar talent als trendsetter ook niet uit. In 1968 telde ELLE acht trends die ze had gelanceerd, waaronder de ballerina en de houtje-touwtje jas. Ook was ze verantwoordelijk voor de rage van etnische sierraden en kleren van boerenstoffen. Fotoreportages over haar domaine La Madrague bij Saint-Tropez, het decor van legendarische jetsetfestijnen dat ze op haar drieëntwintigste kocht, lieten tot in elke Nederlandse nieuwbouwwijk sporen achter. Bardot combineerde een zware rustieke tafel met rotan meubels waarop grote kussens van Toile de Jouy, linnen met monochrome prints van achttiende-eeuwse plattelandstafereeltjes. Ze had een collectie oude sleutels van slotenmakers uit Saint-Tropez en omstreken, de keuken was uitgerust met nostalgische attributen als een koffiemolen en koperen pannen, er hingen knoflookstrengen aan de balken. &#8216;Een stedelijke en sentimentele kijk op het landleven,&#8217; zegt Lelièvre. &#8216;Makkelijk te kopiëren.&#8217;
Haar stijlinvloed is blijvend. Kim Basinger, Kate Moss, Vanessa Paradis, Kylie Minogue, Amy Winehouse (een karikaturale variant); ze hebben of hadden allemaal veel aan haar te danken, citeren haar soms letterlijk in bepaalde poses. Lancel bracht een tassenlijn uit die door de &#8216;vrouwelijkheid, koketterie, sensualiteit en vormen&#8217; van BB is geïnspireerd.
Slechte moeder
Bardot liep al vroeg in de val van een ondraaglijk soort beroemdheid. In haar huis was ze even veilig, maar Saint-Tropez werd door haar een attractie. En ook nu, decennia nadat ze de cinema vaarwel zei en dierenactivist werd, vaart er elk uur een rondvaartboot langs haar vier hectaren aan zee. Ze wilde aandacht, maar niet zo veel. &#8216;Een ontmoeting tussen een individuele pathologie en de onstilbare honger van een kapitalistische consumptiecultuur,&#8217; schreef Arthur Miller over Marilyn Monroe. Hetzelfde kan worden gezegd over BB.
Haar zoon Nicolas was het slachtoffer van BB&#8217;s egocentrisme, van haar haast totalitaire opvatting van vrijheid. In haar memoires eist ze, mogelijk onder invloed van de rode wijn die ze in die tijd &#8216;s ochtends al inschenkt, het recht om een slechte moeder te zijn. Onbekommerd legt ze uit dat ze haar kind nooit heeft gewild en vergelijkt ze de baby met een tumor. Het komt tot een rechtszaak en een definitieve breuk met Nicolas die in Noorwegen, in de buurt van de poolcirkel is gaan wonen. 
Die afwijzing van het moederschap is volgens Lelièvre een van de meest interessante aspecten van de mythe BB. &#8216;Elke vrouw is in haar diepste wezen ambigu, een deel is trouw en toegewijd, gericht op bescherming van het nest, een ander deel verlangt naar vrijheid. Bardot ging radicaal voor het laatste, plaatste zichzelf buiten het patriarchaat dat alleen mannen toestaat seks los te zien van voortplanting. Niemand heeft het de vader van Nicolas ooit kwalijk genomen dat hij Nicolas bij zijn zus achterliet.&#8217;

‘Elke vrouw is in wezen ambigu’

100 zweepslagen als je je niet kapot; SPECIAL SATIRE

Reportage / Een jaar na de Roma-crisis in Frankrijk
Het tweesterren hotel bij vliegveld Orly heeft zijn beste tijd gehad, maar het is er schoon. Om zes uur &#8216;s ochtends gaat de wekker in de kamer van Necalai en Anca Stoian. Ze douchen, kleden zich aan en maken dan hun kinderen Daniela (7) en Jonut (11) wakker. Anca (31) doet lang over de verzorging van het haar van Daniela. Het meisje krijgt ondanks het goede weer een muts op voor ze naar buiten gaan. &#8216;Ze is vaak verkouden,&#8217; zegt Anca.
De Stoians zijn Roma uit Transsylvanië in Roemenië. Ze slapen altijd in hotels waar de daklozenhulp kamers voor hen reserveert. Wie kinderen heeft in de basisschoolleeftijd kan daar een beroep op doen. Dat is beter dan het krottenkamp in Bobigny, een stad aan de andere kant van Parijs waar hun familie bivakkeert. &#8216;Het is ongezond, gevaarlijk en je kunt er niet douchen,&#8217; zo vat Necalai (32) de toestand daar samen.
Nadeel is dat ze nooit langer dan een paar weken in een hotel kunnen blijven. En dat ze altijd ver zijn verwijderd van het kamp &#8211; waar ze hun kleren en andere bezittingen bewaren &#8211; en van de school van Daniela en Jonut. Met de bus, trein en metro is het vandaag ongeveer twee uur.
Verblijfspapieren
Als ze op school aankomen, is het hek al dicht. Jonut kauwt op het chocoladebroodje dat hij onderweg van Anca als ontbijt heeft gekregen. Het hek gaat snel open. De Stoians staan goed bekend, omdat ze ervoor zorgen dat Jonut en Daniela er altijd zijn.
&#8216;Jonut en Daniela zijn uitzonderingen,&#8217; zegt directrice Patricia Oreste. &#8216;Soms zijn Roma-kinderen opeens verdwenen, het land uitgezet of gewoon vertrokken. Vandaag heb ik een meisje gezien dat hier al drie maanden niet meer was geweest.&#8217;
Jonut en Daniela gingen voor hun verhuizing nu zestien maanden geleden in Roemenië naar school. Jonut kon nauwelijks lezen en schrijven. Papa, mama, meer was het niet. Nu gaat hij goed vooruit. Daniela heeft meer mogelijkheden omdat zij jonger is. Jonut is een stille jongen met een witte Adidas-sweater en een bril aan een koordje. Volgend jaar moet hij eigenlijk al naar het collège, het voortgezet onderwijs. Om hem in te schrijven op het gemeentehuis is een adres nodig. Dat heeft de familie Stoian niet. Hopelijk nemen ze genoegen met het adres van zijn huidige school.
Verblijfspapieren heeft de familie trouwens ook niet, ze mogen eigenlijk niet langer dan drie maanden in Frankrijk zijn. Dat is minder erg want de gemeente Bobigny is Roma-vriendelijk en vraagt er niet naar.
Rechtse directe
Minder dan de helft van de Roma-kinderen in de Europese Unie maakt de basisschool af en daarna stoppen de meesten met school. Slechts een op de tien Roma volgt een vorm van voortgezet onderwijs. De kans dat dit ook met Jonut gebeurt is groot, beaamt zijn remedial teacher Cathérine Legrand. Ze kijkt zorgelijk. &#8216;Jonut doet zijn best, hij wil heel graag leren, net als zijn zus. Een jaar geleden sprak hij nog bijna geen woord Frans. Maar hij heeft niet het niveau voor het voortgezet onderwijs, dat kan ook niet.&#8217;
Op het plein trekt hij eigenlijk alleen op met andere Roma-kinderen. Legrand: &#8216;Er zijn soms spanningen met andere groepjes en Jonuts handen zitten wel eens los.&#8217;
Dat blijkt als hij later op de dag voetbalt met jongens op het kamp in Bobigny dat is opgetrokken uit wrakhout, gebruikte deuren en kozijnen. Als een jongen die niet meedoet met het potje er plotseling met de bal vandoor gaat, geeft Jonut de spelbreker meteen een rechtse directe. &#8216;Moet hij maar van mijn bal afblijven,&#8217; zegt hij even later. Hij eet een handje zonnebloempitten en spuugt de schilletjes uit. Wat hij wil worden? Politieman hoopt hij. &#8216;Boeven in de gevangenis doen,&#8217; grijnst hij. Dat lijkt hem wel wat.
Oud ijzer
Werk, het is de obsessie van zijn vader. Legaal werken kan Necalai niet. Toen Roemenië en Bulgarije in 2007 lid werden van de Europese Unie bedongen veel lidstaten beperkingen op de komst van werknemers uit die landen. Het komt er op neer dat om te mogen werken een verblijfsvergunning noodzakelijk is en dat je die eigenlijk alleen kunt krijgen als je werk hebt.
Uiterlijk 2014 moeten ook Roemenen en Bulgaren, of het nu Roma zijn of niet, in de hele EU aan de slag kunnen. De Europese Commissie heeft, na de Roma-crisis in Frankrijk, nu een jaar geleden, inmiddels een &#8216;strategie&#8217; bedacht voor de naar schatting tien tot twaalf miljoen Roma. Dat wil zeggen dat de lidstaten meer moeten doen om ze toegang te geven tot onderwijs, werk, gezondheidszorg en woningen. Zo zouden er in 2020 geen &#8216;bidonvilles&#8217; meer mogen zijn zoals in Bobigny.
2014, dat is nog ver weg. Om nog maar te zwijgen van 2020. Necalai zou zich voorlopig &#8216;s ochtends kunnen aanbieden als bouwvakker op de parkeerplaats van de Bricorama, een bouwmarkt. In Roemenië heeft hij aan de aanleg gewerkt van een vliegveld in de stad Cluj. Maar dat ziet hij niet zitten: &#8216;Dan heb je de ene dag wel, de andere dag geen werk. En door het gesleep met de kinderen &#8216;s ochtends haal ik dat niet.&#8217;
Een alternatief is oud ijzer verzamelen, dat doen de meeste Roma in Frankrijk. Necalai heeft alleen geen busje, de voorwaarde om dat werk rendabel te maken. Daarom verzamelt hij bruikbare spullen uit vuilnisbakken. Die zijn in Parijs veel beter gevuld dan in Roemenië. &#8216;In Roemenië vind je echt helemaal niets in het vuilnis,&#8217; lacht zijn zwager Adrian.
Drie dagen per week kunnen de Stoians terecht op een markt onder de rondweg van Parijs, de Boulevard Périphérique. Hier mogen daklozen en andere armen hun bij elkaar gescharrelde waar &#8211; apparaten, opladers, schoenen, kleren, dvd&#8217;s, koffers, speelgoed, boeken, potten en pannen &#8211; verkopen. Ook Adrian verzamelt bruikbare handel uit Parijse vuilcontainers. Met zijn vrouw Camelia heeft hij jaren in Spanje gewerkt. Tot de crisis daar toesloeg. &#8216;Wij hebben overal in Spanje gewoond, in de bouw gewerkt, in de kassen, op het land. We woonden in een flat, betaalden 350 euro huur per maand. Nu is daar nergens nog werk voor ons.&#8217;
Het was goed leven in Spanje, zegt ook Camelia. &#8216;We leerden snel Spaans, omdat we werkten. Hier leer je niks van de taal, we hebben nauwelijks contact met het land.&#8217;
Rapnummer
Anca zou dolgraag aan de slag willen als werkster. Ze verdwijnt naar de kookruimte in de hut van haar broer om kippenpootjes te frituren. Die eten ze even later op met augurken uit een grote pot. Eten doen ze vaak met de rest van de familie op het kamp, in het hotel kunnen ze niet koken. Ze zien er opvallend verzorgd uit, de Stoians. Altijd schone kleren, Anca&#8217;s moeder doet de was.
De buren op het kamp maken een heel andere indruk: vrouwen met een donkerder huid en felgekleurde jurken, gezichten waarop niet zelden de gevolgen van inteelt zichtbaar zijn. &#8216;Zij? Die komen uit een ander deel van Roemenië,&#8217; zegt Adrian. &#8216;Dat is een ander ras.&#8217;
Tijdens de maaltijd vertelt Anca over een andere broer, die het geluk heeft op een van de weinige officiële kampen rond Parijs te wonen. Ze hebben er mobilhomes met sanitair en elektra, zoals op een camping. &#8216;Hij verdient ook aardig wat geld in de metro met een rapnummer. Hij heeft er een vergunning voor.&#8217;
Een gewone flat is al helemaal onbereikbaar. Nog afgezien van de verblijfspapieren die je daar natuurlijk ook weer voor nodig hebt, is er een groot gebrek aan sociale huurwoningen in het Île de France, de regio Parijs, dat met de agglomeraties van Lyon en Marseille de meeste immigranten in Frankrijk opneemt.
Frankrijk voert een ontmoedigingsbeleid voor Roma maar tegelijkertijd is er altijd een uitgestoken hand. De departementale daklozenhulp van de Samu regelt de hotelkamers. De maaltijden in de schoolkantine en de metrokaartjes voor de kinderen danken Necalai en Anca aan de ngo Aset 93, de rommelmarkt onder de périphérique is een initiatief van een andere ngo, Aurore. Médecins du Monde zorgt ervoor dat ze zonder verzekering toch naar de tandarts en de dokter kunnen. Zonder die steun zouden de Stoians hun heil elders hebben gezocht.
Italiaans raffinement
Na de kip en augurken is het wachten op de dagelijkse ronde langs de vuilnisbakken in Parijs. Die staan in het stadsdeel dat ze vandaag op het oog hebben om vier uur op de stoep. Als het zover is, pakt Necalai een buggy die op het kamp ook dienst doet als stoel voor de volwassenen. Met een blikje bier in zijn hand vertrekt hij naar het metrostation. In hoog tempo loopt Necalai langs de grote groene vuilcontainers van Le Sentier, een Joodse buurt in het derde arrondissement. Hij kiest straten met veel schoenen- en kledingzaken. Die hebben hier allemaal namen die Italiaans raffinement suggereren: Pablo Valentino, Giovanni en Boutique Bagotti.
Necalai werkt zich razendsnel door de zakken huisvuil en dozen. Hij doet het netjes en past op niets op de grond te gooien want dat pikken de winkeliers en de bewoners niet. Een vrouw roept dat hij weg moet wezen als haar container door Necalai wordt onderzocht. &#8216;Die vrouw is een racist,&#8217; zegt Necalai schouderophalend.
Even later vindt hij een platenspeler in een nostalgisch bedoelde houten doos die het waarschijnlijk nog wel doet. Hij legt het apparaat in de buggy. De oogst na drie uur zoeken bestaat verder uit een bruin jasje van namaakleer, een kabel met stekker (waar je altijd nog het koper uit kunt peuteren) en een kunststof handtasje. Alles bij elkaar goed voor tien, vijftien euro, schat hij.
Prinsessenjurk
Een dag later is Necalai in een rothumeur. &#8216;Ik wil gewoon werken net als iedereen, op een normale manier geld verdienen, niet iets doen waar ik me voor moet schamen,&#8217; foetert hij op de rommelmarkt aan de Porte de Montmartre. &#8216;Ik heb genoeg van het systeem, elke dag bellen naar de Samu om een slaapplaats te regelen, ik heb genoeg van die vuilnisbakken.&#8217;
De Stoians waren er om half acht, maar ze hebben nauwelijks op de markt kunnen staan. De vrijwilligers van Aurore, studenten die gaan over de tijden en de genummerde plaatsen, hebben er volgens Anca een potje van gemaakt.
De Stoians zijn afhankelijk van de markt: de drie marktdagen leveren tussen de 50 en 80 euro op. Daar leven ze van. Anca&#8217;s moeder, die met haar broer op het kamp in Bobigny woont, biedt soms uitkomst: ze kookt of stopt haar dochter wat toe. Waar zij het geld vandaan haalt, wordt niet helemaal duidelijk. Maar ook moeder verzamelt en verkoopt spullen. Anca: &#8216;Zij heeft zes kinderen opgevoed, ook met niets.&#8217;
&#8216;Ik heb geen dromen meer,&#8217; glimlacht Anca, terwijl ze Daniela, nu gehuld in een prinsessenjurk, aanhaalt. &#8216;Toen wij hier kwamen, dachten we dat het kon, werk vinden, een flat. Maar het is doodvermoeiend, ons hele leven hier draait om de vraag waar we slapen en hoe lang het duurt om daar te komen.&#8217;
&#8216;We hebben geen keus,&#8217; zegt Necalai. &#8216;In Roemenië valt niets te beginnen.&#8217;
Ze geven niet op, de Stoians. Ze eten &#8216;s avonds in het kamp en stappen dan weer in de metro, maken grapjes met elkaar. Daarna nemen ze de RER, een trein van het regionale netwerk. Het loopt tegen middernacht als ze bij alweer een nieuw tijdelijk adres aankomen. Een Ibis-hotel dit keer, voor één nacht. Jonut kan zijn ogen nauwelijks openhouden. Daniela slaapt al. Haar vader heeft haar een flink stuk op zijn rug door een onheilspellend deel van de noordelijke Parijse banlieue gedragen.
Sarkozy&#8217;s Roma-offensief
President Sarkozy begon vorig jaar juli een offensief tegen de impopulaire Roma-gemeenschap. Bedelen, zakkenrollen, koper-diefstal en overlast van de honderden kampen droegen bij aan een ongunstige reputatie. Sarkozy kreeg zijn acties &#8211; ontruimingen van kampen en massale uitzettingen &#8211; als een boemerang terug. Eurocommissaris Viviane Reding (Justitie) vergeleek het optreden van de Franse autoriteiten met het collaborerende Vichy-bewind uit de Tweede Wereldoorlog. Het woord &#8216;deportaties&#8217; viel, tot grote woede van Parijs.
Hoe staat het er nu voor? De Roma-organisatie Romeurope schat het aantal Roma in Frankrijk al jaren op vijftien- à twintigduizend. &#8216;Wie vorig jaar werd uitgezet is weer teruggekomen,&#8217; zegt Marilisa Fantacci van Romeurope, &#8216;zonder regels te overtreden want Roma mogen vrij reizen.&#8217; De regering zegt dat er sinds juli 2010 3.741 Roma zijn uitgezet, met vertrekpremie. Een onbekend deel van hen is weer terug in Frankrijk en na ontruimingen ontstaan steeds weer nieuwe kampen.

De Stoians willen integreren

Seksschandaal
Toen ze het spierwitte appartement binnenkwam, voelde ze zich meteen al niet op haar gemak. Er stond bijna niets. Alleen een bank, een ronde tafel, een lege boekenkast en een koffiezetapparaat. Achterin was een kamer met een bed zichtbaar. Hij bood haar koffie aan, zij haalde een dictafoon uit haar tas.
Hij stelde voor op de bank te gaan zitten. Vroeg daarna of ze zijn hand wilde vasthouden omdat &#8216;het anders niet ging&#8217;. Zij wilde weg, maar hij deed de dictafoon uit, pakte haar hand, toen haar arm. Voor ze het wist lagen ze worstelend op de grond.
De rits van haar spijkerbroek scheurde hij kapot, hij wurmde zijn handen in haar slip, duwde zijn vingers in haar mond. Hij trok haar van achteren tegen zich aan, zodat ze &#8216;alles kon voelen&#8217;, graaide onder haar zwarte coltrui naar haar borsten. Toen zij doorkreeg dat niets hem zou tegenhouden trapte ze zich los. &#8216;Ik vloog de trap af. Eenmaal in mijn auto belde ik mijn moeder. Ik trilde te erg om te rijden.&#8217;
Zo verliep, zegt Tristane Banon (32), haar ontmoeting met DSK op een februariavond in 2003. Pas begin deze maand besloot zij aangifte te doen. Vooral omdat zij er genoeg van heeft om te horen dat zij liegt. Want, zo klonk het, als het nou echt zo erg was, waarom was ze dan niet meteen naar de politie gegaan? En waarom vertelde ze er een paar jaar later in een talkshow over, waarin de gasten dineerden bij kaarslicht, op een bijna gezellige toon?
Stom, die uitzending, zegt ze nu. De presentator kende het verhaal, verraste haar. &#8216;Ik voelde me voor het blok gezet en in zo&#8217;n programma kun je niet gaan janken. Ik wilde overkomen als iemand die afstand heeft genomen en er helemaal overheen is,&#8217; vertelde ze het weekblad L&#8217;Express. &#8216;Dus de ranzige details verzweeg ik toen.&#8217;
Kwetsbaar is het eerste waar je aan denkt als je Banon ziet. Ze weegt naar eigen zeggen &#8216;veertig kilo schoon aan de haak&#8217;. Haar grote ogen lijken altijd ongerustheid of angst uit te drukken. Ook als ze poseert &#8211; zoals op haar site tristane-banon-officiel.com &#8211; als glamoureuze vamp.
Banon, die onderdook bij vrienden toen haar naam wereldwijd bekend werd als &#8216;DSK&#8217;s eerste slachtoffer&#8217;, schreef tot nu toe vier boeken. Het eerste is een bundel interviews met bekende mannen over hun grote fout. Hiervoor zocht ze Strauss-Kahn op. De overige drie zijn sterk autobiografische romans over de lotgevallen van Flore Dubreuil, een soort Parijse Bridget Jones, maar dan veel dunner.
En tragischer. Flore/Tristane groeit op in de betere buurten van de hoofdstad. Omdat haar moeder het te druk heeft met haar evenementenbureau en haar minnaars, wordt ze toevertrouwd aan een alcoholistische oppas die haar slaat. Klagen helpt niet.
Ze is rijk en ongelukkig en als ze het huis uitgaat, is er ook niet veel geld meer. In Trapéziste (2006) staat ze voortdurend rood en houdt ze zich op in de cafés van Saint-Germain-des-Prés, de Franse grachtengordel. Ze durft niet toe te geven dat de petitfourtjes in het chique Hotel Lutetia haar diner zijn en dat de verwarming in haar kamer het niet doet.
Op zoek naar liefde en aandacht belandt ze in de armen van een groot aantal &#8216;roofdieren&#8217;. Ze voelt zich eenzaam en blijft geloven in een redder, een prince charmant. Zelfs als ze mannen pijpt die drie keer ouder zijn dan zijzelf. Ook DSK duikt op in Trapéziste. Als &#8216;een politicus&#8217; die Flore te grazen probeert te nemen in een lege woning. &#8216;Hij geniet van mijn gegil, deze vent is ziek,&#8217; staat er.
Het laatste deel &#8211; in Nederland verschenen onder de titel Als de vleugelslag van een vlinder, gaat over de &#8216;overweldigende aanwezigheid van de Afwezige&#8217;, haar vader. Gabriel Banon is een Frans-Marokkaanse econoom die adviseur was van Yasser Arafat. Tristane&#8217;s moeder was een tijdje zijn vriendin, hij had al een gezin.
Net als de eerste twee werd ook dit boek weinig opgemerkt. De literaire bijlage van Le Figaro, de krant waar Banon stage liep, besteedde er in een paar regels aandacht aan: &#8216;Banon ontroert soms, maar haar thema&#8217;s zijn al zo vaak behandeld. En dan in een minder vlakke stijl.&#8217;
Een fragiele nachtvlinder wordt Banon genoemd in het literaire milieu. Tegelijk maakt ze nu ook een erg besliste indruk. Zo legde ze voor de miljoenen kijkers van het tv-journaal van de publieke zender France 2 uit dat het haar niet gaat om aandacht, roem of geld. &#8216;Anders had ik wel veel eerder van mij laten horen.&#8217;
Ze krijgt nu ook de volle steun van haar moeder, Anne Mansouret (65). Mansouret overtuigde haar er eerder van de zaak &#8216;op te bergen in een doosje&#8217;. Omdat ze het toch zou verliezen, omdat ze anders altijd &#8216;dat meisje van Strauss-Kahn&#8217; zou blijven. Bovendien kenden de families elkaar: de tweede echtgenote van DSK, Brigitte Guillemette (Anne Sinclair is Strauss-Kahns derde echtgenote), is een vriendin van Mansouret én Tristane&#8217;s peetmoeder, Tristane zelf was bevriend met DSK&#8217;s dochter Camille.
Uit het vooronderzoek dat inmiddels is begonnen, lekte deze week een nieuw, verrassend element uit dat misschien ook een verklaring is voor Mansourets houding toen. Mansouret heeft seks gehad met DSK. Enkele jaren voor haar dochter bij hem langsging. Vrijwillig, in het kantoor van de OESO in Parijs, waar DSK een bureau had als adviseur. Een vergissing, DSK bleek &#8216;buitengewoon grof en bruut&#8217;. De afgelopen maanden heeft Mansouret lang nagedacht of zij dit verhaal moest vertellen. Ze doet het om het beeld van DSK te bestrijden dat diens entourage uitdraagt: dat van een onverbeterlijke verleider die verder geen vlieg kwaad doet.
De &#8216;club DSK&#8217; is nerveus, verspreidt het verhaal dat Banon onevenwichtig is, dat ze geld wil verdienen met een nieuw boek. De adjudanten van de voormalige IMF-baas zinspelen daarbij op een politieke manoeuvre. Banon schreef columns over jongerencultuur voor Atlantico.fr, een site die wordt geleid door een voormalige medewerker van president Sarkozy.
En DSK zelf? Die heeft zijn officiële biograaf Michel Taubmann verteld dat zij zich alles heeft verbeeld. &#8216;Denkt u dat ik in staat ben een jonge vrouw op de grond te gooien en haar iets aan te doen?&#8217;
Banon weet dat het haar woord is tegen dat van hem. &#8216;Er is geen goede oplossing. Behalve dan een waarbij ik mezelf in de spiegel kan aankijken.&#8217;

DSK seizoen 2, aflevering 1

<div class="wpg-element paragraph">
Tristane Banon beschuldigt Dominique Strauss-Kahn van poging tot verkrachting, jaren geleden. Geloofwaardig? Nou en of.
Toen ze het spierwitte appartement binnenkwam, voelde ze zich meteen al niet op haar gemak. Er stond bijna niets. Alleen een bank, een ronde tafel, een lege boekenkast en een koffiezetapparaat. Achterin was een kamer met een bed zichtbaar. Hij bood haar koffie aan, zij haalde een dictafoon uit haar tas. Hij stelde voor op de bank te gaan zitten. Vroeg daarna of ze zijn hand wilde vasthouden omdat &#8216;het anders niet ging&#8217;. Zij wilde weg, maar hij deed de dictafoon uit, pakte haar hand, toen haar arm. Voor ze het wist lagen ze worstelend op de grond.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De rits van haar spijkerbroek scheurde hij kapot, hij wurmde zijn handen in haar slip, duwde zijn vingers in haar mond. Hij trok haar van achteren tegen zich aan, zodat ze &#8216;alles kon voelen&#8217;, graaide onder haar zwarte coltrui naar haar borsten. Toen zij doorkreeg dat niets hem zou tegenhouden trapte ze zich los. &#8216;Ik vloog de trap af. Eenmaal in mijn auto belde ik mijn moeder. Ik trilde te erg om te rijden.&#8217; Zo verliep, zegt Tristane Banon (32), haar ontmoeting met DSK op een februariavond in 2003. Pas begin deze maand besloot zij aangifte te doen. Vooral omdat zij er genoeg van heeft om te horen dat zij liegt. Want, zo klonk het, als het nou echt zo erg was, waarom was ze dan niet meteen naar de politie gegaan? En waarom vertelde ze er een paar jaar later in een talkshow over, waarin de gasten dineerden bij kaarslicht, op een bijna gezellige toon?
</div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
&#8211; Haar romans gaan over Flore, een soort Parijse Bridget Jones maar dan veel dunner
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Stom, die uitzending, zegt ze nu. De presentator kende het verhaal, verraste haar. &#8216;Ik voelde me voor het blok gezet en in zo&#8217;n programma kun je niet gaan janken. Ik wilde overkomen als iemand die afstand heeft genomen en er helemaal overheen is,&#8217; vertelde ze het weekblad L&#8217;Express. &#8216;Dus de ranzige details verzweeg ik toen.&#8217; Kwetsbaar is het eerste waar je aan denkt als je Banon ziet. Ze weegt naar eigen zeggen &#8216;veertig kilo schoon aan de haak&#8217;. Haar grote ogen lijken altijd ongerustheid of angst uit te drukken. Ook als ze poseert &#8211; zoals op haar site tristane-banon-officiel.com &#8211; als glamoureuze vamp. Banon, die onderdook bij vrienden toen haar naam wereldwijd bekend werd als &#8216;DSK&#8217;s eerste slachtoffer&#8217;, schreef tot nu toe vier boeken. Het eerste is een bundel interviews met bekende mannen over hun grote fout. Hiervoor zocht ze Strauss-Kahn op. De overige drie zijn sterk autobiografische romans over de lotgevallen van Flore Dubreuil, een soort Parijse Bridget Jones, maar dan veel dunner. En tragischer. Flore/Tristane groeit op in de betere buurten van de hoofdstad. Omdat haar moeder het te druk heeft met haar evenementenbureau en haar minnaars, wordt ze toevertrouwd aan een alcoholistische oppas die haar slaat. Klagen helpt niet. Ze is rijk en ongelukkig en als ze het huis uitgaat, is er ook niet veel geld meer. In Trapéziste (2006) staat ze voortdurend rood en houdt ze zich op in de cafés van Saint-Germain-des-Prés, de Franse grachtengordel. Ze durft niet toe te geven dat de petitfourtjes in het chique Hotel Lutetia haar diner zijn en dat de verwarming in haar kamer het niet doet. Op zoek naar liefde en aandacht belandt ze in de armen van een groot aantal &#8216;roofdieren&#8217;. Ze voelt zich eenzaam en blijft geloven in een redder, een prince charmant. Zelfs als ze mannen pijpt die drie keer ouder zijn dan zijzelf. Ook DSK duikt op in Trapéziste. Als &#8216;een politicus&#8217; die Flore te grazen probeert te nemen in een lege woning. &#8216;Hij geniet van mijn gegil, deze vent is ziek,&#8217; staat er.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het laatste deel &#8211; in Nederland verschenen onder de titel Als de vleugelslag van een vlinder, gaat over de &#8216;overweldigende aanwezigheid van de Afwezige&#8217;, haar vader. Gabriel Banon is een Frans-Marokkaanse econoom die adviseur was van Yasser Arafat. Tristane&#8217;s moeder was een tijdje zijn vriendin, hij had al een gezin. Net als de eerste twee werd ook dit boek weinig opgemerkt. De literaire bijlage van Le Figaro, de krant waar Banon stage liep, besteedde er in een paar regels aandacht aan: &#8216;Banon ontroert soms, maar haar thema&#8217;s zijn al zo vaak behandeld. En dan in een minder vlakke stijl.&#8217; Een fragiele nachtvlinder wordt Banon genoemd in het literaire milieu. Tegelijk maakt ze nu ook een erg besliste indruk. Zo legde ze voor de miljoenen kijkers van het tv-journaal van de publieke zender France 2 uit dat het haar niet gaat om aandacht, roem of geld. &#8216;Anders had ik wel veel eerder van mij laten horen.&#8217; Ze krijgt nu ook de volle steun van haar moeder, Anne Mansouret (65). Mansouret overtuigde haar er eerder van de zaak &#8216;op te bergen in een doosje&#8217;. Omdat ze het toch zou verliezen, omdat ze anders altijd &#8216;dat meisje van Strauss-Kahn&#8217; zou blijven. Bovendien kenden de families elkaar: de tweede echtgenote van DSK, Brigitte Guillemette (Anne Sinclair is Strauss-Kahns derde echtgenote), is een vriendin van Mansouret én Tristane&#8217;s peetmoeder, Tristane zelf was bevriend met DSK&#8217;s dochter Camille.
</div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
&#8211; Onlangs lekte uit dat de moeder van Tristane ook seks heeft gehad met DSK
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Uit het vooronderzoek dat inmiddels is begonnen, lekte deze week een nieuw, verrassend element uit dat misschien ook een verklaring is voor Mansourets houding toen. Mansouret heeft seks gehad met DSK. Enkele jaren voor haar dochter bij hem langsging. Vrijwillig, in het kantoor van de OESO in Parijs, waar DSK een bureau had als adviseur. Een vergissing, DSK bleek &#8216;buitengewoon grof en bruut&#8217;. De afgelopen maanden heeft Mansouret lang nagedacht of zij dit verhaal moest vertellen. Ze doet het om het beeld van DSK te bestrijden dat diens entourage uitdraagt: dat van een onverbeterlijke verleider die verder geen vlieg kwaad doet. De &#8216;club DSK&#8217; is nerveus, verspreidt het verhaal dat Banon onevenwichtig is, dat ze geld wil verdienen met een nieuw boek. De adjudanten van de voormalige IMF-baas zinspelen daarbij op een politieke manoeuvre. Banon schreef columns over jongerencultuur voor Atlantico.fr, een site die wordt geleid door een voormalige medewerker van president Sarkozy. En DSK zelf? Die heeft zijn officiële biograaf Michel Taubmann verteld dat zij zich alles heeft verbeeld. &#8216;Denkt u dat ik in staat ben een jonge vrouw op de grond te gooien en haar iets aan te doen?&#8217; Banon weet dat het haar woord is tegen dat van hem. &#8216;Er is geen goede oplossing. Behalve dan een waarbij ik mezelf in de spiegel kan aankijken.&#8217; 
</div>