De VVD heeft geen idee

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

De stemmen van Vrij Nederland

Klassieker

We hebben geen kandeel gedronken ter gelegenheid van de geboorte van jonkvrouwe Televisie — dat zou te ouderwets zijn niet waar? — maar in het hart van Amsterdam, in de Amstel-Quelle op de Ceintuurbaan, waren we samen met enkele honderden Amsterdammers aanwezig, toen omroepster Jeanne Roos de baby toonde aan de belangstellende familie. Dat deed zij charmant, al ontnam het keurslijf van de studio haar iets te veel van de vlotheid, die haar in het dagelijks leven siert.
In elk geval deed zij het zo charmant, dat die paar honderd Amsterdammers ineens de halzen rekten om hun ogen over andermans hoofden heen en tussen andervrouws hoofden door te richten op dat wonderlijke beeldscherm. De aandacht was van dit ogenblik af gespannen. Jeanne had met haar glimlach het pleit voor de televisie direct gewonnen, dacht je toen zij excellentie Cals (politicus bij de Katholieke Volkspartij, red. anno 2021) had aangekondigd.
Het bleef waarendig eerbiedig stil, zodra de staatssecretaris het woord nam, al ontdekte toen iedereen onmiddellijk, dat televisie heel iets anders is dan radio. Want we zaten allemaal scherp toe te kijken — luisteren kwam pas in de tweede plaats.
En excellentie Cals is in werkelijkheid veel knapper dan op het beeldscherm. Had hij maar een beetje make-up durven gebruiken om er precies uit te zien, zoals hij in werkelijkheid is. Nu vielen de schaduwen te donker over zijn gelaat, dat — met permissie — heel en al niet glad geschoren leek. En hij spiekte tijdens het uitspreken van zijn rede, wat ook al tegen de televisieregels is. Hoewel hij natuurlijk gedacht heeft, dat de Amsterdammers dat niet zouden zien, omdat ze „pas komen kijken”, zoals Jeanne Roos op het slot nog even zou zeggen.
Enfin, we zagen het, zonder het al te erg te vinden en we bedachten, dat het leven moeilijk wordt voor de hoogsten in den lande, die voortaan van tijd tot tijd zullen moeten spreken in Nederlandse huiskamers en dan wat gebaar, make-up, glimlach en oogopslag betreft, volleerde acteurs moeten zijn. Dat haalt de voorzitter van de Nederlandse Televisiestichting, Pater J. B. Kors, nooit. Maar bij een close-up doet hij het toch prachtig. Vooral met zijn handen, die hij voortdurend beweegt of hij bezig is ze te wassen. ‘We mogen nog geen volmaakte programma’s verwachten,’ zei prof. Kors openhartig.
Doch omdat ieder mens eerst kijkt en daarna pas luistert, zagen we allemaal zonder iets te zeggen juist die kleine ondeugendheidjes, die het experiment vergezellen en toch stuk voor stuk moeten worden afgeleerd, voor jonkvrouwe Televisie groot wordt.
Nee dan prof. ir N. A. Halbertsma! Hij slaagde er in die paar honderd Amsterdammers volkomen te boeien, terwijl hij twintig minuten lang een technische voordracht hield. Hij boeide door zijn gelaat, door z’n stem, door z’n gebaar en door z’n gemakkelijke manier van praten. Hij boeide mannen en vrouwen, die bij het lezen van de krant elke technische uiteenzetting over televisie zorgvuldig overslaan en hij slaagde er in hen een gezicht te laten zetten van: ‘Nou heb ik het eindelijk begrepen.’
Er werd niet geserveerd tijdens deze voordracht! Er werd niet gebabbeld. Men keek en luisterde veel geïnteresseerder dan even te voren naar het filmpje over de klokken, die hoog in onze torens zingen en nu als complete carillons ook al naar Amerika reizen.
Dat was een best deel van dit eerste Nederlandse televisie-program. Het beste, als we ronduit onze mening zeggen. En het wijst wel heel duidelijk, waar één van de zwaartepunten in de uitzendingen zal komen te liggen.
<blockquote>Zo nu en dan sloeg even de bliksem door het beeld, maar dat was, leek ons, niet de schuld van de bromfietsers die in de gauwigheid zo’n slechte naam hebben gekregen.</blockquote>
Het historische kijkspel na de pauze, een toverspiegel, uit onze gouden eeuw, die overgaat in de moderne televisie bracht Louis Bouwmeester jr. in het beeld met Albert van Dalsum. Het moet voor Lowieke een groots moment zijn geweest, toen zijn naam — of eigenlijk de naam van een groot toneelgeslacht — werd genoemd met die van Van Dalsum. En hij deed het aardig op z’n onbevangen jongensachtige manier, in het niemendalletje, dat slechts een heel enkele keer even iets van een lachje deed ontstaan in die groep van een paar honderd Amsterdammers.
Dat zegt heel wat, als men bedenkt, dat ze in Amsterdam, ook ‘in de Pijp’, toch wel gevoel voor humor hebben. Dat ze de ene bonk na de andere zo maar uit hun originele mouw weten te schudden en dat iedere omstaander ervan smult. Als die niet lachen om iets wat kluchtig wil zijn, moet er wel iets aan schorten. Dan is het te zwaar van toon, dan is er zoals ze dat in Mokum zeggen ‘geen gein an’. Dat was jammer. Men had moeten daveren van het lachen. Jeanne Roos had het eigenlijk beloofd ook, al deed ze dat niet in ronde woorden. En na de zwaarwichtigheid van de openingsspeeches zou het ook prachtig in het programma hebben gepast.
De belangstelling bleef wel gespannen, maar we vrezen, dat in eerste aanloop die belangstelling niet zo is aangewakkerd als de programmaleiding in het belang van de televisie moet hebben gehoopt. We hadden een stunt verwacht en die bleef uit. Waarschijnlijk vooral omdat men in dit spel zich meer baseerde op radio en toneel, dan op televisie. Televisie stelt nu eenmaal haar eigen eisen. We geloven, dat het grote publiek dit uitzonderlijk snel zal beseffen, wat het voor de televisie-medewerkers niet gemakkelijker maakt. Want een kijkend publiek is veel critischer dan een luisterend.
Al met al toch een bijzondere avond, deze eerste televisie-uitzending, die in het hartje van Amsterdam goed doorkwam. Zo nu en dan sloeg even de bliksem door het beeld, maar dat was, leek ons, niet de schuld van de bromfietsers die in de gauwigheid zo’n slechte naam hebben gekregen. Eerder van een zware tractor, die toevallig passeerde. De tram gedroeg zich bepaald netjes. Geen onvertogen streep op het beeldscherm. Toen het even een Babylonische beeldverwarring werd, om een oude term nu ook maar te moderniseren, had ergens de zender de schuld. Aan Amsterdam lag het niet.
Waarmede bewezen is, dat op een der drukste verkeersknooppunten, waar trams, auto’s, bromfietsen en nog meer voortdurend passeren, een goede ontvangst mogelijk is. Een belangrijk punt voor onze televisie, die pas komt kijken. Natuurlijk komen de kijkers ‘ook pas kijken’. Alleen, de wedstrijd wie het eerst groot is, moet door de televisie worden gewonnen. Een eerste avond is natuurlijk niet beslissend. Doch we leven heel snel. En de kijkers, de Nederlandse Televisiestichting en ook de industrie zijn er van overtuigd, dat de uitzendingen over de naaste toekomst beslissen. Het wordt nu ernst.
H. VAN DE WEG
<img decoding="async" class="alignnone size-image_640 wp-image-516149" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2021/09/Schermafbeelding-2021-09-30-om-10.12.32-640x490.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2021/09/Schermafbeelding-2021-09-30-om-10.12.32-640x490.png 640w" alt="" width="640" height="490" />
<h5>&#8216;t Heerlijk avondje is gekomen!</h5>
U moet dan weten, dat wij hedenavond met nog enkele andere autoriteiten te gast waren in een der zalen van De Rozenboom, een fors hotel in dat kleine, brave plaatsje Bussum. Dit nette forensendorp was in een stemmig duister gehuld toen wij er na den eten arriveerden, doch uit verre streken suisden brede wagens over het plaveisel, telkens stoppend om een hoofd, dat uit het venster stak, gelegenheid te geven te vragen: ‘Naar de Rozenboom?’ ‘Rechtuit!’ riepen wij dan, of ‘Rijdt u maar achter ons aan.’ En stapten fluitend voort naar het historische gebeuren.
Komaan — wij willen u thans binnenvoeren in die riante zalen! Loop onbekommerd met ons mede, geen mens, die u zal vragen wie ge zijt. U stapt naar binnen, geeft uw jas af en mengt u in het druk gewoel der hooggeplaatsten, daarbij achteloos een glaasje lichtend van het blad, dat men u gastvrij voorhoudt. Ministers staan daar in geklede pakken, ge ziet er menig uniform en daar zowaar de wel-gecultiveerde snor van de hooggeleerde Gerbrandy, met de professor zelf eraan bevestigd. Wij horen Engels spreken en iemand zegt: ‘Dag burgemeester!’ Dat is de burgemeester van Bussum, die op bescheiden wijze op zoek is naar een plaatsje voor zijn gemeentebestuur. Iedereen zegt tegen iedereen pardon en professor Gerbrandy is nu in diep gesprek gewikkeld met een grijze heer die op de school nog naast hem heeft gezeten.
Welnu — over enkele minuten zal dan het schokkende moment aanbreken, waarop de heer Cals in veelvoud zal verschijnen op de grote, middelgrote en kleine schermen in de zalen van De Rozenboom. De heer Vogt komt ons’ persoonlijk verzoeken plaats te willen nemen op een der rode stoelen en de televisie-instrumenten — er is hier een batterij van minstens vijftien apparaten opgesteld, een heel kaptaaltje bij elkaar — beginnen nu geluiden te produceren, die aan een bioscooporgel doen denken, zoals ge die wel hoort vlak voordat ge uw radio afzet. Op de tafels staan — bemerken wij nu — sigaren en sigaretten in zindelijke wijnbokalen, u kunt er gerust wat nemen, de Nederlandse Televisiestichting is de kwaadste niet.
<blockquote>Dat arme ogenpaar van ons! Dat draait en kronkelt tot wij vermoeid het zware hoofd wat op de borstkas laten zakken.</blockquote>
Traag kruipen de minuten voorbij, terwijl zij voortdurend met blitzlicht worden gefotografeerd. Een der toestellen schijnt reeds nu te weigeren, enkele heren dragen het weg als een in zwijm gevallen dame en vervangen het door een ander: de heer Otten, die er óók is, kijkt niet op een apparaatje.
Nog twee minuten, nog één: de lichten worden gedoofd en het publiek vervalt nu in een critisch zwijgen. Wij moeten eensklaps denken aan die eerste vliegtocht van Jan Olieslagers, ofschoon wij daar persoonlijk niet aanwezig waren. Datzelfde mateloze wachten, de beklemmende spanning: ‘Zal Jan gaan vliegen? En zal hij dan niet vallen?’
En dan doemt uit de duisternis een vlag op, wit zeggen wij, wel vijftien vlaggen op een lange rij, en hier is het vertrouwd gelaat van Jeanne Roos, wij kennen haar, zonder overdrijving, hoogstpersoonlijk. Zij spreekt ons almaar lachend toe uit vijftien old-finish kasten en even later zit daar meneer Cals, gebrild en vol bezinning. Zie toe, geëerd publiek, en laat de ogen in hun kassen rollen.
Dat arme ogenpaar van ons! Dat draait en kronkelt tot wij vermoeid het zware hoofd wat op de borstkas laten zakken. Dat oog van ons is maar niet een, twee, drie vertrouwd met al dit snelle wenden! Nu nóg — nu wij dit schrijven — trillen de spieren na van het verkrampte kijken en in ons hart schrijnt stil de weemoed naar die goede, oude oertijd, toen wij op duist’re avonden dit oog alleen maar richtten naar de sterren. Het heerlijk avondje is dus gekomen. Ons gestoffeerde woonvertrek, waar wij de tijd passeren met een boek, wordt straks gefrequenteerd door onbekende lieden, die pratend neerzien op mijn slappe thee. Dan rijdt de bonte trein mijn kamer binnen en wil ik niet vermorzeld worden door zijn wielen, moet ik hollen, draven, rennen voor mijn leven.
Het is nu tien minuten pauze. De mannen, die dit land bestieren, klappen tienmaal in de handen en als de zaal weer is verlicht, legen zij opnieuw een glaasje.
‘Een mooie uitvinding,’ zeggen zij. ‘Maar hoe gevaarlijk!’ roept een ander.
‘In mijn huis nooit zo’n apparaat!’ begint gij nu bedeesd te zeggen, want nu eerst waart gij daar van oog tot oog gezeten voor de open kaken van de zeer moderne draak. Kom, neem nog een bitterbal en zet u neder voor het tweede deel.
Historisch avondje! Hier staat Van Dalsum in een wonderlijk gewaad en spreekt mij toe vanuit de broeierige ruimte ener kleine kerk. Het was een kerk, nu is zij studio en gevuld met lampen, vreemde apparaten en een primitief decor.
Ach ja — wat zullen wij nog praten van het kijkspel, dat wij zagen! Het feest is uit, de heren stappen in hun wagens en heel de Bussumse politiemacht is nu paraat om voor een goede aftocht zorg te dragen. Wij gaan nog even naar die kerk, een geel gebouw, waar heel het technisch apparaat is opgeborgen. Kijk: dit zijn de decors, u kunt ze in drie kloeke koffers onderbrengen. En dit is Erik de Vries, hij is beslist de langste regisseur van heel de wereld. Gezien? Dan gaan wij opgewekt naar buiten, een herfstig windje speelt verkoelend langs de oren. En richt nu even nog de blik naar Bussums hemel, zo wijd, zo onbewogen, zo vol met verre sterren.
Kijk goed en gun uw oog wat zoete rust. U moet maar denken: zolang het nog kàn&#8230;&#8230;.
E. ASSER

Zeventig jaar sinds de eerste televisie-uitzending: ‘Dat arme ogenpaar van ons!’