De meeste films deugen niet

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

Reportage

<div class="info-box">
<p><iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/767683678%3Fsecret_token%3Ds-OX4K8&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=true&amp;show_comments=false&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=false" width="100%" height="166" frameborder="no" scrolling="no"></iframe><br />
<em>Bij Blendle hebben ze dit verhaal voor je voorgelezen.</em></p>
</div>
<p>‘Stem, stem, stem en stem op 29 februari,’ roept dominee Eric S.C. Manning zondagochtend vanaf de kansel. ‘Vergeet niet dat we ooit niet het voorrecht hadden naar de stembus te mogen.’</p>
<p>Manning is de voorganger van de Afrikaans Baptistisch Episcopale Emanuelkerk aan Calhoun Street in Charleston, South Carolina, die de grootste Afro-Amerikaanse gemeente van Charleston herbergt.</p>
<p>In de voor driekwart gevulde kerk, waar iedereen elkaar lijkt te kennen, weten alle aanwezigen waar hij het over heeft. De Democratische voorverkiezingen komen eraan en in South Carolina bestaat de partij voor ruim zestig procent uit zwarte aanhangers. Het is nu tijd om invloed uit te oefenen. Dat er vroeger niet gestemd mocht worden, behoort tot de lange nasleep van de slavernij. Veertig procent van de slavenhandel in de Verenigde Staten vond in de negentiende eeuw in Charleston plaats. De stad was een belangrijke aankomsthaven voor schepen uit Afrika en vanaf 1808, toen internationale slavenhandel in Amerika werd verboden, ging de binnenlandse handel nog ruim een halve eeuw op grote schaal door.</p>
<h5>Broeder Joe</h5>
<p>Dominee Manning preekt dit keer over het thema ‘God vermag alles’. Ook hier speelt de actuele politiek mee. De apostel Johannes, in het Engels John, wordt al snel Brother Joe en dan is het nog maar een kleine stap naar de broeder die zijn vrouw en kind verloor bij een auto-ongeluk en die ondanks alles altijd weer opstaat. Brother Joe is dus ook Joe Biden, al wordt zijn volledige naam geen moment genoemd. Dat hij acht jaar de vicepresident was van Barack Obama, Amerika’s eerste zwarte president, blijft hier een monumentaal gegeven. ‘Amen!’, ‘Gezegend is zijn naam!’, klinkt het vanuit de congregatie.</p>
<p>‘Hallelujah!’ roept de wat oudere dame die achter mij zit. Dat zij op Broeder Joe gaat stemmen, steekt ze niet onder stoelen of banken. En ze is niet de enige: Biden staat, vooral dankzij de zwarte stem, al sinds voorjaar 2019 steevast ver bovenaan in alle peilingen in South Carolina, al begint zijn positie de laatste weken <a href="https://edition.cnn.com/2020/02/24/politics/joe-biden-bernie-sanders-south-carolina-poll/index.html">licht te wankelen</a>.</p>
<blockquote><p>Iowa en New Hampshire zijn de staten van de eerste voorverkiezingen en trekken enorm veel publiciteit, maar het electoraat is voor negentig procent wit.</p></blockquote>
<p>De Emanuelkerk is niet alleen een plaats voor de eredienst en voor de uitwisseling van gedachten over de samenleving, het is ook een gemeenschapshuis waar je terecht kunt met materiële, sociale en psychologische noden. De eerste voorloper ervan ontstond eind achttiende eeuw en was een gemeente van slaven en vrije zwarten. In 1822 werd hun kerkgebouwtje in brand gestoken als wraak voor een slavenopstand. Later werd het herbouwd, maar moest enkele jaren daarna op last van de autoriteiten sluiten. Jaren van ondergrondse bijeenkomsten volgden, tot na de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Nu herbergt de kerk nog steeds de grootste Afrikaans-Amerikaanse gemeente van Charleston.</p>
<p>Al veertig jaar is South Carolina nu een overwegend Republikeinse staat. De laatste Democraat die er presidentsverkiezingen won, was Jimmy Carter. De eensgezindheid in Republikeinse kring is er nu zo groot dat eigen voorverkiezingen overbodig worden gevonden. Trump geldt als de enige presidentskandidaat.</p>
<p>Aan de Democratische voorverkiezingen van 29 februari 2020 doen zeven kandidaten mee, van wie een aantal dicht bij elkaar dreigt te eindigen: Joe Biden, senator Bernie Sanders uit Vermont, ex-burgemeester Pete Buttigieg uit South Bend, Indiana, senator Elizabeth Warren uit Massachusetts, senator Amy Klobuchar uit Minnesota en afgevaardigde in het Huis Tulsi Gabbard uit Hawaii. De vermogensbeheerder en bankier Tom Steyer, die landelijk nauwelijks een rol speelt, heeft in South Carolina serieuze aanhang en zou er zomaar tweede kunnen worden. Niet op de kieslijst staat de voormalige New Yorkse burgemeester en miljardair Michael Bloomberg, een van de rijkste mensen ter wereld, die pas na South Carolina gaat meedoen en dan een belangrijke Democratische kandidaat kan worden.</p>
<blockquote><p>&#8216;Voor het begrijpen van de voorverkiezingen zijn wij een belangrijke staat, zo niet de belangrijkste.&#8217;</p></blockquote>
<p>Iowa en New Hampshire zijn traditioneel de staten van de eerste presidentiële voorverkiezingen en trekken hierdoor enorm veel publiciteit. Maar het electoraat is er voor rond de negentig procent wit, terwijl landelijk gezien veertig procent van de Democratische aanhang tot andere bevolkingsgroepen behoort, met name Afro-Amerikaans en Hispanic. In South Carolina en diverse andere zuidelijke staten zijn zwarte kiezers bij de Democraten zelfs in de meerderheid.</p>
<p>Iowa en New Hampshire geven, doordat ze de eersten zijn, ‘momentum’ aan wie het daar goed doet. Maar politicologen H. Gibbs Knotts en Jordan M. Ragusa uit Charleston hebben net een boek gepubliceerd waarin ze met vele data aantonen dat de verkiezingen van South Carolina veel meer zeggen wat er daarna in de rest van het land zal gebeuren, en met name in het zuiden. <em>First in the South: Why South Carolina’s Presidential Primary Matters </em>is de niet mis te verstane titel.</p>
<h5>Totaal andere samenstelling van het electoraat</h5>
<p>‘Je bent hier op de juiste plaats,’ zegt professor Knotts op zijn werkkamer aan het College of Charleston, een 250 jaar oude universiteit met een campus die voor een belangrijk deel bestaat uit grote traditionele houten huizen. ‘Voor het begrijpen van de voorverkiezingen zijn wij een belangrijke staat, zo niet de belangrijkste. Dit is het moment voor South Carolina om een rol te spelen. Wij hebben een grote verantwoordelijkheid waar het erom gaat te bepalen wie de meeste kans heeft op de Democratische nominatie. Hier heb je een heel andere test dan in Iowa en New Hampshire vanwege de totaal andere samenstelling van het electoraat.’</p>
<p>Dat de Democraten in South Carolina overwegend Afro-Amerikaans zijn, is hier bepalend, ook voor de sfeer in de partij. Democraten in deze en andere zuidelijke staten zijn behoudender dan de gemiddelde Amerikaanse partijgenoot. Ze blijven eerder bij wat zich naar hun mening in de loop der tijd heeft bewezen. ‘De zwarte kiezers zijn hier heel loyaal, ze weten wie al vele jaren de waterdragers van de partij zijn, wie zich al heel lang vertonen in de staat in plaats van een paar weken voor de verkiezingen,’ zegt Kendra Stewart, professor politieke wetenschap, eveneens aan het College of Charleston, gespecialiseerd in minderheden en betrokken bij kiezersonderzoek via focusgroepen.</p>
<blockquote><p>‘Rechten rond de voortplanting betekenen voor zwarte vrouwen heel wat anders dan voor witte vrouwen.’</p></blockquote>
<p>‘Je weet nooit wat er kan gebeuren,’ zegt Stewart. ‘Maar de trouw aan Joe Biden is onder zwarte kiezers heel erg groot. Natuurlijk vanwege Obama, wiens vicepresident hij acht jaar was, en omdat hij hier al tientallen jaren komt en de steun heeft van gewaardeerde kopstukken uit de partij zoals de twee voormalige Democratische gouverneurs van de staat en de afgevaardigde James Clyburn.’</p>
<p>Clyburn is de ‘tweede man’ naast voorzitter Nancy Pelosi in het Huis van Afgevaardigden in Washington en wellicht de machtigste zwarte volksvertegenwoordiger van het land. Hij komt uit South Carolina en staat symbool voor het succes dat Afro-Amerikanen langzaam maar zeker in de politiek hebben gekregen.</p>
<p>Maar het gaat niet alleen om relaties, ook Bidens overtuigingen worden onder zwarte kiezers in het zuiden breed gedeeld. Zijn steun aan de vakbonden, zijn strijd voor de verdediging van Obamacare, de grote erfenis van de eerste zwarte president, maar ook zijn visie op het leven, op hun leven. Kendra Stewart: ‘De vrouwenbeweging bijvoorbeeld heeft niet erg veel aandacht gehad voor zwarte vrouwen. Het was een beweging van de witte hogere middenklasse. Zwarte vrouwen identificeerden zich meer met de zwarte gemeenschap, waar mannen het ook moeilijk hadden. Met sommige van de progressieve vrouwenthema’s voelde men zich toch al weinig verbonden. Neem de toegang tot abortus. Tot in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was het niet ongewoon dat zwarte vrouwen om raciale redenen werden gesteriliseerd, met of zonder hun medeweten. Dus rechten rond de voortplanting betekenen voor hen heel wat anders dan voor witte vrouwen.’</p>
<blockquote><p>‘Mensen van wie de kinderen niet eens een behoorlijke middelbare schoolopleiding kunnen krijgen, maken zich niet bepaald zorgen over de gratis universiteit.’</p></blockquote>
<p>Gratis naar de universiteit kunnen, zoals de linksere Democraten voorstellen, is hier voor de meeste zwarte Democraten evenmin actueel. ‘In South Carolina raken onze scholen weer steeds meer gesegregeerd,’ zegt Stewart. ‘Niet met opzet, maar door waar je woont. Op de falende scholen zitten overwegend Afro-Amerikanen. Mensen van wie de kinderen niet eens een behoorlijke middelbare schoolopleiding kunnen krijgen, maken zich niet bepaald zorgen over de gratis universiteit. Ze hebben problemen waar veel van de Democratische kandidaten het nauwelijks over hebben.’</p>
<p>De diepe religiositeit bij een groot deel van de zwarte kiezers speelt bij zulke kwesties eveneens een rol. Joe Biden is een gelovig katholiek, die over abortus verklaart dat hij als Democraat staat voor vrije keuze voor vrouwen, maar die ook zegt: ‘Persoonlijk ben ik niet voor abortus.’ Voor een aanzienlijk deel van de Afro-Amerikaanse gemeenschappen in het zuiden is dat geen bezwaar, maar een aanbeveling.</p>
<h5>Obama’s hoop</h5>
<p>In de Emanuelkerk verklaarde president Barack Obama in 2015: ‘De kerk is het middelpunt van het Afro-Amerikaanse leven, en is dat altijd geweest.’ Deze kerk zelf staat daar model voor. Al meer dan twee eeuwen is het een schuilplaats waar verschoppelingen in waardigheid een gemeenschap konden vormen. Waar zwarte leiders spraken zoals Booker T. Washington (1856-1915), die ijverde voor een vrije zwarte middenklasse, zoals burgerrechtendominee Martin Luther King, zoals de burgerrechtenadvocate Coretta King en zoals Obama. Zij staan voor een wereld waarin religie en emancipatie vervlochten zijn, de zwarte geschiedenis een levende realiteit blijft en tegelijk de zekerheid leeft dat het voorwaarts gaat. Obama’s ‘hoop’ is hier allesbehalve een verkiezingsfrase.</p>
<p>Dat tegenslagen niet alleen iets uit het verleden zijn, bleek op 17 juni 2015, toen de <em>white supremacist</em> Dylann Roof tijdens een dienst in de Emanuelkerk negen mensen doodschoot, onder wie dominee en staatssenator Clementa Pinckney. De herdenkingsdienst, waarbij Obama een rede hield, werd op televisie uitgezonden. Aan het einde van zijn toespraak zong de president ‘Amazing Grace’, een beetje vals, maar iedereen hier weet het nog maar al te goed. De herinnering aan zulke momenten maakt de steun voor Obama’s regering ook achteraf welhaast onverbrekelijk.</p>
<blockquote><p>Onder jonge Afro-Amerikanen vindt ook Sanders gehoor en zelfs de ouderen blijken niet helemaal eensgezind.</p></blockquote>
<p>Of de zwarte gemeenschap zich blijft verenigen achter Democratisch kandidaat Joe Biden, is na de successen van bijvoorbeeld Bernie Sanders en Pete Buttigieg in Iowa, New Hampshire en Nevada niet meer zo zeker. In South Carolina scoort Biden nog wel het hoogst, maar er zijn scheuren zichtbaar in zijn front. Zo is Walter A. Clyburn Reed, de kleinzoon van James Clyburn, nu een in het oog springende politiek organisator voor Buttigieg. Het maakt een contrast tussen de generaties zichtbaar. Onder jonge Afro-Amerikanen vindt ook Sanders gehoor en zelfs de ouderen blijken niet helemaal eensgezind.</p>
<p>Charleston heeft gratis buslijnen waar buiten het toeristenseizoen vrijwel alleen minder bemiddelde zwarte bewoners gebruik van maken. Er wordt af en toe een discussie op niveau gevoerd. Ik raakte in die bus aan de praat met Kenneth, 65 jaar, geboren en getogen in deze stad. Hij ging op Bernie Sanders stemmen, zei hij, of anders misschien op Elizabeth Warren. Het beste was als ze samengingen, vond hij. ‘Biden is oud nieuws.’</p>


Hans Schoots

Waarom Joe Biden zijn hoop heeft gevestigd op South Carolina

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Warenhuis C&#038;A schurkte tegen het naziregime aan, blijkt uit nieuw onderzoek. Het bedrijf probeert het niet meer te verzwijgen. Bij de Duitse directie van het warenhuis C&#038;A moet consternatie zijn ontstaan toen het verslag van de historicus Kai Bosecker daar kortgeleden op tafel plofte. Bosecker had bronnenonderzoek gedaan naar de wederwaardigheden van de Duitse tak van het bedrijf in de Hitler-tijd. De geschiedenis was bekend, dacht men. Als grote onderneming van een katholieke Nederlandse familie had C&#038;A het moeilijk gehad. De nationaal-socialisten zochten hun aanhang in het midden- en kleinbedrijf en zetten het warenhuis de voet dwars. Uit Boseckers uitpluiswerk bleek dat dit op zijn hoogst de halve waarheid was.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Bij de Duitse directie van het warenhuis C&#038;A moet consternatie zijn ontstaan toen het verslag van de historicus Kai Bosecker daar kortgeleden op tafel plofte. Bosecker had bronnenonderzoek gedaan naar de wederwaardigheden van de Duitse tak van het bedrijf in de Hitler-tijd. De geschiedenis was bekend, dacht men. Als grote onderneming van een katholieke Nederlandse familie had C&#038;A het moeilijk gehad. De nationaal-socialisten zochten hun aanhang in het midden- en kleinbedrijf en zetten het warenhuis de voet dwars. Uit Boseckers uitpluiswerk bleek dat dit op zijn hoogst de halve waarheid was.</p>
<p>&#8216;C&#038;A&#8217;, dat zijn Clemens en August Brenninkmeijer, die in 1841 in Sneek de manufacturenwinkel openden waar het hedendaagse internationale concern uit voortkwam. Hun voorvaderen kwamen oorspronkelijk uit het Duitse Westfalen. Toen C&#038;A begin twintigste eeuw zes filialen in Nederland had en wilde uitbreiden naar het buitenland, was Duitsland een logische keuze. In 1911 werd in Berlijn de eerste winkel geopend en begin jaren dertig waren er tegen de twintig Duitse vestigingen.</p>
<p>Nadat de nazi&#8217;s in 1933 de macht hadden overgenomen, papte C&#038;A aan met de top van het regime om zich lokale partij- en belangenorganisaties van het lijf te houden. Dat lukte wonderbaarlijk.</p>
<p>De Brenninkmeijers doneerden royaal aan enkele wat meer vriendelijk overkomende NSDAP-organisaties. In 1934, na een inspirerende toespraak van Joseph Goebbels over de Winterhilfe, een sociale hulporganisatie van de nazipartij, werd meteen 300.000 Reichsmark overgemaakt, vergelijkbaar met bijna 700.000 euro in 2000. Zaken waren zaken voor C&#038;A. In Leipzig wilde het bedrijf een nieuwe winkel openen, daarin fel dwars gezeten door plaatselijke functionarissen. In 1937 klopte het bedrijf aan bij Hermann Göring, na Hitler de meest invloedrijke nazi. Hij riep de Leipziger basis in een paar scherpe brieven tot de orde en het filiaal kwam er. Waarna plaatselijke baasjes het gerucht verspreidden dat er iets Joods aan C&#038;A was. Het bedrijf antwoordde met advertenties, waarin het eigen logo was voorzien van de tekst &#8216;zuiver arisch&#8217;. Alleen in Leipzig, dat wel.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zoals C&#038;A goed aanvoelde, deed Hermann Göring niets voor niets. In 1940 schonk het bedrijf de rijksmaarschalk een waardevol middeleeuws altaarstuk van de Nederlandse schilder Cornelis Engelbrechtsen. In de twee volgende jaren mocht hij mooie verjaardagscadeaus in ontvangst nemen: schilderijen, waaronder &#8216;Christus avondmaal&#8217; van Lucas Cranach de Oude. Dit alles ging via tussenpersonen. De gestes hebben geholpen. Hoewel C&#038;A met zijn Nederlandse eigenaren vanaf 1940 een vijandelijke onderneming was, kreeg het in Duitsland geen bewindvoerder. In Nederland zelf kwam er eentje naar de wensen van het bedrijf. Omdat de verkoop van burgerkleding na het begin van de oorlog inzakte, waren overheidsopdrachten van levensbelang. De ateliers van C&#038;A fabriceerden voornamelijk uniformen. Het handwerk daarvoor werd veelal gedaan door dwangarbeiders.</p>
<p>C&#038;A werd een onderneming waar de Duitse autoriteiten tevreden over konden zijn. Bij de inval in Polen sprak de directie zijn steun uit. Met het oog op de bedrijfsbelangen werd het personeel aangemoedigd lid te worden van de NSDAP. De directieleden die tot de familie Brenninkmeijer behoorden, hadden de Nederlandse nationaliteit, dus zij mochten niet bij de partij. Of ze daar blij om waren, is onbekend.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; Dieptepunt in de bedrijfsgeschiedenis was de houding tegenover Joden</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het treurige dieptepunt in deze bedrijfsgeschiedenis was de houding tegenover Joden. C&#038;A haalde antisemitische argumenten van stal om er zakelijke doelen mee te bereiken. Aan Hermann Göring, nu als verantwoordelijke voor het economische vierjarenplan, stelde C&#038;A per brief voor contante betaling tot regel te maken. Om de nazi te paaien verwees het warenhuis naar slechte ervaringen die het had opgedaan met een &#8216;Joodse zakelijke transactie op afbetaling&#8217;.</p>
<p>Joodse ondernemers kwamen in de loop van de jaren dertig steeds meer in de knel en daar wist het grootwinkelbedrijf op zijn tijd een slaatje uit te slaan. Dat een van de belangrijkste concurrenten, Schocken A.G. &#8211; in 1933 nog groter dan C&#038;A &#8211; als Joods eigendom het bestaan onmogelijk werd gemaakt, daar had C&#038;A veel voordeel van, al kan het er moeilijk voor aansprakelijk worden gesteld.</p>
<p>Dat was anders met de talrijke stukken grond en de diverse panden van Joodse eigenaren die op twijfelachtige wijze werden verworven. Naast het filiaal in Bremen lag de herenkledingzaak Adler van de Joodse mevrouw Bialystock. Zij voelde zich niet meer veilig in Duitsland en wilde vluchten naar Nederland, waar haar man al zat. Hierdoor kon C&#038;A het pand in 1938 voor zevenentwintig procent minder dan de vraagprijs kopen, nadat het eerst de &#8216;niet-arische&#8217; makelaar van de verkopende partij had afgewezen. Omdat mevrouw Bialystock nog papieren nodig had voor haar vertrek naar Nederland, verzocht zij in het pand te mogen blijven wonen totdat het rond was. Hiermee ging C&#038;A niet akkoord. Wel wist het de volledige schade op haar te verhalen, nadat bruin- en zwarthemden tijdens de Kristallnacht haar winkel kort en klein hadden geslagen. De koop was gesloten, maar nog niet geregistreerd bij het kadaster. De heer en mevrouw Bialystock werden uiteindelijk in 1942 in Auschwitz vermoord. Na de oorlog verzette C&#038;A zich tegen pogingen een aantal van dergelijke transacties via de rechter te herzien. Het liet zich daarbij verdedigen door een bedrijfsjurist die tijdens de oorlog als SS&#8217;er in Polen nog betrokken was geweest bij het gevangennemen van Joden.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; Meer dan zestig jaar had het bedrijf over dit alles gezwegen</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Nog meer van zulke onwelkome feiten kon de C&#038;A-directie lezen in het verslag van Kai Bosecker. Meer dan zestig jaar had het bedrijf over dit alles gezwegen. Daar komt verandering in nu de &#8216;na de oorlog geboren, tegenwoordig actieve ondernemersgeneratie&#8217; het voor het zeggen heeft. Zo staat tenminste te lezen in het begin mei 2011 verschenen jubileumboek C&#038;A zieht an! over honderd jaar C&#038;A in Duitsland. De bevindingen van Bosecker staan daar in ieder geval in. Joseph Brenninkmeijer zegt in het voorwoord dat de harde feiten hem als familielid zeer hebben geraakt en hij belooft vervolgonderzoek naar het bedrijf onder het naziregime. De rijkste familie van Nederland lijkt te hebben besloten eindelijk schoon schip te maken.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><i>In het bedrijfsmuseum Draiflessen Collection in Mettingen bij Osnabrück is (op afspraak) tot 8 januari 2012 een tentoonstelling te zien over honderd jaar C&#038;A. &#8216;C&#038;A zieht an!&#8217; is voor €34,- plus verzendkosten te bestellen via www.draiflessen.de</p>
</p></div>


Waarom Joe Biden zijn hoop heeft gevestigd op South Carolina

C&A: zuiver arisch in de oorlog