Dit nooit meer

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

<div class="lead">Frits Barend en Henk van Dorp schreven in 1978 voor VN over de opening van het WK in Argentinie, met al zijn stille agenten op de tribunes en huilende moeders op de pleinen.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Welke wereldkampioenschappen komt u bezoeken? Die van het verdriet? Die van de tranen?</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Omdat de busrit ruim een uur in beslag nam, zijn we vijftig minuten te laat. `Ik wist wel dat jullie hier niet binnen tien minuten konden zijn,&#8217; zegt ze. In een café zit ze op ons te wachten: een vrouw van middelbare leeftijd, moeder van een al bijna twee jaar vermiste zoon, niet overdreven maar wel verzorgd opgemaakt. Ze begint over haar fantastische land en we kunnen niet anders doen dan bevestigen dat de mensen een en al vriendelijkheid en voorkomendheid zijn. `Juist in zo&#8217;n mooi land als Argentinië, de parel van Zuid-Amerika, dat daar nu zulke verschrikkelijke dingen moeten gebeuren.&#8217;</p>
<p>De ontmoeting vindt plaats op de avond vóór de opening van het Wereldkampioenschap Voetbal. De emoties staan dan nog aan de voet van de berg. Opgefokte vrolijkheid, meisjes in positieve sportkledij, kleuren, vlaggen en marsmuziek zullen de redevoeringen omlijsten die een en al geluk moeten uitstralen. En toch is er gehuild tijdens de openingswedstrijd van het elfde Wereldkampioenschap Voetbal, hartverscheurend gehuild. Niet in het stadion, maar veel verderop.</p>
<p>Om half twee wordt onder luide toejuichingen de blauw-witte Argentijnse vlag binnengedragen. Het stadion is dan nog niet helemaal gevuld. Met name op de officiële tribune waar de Argentijnse president Videla plaats zal nemen, zijn nog lege plekken. Vervolgens wordt ieder land vertegenwoordigd door tweeëndertig in kleren van de grootste sponsor Adidas gehulde Argentijnen. Ze worden voorafgegaan door twee aanvoerders in de nationale kledij van het land. De Nederlandse delegatie gaat dus gekleed in Volendammer vrijetijdspakken. Tot dat moment verschilt de opening van het elfde Wereldkampioenschap Voetbal in niets van het begin van welk groot sportfestijn dan ook. Zelfs de aanwezigheid van de bands van landmacht, luchtmacht en marine ter muzikale omlijsting, is dit soort evenementen niet vreemd.</p>
<p>Het is slechts het voorspel. De militaire junta is niet voor niets in burgerornaat aanwezig. De voorzitter van de Argentijnse voetbalbond is volgens wet nummer 41 349 van augustus 1976 voor de uitvoerende macht slechts in schijn voorzitter. De verantwoordelijkheid voor het Argentijnse voetbalgebeuren valt sinds de invoering van die wet direct onder de president. En namens hem bij de speciaal in het leven geroepen overheidsinstantie KAM onder leiding van brigadegeneraal Merla. Schijnvoorzitter dr. Alfredo Castilio richt zich in zijn openingswoord eerst tot de aanwezige leiders van de militaire junta en heet dan pas de buitenlandse delegaties welkom `in dit land van vrede, vrijheid en gerechtigheid&#8217;.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>De plaats naast een van ons op de tribune had eigenlijk leeg moeten zijn. Toch zit er een `journalist&#8217;, met een walkietalkie onder zijn jas</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>FIFA-voorzitter Havelange uit Brazilië spreekt alleen maar tot de Argentijnse regering, waarna als climax juntachef Videla uit zijn hoofd als een volleerd volksmenner vier minuten nodig heeft voor een rede van niet meer dan vijfentwintig van tevoren op papier gezette regels. Het streng geselecteerde publiek juicht. Alle Argentijnse kranten zullen de volgende dag unaniem spreken van een historische dag voor Argentinië, met name voor de junta van generaal Videla. En Videla zelf dankt via de kranten het volk dat zich zo vredelievend en gedisciplineerd aan het buitenland heeft getoond.</p>
<p>Voor de officiële volgers was er eigenlijk maar één incident. De Braziliaanse voorzitter van de internationale voetbalbond, Havelange, had zijn macht betoond gezien in de over heel de wereld uitgezonden tekst op het officiële scorebord: `De koffie van het wereldkampioenschap is koffie uit Brazilië&#8217;. Minder in het stadion maar zeker in de vele uitverkochte bioscopen, waar voor drieduizend pessos (bijna tien gulden) de opening direct, maar vooral in kleur, was te volgen, klonk een snerpend fluitconcert. Niet zo vreemd als men bedenkt dat de Argentijnen Brazilië als het Duitsland van Zuid-Amerika beschouwen.</p>
<p>Als om klokslag drie uur Polen-West-Duitsland begint, is het gewoonlijk chaotisch drukke Buenos Aires uitgestorven. Bussen rijden niet, winkels en scholen zijn gesloten. De junta heeft per officieel decreet donderdag 1 juni tot een halve vakantiedag verklaard.</p>
<p>Het Plaza de Mayo is symbool van de vrijheid en gerechtigheid in Argentinië. Op deze donderdagmiddag willen de gemiddeld veertig moeders hun wekelijkse demonstratie – sinds twee jaar de enige, inmiddels vermaarde, toegestane uiting van protest tegen het regime van generaal Videla – in geen geval annuleren.</p>
<p>De bal rolt. De plaats naast een van ons op de tribune had eigenlijk leeg moeten zijn. Toch zit er een `journalist&#8217;, met een walkietalkie onder zijn jas. We denken terug aan West-Duitsland 1974, de opening van het tiende Wereldkampioenschap. Hoewel West-Duitsland als het Brazilië van Europa geldt, vragen we ons af in hoeverre de opening van beide festijnen iets verraadt over het verschil in politieke systemen tussen beide landen. In Frankfurt was het ook de president die de spelen opende. In tegenstelling tot Videla beperkte hij zich tot een zuiver protocollaire opening zonder beladen woorden over vrijheid en vrede in zijn land. In West-Duitsland struikelde je over de agenten. In Argentinië is het niet anders, ondanks wellicht anders luidende berichten. Op het eerste gezicht waren slechts vierentwintig agenten achter de twee doelen geplaatst en vierentwintig langs de lange zijden van het speelveld. Is Argentinië dan het voorbeeld van een land dat zonder politie de orde kan handhaven? Vergeet het, bij duizenden waren ze aanwezig, onder andere verkleed als journalist en herkenbaar omdat de junta vergeten was hun te zeggen dat ze tijdens de wedstrijd ook af en toe naar het veld moesten kijken en zo nu en dan iets op moesten schrijven, ze zijn herkenbaar als de typische stille agenten van wie er zo veel in ons hotel rondlopen. Ze zijn herkenbaar aan de plotseling geluid gevende walkietalkies onder hun burgerkleding. Het verklaart de uiterlijke discipline van de Argentijnen, maar vooral de angst.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Zelfs de gymnastische oefeningen die voorafgingen aan de ceremoniële opening in 1978 leken meer op de ritmische bewegingen van 1936 dan op de volksdansjes van 1974</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Nee, de opening van het Wereldkampioenschap Voetbal was in bijna niets een kopie van 1974. Voor een vergelijking die een redelijke toets kan doorstaan moeten we terug naar de Olympische Spelen van Berlijn in 1936. Toen opende IOC-baas Theodor Lewald met een rede van twintig minuten de Olympische Spelen. Hij sprak vol lof over de voorbereidingen die het Duitse organisatiecomité in samenwerking met de regering had getroffen. Hij was in zijn loftuitingen over het regime van de Führer een voorbeeld voor de waarderende woorden die FIFA-voorzitter Havelange tweeënveertig jaar later in Buenos Aires zal richten tot de leider van de Argentijnse junta, generaal Videla. Zelfs de gymnastische oefeningen die voorafgingen aan de ceremoniële opening in 1978 leken meer op de ritmische bewegingen van 1936 dan op de volksdansjes van 1974. Er was eigenlijk maar één verschil. Hitler beperkte zich tot de woorden: `Ik verklaar de Spelen voor geopend.&#8217; Videla nam de gelegenheid te baat om voor de televisiekijkende wereld zijn regime te verdedigen. Videla verscheen dan ook in burger, dat staat netter op de televisie. Hitler was gekleed in het uniform van de stormtroepen.</p>
<p>Om half vier duikt Sepp Maier over een door Deyna op doel geschoten bal heen. Het is nog steeds 0-0, in Nederland is het half negen. De walkietalkie zit nog steeds op de plek die eigenlijk leeg had moeten blijven. Rond het monument op het Plaza de Mayo zet zich een stoet in beweging die het hele plein beslaat, een veel grotere groep dus dan de doorgaans door veertig vrouwen gevormde stille optocht. Een West-Duitse en een Zweedse cameraploeg beginnen te filmen. Schrijvende journalisten zitten in het stadion. De brede weg rond het plein is in tegenstelling tot andere donderdagen volledig uitgestorven. Tweehonderd vrouwen vormen dit keer, in een stilte die doet denken aan vier mei acht uur, de protestcirkel rond het monument. Nog nooit hebben de moeders aaneengesloten het hele plein kunnen beslaan. De eerste moeder begint te huilen, wat heet huilen. Een ander kalmeert haar. `Meneer,&#8217; zegt ze tegen ons, `ze weet pas sinds kort wat het is. Haar zoon is veertien dagen geleden weggehaald, studeerde sociologie, ze weet niets, weet niet eens of hij is gearresteerd, ze weet alleen van buren dat hij ineens van huis is gehaald en in een auto werd geduwd.&#8217;</p>
<p>`Mi higo, mi higo,&#8217; schreeuwt ze: mijn zoon, mijn zoon. Het zal een kreet zijn die nog vele malen over het angstig verlaten plein zal klinken.</p>
<p>Het is tien over half vier. Bijna rust. Flohe trekt voor. Fischer mist, het publiek fluit. Het heeft nog niets gezien. Op het Plaza nog altijd geen politie, die normaal na tien minuten zonder geweld duidelijk maakt dat de demonstratie afgelopen moet zijn. De vrouwen worden luidruchtiger. Het publiek ook. Het fluit de spelers uit als het om kwart voor vier rust is.</p>
<p>Voor de Zweedse camera eisen twee vrouwen dat de wereld druk uit zal oefenen op de Argentijnse leiders zodat ze in ieder geval toegeven dat ze mensen gevangen houden zonder vorm van proces. Als ze nog leven.</p>
<p>De emoties gaan steeds meer de stilte doorbreken. Zevenduizend journalisten spannen zich in om in de rust van Polen-West-Duitsland van dertig obers iets te drinken te krijgen. Gevloek. `Meneer, luister naar me, luister naar me, ik kan al niet eens meer huilen. Mijn zoon is al eenentwintig maanden weg. Hij was peronist. Hij had een dochter van vier, één van twee en zijn vrouw was zes maanden zwanger. De baby weet niets, die heeft niets in de gaten. Maar meneer, die oudste, denkt u zich eens in, die roept de hele dag: waar is papa, waar is papa.’ En dan ineens, zonder dat het haar bedoeling was, grijpt ze zich vast, een vrouw van ongeveer vijftig jaar, en schreeuwt, huilt, zo hysterisch dat de anderen haar los moeten rukken. `Waar is papa, waar is papa, waar is papa?&#8217;</p>
<p>De meesten hebben hun emoties in bedwang. Tien minuten later is ook deze vrouw weer zichzelf. `Sorry dat ik zo heb gehuild, ik huil nooit meer.&#8217;</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Als Videla roept dat hier vrede en veiligheid heerst, waarom zijn we dan allemaal bang en wij niet alleen?&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het is vier uur. De rust is al een kwartier oud en nog steeds lopen de vrouwen op het Plaza de Mayo rond het monument. Het gebeuren is zo aangrijpend dat we zelf onze tranen niet kunnen onderdrukken.</p>
<p>Na rust blijkt geen van beide coaches te hebben gewisseld. Szarmach wordt gehaakt in het strafschopgebied, het publiek joelt om een strafschop. De demonstratie duurt langer dan ooit tevoren. Het publiek roept op jennerige wijze dat Argentinië veel beter is.</p>
<p>`Meneer, gaat u niet weg,&#8217; zegt een van de vrouwen tegen ons als de Zweedse en West-Duitse cameraploegen om vier uur hun werk hebben gedaan. `Uw aanwezigheid is onze enige bescherming, dank zij u kunnen we doorgaan met demonstreren. Zolang u hier blijft als buitenlandse journalist zullen ze ons niets doen. Door uw aanwezigheid zijn er ook veel meer vrouwen dan normaal. De meesten durven niet, zijn bang. Ja bang, bang in dit land. Als Videla roept dat hier vrede en veiligheid heerst, waarom zijn we dan allemaal bang en wij niet alleen?&#8217;</p>
<p>De kerk weet naast de overheid als enige instantie exact hoeveel mensen vermist zijn. De vrouwen noemen het getal van dertigduizend. Per parochie heeft de katholieke kerk bijgehouden hoeveel mensen zijn verdwenen en met name de lagere kerkoverheden doen volgens de demonstrerende vrouwen veel voor de gezinnen die zonder vader, zonder moeder en soms zonder beide zijn achtergebleven. Een zeer vriendelijk ogende agent komt het plein op. Het is nog altijd 0-0.</p>
<p>De cameraploegen keren terug, de discussie met de agent wordt gefilmd. De agent en de `journalist&#8217; met de walkietalkie verdwijnen. Het blijft een slechte wedstrijd. Twee meisjes staan uitdagend tegen een hek op het Plaza de Mayo. Voorzichtige vraag: `Missen jullie je vader of moeder?&#8217;</p>
<p>`Nee, we zijn hier toevallig. Een schande is het, een smet op het land dat deze mensen hier demonstreren.&#8217; Een van de moeders hoort de uitspraak van de naar schatting vijftienjarige meisjes. De vrouwen worden woedend, verdringen zich rond de meisjes. Ook een vader loopt nu mee. Van emotie kan hij niet uit zijn woorden komen.</p>
<p>`Mijn enige zoon, ja mijn enige zoon en mijn schoondochter zijn weg, al vijftien maanden en niets, niets hebben ze gedaan. Als mijn zoon terrorist was geweest, had ik hier niet gedemonstreerd. Normaal ben ik hier nooit, want ik werk op donderdag, maar omdat het hele land vandaag vrij heeft ben ik hier naartoe gekomen.&#8217;</p>
<p>De rust die van de meeste vrouwen uitstraalt herstelt al gauw weer de beheersing. `Provocateurs zijn het, die meisjes zijn gestuurd. Laat ze toch.&#8217; Twee zich journalist noemende Argentijnen komen lachend bij de meisjes staan. De overmoed van even daarvoor slaat weer om in angst.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Ze kan niet lopen, mijn dochter, wat kan ze voor kwaad doen, het enige dat ze deed was studeren, o meneer, mijn dochter, waar is ze, mijn enige dochter&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het is kwart over vier. Lubanski wordt gewisseld voor Boniek. De ploegen lijken tevreden met 0-0, het publiek niet. De fluitconcerten worden heviger. De stoet vrouwen verlaat het Plaza de Mayo, steekt de nog steeds verlaten weg over, loopt een straat in. In de richting van het plein beginnen ze te klappen en te schreeuwen. De stoet deelt zich op, groepjes blijven achter, vragen of we er volgende week weer zijn, dan zal de demonstratie voor het eerst afwijken van het normale patroon, dan zal de stoet zich naar de drukste winkelstraat van Buenos Aires, de Florida, begeven. Bij het weglopen blijft een vrouw ontroostbaar. `Eerst overleed mijn man bij een auto-ongeluk en vlak daarna kwamen ze mijn dochter halen, Claudia Inez Grunbeg. In alle kranten heeft Videla bevestigd dat ze gevangen is genomen. Maar waar zit ze dan? Waar zit ze dan? Ze is invalide, ze heeft speciale schoenen nodig, die waren vorig jaar niet meer te koop, die maakte ik zelf, wie maakt ze nu voor haar, dat kan ik alleen maar, ik ben haar moeder, meneer, welke Wereldkampioenschappen komt u bezoeken, die van het verdriet, van de tranen, wie maakt haar schoenen, ze kan niet lopen, mijn dochter, wat kan ze voor kwaad doen, het enige dat ze deed was studeren, o meneer, mijn dochter, waar is ze, mijn enige dochter.&#8217;</p>
<p>Het gefluit op de tribunes wordt steeds heviger. West-Duitse supporters verlaten voortijdig het stadion. Veertien minuten voor vijf is het afgelopen, tangomuziek klinkt door de luidsprekers. Beide coaches tonen zich op de persconferentie na afloop tevreden.</p>
<p>Het Plaza de Mayo begint weer zijn gewone drukte aan te nemen, het Wereldkampioenschap Voetbal 1978 is officieel geopend. Bondscoach Helmuth Schön van West-Duitsland: `De prijs om te verliezen was te hoog. Natuurlijk ben ik bedroefd over het slechte spel. Maar daarbij moet ik wel aantekenen dat ik het onbegrijpelijk vind dat zo&#8217;n fantastische organisatie als ik hier aantref, niet heeft kunnen zorgen voor een redelijk veld. Zelfs de meest technische speler kon op dit veld geen bal aannemen.&#8217;</p>
</p></div>


Het WK van de tranen