Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Frank Heinen

De Klas van 2004

Eleanor Catton – ‘The Luminaries’
De criticus van de Britse krant The Independent begon zijn recensie over Eleanor Cattons Booker Prize-winnende baksteen van een roman The Luminaries zo: ‘Hoe begin je de recensie van een roman die zo multigelaagd en complex is als The Luminaries? Wijs je er al meteen op dat de auteur, wiens tweede boek dit is, nog maar 27 jaar oud is?’
Zou kunnen. Catton is intussen 28 – nog steeds jong.
Doet het ter zake? Natuurlijk niet.
Al was ze 104; het gaat om de inhoud.
Die inhoud (838 pagina’s schoon aan de haak) is inderdaad zo overdonderend complex en knap geconstrueerd dat zelfs een schematische samenvatting in telegramstijl tientallen pagina’s zou beslaan.
Het beginpunt van The Luminaries dan: in de winter van 1866 arriveert er in Hokitika, een stadje aan de zuidelijke westkust van Nieuw-Zeeland dat zijn bestaansrecht voornamelijk ontleent aan de talloze goudzoekers die er neerstrijken, een Schotse heer, Walter Moody. Moody duikt op in het Crown Hotel, waar hij in de rookkamer twaalf mannen aantreft. De mannen – een zootje ongeregeld, uit alle lagen van de bevolking – bespreken de recente gebeurtenissen in het stadje: de verdwijning van de rijkste stadsgenoot, de dood van een kluizenaar en de zelfmoordpoging van een prostituee. Allemaal hebben ze op een of andere wijze een aandeel in die incidenten, en niemand weet van de ander hoe groot dat aandeel precies is.
Wat volgt is een retrospectief op de gebeurtenissen tot dan toe, en de gevolgen ervan – steeds vanuit een ander perspectief. Met iedere verteller leert Moody (en met hem de lezer) weer een beetje meer over de waarheid in Hokitika. Of, nou ja, waarheid… Dat is een vrij diffuus begrip in The Luminaries. Hele leugens en halve waarheden maken deel uit van elke verhaallijn. Vertellers laten dingen weg, benadrukken onbelangrijke details en kleuren de eigen bijdrage aan de gebeurtenissen net een beetje fraaier in. Hoe dieper Catton tot haar personages doordringt, hoe ingewikkelder en onvoorstelbaarder de werkelijkheid blijkt te zijn. Ze is als een astronoom die elke nacht dat hij door zijn sterrenkijker naar de helderste hemellichamen (luminaries) kijkt weer een nieuw, onvermoed detail ontdekt.
De bijna bizarre gestructureerdheid van de roman doet denken aan iemand die van een kluwen met honderd snoeren kerstverlichting precies weet welk lampje bij welk snoer hoort. Catton presenteert haar structuur bijna pronkzuchtig, en dat is meteen de achilleshiel van de roman: elke zin drijft het verhaal verder, elke opgetrokken wenkbrauw kan honderden pagina’s later van lading of betekenis veranderen. Catton heeft geen tijd voor spielerei, ze is op weg naar een finishdoek waar heel groot ‘Plot’ op staat.
Stilistisch deugt het allemaal zeer. Er klinken echo’s van Dickens, van A.A. Milne (de introducerende ‘in which’-samenvattinkjes aan het begin van elk hoofdstuk) en Catton zelf zei geïnspireerd te zijn door Moby Dick, maar The Luminaries doet toch eigenlijk het meest denken aan de verliteratuurde variant van HBO-series als The Wire of Deadwood (over de goldrush in Noord-Amerika), uitgedacht en opgeschreven door een team van uiterst begaafde plotters en stilisten, een schrijverscollectief dat opereert onder de naam Eleanor Catton.
En dan is ze ook nog eens pas 28 jaar.
Eleanor Catton , ‘The Luminaries’, 838 p., Granta Books
Nee

Een dvd-serie in een dik boek

Rotenstreich en Oppenheim
Vast geen toeval: binnen enkele dagen verschijnen bij één uitgeverij (De Geus) twee boeken (een roman en een gedenkschrift) van twee schrijfsters die vrijwel even oud zijn (resp. geboren in 1959 en 1958) over de erfenis van de oorlog voor de eerste generatie naoorlogse Joden. Bovendien treden beiden op het schrijverspad in de reuzenvoetstappen van een naaste: een van Nederlands bekendste romanschrijvers en de vaderlandse specialist op het gebied van de Tweede Wereldoorlog.
In de strijd om een snippertje media-aandacht troeft de roman het gedenkschrift probleemloos af. Niet vreemd, want Mirjam Rotenstreich is aan de zijde van haar man A.F.Th. van der Heijden uitgegroeid tot een Bekende Nederlandse, mede als gevolg van het tragische lot van zoon Tonio, die in de auteursbiografie op de achterflap niet ongenoemd blijft.
De roman is Verloren mensen, Rotenstreichs tweede. Het verhaal over de Joodse Abbi, die in een Zwitserse villa in alle rust de trauma’s van haar jeugd wil verwerken maar rechtstreeks in de armen rent van een verhuurder die haar op verschillende manieren de kriebels bezorgt, begint wat vlakjes, zeg maar saai. Dat duurt niet lang: Philip, de verhuurder, blijkt een nogal enthousiast pleitbezorger van Nietzsches theorie van de eeuwige terugkeer van hetzelfde en tegelijk een opgewekt antisemiet.
In de tweede helft van Verloren mensen vliegt het verhaal al vrij snel uit de bocht: de trage roman wordt een doldwaze whodunit, die afwisselend doet denken aan Mulisch’ Siegfried, De Jiddische politiebond van Michael Chabon, de weinig subtiele spanning in De eetclub en het unheimische sfeertje in Evert Hartmans jeugdroman De voorspelling. Dat lijkt een ratjetoe en dat is het ook: Rotenstreich haalt alles uit de kast om haar wonderbaarlijke plot geloofwaardigheid te geven, maar slaagt daar niet in. Aan het eind staan we tot onze enkels in de thema’s en motieven, maar blijkt de oplossing van het raadsel eigenlijk de hele tijd vlak voor ons te hebben gelegen. Zo gaat Verloren mensen ten onder aan de ambitie het verdriet van de tweede generatie oorlogsslachtoffers in een opwindend verhaal te gieten.
Onbegrijpelijk gemeen
Minder ambitieus, en juist daarom meer geslaagd, is Over zij en ik, de neerslag van de herinneringen van Marjoleine Oppenheim-Spangenberg, wier moeder Auschwitz overleefde en daar veertig jaar later nog eenmaal terugkeerde, met haar nieuwe man (Loe de Jong), haar dochter Marjoleine, prins Claus en diens drie zonen.
Oppenheim-Spangenberg springt net als Rotenstreich heen en weer tussen twee verhalen: dat van haar moeders oorlogservaringen en dat van haar eigen jeugd, die tot in het kleinste detail met die ervaringen verbonden was. Over zij en ik is geen roman: het is een monument voor een moeder, een serie autobiografische schetsen afgewisseld met historisch spitwerk in de familie-erfenis. Met name de delen over de periode van Marjoleines moeder in het kamp en vooral die onmiddellijk erna, zijn beeldender dan een bezoek aan een oorlogsmuseum: de droogjes beschreven gebeurtenissen zijn zo gruwelijk, zo onbegrijpelijk gemeen, dat het eenvoudigweg opsommen ervan het boek al geslaagd maakt als historisch document. Daar doen de soms wat al te particuliere jeugdherinneringen van de schrijfster weinig aan af.
Mirjam Rotenstreich, ‘Verloren mensen’, De Geus, 287 p., € 19,95
Marjoleine Oppenheim-Spangen-berg, ‘Over zij en ik’, De Geus, 224 p., € 18,95
Nee

Altijd weer de oorlog

Kort
Al eens gedacht aan de aanschaf van de taedioscopische bril? Een pantograaf misschien, een Burglarphone, een Ortophonische Poetiseur, een fietskorset, een glutineuze memoriaal, een stadsgewas, een olfactorische loep of anders een Charismateur, met z’n internationaal gepatenteerde cumulonimbische technologie? Roundhay, tuinscène, derde roman van AKO-winnares Marente de Moor, staat bol van de advertenties voor deze en andere fictieve producten. De roman beschrijft het treurige verhaal van Valery Barre, ’s werelds eerste filmmaker, wiens grote wetenschappelijke verdiensten door Thomas Edison persoonlijk uit de geschiedenisboeken zullen worden gegumd.
Hoe droevig ook, de strijd van Barre is vooral uiterst komisch, en dat is te danken aan De Moor, wier fantasie de industriële revolutie eind negentiende eeuw vervormt tot een uitvindersparadijs waarin het niet draait om het idee, maar om het patent. Die patenten zijn bijna allemaal in handen van Edison, De Grote Verduisteraar, die op dat moment over zijn hoogtepunt heen is en in de roman zijn opwachting maakt als keiharde zakenman die de patentenmarkt afgraast.
De Moor excelleert wanneer ze historische feiten vermengt met een satire op moderne verschijnselen, of het nu vaatwassers zijn, Twitter, nieuwsverslavingen of de neiging om iets niet te ervaren maar te filmen. In De Moors fin de siècle haalt iedereen om de haverklap een nieuwigheid als het zakhorloge boven. Stel het je even voor en denk aan jezelf, met je iPhone. Voor liefhebbers van bloemrijke beschrijvingen is het ook smullen: tepels die ‘omhoog kijken als droeve hondenogen’ en dijen die ‘flotteren als een vet ganzenpaar’.
Het draait uiteindelijk allemaal om herinneringen en hoe die te conserveren. Zomaar ergens uit een trein stappen en opgaan in de vergetelheid, net als Barre. Of van je kinderen miniatuuruitgaven van jezelf maken – wat Edison probeert. Een herbarium onderhouden, zoals Edisons vrouw. Maar de werkelijkheid is gedoemd om vervormd herinnerd te worden. Als dat zo is, dan maar het liefst zo virtuoos vervormd als in Roundhay gebeurt.
Nee
Marente de Moor, ‘Roundhay, tuinscène’, Querido, 336 p., € 19,95

Roman – Marente de Moor

Roman &#8211; Naast Komrij
&#8216;Ga maar, en verander de wereld,&#8217; zegt de moeder van Anton de Kom tegen haar zoon. En De Kom? Hij ging, reisde naar Nederland en schreef zijn magnum opus Wij slaven van Suriname (1934).
Even nagezocht: in de vele kasten beslaande afdeling Nederlandse Literatuur in de bibliotheek van de Universiteit Utrecht is Wij slaven van Suriname onvindbaar. Wie op internet het schier onuitputtelijke magazijn doorzoekt, vindt één exemplaar.
&#8216;Lost&#8217;, staat erachter.
Karin Amatmoekrim geeft De Kom een stem in De man van veel, haar vijfde roman. En dat doet ze uitstekend: het veelgeprezen Het gym (2011) leed nog aan een gebrek aan pretentie, maar ditmaal zet Amatmoekrim hoger in.
In De man van veel laat ze De Kom in de maanden voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog terugkijken op een geëngageerd leven vanuit een bed in een psychiatrische inrichting. Eerst nog high van slaapmiddelen, later steeds helderder, kijkt hij gedesillusioneerd terug: hij heeft zijn betrokkenheid &#8216;afgeleerd&#8217;. Als een arts informeert naar zijn activisme, antwoordt De Kom: &#8216;Ik ben een schrijver. Dat is alles.&#8217;
Amatmoekrim wekt in De man van veel niet alleen een vergeten schrijver en mensenrechtenactivist tot leven, maar stelt ook interessante vragen: werd De Kom gedreven door oprechte ambitie of door ordinaire jaloezie? Wat is het verschil tussen die twee? En was De Kom paranoïde, of werd hij daadwerkelijk voortdurend gevolgd door de geheime dienst?
De wereld is een plek vol besmetting, zegt een medepatiënt tegen Anton. De Kom moet hem gelijk geven: de lust goed te doen, is hem voorgoed ontnomen. Toch is het slot van De man van veel hoopvol, ontroerend mooi zelfs.
Wat de zin van alles is, vraagt De Kom zich voortdurend af. Vanmiddag, in de stadsbibliotheek, stond die zin van alles er plots, naast Komrij: Wij slaven van Suriname.
Nee
Karin Amatmoekrim, &#8216;De man van veel&#8217;, Prometheus, 288 p., € 19,95

Kort

Arthur Japins ‘De man van je leven’
Op bladzijde 210 van Arthur Japins nieuwe roman De man van je leven neemt de verteller even zelf het woord: ‘Ik denk weleens dat alle verdriet uit de wereld zou zijn wanneer mensen elkaar maar gewoon direct zouden zeggen wat ze voelen.’
Een behoorlijk cliché, vermoedelijk onwaar en stilistisch niet fraai. Maar laten we het hem vergeven: als je van iemand dooddoeners kunt verwachten, dan toch van Magere Hein.
Het is deze ‘manifestatie van de dood’ die de lezer door Japins nieuwste gidst. Na een aantal op historische feiten en biografieën gebaseerde romans, is De man van je leven een huiskamerdrama in de traditie van verfilmde theaterklassiekers als Who’s Afraid of Virginia Woolf en Carnage, met een snufje Bergman.
Het uitgangspunt van de roman is eenvoudig maar doeltreffend: Tilly en Markus zijn gelukkig getrouwd, tot Tilly ernstig ziek wordt. Zij gaat, zonder zijn medeweten, op zoek naar een vervangster voor na haar dood. Ze stuit op een datingsite op Iris, een verbeterde versie van haarzelf, en nodigt haar uit, uit naam van haar man. Tilly wil over haar graf regeren. Hoe toevallig: Iris is de vrouw met wie Markus zojuist een affaire heeft beëindigd.
Alle ingrediënten voor een aangenaam, verwarrend liefdesdrama zijn present, maar Japin slaagt er niet in de juiste doseringen te vinden; De man van je leven maakt bij momenten een slordige indruk.
Met name de potentieel vervreemdende dialogen tussen de drie – die allemaal krampachtig iets voor de anderen verborgen houden – zijn niet steeds geloofwaardig.
Welke eenzelvige en ietwat asociale academicus, want zo wordt Markus geïntroduceerd, zegt nu, wanneer hij plots begrijpt dat zijn vrouw zijn schuinsmarcheerderij heeft ontdekt, tegen zijn maîtresse: ‘Mijn leven is voorbij. Gefeliciteerd, je hebt het kapot gekregen’? Wat zijn ze vaak ad rem, Markus, Iris en Tilly, en wat zijn hun dialogen mooi afgerond, hun monologen volkomen begrijpelijk en hun knipogen vet, benadrukt door een enkel schuingedrukt woord: ‘Ex-minnaar’. ‘Wij delen alles.’
Het lijken wel acteurs in een tragikomedie geschreven door een scenarist die liever te veel dan te weinig uitlegt en die een voorkeur koestert voor omschrijvingen waar je eindeloos over kunt prakkiseren, zonder dat je begrijpt wat er eigenlijk staat. Kan een gladde huid echt bestaan uit ‘poriën, onbewaakt als verliefde glimlachjes’?
Tussen licht en lollig
Japin bouwt verder aan een wankele toren van leugens en halve waarheden, en dat doet hij knap. Steeds als je denkt dat je op een doorgaande weg naar de plot zit, organiseert de schrijver een versperring, een omleiding of een haakse bocht. Komisch is ook de wijze waarop hij de gebeurtenissen tussen Markus, Iris en Tilly zich parallel laat voltrekken tussen de kreeften die ze in huis genomen hebben nadat Tilly en Markus ze van het restaurantlot hebben gered.
Toch doet Japin te weinig met alle klassieke elementen die zijn slimme verhaal bevat: de tragedie heeft de toon van een klucht, tot de laatste pagina bestaat de vrees dat er nog een naakte buurman uit de keukenkast kan komen springen. Het afwisselend formele (‘behandelend geneesheer’, ‘Jij bewaart geheimen zoals een krant het laatste nieuws’) en clichématige (‘volschieten’, ‘iets een plekje geven’, ‘niet helemaal zijn ding’) idioom leidt af van de interessante verwikkelingen tussen de drie.
Je vraagt je af wat Japin probeert. Waarom iemand die bewezen heeft uitstekend te kunnen schrijven (ook in dit boek!) dat soms pagina’s lang achterwege laat. Een licht boek schrijven over een groot thema? De grens tussen licht en lollig is af en toe wel erg dun.
De man van je leven is al een eind op streek als Markus verklaart: ‘Twee mensen te hebben die alles voor je betekenen, en waarvan je er uiteindelijk een zal moeten laten vallen, dat is geen grap. Daar is niets lolligs of luchtigs aan.’ Even denk je dat het allemaal spel is geweest, dat Japin de boel met z’n gedragen formuleringen bewust op de hak heeft genomen. Maar zo diep graaft De man van je leven niet: ondanks een roerend slotpleidooi van de dood voor z’n collega, de liefde, valt de toren van leugens niet met donderend geraas om. De roman dooft langzaam uit. Daarmee is het slot misschien wel het meest realistische deel van het boek.
Arthur Japin, ‘De man van je leven’, Arbeiderspers, 240 p., € 19,95
Nee

Dooddoeners van Magere Hein

Vonne van der Meer
May Akkerman, hoofdpersonage in Vonne van der Meers nieuwe roman, bekijkt de film Des hommes et des dieux (2010) tweemaal. Eerst alleen, dan met haar man, die ze tijdens de zomer heeft bedrogen met hun beider beste vriend Floris, tevens echtgenoot van hun beste vriendin, Françoise. In die film worden monniken in hun klooster bedreigd tijdens de Algerijnse burgeroorlog. Ze gaan eraan, vroeg of laat. Ondanks de dreiging en talloze aansporingen vertrekken ze niet; het geloof is wrakhout waar ze zich aan vastklampen.
Waar de monniken stand houden als het noodlot voor de deur staat, wappert May in de rondte als een plastic zakje in een storm. Dankzij de ‘onmogelijkste aller verliefdheden’ is de bodem onder haar tevreden bestaan weggeslagen.
Tot ook bij haar de religie z’n intrede doet.
Het is niet voor het eerst dat Van der Meer de Grote Geloofsvraag stelt, maar nooit eerder speelde het thema zo’n centrale rol. De sporen zijn er al vanaf bladzijde 1: de tuin van het huis in de Auvergne waar het ene gezin woont en het andere jaarlijks vakantie viert, is een soort Hof van Eden, inclusief appelboom. Onder die boom bouwt het dochtertje van een van de echtparen een kapel voor haar lang geleden overleden broertje. Deze zwenk naar religie zal uiteindelijk de splijtzwam in de vriendschap tussen de families worden. Want ondanks de ‘verliefderigheid’ die altijd in de lucht lijkt te hangen, geloven ze alle vier dat de verhoudingen dermate solide zijn dat ze ‘de slang niet in het paradijs zouden toelaten’.
Forget it: die slang is al binnen.
Met deze liefdesverwikkelingen had Het smalle pad van de liefde makkelijk een larmoyant boek kunnen worden. Dat dit niet gebeurt, is te danken aan een stijl die rappe dialogen paart aan geslaagde metaforen (je hoeft geen plaatje van een aangespoelde aalscholver te googelen om een opvouwbare paraplu als een aangespoelde aalscholver onder een stoel te zien liggen) en aan een intelligente constructie: gebeurtenissen spiegelen elkaar en het offermotief keert in allerlei vormen terug.
Minder sterk, ergerlijk zelfs, is de alwetende verteller die soms het woord neemt en met een goddelijke pretentie de boel samenvat, toelicht of het verhaal voortstuwt in de tijd: ‘Hier zou dit verhaal opnieuw een andere wending kunnen nemen, een misdaadroman worden over twee geliefden die nog nooit een vlieg hebben kwaad gedaan. (…) Maar zo’n verhaal wil dit niet worden, moordenaars worden onze geliefden niet.’
De roman verliest kracht door die ingrepen, die lezen als reclameboodschappen van het bovennatuurlijke. In de beste delen van het boek, de prelude en het slothoofdstuk, blijft die verteller dan ook op de achtergrond. Beide stukken, over de dood van het broertje en over een religieuze openbaring, roepen emoties op zonder daar nadrukkelijk naar te hengelen. Daar is Van der Meer in vorm, daar komt ze tot de kern van waar haar personages – met name de dreinerige May – omheen drentelen, namelijk dat iedereen zich vroeg of laat afvraagt: waarheen leidt de weg die wij moeten gaan? En vooral: hoe leggen we die weg het beste af?
Vonne van der Meer,
‘Het smalle pad van de liefde’, Atlas-Contact, 219 p., € 19,95
Nee

Waarheen leidt de weg?

<div class="wpg-element paragraph">
Wat gebeurt er als je uit vrije wil afdaalt in de kelder van het menselijk bestaan?
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De laatste jaren wisselt Dimitri Verhulst autobiografische romans af met dunnere werkjes die voortkomen uit een buitengewoon, haast Saramagoiaans uitgangspunt: een wereldgeschiedenis vanuit de mens bezien, een internetaankondiging van een Messias-visite in Brussel en ditmaal, in het dunste en tegelijk het rijkste van de drie, een bejaarde die undercover gaat in de wereld van de dementerende.
De gevoelens bij lezing van dat meer experimentele deel van Verhulsts oeuvre volgen elkaar vaak in dezelfde volgorde op: het aanvankelijke enthousiasme over zoveel stilistisch trapezewerk, het geweldige ritmegevoel en die verbeelding die geen halt houdt bij het voor de hand liggende en het mogelijke, verdampt en maakt plaats voor de lichte teleurstelling die je ervaart wanneer de verpakking meer belooft dan het cadeautje kan waarmaken. Verhulst oefent zijn stijl zoals een voetballer met een fantastisch schot en een gebrekkige dribbeltechniek na de training nog een uurtje op doel blijft rammen.
En toch, stijloefening of niet: De laatkomer overstijgt zijn recente voorgangers. Niet in ambitie, want het verhaal over de vermoeide Désiré die na ettelijke decennia ongelukkig huwelijk te lui is om zijn onsympathieke eega Moniek de Petter (‘voornaam rijmt op koliek, achternaam op etter’) te verlaten, is op het eerste gezicht niet meer dan een uitwerking van dat beginpunt: een man neemt de rol van dementerende op, om zo het leven op de valreep nog in eigen hand te nemen. De personages om Désiré heen blijven eendimensionaal, het leven in het tehuis voldoet aan elke (afschuwelijke) verwachting en natuurlijk loopt hij een mummelende jeugdvlam tegen het lijf. 
Maar Désiré is een verteller van vlees en bloed, geen schim waarop het verhaal wordt geprojecteerd. Zijn absurde maskerade, verteld in allersmakelijkst Verhulst-Vlaams, weerspiegelt niet slechts de deplorabele levenskwaliteit van mensen wier hersenpan een vergeetput wordt, maar bovenal de existentiële paniek van hen die hebben nagelaten op tijd hun eigen geluk na te jagen.
Dimitri Verhulst, ‘De laatkomer’, Atlas-Contact, 192 p., € 19,95
</div>
<figure id="post-38155 media-38155" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/05/56d933ba-6131-469a-9403-d3078290ec82_0_9789025441265_preview1.jpg" alt="" border=" /></figure>
<div class="wpg-element title-and-author">
<h3>De laatkomer</h3>
Dimitri Verhulst
</div>
<div class="webshop-bestel-button-article"><a href="https://www.vn.nl.kpnis.nl/Boeken/Webshop-Detail-Page.htm?ean=9789025441463" class="" title="Bestel Boek">Bestel Boek</a></div>

De laatkomer

Roman
Wat gebeurt er als je uit vrije wil afdaalt in de kelder van het menselijk bestaan?
De laatste jaren wisselt Dimitri Verhulst autobiografische romans af met dunnere werkjes die voortkomen uit een buitengewoon, haast Saramagoiaans uitgangspunt: een wereldgeschiedenis vanuit de mens bezien, een internetaankondiging van een Messias-visite in Brussel en ditmaal, in het dunste en tegelijk het rijkste van de drie, een bejaarde die undercover gaat in de wereld van de dementerende.
De gevoelens bij lezing van dat meer experimentele deel van Verhulsts oeuvre volgen elkaar vaak in dezelfde volgorde op: het aanvankelijke enthousiasme over zoveel stilistisch trapezewerk, het geweldige ritmegevoel en die verbeelding die geen halt houdt bij het voor de hand liggende en het mogelijke, verdampt en maakt plaats voor de lichte teleurstelling die je ervaart wanneer de verpakking meer belooft dan het cadeautje kan waarmaken. Verhulst oefent zijn stijl zoals een voetballer met een fantastisch schot en een gebrekkige dribbeltechniek na de training nog een uurtje op doel blijft rammen.
En toch, stijloefening of niet: De laatkomer overstijgt zijn recente voorgangers. Niet in ambitie, want het verhaal over de vermoeide Désiré die na ettelijke decennia ongelukkig huwelijk te lui is om zijn onsympathieke eega Moniek de Petter (‘voornaam rijmt op koliek, achternaam op etter’) te verlaten, is op het eerste gezicht niet meer dan een uitwerking van dat beginpunt: een man neemt de rol van dementerende op, om zo het leven op de valreep nog in eigen hand te nemen. De personages om Désiré heen blijven eendimensionaal, het leven in het tehuis voldoet aan elke (afschuwelijke) verwachting en natuurlijk loopt hij een mummelende jeugdvlam tegen het lijf. Maar Désiré is een verteller van vlees en bloed, geen schim waarop het verhaal wordt geprojecteerd. Zijn absurde maskerade, verteld in allersmakelijkst Verhulst-Vlaams, weerspiegelt niet slechts de deplorabele levenskwaliteit van mensen wier hersenpan een vergeetput wordt, maar bovenal de existentiële paniek van hen die hebben nagelaten op tijd hun eigen geluk na te jagen.
Dimitri Verhulst, ‘De laatkomer’, Atlas-Contact, 192 p., € 19,95

Dimitri Verhulst

<div class="wpg-element paragraph">
Af en toe ben ik bang dat ik misschien leesclubongeschikt ben. Zoals sommige mensen geen wollen truien verdragen of geen kleuren zien, zo ben ik een genetisch bepaald ongeschikt leesclublid. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Een paar weken voor het schrijven van dit stukje was ik aanwezig bij de Das Magazin-leesclub rond dit boek, een bijeenkomst van het meer intimiderende soort. Beneden, in het café van De Brakke Grond in de Nes in Amsterdam, was een Italiaans bruiloftsfeestje aan de gang – inclusief kirrende vrouwen en een man met een roos tussen zijn tanden. Boven, in een zaaltje, zaten wij, de literatuurguerrilla.
Twee stoelen van mij verwijderd zat de schrijver, in een vers gestreken overhemd. Klaar om complimenten te incasseren en kritiek te pareren. Een bokser met een biertje binnen handbereik. Ondanks – of misschien dankzij – mijn plekje achteraf, werd ik verzocht de club te openen. Of ik een scene wilde noemen die me was bijgebleven.
Ik staarde naar de lege tafel voor me, de plek waar een slordig gestapeld pak manuscriptpapier had moeten liggen, als ik het die ochtend bij het van huis gaan tenminste niet vergeten was. Het Republiek-manuscript van mijn buurvrouw was met een kleurig lint bijeen gebonden en voorzien van een veertigtal plakkertjes in allerlei kleuren, kleuren die allemaal iets anders betekenden. ‘Dat moment in die hotelkamer,’ zei ik. ‘Met die beelden.’ Iedereen knikte. De schrijver knikte ook. Ja, die scene herinnerde hij zich wel. ‘En verder?’ vroeg de leider van de leesclub. ‘Het deed me denken aan Le Carre. En aan James Bond.’ Zo gaat dat, in een leesclub: voor je er erg in hebt, doet een boek je denken aan iets wat je eigenlijk helemaal niet kent.
Friso de Vos, dat zou nog eens een leesclublid zijn. Zo’n intimiderende figuur die bijna alles weet (en ook dat weet hij), een leven als een van eruditie en lowbrow-feitjes geweven web waarvan de draden elkaar raken, maar nooit echt in elkaar verstrikt raken. Zijn zielenleven is als het manuscript van mijn leesclubbuurvrouw: een onafzienbaar hoge stapel papier met stickertjes in alle kleuren van de regenboog. Gevoel is onlosmakelijk verbonden met culturele bagage: zijn erotische escapades ten spijt, maar werkelijke opwinding voelt hij pas wanneer hij een historisch interessante ontdekking doet. Friso is aangetrokken tot kennis, en tot eenieder die kennis vertegenwoordigt. Je zou hem een gevoelsarme frik kunnen noemen, een postmoderne ironicus die slechts bestaat bij de gratie van verwijzingen, je zou hem een narcist kunnen noemen, een parodie op de in zichzelf en zijn vakgebied verdwaalde academicus, een bakvis die achter een Diederik Stapel-achtige professor in de Hitlerstudies aan huppelt, een manipulatieve jongen, een vreemdganger of een uiterst intelligente weetal, maar bovenal is Friso de Vos het ideale leesclublid in een leesclub die op het punt staat De Republiek te bespreken.
Hij wel. 

</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Joost de Vries. De Republiek. Prometheus. 264p. € 17,95
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<img decoding="async" src="https://www.vn.nl/upload/af4b5ea9-bb48-4922-a182-0e04579416db_Boekenclubk.jpg">
</div>
<figure id="post-38927 media-38927" class="align-none"><img decoding="async" src="/upload/931a8cae-9a1a-4b18-aed6-1bff6433045e_tumblr_mis6kckvKL1qbbj19o1_500.png" alt="" border=" /></figure>
<div class="wpg-element title-and-author">
<h3>De Republiek</h3>
Joost de Vries
</div>
<div class="webshop-bestel-button-article"><a href="https://www.vn.nl.kpnis.nl/Boeken/Webshop-Detail-Page.htm?ean=9789044622287" class="" title="Bestel Boek">Bestel Boek</a></div>

5. Een gevoelsarme frik

Debuut
Het is lastig om tijdens het lezen van Taiye Selasi&#8217;s imponerende roman Ghana ga weg niet af en toe aan Zadie Smith te denken. Net als Smiths White Teeth en On Beauty is Selasi&#8217;s debuut een ruim opgezette familieroman over een immigrantenfamilie, waarvan de leden heen en weer geslingerd worden tussen een succesvol leven in het Westen en hun wortels op een ander continent. En net als bij Smith zijn Selasi&#8217;s personages uiterst intelligent en knap om te zien. Wel is Selasi&#8217;s poëtische proza soms erg associatief en ontbeert het die aangename Smith-ironie. Ghana ga weg is vooral een melancholiek boek over blijven en weggaan, over de onrust van tweedegeneratie-immigranten en over de moordende competitie binnen een gezin. Wie de Selasi-hype negeert en de roman sec beschouwt, ontdekt een ruw maar onmiskenbaar verteltalent. Net als… precies.
Taiye Selasi, &#8216;Ghana ga weg&#8217;, vertaling Auke Leistra, Atlas-Contact, 384 p., € 19,95

Taiye Selasi

Roman / Griet Op de Beeck
Eva is zesendertig. Universitaire opleiding afgerond, een baan, vrienden zat en de familie nog min of meer intact. Je zou haar geslaagd kunnen noemen. Maar dat is ze niet: Eva lijdt onder een gewichtsprobleem en de zich voortslepende eenzaamheid van haar vrijgezellenbestaan.
In een populaire cultuur die sinds Bridget Jones en Carrie Bradshaw is overspoeld met opgewekte, vrijgezelle vrouwen wier verkeerde manoeuvres in de liefde worden gerelativeerd doordat zij op andere fronten in het leven toch vooral de wind in de rug hebben, introduceert Griet Op de Beeck (1973) een anomalie: de werkelijk unhappy single.
In het slim opgebouwde Vele hemels boven de zevende bespeelt Op de Beeck verscheidene registers tegelijk. In rappe dialogen en lange monologen met her en der een cliché (‘Dit is mijn leven. Zo moet het zijn.’) beschrijft ze hoe een op het oog doodnormale familie langzaam uit elkaar wordt gereten. Dat verhaal wordt verteld door Eva en door vier personages die als satellieten om haar heen cirkelen: zus Elsie, bevriende kunstenaar Casper, vader Jos en nichtje Lou. En ja, hoe gaat dat, allemaal zijn ze zo druk met hun eigen sores in de weer dat er voor Eva’s verdriet geen ruimte over is.
Sleetse liefde
De polyfonie maakt van dit debuut een bijzonder boek, maar ook een roman die twee kanten op wappert. De scheidslijn tussen fijngevoelige alinea’s over sleetse liefde en kitscherige damesbladenzinnen als ‘Ik zou er een arm voor geven om haar nu te mogen kussen, en twee om haar borsten te mogen zien’ is uiterst dun en Op de Beecks evenwichtsproef slaagt deels: ze haalt de overkant, maar moet er wel enkele malen voor naast de balk stappen.
Op de Beeck is vooral een scherp observator van wat in zelfhulpliteratuur ‘intermenselijke relaties’ wordt genoemd. Tegelijk is de roman de neerslag van een generatiekloof: enerzijds grootouders die op jonge leeftijd een partner kozen en een leven lang met die keuze moesten leven, anderzijds ouders die zich voor het te laat is (nog) eens in een avontuurtje willen storten.
Blijven over: de kinderen. Lou, een brugklasmeisje vol puberale onzekerheid, belichaamt deze nieuwste generatie. Er is gedoe met vriendinnen, onzekerheid over jongens, zwijgende scènes aan de ouderlijke eettafel en nauwelijks een gedachte over schoolwerk. Lou bespreekt haar problemen met haar tante Eva, die haar beter begrijpt dan haar ouders – die dus druk zijn met buitenechtelijk gefoefel (moeder) en werk (vader).
Hoe komt dat toch, dat die vrouw van zesendertig en dat meisje van twaalf elkaar begrijpen als vriendinnen, als gelijken? Eerst lijkt dat te danken aan Lou, die in haar innerlijke monologen het ene filosofische aforisme na het andere uit de mouw schudt, maar geleidelijk aan wordt duidelijk: het zijn niet de kinderen die vroegwijs zijn, het zijn de volwassenen die zich gedragen als onzekere, verliefde pubers. Dat zie je terug in de dialogen: af en toe zegt iemand iets verstandigs, om dat onmiddellijk te laten volgen door een oneliner die zo uit de brievenrubriek van Mijn Geheim afkomstig zou kunnen zijn. Zo lijken alle personages plotseling even oud. Soms wijs, vaak naïef en immer gekweld door twijfel.
Het risico van de snelle perspectiefwissels is dan zichtbaar: de achteloos kinderlijke toon van Lou is uitstekend getroffen, de uitgebluste teleurstelling van Jos is veel minder interessant. Bovendien kunnen zelfs vijf vertellers het belangrijkste bezwaar van Vele hemels boven de zevende niet wegnemen: ze vertellen ontzettend veel over zichzelf en verdomd weinig over de mensen in hun omgeving. Zo wordt het verhaal van de gehandicapte neef Victor, wiens handicap een cruciaal onderdeel van de plot vormt, in slechts enkele terloopse zinnen geschetst.
Harde les
‘Should I worry about you?’ vraagt de echtgenote van Bill Murray in Lost in Translation aan haar man, die aan de andere kant van de wereld in bad zit.
‘Only if you want to,’ antwoordt hij.
Op de Beeck beschrijft die scène wanneer de roman op z’n einde loopt. Niet zomaar, want het is de harde les voor alle reallife Carrie Brad­shaws en vooral voor alle Eva’s: zorgen voor anderen is mooi, maar zorg vooral eerst voor jezelf.
Griet Op de Beeck, ‘Vele hemels boven de zevende’, Prometheus, 271 p., € 17,95

Gewoon alleen

Roman
De Duitse Sven begint na zijn filosofiestudie een duikschool op een Canarisch eiland. Zo onttrekt hij zich aan een wereld die in permanente geestelijke oorlog is. Wanneer de omhooggevallen actrice Jola en haar man, de creatief impotente romancier Theo, hem voor privéduiklessen inhuren, ontwikkelt zich een fatale driehoeksverhouding.
De overeenkomsten tussen Nultijd en Zehs doorbraakroman Speeldrift, waarin twee scholieren hun docent manipuleren, zijn treffend. Ditmaal rekent Zeh af met de morele crisis van de culturele elite. Nultijd, vermomd als huis-tuin-en-keuken-thriller, is in wezen een uitgekookte roman over het Duitsland van nu, waarin cynisme de dienst uitmaakt, waarheid en verdichtsel sprekend op elkaar lijken en niemand ontsnapt aan het oordeel van de ander, zelfs niet onder water. Zeh fileert zeer intelligent, maar serveert haar maatschappijkritiek als een publieksvriendelijke brok spanning. Toch wat tegenstrijdig.
Juli Zeh, &#8216;Nultijd&#8217;, vertaling Hilde Keteleer, Anthos, 262 p., € 19,95

Juli Zeh

Roman
In De eenzaamheid van de priemgetallen, Giordano&#8217;s succes uit 2008, bleef het belangrijkste steeds ongezegd; in deze opvolger wordt ook weinig wezenlijks uitgesproken. Tussen de tenten van een Italiaans legerkamp in Afghanistan overheersen machismo en pesterijen, onderhuids woekeren onzekerheid, verveling en heimwee. Iedere soldaat heeft een verleden en een thuisfront, die Giordano soms in enkele rake alinea&#8217;s schetst; in het geval van adjudant-dokter Egitto, een man met een onduidelijk minderwaardigheidscomplex, emmert hij te lang door. Hij weet wel waarover hij schrijft: in 2010 ging hij in zo&#8217;n kamp op reportage. Op barse én invoelende toon ontleedt hij de aandoenlijke onwetendheid van zijn generatiegenoten die zich in een wereld storten waar de dood altijd binnen handbereik is. In de doodgezwegen vrees, onheilspellend als een naderend onweer, excelleert Giordano. Wederom.
Paolo Giordano, &#8216;Het menselijk lichaam&#8217;, vertaling Mieke Geuzebroek en Pietha de Voogd, De Bezige Bij, 320 p., € 19,90