De meeste films deugen niet

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

VN 80

Dat premier Kok de vroegere koloniën excuses wil aanbieden is mooi, maar daar moet het niet bij blijven. Nederland dient ook met geld over de brug te komen.
Al generaties lang is bekend dat de koloniën waren gegrondvest op massamoord, slavernij, vrouwenroof en andere misdaden tegen de menselijkheid. Multatuli schreef: &#8216;Er ligt een roofstaat aan de zee, tusschen Oostfriesland en de Schelde!&#8217; Maar de overheid stond vanaf het begin achter de woorden van Jan Pietersz Coen: &#8216;Daar kan in Indiën wat groots verricht worden!&#8217;
Nu heeft premier Kok onlangs in een televisiegesprek onthuld dat de regering het officiële koloniale geschiedbeeld van Coen na bijna vier eeuwen radicaal heeft verlaten. Kok verklaarde zelfs dat hij bereid is in Indonesië excuses aan te bieden. Maar alleen &#8216;sorry&#8217; zeggen is niet genoeg.
Koks bekentenissen van de koloniale wandaden maken het dringend gewenst om &#8216;de enorme schade en het lijden van velen&#8217; eindelijk zo nauwkeurig mogelijk vast te stellen &#8211; om herstelbetalingen te kunnen doen. Helaas beschikken de overlevenden en nabestaanden van de overzeese dwang arbeiders en andere gedupeerden nog altijd niet over de organisaties, de kennis en het geld om voor hun zaak op te komen. Wat zij nodig hebben is een samenwerkingsverband van historici voor de geestelijke, en juristen voor de materiële vorm van de rekenschap.
Die nieuwe organisatie kan naar het beroemde voorbeeld Historici en Juristen zonder Grenzen heten. Hun eerste werk is het catalogiseren van door Europeanen overzee vergaarde kapitalen en aangerichte schade. Daarbij kunnen alle stromingen en geleerden uit de hele wereld gegevens insturen via een nog op te zetten website.
Op de balansrekening van Europa&#8217;s Ereschuld aan andere delen van de wereld staan in elk geval drie hoofdposten: rechtstreekse roof (bijvoorbeeld zilver van Azteken en Inca&#8217;s en slaven en goud uit Afrika en Azië), spullen die sterk onderbetaald werden meegenomen, zoals specerijen, grondstoffen en luxespullen (diamanten, vachten, ivoor), en aangerichte verwoestingen (bijvoorbeeld de gevolgen van de westerse scheepvaartmonopolies voor lokale reders en van de opiumhandel in China en Zuidoost-Azië). De voorgestelde inventarisatie is nog kolossaler dan het werk dat na de Tweede Wereldoorlog in alle bevrijde landen werd aangepakt. Ambtenaren bij Economische Zaken begonnen de kosten van verwoeste bruggen, gestolen locomotieven en andere schade op te tellen. Historici stelden de verwoesting en de roof vast, en juristen eisten meteen restitutie en reparatie.
De Historici en Juristen zonder Grenzen die zich gaan inzetten voor ongeletterde niet-westerse armen, werken overigens ook voor hun eigen voldoening. Bevrijd van de academische braafheid kunnen ze nieuw onderzoek doen, bijvoorbeeld naar de Aziatische dwangarbeiders die onder het bewind van Europeanen meer dan een eeuw lang in de legers en elders in grote aantallen werden versleten.
Excuses van regeringen of ondernemingen zijn een mooi begin, maar na de beleefdheden dienen de rekeningen te worden vereffend. De mooie gebaren zijn immers loos wanneer ze niet samengaan met pogingen tot reparatie.
Ewald Vanvugt is publicist, onder meer over de beeldvorming van het kolonialisme in Europa.

Historici zonder Grenzen