Wie is er nog vruchtbaar?

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Wat is de sociale, economische en nucleaire ‘fall-out’ van Fukushima?
Meten is weten
Terwijl de bewoners in de buurt van de kerncentrale het gebied zo snel mogelijk proberen te ontvluchten, reist kernfysicus Shizo Kimura in tegengestelde richting, naar de besmettingshaard toe. Kimura is een dwarsligger, wars van autoriteiten. Hij wantrouwt de officiële metingen en verzamelt in de twee maanden na de ramp bodem-, sneeuw- en watermonsters in de buurt van de kerncentrale. Met behulp van bevriende wetenschappers maakt hij een alternatieve besmettingskaart, zodat bewoners objectieve informatie hebben over gezondheidsrisico&#8217;s.
Zijn zoektocht is gefilmd en toont een met elastiekjes bij elkaar gehouden expeditie. De kwaliteit van de beelden is niet erg goed. Maar juist de grillige cameravoering, de verlaten straten en achtergelaten dieren, de moddersneeuw en tikkende geigertellers, de boze burgers die allemaal op hun eigen manier Kimura willen helpen, geven een zeer indringend beeld van wat het kernongeluk voor het gebied rondom Fukushima moet hebben betekend.
De documentaire duurt anderhalf uur, maar is de tijd meer dan waard.
vn.nl/metenisweten
Passief verzet
De schrik in Japan is groot, maar van een groot protest tegen kernenergie is nauwelijks sprake. Japan lijkt nu eenmaal niet zonder te kunnen, zo is de communis opinio. Volgens The Economist spelen er ook andere belangen mee. De kernlobby wordt gefinancierd door de vakbonden en die willen niet dat de banenmachine van de kernindustrie verdwijnt.
vn.nl/passiefverzet
Zwijgplicht
Nieuwsuur maakte in augustus twee mooie reportages over de nasleep van Fukushima. Japanners maken zich ongerust en richten hun woede tegen de regering en Tepco, de elektriciteitsmaatschappij die verantwoordelijk is voor de kerncentrale. In het tweede deel wordt gekeken naar de moeizame terugkeer van geëvacueerden. Ze willen naar huis, maar kunnen nog niet. Al maanden slapen oude mensen bij elkaar in een sporthal, met slechts dunne lage wandjes voor een beetje privacy. Vrij Nederland schreef onlangs nog een uitgebreid artikel waaruit de woede van de bevolking spreekt. Ze zijn het gedraal en gelieg van de instanties spuugzat.
vn.nl/evacuees1
vn.nl/evacuees2
Creative destruction
Direct na Fukushima waren veel commentatoren bang dat de wankele wereldeconomie door deze klap gevaarlijk uit balans zou raken. Een aantal industriële reuzen zag zijn logistieke lijnen inderdaad ontwricht en kon niet behoorlijk im- en exporteren. De ontwrichting bleek echter van tijdelijke aard.
In een iets ouder filmpje, uit 2009, bespreekt economisch-historicus Janet Hunter, van de London School of Economics, de economische impact van een andere grote ramp in de Japanse geschiedenis: de aardbeving in Tokio en Yokohama in 1923. Daarbij verloren 140.000 mensen het leven en werd Tokio grotendeels verwoest. Toch duurde het ook toen niet lang voor Japan overeind was gekrabbeld. Het leek zelfs sterker uit de crisis te komen.
vn.nl/creativedestruction
Wereldwijde fall-out
&#8216;Fukushima&#8217; leidde direct tot een verhitte discussie over de toekomst van kernenergie. Minister Verhagen liet al snel weten dat niet afgeweken zou worden van het kabinetsvoornemen om kernenergie in Nederland uit te breiden. De minister gebruikt achterhaalde aannames, schreef Vrij Nederland begin dit jaar. In Duitsland nam bondskanselier Merkel echter een kloek besluit: alle kerncentrales gaan op termijn dicht.
New York Times-journalist Stephanie Cooke zet in een recent en helder artikel uiteen hoe de discussie in verschillende landen wordt gevoerd. Op het eerste gezicht lijkt er zwaar weer aan te breken voor voorstanders van kernenergie, maar de toekomst kan voor hen nog wel eens zonniger zijn dan gedacht.
vn.nl/kernenergie
vn.nl/kerndiscussie
Normale ongelukken
Kunnen we nog eens een ongeluk verwachten à la Fukushima? Volgens de berekeningen van voorstanders van kernenergie is die kans erg klein. Theoretisch gezien kan er maar één ongeluk in de zoveel miljoen jaar plaatsvinden.
Toch gebeuren ze vaker. En ze zijn niet te voorkomen, schrijft de Normal Accident Theory voor.
De Normal Accident Theory is het geesteskind van de Amerikaanse socioloog Charles Perrow. Hij schreef de nucleaire bijna-ramp in Three Miles Island (Pennsylvania) niet toe aan een menselijke onoplettendheid, maar aan het falen van het systeem. Zeer complexe systemen, waarbij veel verschillende onderdelen interacteren, zijn gevoelig voor kleine verstoringen. Die treden onverwacht op en lopen snel gierend uit de hand.
In een achtergrondartikel in de Financial Times wordt mooi uit de doeken gedaan hoe dit &#8216;systeemfalen&#8217; werkt en hoe moeilijk het is crises te voorkomen: of het nu om het smelten van een reactorkern gaat of het smelten van een paar biljoen dollar op de financiële markten.
vn.nl/normalaccident
Nieuws over Fukushima volgen
Wie op de hoogte wil blijven van de ontwikkelingen rondom Fukushima doet er goed aan het Fukushima dossier van The New York Times te bekijken. Zeer uitgebreid met alle artikelen, infographics, foto&#8217;s en video&#8217;s over het onderwerp. Helaas wordt het dossier automatisch ververst met álle artikelen waarin Fukushima voorkomt, dus er zit wel wat ruis tussen.
vn.nl/nytfukushima
Een andere goede bron, meer uit de milieuhoek, is Fairewinds, van een echtpaar met jarenlange werkervaring in de nucleaire sector. Met veel videomateriaal.
vn.nl/fairewinds
Bij wijze van experiment &#8211; crowdsourcing in hip jargon &#8211; stelde weblog Sargasso zijn lezers deze maand iedere week een open vraag over een actueel thema: wat zijn de beste bronnen bij het nieuws? Alles mocht: filmpjes, teksten, weblogs. Vrij Nederland en Sargasso maakten vervolgens een selectie.

Dimitri Tokmetzis

Fukushima; MEDIAGIDS

<div class="wpg-element paragraph">
Een andere goede bron, meer uit de milieuhoek, is <a href="http://vn.nl/fairewinds" class="normal" title="http://vn.nl/fairewinds">Fairewinds</a>, van een echtpaar met jarenlange werkervaring in de nucleaire sector. Met veel videomateriaal.
</div>

Nieuws over Fukushima volgen

<div class="wpg-element paragraph">
De Normal Accident Theory is het geesteskind van de Amerikaanse socioloog Charles Perrow. Hij schreef de nucleaire bijna-ramp in Three Miles Island (Pennsylvania) niet toe aan een menselijke onoplettendheid, maar aan het falen van het systeem. Zeer complexe systemen, waarbij veel verschillende onderdelen interacteren, zijn gevoelig voor kleine verstoringen. Die treden onverwacht op en lopen snel gierend uit de hand. In een achtergrondartikel in de Financial Times wordt mooi uit de doeken gedaan hoe dit &#8216;systeemfalen&#8217; werkt en hoe moeilijk het is crises te voorkomen: of het nu om het smelten van een reactorkern gaat of het smelten van een paar biljoen dollar op de financiële markten.
</div>

Normale ongelukken

<div class="wpg-element paragraph">
New York Times-journalist Stephanie Cooke zet in een recent en helder <a href="http://vn.nl/kerndiscussie" class="normal" title="http://vn.nl/kerndiscussie">artikel </a>uiteen hoe de discussie in verschillende landen wordt gevoerd. Op het eerste gezicht lijkt er zwaar weer aan te breken voor voorstanders van kernenergie, maar de toekomst kan voor hen nog wel eens zonniger zijn dan gedacht.

</div>

Wereldwijde fall-out

<div class="wpg-element paragraph">
In een iets ouder <a href="http://vn.nl/creativedestruction" class="normal" title="http://vn.nl/creativedestruction">filmpje</a>, uit 2009, bespreekt economisch-historicus Janet Hunter, van de London School of Economics, de economische impact van een andere grote ramp in de Japanse geschiedenis: de aardbeving in Tokio en Yokohama in 1923. Daarbij verloren 140.000 mensen het leven en werd Tokio grotendeels verwoest. Toch duurde het ook toen niet lang voor Japan overeind was gekrabbeld. Het leek zelfs sterker uit de crisis te komen.
</div>

Creative destruction

<div class="wpg-element paragraph">
In het tweede deel wordt gekeken naar de moeizame terugkeer van geëvacueerden. Ze willen naar huis, maar kunnen nog niet. Al maanden slapen oude mensen bij elkaar in een sporthal, met slechts dunne lage wandjes voor een beetje privacy. Vrij Nederland schreef onlangs nog een uitgebreid<a href="http://vn.nl/evacuees2" class="normal" title="http://vn.nl/evacuees2"> artikel</a> waaruit de woede van de bevolking spreekt. Ze zijn het gedraal en gelieg van de instanties spuugzat.

</div>

Zwijgplicht

<div class="wpg-element paragraph">
<a href="http://vn.nl/passiefverzet" class="normal" title="http://vn.nl/passiefverzet">Volgens The Economist </a>spelen er ook andere belangen mee. De kernlobby wordt gefinancierd door de vakbonden en die willen niet dat de banenmachine van de kernindustrie verdwijnt.
</div>

Passief verzet

<div class="wpg-element paragraph">
Zijn zoektocht is gefilmd en toont een met elastiekjes bij elkaar gehouden expeditie. De kwaliteit van de beelden is niet erg goed. Maar juist de grillige cameravoering, de verlaten straten en achtergelaten dieren, de moddersneeuw en tikkende geigertellers, de boze burgers die allemaal op hun eigen manier Kimura willen helpen, geven een zeer indringend beeld van wat het kernongeluk voor het gebied rondom Fukushima moet hebben betekend. Deze <a href="http://vn.nl/metenisweten" class="normal" title="http://vn.nl/metenisweten">documentaire</a> duurt anderhalf uur, maar is de tijd meer dan waard.
</div>

Meten is weten

<div class="lead">Wat is de sociale, economische en nucleaire ‘fall-out’ van Fukushima?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De aardbeving, tsunami en kernramp die Japan afgelopen maart troffen, zijn in dit roerige jaar alweer ondergesneeuwd door de Arabische Lente en de schulden- en eurocrisis. Maar de gevolgen van &#8216;Fukushima&#8217; laten zich zowel in Japan als wereldwijd niet zo gemakkelijk wegpoetsen. 
</div>

Fukushima

De protestbeweging die Wall Street wil bezetten, blijft groeien. Waarom?
Het probleem
Occupy Wall Street begon met een oproep van het Canadese anticonsumentisme-magazine Adbusters om Wall Street te bezetten. Op 17 september trokken de eerste jongeren naar het financiële hart, maar ze kwamen niet verder dan het Zuccotti Park. Er werd een New York General Assembly opgericht die op democratische wijze de actiepunten zou gaan verwoorden. De weinige media die de bezettingsactie versloegen, deden dat op spottende toon, want de verzameling demonstranten bleek een kakofonie aan eisen te scanderen, samengevat als Het Probleem. Een cartoon van Stuart MacMillan vat dat treffend samen: door kortzichtigheid en winstbejag wordt een voorschot genomen op de toekomst, waardoor er voor latere generaties weinig overblijft.
vn.nl/theproblem
De achterliggende gedachte
In een interview met weblog Salon zegt Adbusters-hoofdredacteur Kalle Lasn dat er wel degelijk een gedachte zit achter de ogenschijnlijke chaos. Hij ziet zichzelf als erfgenaam van de situationisten, Franse kunstenaars die een belangrijke aanjagende rol hebben gehad in de Parijse opstanden van 1968. De groep wilde door middel van happenings en het creëren van popculture-achtige situaties een continue maatschappelijke ontwrichting uitlokken. Maar, zo zegt Lasn, de revolutie van 1968 was vooral een culturele. Die van nu is existentieel. &#8216;We bevinden ons in een economische en ecologische crisis. Het is een haast apocalyptische wereld en jongeren beseffen dat ze weinig hebben om naar uit te zien.&#8217;
vn.nl/lasn
Laat Wall Street met rust
Politiek commentator Charlie Wolf kan er desondanks geen chocola van maken. &#8216;It makes no sense,&#8217; blijft hij maar herhalen In de korte documentaire (25 minuten) Inside Story van tv-zender Al-Jazeera wordt pas goed duidelijk hoe groot de ideologische kloof in de VS is geworden. Wolf hamert erop dat de demonstranten gewoon werk moeten zoeken en Wall Street met rust moeten laten. Hij brengt daarbij telkenmale de heilige beginselen van de succesvolle Tea Party naar voren: de enige uitweg uit de crisis is minder belasting, minder overheid en meer ruimte voor bedrijven.
vn.nl/insidewolf
Verandering van onderop
Maar er is meer aan de hand dan een ideologisch verschil over de rol van bedrijven in de sociale, economische en politieke ordening. Op het blog van de prestigieuze Nieman Foundation for Journalism legt John Hanrahan uit dat de protesten een reactie zijn op de ineffectiviteit van president Obama en de Democraten. In 2008 behaalden de Democraten een enorme overwinning dankzij het activisme van veel gewone Amerikanen die op een radicale breuk hoopten met het beleid van George Bush. Nu die breuk er niet lijkt te komen en de beleidsagenda in Washington is gekaapt door de Tea Party, komen de activisten weer uit hun luie stoel. Maar nu zijn ze een illusie armer, of, positief geformuleerd, een inzicht rijker: een grondige verandering zal van onderop moeten komen.
vn.nl/hanrahan
De crisis als goocheltruc
Een economische blik op de protesten is te beperkt, zegt ook socioloog Manuel Castells. VPRO&#8217;s Tegenlicht heeft een mooie documentaire over een denktank die onder zijn leiding analyseert hoe de economische crisis aan de politieke legitimiteit van westerse democratieën en Arabische dictaturen vreet. Volgens Castells ervaren veel mensen de crisis als een soort goocheltruc waar ze zijn in getrapt. De banken gingen failliet. De belastingbetaler betaalde de rekening. De staat kwam in de problemen. De banken maakten weer winst, maar wilden de staat vervolgens niets lenen. Eerst hervormen, lees de welvaartsstaat afbreken, was de mantra. De gewone man draait weer voor de kosten op. Een schokkend element in de documentaire is een analyse van mediadeskundige Sarah Banet-Weiser. Zij ziet hoe de reclamewereld de crisis gebruikt om producten te verkopen, maar daarbij de diepere schuldvraag angstvallig wegmoffelt. Sterker nog, de reclamebedrijven versterken het beeld dat het nu tijd is voor individuele redzaamheid van de getroffen burger. In de documentaire komt Banet-Weiser kort aan het woord; hieronder vind je een langer audiofragment van het interview.
vn.nl/morfcrisis
vn.nl/banetweiser
Metabeweging
Steeds vaker wordt gesuggereerd dat de protesten op Wall Street niet los staan van de protesten in de Arabische landen. Umair Haque, directeur van Havas Media Lab, spreekt zelfs over een Metamovement, die een wereldwijde veenbrand vertegenwoordigt. Hij gaat terug naar de bron van veel onrust: het moment dat Mohammed Bouazizi zich in Tunesië in de brand stak. Hij deed dat als reactie op de vernedering door een politie-agent en het ontbreken van een eerlijke kans: het werd hem door &#8216;het systeem&#8217; onmogelijk gemaakt om een bestaan op te bouwen. &#8216;Er is een gemeenschappelijk sentiment in iedere beweging van de Metabeweging &#8211; een gevoel van onrechtvaardigheid dat niet alleen de rijken steeds rijker worden, maar dat de menselijke controle en soevereiniteit over het eigen lot verloren lijken.&#8217;
vn.nl/haque
Fox
Aan iets als de bezetting van Wall Street besteedt de rechtse tv-zender Fox meestal geen aandacht. Hoogstens worden demonstranten belachelijk gemaakt. Maar deze woordvoerder op Wall Street geeft een reporter van Fox News er goed van langs. Hij beheerst alle trucs van het communicatietijdperk en komt steeds terug op de wijze waarop FoxTV de massa, die eigenlijk ook op Wall Street had moeten staan, misleidt. Het filmpje is opgenomen door iemand die náást de cameraman van Fox staat. Het is uiteindelijk niet vertoond op de zender.
vn.nl/foxstreet
Op vn.nl is een selectie te vinden van de beste blogs en sites om op de hoogte te blijven van de bezetting in Wall Street.
vn.nl/occupyblogs
Iedere week stelt weblog Sargasso zijn lezers een open vraag over een actueel thema: wat zijn de beste bronnen bij het nieuws? Alles mag: filmpjes, teksten, weblogs. Vrij Nederland en Sargasso maken vervolgens een selectie. Dit experiment &#8211; crowdsourcing in hip jargon &#8211; zal vier weken duren.

Occupy Wall Street; MEDIAGIDS

Wat zijn neutrino’s? Hoe zat het ook alweer met de deeltjesfysica?
Weet ik veel
In een geestige en indringende lezing beschrijft theoretisch fysicus Lawrence Krauss de staat van de natuurkunde. De lezing gaat onder meer over de vraag hoe het kan dat uit niets een heel universum is ontstaan (simpel: het energieniveau in het heelal is nul, er is net zoveel positieve als negatieve energie). Ook kijkt hij miljarden jaren vooruit naar een sombere toekomst waarin ons nageslacht eenzaam en onwetend in een leeg heelal woont.
Krauss vertelt vooral veel over hoe we weten wat we nu weten en wat de beperkingen daarvan zijn. De vijfentwintig jaar oude discussie over de snaartheorie komt langs en Krauss vat die mooi samen in een tweegesprek tussen twee mannetjes:
Mannetje 1: Ik had net een fantastisch idee: stel dat alle materie en energie gemaakt is van kleine trillende &#8216;snaren&#8217;.
Mannetje 2: Oké, wat zou dat impliceren?
Mannetje 1: Weet ik veel&#8230;
gids.vn/krauss
Muffins en biljartballen
Deeltjesfysicus en voormalig toetsenist van de Britse band D:Ream Brian Cox legt in een filmpje de belangrijkste ontwikkelingen in zijn vakgebied uit. Voor mensen die zich van natuurkunde hoogstens &#8216;iets met atomen&#8217; kunnen herinneren, is het een erg goede inleiding. Met een permanent verrukte glimlach voert hij in vijftien korte verhaaltjes de kijker langs elektronen, neutronen, protonen, quarks, gluons en Higgsdeeltjes, en waar het kan legt hij de zaken uit aan de hand van attributen als muffins, biljartballen en schaatsende meisjes. Elke mini-aflevering eindigt met een cliffhanger en bijbehorende spannende muziek. In het deel erna zien we dan hoe andere wetenschappers voortborduren op de bevindingen uit de vorige aflevering. De film maakt duidelijk hoe spannend wetenschap kan zijn.
Hoogtepunt is het moment in het dertiende deel, wanneer Cox het Higgsmechanisme uitlegt met een simpele analogie. Als een populaire docent over een grasveld (het universum) loopt vol met studenten (Higgsdeeltjes), komen alle studenten naar hem toe. Hij heeft dan massa verzameld. Als een minder populaire docent (Brian Cox) hetzelfde doet, kan hij rustig doorlopen. &#8216;Everyone ignores me. I&#8217;m a massless particle, like a photon,&#8217; zegt Cox stralend. &#8216;I can travel through the universe unimpeded, at the speed of light.&#8217;
gids.vn/briancox
Pokerspeler
Theoretisch fysicus Marcel Vonk bespreekt op zijn zeer toegankelijk geschreven weblog de mogelijke verklaringen voor de uitkomst van het neutrino-experiment. De eerste optie is dat het experiment een meet- of rekenfout bevat: de metingen zijn enorm complex en er kan dus gemakkelijk een klein detail over het hoofd zijn gezien. Dit lijkt Vonk het meest waarschijnlijk: &#8216;Als ik als pokerspeler mijn geld op één van de mogelijkheden zou moeten zetten zou het nog altijd deze zijn.&#8217;
Vervolgens noemt hij twee opties waarbij het experiment wél klopt, zonder dat dat inhoudt dat Einsteins speciale relativiteitstheorie overboord gezet zou moeten worden. Volgens Einstein kunnen &#8216;massieve deeltjes&#8217; niet sneller gaan dan het licht. Het zou kunnen dat neutrino&#8217;s een bijzonder soort massa hebben: &#8216;Doordat dit soort deeltjes geen &#8220;gewone&#8221; massa hebben, gedragen ze zich anders dan [normale] massieve deeltjes, en kunnen ze wel degelijk sneller dan het licht bewegen.&#8217; Een andere mogelijkheid is dat de juistheid van de metingen nog niet betekent dat neutrino&#8217;s inderdaad sneller gaan dan het licht. Hoe kan dat? Neutrino&#8217;s &#8216;snijden een stukje af&#8217; en komen daardoor toch sneller bij hun eindbestemming aan. Zie het weblog om deze raadselachtige optie beter te begrijpen.
Ten slotte zou het kunnen dat het experiment klopt en de speciale relativiteitstheorie ontkracht. Vonk wijst erop dat dit niet betekent dat de hele theorie waardeloos is geworden; deze zou alleen moeten worden aangepast. &#8216;Die aanpassing zal niet heel groot zijn: bedenk goed dat neutrino&#8217;s wel bijna met de snelheid van het licht reizen.&#8217;
gids.vn/vonk
Neutrino&#8217;s op de Zuidpool
Een klein poppetje, woorden, tekeningen en een voice-over leggen in een filmpje uit hoe neutrino&#8217;s werken. Jij, ik, een pen en een snoepreep, alles wat we zien, is &#8216;reguliere materie&#8217;. Die bestaat uit atomen. Die atomen zijn weer opgebouwd uit protonen, neutronen en elektronen, die bijeen worden gehouden door de sterke kernkracht (de protonen en neutronen, samen de atoomkern) en de elektromagnetische kracht (de elektronen). Neutrino&#8217;s trekken zich niets van deze krachten aan, en gaan dus dwars door reguliere materie heen.
De maker van het filmpje onderzoekt neutrino&#8217;s op de Zuidpool door diepe schachten te graven en daar lichtsensoren in aan te brengen. Hij spreekt niet over de deeltjesversneller, en kon ten tijde van dit filmpje nog niet weten dat de neutrino&#8217;s door het onderzoek bij het CERN wereldnieuws zouden worden. Toch is dit een handige, eenvoudige introductie in het wezen van dit piepkleine deeltje.
gids.vn/zuidpool
Meer weten?
Op de VN-site is een selectie gemaakt van inzichtelijke blogs over natuurkunde, deeltjesfysica en neutrino&#8217;s.
Op Sargasso zijn alle tips van lezers terug te lezen.
gids.vn/meerneutrino
Bad Science
Er is niemand die wetenschap zo vlijmscherp becommentarieert als Ben Goldacre. In zijn column &#8216;Bad Science&#8217; in The Guardian fileert hij wekelijks wetenschappelijke claims waar de massamedia over berichten. Hij pluist onderzoeksmethoden uit, bestudeert de bestaande literatuur en gaat nauwkeurig na of de conclusies van onderzoek logisch uit de resultaten volgen. Pseudowetenschap en experimenten die gefinancierd zijn door de farmaceutische industrie hebben zijn speciale aandacht. Goldacre (meer dan 145.000 volgers op Twitter) geeft debunking een nieuwe betekenis. Leerzaam en een genot om te lezen. Keihard. Als Goldacre in Nederland zou wonen had Diederik Stapel wel twee keer nagedacht voordat hij zijn onderzoek naar buiten bracht.
gids.vn/goldrace
Sargasso
Iedere week stelt weblog Sargasso zijn lezers een open vraag over een actueel thema: wat zijn de beste bronnen bij het nieuws? Alles mag: filmpjes, teksten, weblogs. Vrij Nederland en Sargasso maken vervolgens een selectie. Dit experiment &#8211; crowdsourcing in hip jargon &#8211; zal vier weken duren.