Nederland Queer Capital af

Columns van de week

Amber Wiznitzer en Teun van de Keuken

<p>Nu de discussie over Zwarte Piet (net als Piet zelf) is verbleekt, wordt het hoog tijd een andere schadelijke negentiende-eeuwse Hollandse traditie om zeep te helpen. We hebben het over het afsteken van vuurwerk tijdens Oud en Nieuw. Tijdens de vorige jaarwisseling leidde dat tot 36 afgerukte vingers, acht geamputeerde handen, achttien mensen die aan één of beide ogen blind werden en één dode. Maurice de Hond peilde dat inmiddels tweederde van de Nederlanders zich uitspreekt voor een verbod op het vrij afsteken van vuurwerk. Hoe doe je dat zonder het oudejaarsfeest de nek om te draaien?</p>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote><p>‘We laten een veertienjarige of dronken persoon toch ook geen auto besturen?&#8217;</p></blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Inge Wolsink</b>, <b>onderzoeker op het snijvlak van psychologie en bedrijfskunde</b>, wijst erop dat het vuurwerk niet het probleem is, maar het risico-inschattingsvermogen van de mensen die het afsteken. ‘Vaak mensen die vanwege Oud en Nieuw dronken zijn, of adolescenten.’ Bij pubers, zegt Wolsink, zijn de delen van de hersenen die risico, emoties en cognities reguleren nog niet volledig ontwikkeld. ‘Zij zijn gevoeliger voor groepsdruk en hebben meer moeite om impulsen te controleren dan volwassenen.’ Alcohol heeft een vergelijkbaar effect. Wolsink: ‘We laten een veertienjarige of dronken persoon geen auto besturen, maar staan wel oogluikend toe dat juist deze groepen met vuurwerk klooien.’ En dat terwijl de gevolgen voor henzelf en anderen desastreus kunnen zijn.</p>
<p>Een vuurwerkverbod voor adolescenten en mensen die gedronken hebben is een optie, maar heeft alleen zin als het ook strikt gehandhaafd wordt. ‘Anders verhoog je alleen het stoerheidsgehalte en dus het gebruik door mensen die de risico’s niet kunnen inschatten.’ Wolsink stelt zich wel de vraag of er zonder adolescenten en beschonken volwassenen ‘nog mensen overblijven die überhaupt vuurwerk willen afsteken.’</p>
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote><p>&#8216;Ik pleit voor oud en nieuw met licht, muziek en water&#8217;</p></blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Toxicoloog Jacob de Boer</b> maakt zich vooral zorgen over de schadelijke effecten van knalvuurwerk voor het milieu en voor dieren. ‘Vogels raken in paniek, vliegen massaal tegen hoogspanningskabels en kunnen hun nesten niet meer terugvinden. Om die reden zou je eigenlijk geen vuurwerk moeten afsteken binnen een straal van drie kilometer van vogelbroedplaatsen. Daarnaast leidt het afsteken van vuurwerk tot het vrijkomen van dioxines die het effect van klimaatmaatregelen teniet doen. Overal wordt veel moeite gedaan om vuilverbrandingsovens dioxinevrij te krijgen, maar na een stevig vuurwerk nemen de dioxines weer met een factor vier toe.’ Ook sulfaten, nitraten, ozon, arsenicum, perchloraat en hexachloorbenzeen komen vrij. De Boer ziet geen milieuvriendelijk alternatief voor knallend vuurwerk. ‘Ik pleit voor Oud en Nieuw met licht, muziek en water. In Barcelona heb je prachtige shows met fonteinen die op het ritme van de muziek en licht bewegen.’</p>
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote><p>&#8216;Partypoppers geven minder verloren ledematen&#8217;</p></blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Maikel Boot</b>, <b>promovendus microbiologie</b>, ziet talloze andere mogelijkheden. ‘We moeten waardige vervangers zoeken die inspelen op de wens naar visueel spektakel en het spanningselement van de knal.’ Hij pleit voor grote lasershows, maar heeft ook oog voor de noden van het individu dat zich om twaalf uur ’s nachts op straat te midden van zijn buren wil uiten. Als alternatief voor kinderen: ‘Je kan heel gemakkelijk zelf <span class="Cursief">glow in the dark</span> bellenblaas maken.’ Het recept is online te vinden. ‘Je zou zulke bellen kunnen vullen met koolzuurgas door droogijs te gebruiken, voor een spannend effect.’</p>
<p>Een radicaler idee is het inzetten van dieren die in het donker licht geven. Op basis van genetische modificatie bestaan inmiddels niet alleen fluorescerende vissen, maar ook <span class="Cursief">glow in the dark</span> katten en varkens. ‘Je kan die dieren trainen en een lichtshow laten geven. Misschien een leuke optie voor een dierentuin zoals Artis. Dat is nog nooit eerder gedaan, hoogstwaarschijnlijk vanwege ethische bezwaren.’ Wie alsnog ouderwets wil blijven knallen, raadt Boot partypoppers aan. ‘Partypoppers geven net zoveel rommel als gewoon knalvuurwerk, maar leiden tot minder verloren ledematen.’</p>
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote><p>&#8216;Breng speciale flessen op de markt met goedkoop bocht die lekker knalt&#8217;</p></blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Hoogleraar etnologie Peter Jan Margry</b> relativeert de schade die vuurwerk aan mensen toebrengt. Bergbeklimmen leidt tot meer ongelukken. In zijn vakgebied wordt de oorsprong van het Oud en Nieuwfeest gezocht in de Germaanse joelfeesten waarmee zij de overgang naar het nieuwe jaar vierden. Margry heeft daar zelf zijn twijfels bij: mensen over de hele planeet markeren met rituelen de overgang van het oude naar het nieuwe. ‘Lawaai tref je in alle culturen aan. Het is een cultuurconstante. Ketelmuziek, een huwelijk met blikjes achter de auto: lawaai markeert de afsluiting van het oude.’</p>
<p>Vuurwerk afsteken past in die traditie. Als dat straks niet meer mag, adviseert Margry een sterkere nadruk te leggen op dat andere knalritueel tijdens Oud en Nieuw: het ontkurken van de champagnefles. ‘Misschien kunnen we die traditie verstevigen. Hema en Albert Heijn zouden speciale knalflessen op de markt kunnen brengen met goedkoop Chinees bocht dat niet lekker smaakt maar wel lekker knalt.’</p>
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote><p>‘Laat mensen doen waar ze goed in zijn, dan nemen ze zelf verantwoordelijkheid&#8217;</p></blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Politicologe Nanke Verloo</b> trekt lessen uit de aanpak van het Vreugdevuur in Haag. ‘Het is een oude traditie in volksbuurten zoals de Schilderswijk dat bewoners strijden om wie het mooiste, hoogste en meest indrukwekkende vuur kan bouwen van oude kerstbomen.’ Dit Vreugdevuur liep regelmatig uit de hand doordat bewoners uit rivaliserende buurten bij elkaar kerstbomen gingen ‘rausen’. ‘Rondom het vuur werd er eerst tegen elkaar gestreden, maar zodra de politie of de ME kwam, voegden de groepen zich samen om een potje te matten met de politie.’</p>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Tegenwoordig wonen veel voormalige Schilderswijkers in Vinexwijk Ypenburg. Daar ontstonden tijdens Oud en Nieuw elk jaar rellen. De oplossing bleek erin te liggen de oude traditie van het Vreugdevuur nieuw leven in te blazen. ‘Een opbouwwerker gaf een groep voormalige Schilderswijkers in Ypenburg de kans een groot Vreugdevuur organiseren.’ Voorwaarde: ze moesten ook de verantwoordelijkheid nemen voor de rellende jongeren.</p>
<p>Verloo: ‘Sinds vijf jaar is het Vreugdevuur in Ypenburg een gemeenschapstraditie waar beleidsmakers, welzijnswerkers, agenten en verschillende bewoners gezellig samenkomen.’ Haar les (tevens kerstgedachte): ‘Laat mensen doen waar ze goed in zijn, dan nemen ze zelf verantwoordelijkheid en vinden ze samen een oplossing.’</p>
</div>
<div class="wpg-element kader">
<div class="info-box">
<p>In De Oplossers presenteert onderzoekersbureau Tertium antwoorden op complexe vragen die zijn voorgelegd aan driehonderd wetenschappers van VU en UvA. Kijk op <a href="https://www.deoplossers.nl">De Oplossers-site</a> voor de achtergronden bij de rubriek.</p>
</div>
</div>


De Oplossers

Hoe organiseer je een knalfeest zonder vuurwerk? ‘Partypoppers kosten geen ledematen’

<div class="lead">Hoe krijgen we beter basisonderwijs? Staatssecretaris Dekker roept op tot een nationaal debat over de toekomst van het onderwijs. Wat kunnen docenten doen om de schoolprestaties te verbeteren?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het Centraal Planbureau publiceerde deze maand onderzoek onder tweelingen die in verschillende klassen les kregen van een ervaren en een minder ervaren docent. Resultaat: de leerlingen met een ervaren leerkracht presteerden significant beter. De komende jaren treden veel oude en ervaren leraren uit, voorspelt het ministerie van Onderwijs. De vraag ligt dus voor de hand: hoe moet de nieuwe generatie docenten de kwaliteit van het basisonderwijs in stand houden, of liever nog, verbeteren?</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Zet de deuren van de klaslokalen vaker open&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Onderwijskundige <b>Lisa Gaikhorst</b> deed promotieonderzoek naar beginnende leraren in grote steden. Volgens haar zijn ervaren leerkrachten niet per definitie beter. ‘Startende docenten komen met veel nieuwe kennis.’ Zij pleit voor een mix. ‘De twee groepen kunnen veel van elkaar leren: oude docenten hebben hun ervaring, de nieuwe lichting komt met de laatste inzichten van de opleiding.’ Juist een interactie tussen jong en oud verbetert de onderwijskwaliteit. Daar moet wel wat voor veranderen: de begeleiding van jongere leerkrachten is te vaak suboptimaal. ‘Als beginnend docent kan je in zo’n geval nergens met je problemen terecht. Juist dat gebrek aan ondersteuning fnuikt beginnende leerkrachten.’ </p>
<p>Scholen zouden een open cultuur moeten kweken, waarin beginnende en ervaren docenten samenwerken en ervaringen uitwisselen. Die open cultuur mag ook best letterlijk tot uiting komen, zegt Gaikhorst. ‘Zet de deuren van de klaslokalen vaker open.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Train basisschoolleraren in het doen van onderzoek&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Pyscholinguïste <b>Erna van Hest</b> traint basisschoolleraren in het doen van onderzoek op hun eigen school. Dat blijkt veel positieve effecten te hebben. ‘Als docenten ontdekken dat ze zelf wetenschappelijk onderzoek kunnen uitvoeren, nemen hun zelfvertrouwen, professionaliteit en eigenwaarde toe. Bovendien leren ze reflecteren op hun eigen onderwijspraktijk en verhogen zo de onderwijskwaliteit op hun school.’ Misschien wel het mooiste resultaat: docenten kunnen de onderzoeksvaardigheden overbrengen op hun leerlingen. Dat leidt tot creativiteit en brengt innovatie op gang. Van Hest: ‘Dat is voor alle leerlingen belangrijk. Niet alleen voor hoogbegaafden en potentiële academici.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Leraren moeten kinderen een groei-mindset bijbrengen&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ook meer kennis van het brein verbetert de basisschool. Onderwijsneurowetenschapper <b>Nienke van Atteveldt</b> wijst op het grote aantal neuro-mythen dat rondwaart in het onderwijs. Onlangs bleek uit onderzoek dat bijna de helft van de Nederlandse docenten gelooft dat we maar 10% van ons brein gebruiken. Meer dan tachtig procent gelooft (ten onrechte!) dat verschillen in de dominante hersenhelft een belangrijke verklaring vormen voor individuele verschillen tussen leerlingen. ‘Als leraren beter weten hoe het kinderbrein werkt, draagt dat bij aan leren, onthouden en de motivatie van kinderen.’ </p>
<p>Ook is het belangrijk dat leraren inzien hoe leraar-kind interacties het ontwikkelende brein veranderen. ‘De manier waarop kinderen feedback krijgen, heeft grote invloed op hun leermotivatie. Je moet kinderen prijzen voor de moeite die ze doen, en niet voor het feit dat ze knap of slim zijn.’ Uit onderzoek blijkt dat je zo een <i>groei-mindset</i> stimuleert, waarin kinderen geloven dat je best doen zin heeft. ‘Daardoor gaan ze meer uitdagingen aan, zijn ze weerbaarder en gaan ze positief om met tegenslag. Leraren moeten kinderen deze <i>groei-mindset</i> bijbrengen door ze te onderwijzen over de werking van het brein. En door ze op een juiste manier feedback te geven.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Stuur kinderen verplicht naar de voorschool&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Bas van der Klaauw</b>, hoogleraar beleidsevaluatie, stelt dat de gemiddelde kwaliteit van het basisonderwijs op dit moment best goed is. ‘We halen waarschijnlijk wel te weinig uit excellente leerlingen en achterstandsleerlingen.’ Voor die laatste groep pleit hij voor een verlaging van de leerplichtleeftijd van vijf naar vier jaar. Beter is het om nog eerder te beginnen. ‘Ik zou er voor zijn om kinderen vanaf twee jaar te verplichten elke week een aantal uur door te brengen op de kinderopvang, waar hun cognitieve vaardigheden worden getraind.’ Het Perry Preschool Project in Chicago heeft aangetoond dat de voorschool voor jonge kinderen uiteindelijk resulteert in betere academische prestaties. ‘En op langere termijn ook tot betere uitkomsten op de arbeidsmarkt.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Zet ze een helm op en laat ze op Mars rondlopen&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Robert Belleman</b>, informaticus, meent dat de computer een grotere rol kan spelen in het basisonderwijs. Maar technologie moet niet voor alles worden ingezet. ‘Computers zijn goed in automatiseren, maar nog beter in illustreren.’ Abstracte concepten komen dankzij <i>virtual reality</i> tot leven. ‘Je zet kinderen een helm op en ze kunnen op Mars rondlopen. Als ze dan een sprongetje maken, zien ze dat ze opeens veel hoger komen omdat de zwaartekracht anders is.’ Belleman past het principe ook thuis toe. ‘Mijn achtjarige zoon heeft de bril Oculus Rift opgezet en met het programma <i>From Ashes</i> een reis door de tijd gemaakt. Hij heeft rondgelopen tussen de dino’s en toen begreep hij opeens hoe groot zij waren.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Kinderen moeten meer bewegen&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Op basis van meerdere wetenschappelijke studies concludeert bewegingswetenschapper <b>Amika Singh</b> dat er een positief verband bestaat tussen bewegen en cognitieve prestaties van leerlingen. ‘Scholen willen weten welke vormen van bewegen het beste zijn om de schoolprestaties te bevorderen. Opdrukken, touwtjespringen, tai chi of op de fiets naar school.’ Daar doet zij nu onderzoek naar. </p>
<p>Singh: ‘Kinderen zitten te veel, zowel thuis als op school. Ik zou graag willen weten wat er gebeurt als scholen dagelijks aandacht besteden aan voldoende beweegmomenten: aan het begin, tijdens of aan het einde van de schooldag.’ Bijkomend voordeel is een langere schooldag. Dat betekent ook: minder gestreste ouders en meer tijd in de klas voor tai chi of rustig rondwandelen op Mars.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Oplossers live over drones en burgerslachtoffers</h3>
<p>In de rubriek De Oplossers presenteert Tertium antwoorden op complexe vragen die zijn voorge­legd aan driehonderd wetenschappers van VU en UvA. Maandagavond 1 december organiseren de VU, VN en Tertium de eerste Oplossers Live, 20 tot 22u in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. <br />Met onder anderen Guszti Eiben (hoogleraar kunst­matige intelligentie), Dieuwertje Kuijpers (promovenda High Risk Politics), commodore Frans Osinga (hoogleraar militair operationele wetenschappen), Wim Zwijnenburg (projectleider Veiligheid en Ontwapening voor PAX) en een groep jonge wetenschappers die semi-live maatschappelijke problemen oplost. Toegang is gratis. <a href="http://www.deoplossers.nl">Voor informatie en aanmelden, klik hier</a>.</p>
</p></div>
