Ook meiden radicaliseren

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

<p>‘Het spijt me verschrikkelijk. Maar ik zal je verzoek tot een interview moeten afwijzen. <em style="font-size: 19px;">Welcome to the world of Chinese media</em>,’ laat een journalist van een kritische Chinese nieuwssite per e-mail weten. Wie twee weken spreekt met Chinese journalisten komt een hoop te weten: gevoed door de onstilbare drang hun samenleving van ‘waarheid’ te voorzien, vinden ze manieren om tussen de strakke censuurlijnen van het land heen te zwemmen. Ze weten te publiceren over corruptie, slecht overheidsbeleid en andere misstanden. Maar zodra de recorder aan gaat doven de stemmen.</p>
<p>Het Chinese mediaregime is met het aantreden van partijvoorzitter Xi Jinping alleen maar strikter geworden. Meer dan honderd journalisten, bloggers en andere nieuwsverspreiders zitten op dit moment vast, zegt Reporters without Borders , en het aantal intimidaties neemt toe. Elke ochtend landen op de redactietafels in China memo’s waarin staat wat die dag wel en absoluut niet gepubliceerd mag worden.</p>
<p>Op de jaarlijkse <a href="https://rsf.org/en/ranking" target="_blank" rel="noopener">persvrijheidlijst</a> die <em>Reporters without Borders </em>vorige week publiceerde, bungelt China ver onderaan, op plek 176. Van de 180 landen. Dat is 28 plekken lager dan Rusland en precies vijftig plekken lager dan Qatar. De Aziatische grootmacht verkeert daarmee in direct gezelschap van Syrië (177) en Noord-Korea (180) als het op vrije pers aankomt. Reporters without Borders wijst naar de in 2013 aangetreden leider van het land als oorzaak: ‘President Xi Jinping is de aanstichter van beleid dat erop gericht is om complete controle over het nieuws te verkrijgen.’</p>
<p>Wie een willekeurige Chinese krant openslaat of nieuwssite bezoekt, vindt verhalen over de Nieuwe Zijderoute: hét infrastructurele prestigeproject van president Xi dat moet slagen maar door sommige internationale commentatoren economisch in twijfel wordt getrokken. Binnen de redactiemuren van een in Beijing gevestigde kritische nieuwswebsite zuchten ze diep. ‘Ja, we schrijven nu dagelijks over de Nieuwe Zijderoute. Het onderwerp zijn we allang zat, maar het staat elke ochtend in de memo’s die we krijgen van de overheid.’</p>
<p>Dit is een van de weinige uitspraken van een kritische Chinese journalist <em>on-record. </em>Door slim te balanceren tussen onafhankelijke journalistiek en op tijd meebuigen met de gevestigde orde, schrijven deze journalist en diens collega’s al meer dan tien jaar lang voor een miljoenenpubliek over corruptie, vogelgriep, slechte overheidsaanbestedingen en het veelvoud aan frauduleuze academische papers waar China in grossiert.</p>
<h5>Rotte appels</h5>
<p>Dit soort media overleeft door het naleven van een aantal regels. Allereerst: beschuldig nooit direct de Communistische Partij, maar schrijf kritisch over bepaalde wetten of handelingen. En: een corrupt lid staat los van het systeem en is slechts een rotte appel. Een beproefde methode is bovendien om grote onderzoeken op de plank leggen en die pas te publiceren wanneer de overheid officieel melding maakt van het nieuwsfeit. Zo gebeurt het weleens dat gigantische achtergrondverhalen over corruptie, waar maandenlang onderzoek voor nodig is, een halfuur verschijnen nadat het nieuws officieel bekend is gemaakt door de Communistische Partij.</p>
<blockquote><p>&#8216;Even een waterexpert bellen zoals vroeger zit er niet meer in.&#8217;</p></blockquote>
<p>Buitenlandse correspondenten die gestationeerd zijn in China kijken met bewondering naar hun Chinese collega’s, die het veel zwaarder hebben dan zijzelf.  ‘Er is een aantal zeer indrukwekkende journalistieke organisaties overgebleven, terwijl veel titels vorig jaar kapotgecensureerd zijn,’ zegt Jon Kaiman van de <em>LA Times</em>. Zij hanteren slimme interne regels waardoor de rode lijn constant wordt opgerekt in plaats van overschreden. Of zoals Kaiman en zijn collega’s het noemen: ‘vragen om vergeving in plaats van toestemming.’ Wie dapper genoeg is kan dat proberen. Daarnaast geldt dat de bedrijven en hoofdredacteuren van deze ‘overlevende’ onafhankelijke media door goede contacten vaak net iets meer mogen dan anderen.</p>
<p>Maar het blijft spelen met vuur en de lijnen waarbinnen bewogen kan worden worden steeds smaller. Volgens Ben Dooley, correspondent voor AFP, heeft dat ertoe geleid dat zelfs de meest kritische Chinese journalisten zijn afgehaakt: ‘Vroeger konden ze de rode lijn oprekken, maar sinds het aantreden van Xi gebeurt dat steeds minder. Goede Chinese journalisten verlaten het vak en de redacties worden op die plekken steeds jonger, onervarener en volgzamer.’</p>
<h5>Intimidaties</h5>
<p>De Chinese overheid wordt steeds succesvoller in het bijsturen en intimideren van journalisten en hun bronnen, stellen beide correspondenten. Dat merken ze ook in hun eigen werk. Met name onafhankelijke experts zoals academici liggen onder een vergrootglas en durven nog maar nauwelijks te praten, aldus Kaiman. ‘Even een waterexpert bellen zoals vroeger zit er niet meer in. Voor hun is het risico om mee te werken te groot geworden.’</p>
<p>De Foreign Correspondent’s Club of China (FCCC) telt bijna driehonderd leden en rapporteert jaarlijks over de werkomstandigheden in het land. Volgens de club lopen gewone burgers veel gevaar wanneer ze meewerken met journalisten: ze worden bedreigd, gearresteerd of in een zeldzaam geval in elkaar geslagen. ‘Je moet altijd afvragen of het verhaal opweegt tegen de mogelijke consequenties,’ zegt Dooley. Volgens Kaiman gebeurt het daarom ook maar zeer zelden dat gewone burgers met naam en toenaam worden vermeld door hem en zijn collega’s. ‘Dat is iets wat ik in het Westen nooit zou kunnen doen. Maar hier moet het.’ In haar meest recente rapport beschrijft de FCCC zaken waarin bronnen dagenlang zijn vastgehouden door de politie vanwege het meewerken aan interviews.</p>
<p>Voor eigen lijfbehoud zijn Kaiman en Dooley niet bang. ‘In het begin werd ik vaak gearresteerd,’ zegt Kaiman. ‘Toen werkte ik voor <em>The Guardian</em> vanuit het platteland van China, waar de controle veel strenger is. Inmiddels ben ik meer ervaren in het handhaven van een <em>low-profile­</em>. Bovendien werk ik vaker met assistenten die verkennend werk doen en minder opvallen dan ik.’ Ook Dooley is niet onder de indruk van zijn verhoren bij de politie – het is vooral heel vervelend. Een nieuwe collega van hem werd vorige week nog meegenomen door de politie toen hij een rechtszaak wilde verslaan over mensenrechten. ‘Na een paar uur ondervragen kon hij weer gaan. Er gebeurt eigenlijk niets maar de strategie werkt: het verhaal waarvoor je op pad was kan je niet meer maken.’ Volgens de FCCC overkomt dit 57 procent van de buitenlandjournalisten in China en neemt het gebruik van geweld hierbij toe.</p>
<div class="info-box">
<p>Bekijk dit filmpje van de BBC, waarin een BBC-journalist een onafhankelijke politicus probeert te interviewen als uit het niets mannen opdoemen die het gesprek verstoren, de camera bedekken en de journalist wegduwen:</p>
<figure>
<div class="video"><iframe width="500" height="281" src="https://www.youtube-nocookie.com/embed/c1HdCIW2Xtk?feature=oembed" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe></div>
</figure>
</div>
<p>Het ergste wat een correspondent kan overkomen is dat plots een visum niet meer wordt verlengd, iets wat journalisten van persbureau Bloomberg, Al Jazeera en <em>The New York Times</em> de afgelopen jaren is overkomen. Dit slaat een gat in objectieve berichtgeving en is vervelend voor de betrokkenen, maar onvergelijkbaar met het risico dat Chinezen lopen wanneer ze journalisten assisteren, voor ze vertalen of ergens de klok over luiden.</p>
<h5>Tweede wereldmacht</h5>
<p>Internationale organisaties slaan het met lede ogen gade. Zeker omdat er na de Olympische Spelen van 2008 een paar hoopvolle stappen waren gezet: buitenlandse journalisten mochten naar meer plekken in het land afreizen en hoefden niet meer begeleid te worden door overheidscontroleurs. ‘Maar dat hoopvolle proces wordt nu langzaam weer afgebroken,’ aldus de FCCC. Vrijwel iedereen is het erover eens dat het kantelpunt het aantreden van president Xi is geweest, die een stuk autoritairder is dan de vorige president Hu Jintao. Waar Xi’s voorgangers zich blindstaarden op het opbouwen van een levendige economie en de buitenwereld slechts als afzetmarkt zagen, is Xi vastberaden om China als tweede wereldmacht naast de Verenigde Staten te positioneren. Alles wat die machtspolitiek in gevaar kan brengen wordt in de kiem gesmoord. ‘Niets wijst erop dat het hier beter gaat worden wat betreft persvrijheid,’zegt Dooley. ‘Sommigen denken dat Xi pas zal versoepelen zodra hij zijn infrastructurele en geopolitieke ambities heeft verwezenlijkt, maar dat duurt nog wel meer dan tien jaar.’</p>
<p>Een jaar na Xi’s aantreden gaf geen enkel van de 243 FCCC-leden van dat moment aan dat werkomstandigheden verbeterden. In het meest recente rapport noemt 98 procent het Chinese mediaregime in strijd met internationale standaarden.</p>
<p>Daar komt bij dat de regering anticipeert op elk incident dat het gigantische systeem kan doen wankelen. Neem het oplaaien van de Arabische Lente in 2011: dit was voelbaar in Beijing, waar leiders zich alvast schrap zetten voor eventueel protest.  ‘Dit is een zeer hiërarchisch land waar alles van bovenaf wordt aangestuurd. Dat betekent dat zodra De Partij nerveus wordt iedereen nerveus wordt. Dat sijpelt in alle gelederen van de samenleving door en zo gaan langzaam de luiken dicht,’ zegt Kaiman.</p>
<p>Inmiddels zijn de luiken van Chinese media potdicht. Waar tot vier jaar geleden redelijk openhartig gesproken werd over de ‘lastige’ manier van werken, is zo’n gesprek nu niet meer mogelijk. Een Chinese journalist die anoniem wil blijven vat het samen: ‘Als ik met jou verder praat, breng ik mijzelf, mijn collega’s en het medium waarvoor ik werk in gevaar.’</p>
<div class="info-box">
<h5>Wereldwijd onder druk</h5>
<p>Niet alleen in China is het treurig gesteld. Nooit eerder stond de persvrijheid wereldwijd zo onder druk als vandaag de dag, stelt Reporters without Borders in haar laatste rapport. De gekleurde kaart die eens per jaar uitkomt, kleurt steeds roder. In tweederde van de 180 landen verslechterde de situatie.</p>
<p>Extra zorgwekkend is dat niet alleen in autoritaire regimes journalisten het zwaar hebben, maar in toenemende mate ook in democratieën. &#8216;Wat ooit als vanzelfsprekend werd geacht wordt nu in toenemende mate fragiel.&#8217; Landen die ooit als modeldemocratieën golden – Canada, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Polen  en Nieuwe Zeeland – tuimelen op gebied van persvrijheid omlaag in de meest recente lijst. Reporters without Borders wijdt dat aan een obsessie met surveillance als gevolg van terrorisme.</p>
</div>
<p><em>Voor dit verhaal is gesproken met diverse Chinese journalisten, die onder geen beding met naam vermeld kunnen worden vanwege hun veiligheid. Dit verhaal werd geproduceerd door het journalistieke collectief The Caravan’s Journal.</em></p>


Coen van de Ven

Potdicht en kapotgecensureerd: welkom in de wereld van de Chinese media

<p><strong>De democratie zoals we die kennen is in gevaar. Dat concludeerden politici, journalisten en professoren tijdens het Athens Democracy Forum. Op het nieuwe Davos voor democratie spraken ze over terrorisme, ongelijkheid, migratie en populisme.</strong></p>
<p>Een warme bries waait door de open zuilengalerij van het meer dan tweeduizend jaar oude Stoa van Attalus aan de voet van de Akropolis. Op de tafeltjes ritselen de pagina’s van de <em>International New York Times</em> in de wind. &#8216;Het is moeilijk om iets anders dan rust en kalmte te voelen in deze omgeving, maar er is meer dan genoeg om ons zorgen te maken,&#8217; waarschuwt Roger Cohen, columnist van <em>The New York Times</em>.</p>
<p><em>The New York Times</em> organiseert jaarlijks het Athens Democracy Forum en dat is in sneltempo uitgegroeid tot het hart van het internationaal democratisch debat. Toen het forum vier jaar geleden begon met één debat in een zaaltje in Athene, was het bedoeld als een feest voor de democratie. Ondertussen is de sfeer omgeslagen. Bijna alle sprekers delen een verontrustende conclusie: de democratie zoals we die kennen is in gevaar. Migratie, groeiende ongelijkheid, terreur en extremisme doen de rechtsstaat op haar grondvesten daveren. &#8216;Dit congres is uitgemond in een angstige herontdekking van wat democratie eigenlijk is,&#8217; zegt Cohen. &#8216;Steeds meer mensen voelen zich bedrogen door een systeem waarop ze geen invloed meer hebben.&#8217;</p>
<p><q class="pull-right">Het zijn dezelfde pilaren die 2500 jaar geleden hun schaduwen wierpen op het gezicht van Aristoteles en de bedenkers van de democratie.</q></p>
<h5>Bakermat</h5>
<p>Aan symboliek ontbreekt het niet tijdens het Atheense forum. Archeologische sites en een prachtige antieke bibliotheek worden ervoor opengesteld. Het zijn dezelfde pilaren die 2500 jaar geleden hun schaduwen wierpen op het gezicht van Aristoteles en de bedenkers van de democratie. De boodschap is duidelijk: het democratisch debat keert terug naar haar bakermat. Alle pracht en praal is betaald door een waslijst aan commerciële sponsors en een 40-tal mensen die de entreeprijs van 1650 euro konden ophoesten.</p>
<p>Op het forum barst het van de wereldberoemde politici. Het congres wordt geopend door de Griekse president en Ban Ki-moon, secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Tussen de debatten door gaan oud-premiers Mario Monti (Italië) en Lucas Papademos (Griekenland) op zoek naar een koffie. In een hoekje staat Nobelprijswinnaar Economie, Paul Krugman, te praten met Yanis Varoufakis. De panels worden gevuld met topjournalisten en professoren zoals Christiane Amanpour van CNN. Zelfs Edward Snowden maakt een verschijning in een live-interview vanuit Moskou.</p>
<div class="figure--right">
<figure id="post-338797 media-338797" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/09/NYTADF_JDB_TCJ-8.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/09/NYTADF_JDB_TCJ-8-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/09/NYTADF_JDB_TCJ-8-640x960.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/09/NYTADF_JDB_TCJ-8-1280x1920.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/09/NYTADF_JDB_TCJ-8-1920x2880.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>Kenneth Roth van Human Rights Watch, winnaar van de Atheense prijs voor democratie. Foto: Johannes De Bruycker</figcaption></figure>
</div>
<p>De meeste aanwezigen kunnen het goed met elkaar vinden, de grote boeman in ieder panelgesprek is &#8216;de demagoog&#8217;. De sprekers verzetten zich met man en macht tegen de autoritaire retoriek van politici als Victor Orbán, Nigel Farage en Donald Trump. De Amerikaanse ambassadrice voor Hongarije ontleedt haarfijn hoe Orbán een doctrine heeft ontwikkeld voor &#8216;illiberale democratie&#8217;, zoals hij het zelf noemt. &#8216;Dat model: eerst de media en vervolgens de rechterlijke macht ontmantelen, wordt nu overgenomen in Polen en andere landen kijken verlekkerd toe.&#8217;</p>
<p>Ook in West-Europa zijn extreemrechtse politici zoals Geert Wilders en Marine Le Pen aan een opmars bezig. Zij zijn niet uitgenodigd op het forum. &#8216;Al zou het interessant zijn om naar hen te luisteren zodat we ons kunnen wapenen tegen hun verhaal,&#8217; zegt Kenneth Roth, het hoofd van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Hij is de winnaar van de Atheense prijs voor democratie, die dit jaar voor het eerst wordt uitgereikt op het forum. &#8216;Ze slaan munt uit de aanslepende economische crisis en de uitdagingen met migratie.&#8217;</p>
<p><q class="pull-left">Een deel van de bevolking heeft een afkeer voor de elite, waar veel aanwezigen van dit congres toe behoren.</q></p>
<p>Er is geen plaats waar die uitdagingen tastbaarder zijn dan in Athene. Zowel Syrische vluchtelingen als dakloze Grieken zijn deel gaan uitmaken van het straatbeeld. Juist hier in Griekenland is &#8216;democratie&#8217; de laatste jaren een beladen woord geworden. Het land heeft haar economisch beleid grotendeels uit handen moeten geven aan de Trojka en heeft zelf maar heel weinig te zeggen over de aanpak van de economische en vluchtelingencrisis.</p>
<h5>Elite</h5>
<p>Op donderdagavond, na de uitreiking van de prijs aan Kenneth Roth, verzamelen alle vierhonderd aanwezigen zich in de Romeinse Agora voor een concert. Mannen in maatpakken en vrouwen in fonkelende avondkledij strijken neer tussen de beschadigde triomfbogen en onthoofde marmeren standbeelden. Het contrast met de rest van de Athene is groot. De Agora is afgeschermd met hekkens, waarachter Griekse obers toeristen bedienen voor hongerlonen van 30 euro per dag en Pakistaanse migranten opdringerig rozen en wierook proberen te verkopen.</p>
<p>&#8216;Een deel van de bevolking heeft een afkeer voor de elite, waar veel aanwezigen van dit congres toe behoren,&#8217; Cohen houdt het forum een spiegel voor. &#8216;Democratie moet werken. Niet alleen voor de rijken maar ook voor de kwetsbaren. Er zijn verliezers. Echte verliezers. Zij die niet profiteren van open grenzen, zij die hun baan zien verhuizen, zij die werkend arm blijven.&#8217;</p>
<p><q class="pull-right">Snapt u dan niet dat dit precies is waarom jonge mensen cynisch zijn over politiek?</q></p>
<p>De sprekers kennen elkaar goed en het ontbreekt soms aan vuurwerk tijdens de debatten. De gemoederen verhitten pas als de Griekse EU-commissaris voor Migratie, Dimitris Avramopoulos, het woord neemt. Wanneer hij zegt dat de vluchtelingencrisis wel eens het einde voor de EU kan betekenen, gaat er een kleine schok door het publiek. Avramopoulos verdedigt daarna de deal met Turkije. &#8216;Ik heb Erdogan vorige week gesproken, Turkije voldoet aan meer dan de helft van de toetredingsvoorwaarden voor de EU.&#8217;</p>
<p>Een man uit het publiek kan het niet langer kan aanhoren. &#8216;Snapt u dan niet dat dit precies is waarom jonge mensen cynisch zijn over politiek?&#8217; roept hij. &#8216;Turkije glijdt af naar een dictatoriaal regime en u spreekt over meer dan de helft van de toetredingsvoorwaarden.&#8217; Avramopoulos laat het niet zomaar over zich heen gaan. &#8216;Vorige week arriveerden er veertig vluchtelingen op de Griekse eilanden. Vorig jaar waren dat er 10.000 in een week. Als we de deal stopzetten, zijn het er volgende maand 100.000. Is dat wat je wil?&#8217; antwoordt de EU-commissaris driftig.</p>
<p>Kenneth Roth hoopt dat gematigde politici zich niet laten meeslepen door de angst. &#8216;Er moeten echte antwoorden komen op de concrete problemen die populisten aankaarten, zonder hun frontale aanval op onze democratie toe te laten,&#8217; zegt Roth. Hij vraagt de aanwezige politici om hun hoofd niet in het zand te steken. &#8216;Sommigen hopen dat de haat gewoon overwaait en dat stilte het debat kan winnen.&#8217;</p>


Kasper Goethals

De groten der aarde maken zich zorgen over de democratie

<div class="lead"><span class="03_Intro_Kapitaal">Terwijl Britse en Russische supporters</span> elkaar op het EK in Frankrijk in de pan hakken, schieten Bosniaks en Serviërs in Srebrenica, waar 21 jaar geleden meer dan acht-duizend mannen de dood vonden, nu op hetzelfde doel. ‘FK Guber is een model voor de stad en de gehele Bosnische samenleving,’ zegt de imam van Srebrenica.</div>
<p class="p_1">&#8216;Happy&#8217; van Pharrell Williams schalt over de grasmat van FK Guber aan de rand van Srebrenica. Vanuit beboste heuvels kijken witte grafzerken neer op het oude veldje waar een nieuwe generatie Bosniakken en Serviërs trots zij aan zij staat. De UEFA-hesjes van de ballenjongens met ‘respect’ op de rug lijken nog nooit zo op hun plaats geweest.</p>
<p class="tekst">In de dertigste minuut scoort de veelbelovende negentienjarige spits Sadik Hasanovic voor Guber. Vlak voor de rust dribbelt hij twee verdedigers van FK Birac voorbij en scoort opnieuw. In de 59ste minuut maakt een ploeggenoot het af. Het wordt 3-0.<br />
Het was deze wedstrijd die het team een jaar geleden bijna het kampioenschap én promotie opleverde. Afgelopen maand stonden ze opnieuw aan de top van het klassement. Wat vorig jaar net niet lukte, gebeurde dit keer wel: het multiculturele team van coach Emir Bektic werd kampioen en promoveert nu naar de eerste divisie van de Bosnische deelstaat Republika Srpska, die wordt gezien als de tweede divisie van het land. Het is een grootse prestatie voor een kleine club in een wantrouwige gemeenschap vol oorlogsleed.</p>
<h5>Overal kogelgaten</h5>
<p class="tekst">FK Guber werd opgericht in 1924 door een Bosniak en een Serviër en kwam tot een abrupt einde in 1992. Nationalisme trok als een gif door Joegoslavië en zette buren tegen elkaar op. Voor een voetbalploeg waar vreedzaam werd samengespeeld was geen ruimte meer. Terwijl de VN in 1993 een <span class="Cursief">safe zone</span> optrokken rond de stad, raakte het veld met onkruid overwoekerd.</p>
<p class="tekst">Drie maanden voor het einde van de oorlog, op 11 juli 1995, gebeurde er iets wat de internationale gemeenschap twintig jaar later nog steeds met schaamte vervult: onder toezicht van Nederlandse VN-soldaten werden duizenden moslimmannen en jongens van de vrouwen gescheiden. Ze werden weggeleid en vermoord door het Bosnisch-Servische leger in bossen en fabrieken in de omgeving. De massaslachting van meer dan achtduizend moslims ging de geschiedenis in als de eerste en laatste Europese genocide sinds de Tweede Wereldoorlog.</p>
<p class="tekst">De stad lag in puin, de moslims waren vermoord of gevlucht. Alleen orthodox christelijke Serviërs bleven over. Er werd niet meer gevoetbald, er was geen FK Guber meer.</p>
<p class="tekst">Pas in 2002 keerden de eerste moslims terug. Damir Pestalic, de hoofdimam, herinnert het zich nog goed. ‘Ik kwam terug in 2003 en werd genegeerd door de Serviërs. Sommigen van hen waren oorlogsmisdadigers die nog vrij rondliepen.’ Dat in combinatie met een verwoeste stad maakte het moeilijk om een bestaan op te bouwen. ‘Er waren geen winkels, er was geen straatverlichting. Overal stonden gebombardeerde huizen. Overal zaten kogelgaten.’</p>
<figure id="post-331284 media-331284" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/TCJ_SREBRENICA-2016-4_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/TCJ_SREBRENICA-2016-4_preview-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/TCJ_SREBRENICA-2016-4_preview-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/TCJ_SREBRENICA-2016-4_preview-1280x853.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>Foto: Johannes de Bruycker.</figcaption></figure>
<p class="tekst">Na de terugkeer van de moslimbevolking investeerde de internationale gemeenschap in verzoeningsprojecten. De littekens bleken echter nog veel te vers om samen te voetballen. ‘De Servische jongens speelden op de ene helft van het veld, de Bosniakken op de andere,’ herinnert Pestalic zich. ‘De middellijn was een symbool voor de diepe verdeeldheid en het wantrouwen in de stad.’</p>
<p class="tekst">Maar wie lang genoeg naast elkaar speelt, begint minder op de kleine verschillen te letten. In 2004 volgden gesprekken om de club nieuw leven in te blazen met geld van buitenaf. Dragana Jovanovic, directrice van het lokale tv-station Prijatelji Srebrenice, was erbij: ‘De gesprekken waren niet altijd makkelijk, maar de club is uitgegroeid tot een van de succesverhalen van de stad.’</p>
<p class="tekst"><q class="pull-left">Als ze het stadion binnenkomen, laten ze onderlinge verschillen achter bij de poort</q></p>
<p class="tekst">Met geld van de Nederlandse overheid werd de vooroorlogse trots van Srebrenica nieuw leven ingeblazen. De kapotte muren werden beschilderd met positieve leuzen als ‘Cross Cultures’ en kleurrijke afbeeldingen van Wesley Sneijder en Xavi Alonso. Vragen naar de etnische samenstelling van het team is zinloos. Coach Bektic weigert te vertellen hoe de verhoudingen in zijn ploeg zijn. ‘We dragen hier dezelfde shirts en hebben hetzelfde doel. De verschillen maken niet uit. Om te winnen, moet iedereen naar elkaar <span class="Cursief">passen</span>.’ In de succesjaren van FK Guber, vlak voor de oorlog, bestond Srebrenica nog voor driekwart uit moslims. Door de genocide werd dat gereduceerd tot nul. De burgemeester zegt dat de verhouding in zijn stad nu ongeveer fifty-fifty is, al ontbreken officiële cijfers. Dat ligt politiek gevoelig.</p>
<h5>Lokale iconen</h5>
<p class="tekst">‘De laatste aan de overkant is een ezel!’ Bektic doet een poging zijn gezicht in de plooi te houden terwijl hij zijn spelers aanspoort harder te lopen, maar ze zien aan de kraaienpootjes rond zijn ogen dat ze zich niet hoeven te haasten. ‘Soms moet je je spelers tot het uiterste drijven, maar soms juist niet. Bijna al mijn spelers hebben een fulltimebaan of zitten nog op school. Het is dan soms beter ze naar huis te sturen om een paar uur te slapen dan ze te laten trainen.’ Verdediger Njegos Ilic (23), een van de beste spelers van de ploeg, lijkt de woorden van zijn trainer kracht bij te willen zetten en wrijft de slaap uit zijn ogen. ‘Ilic werkt in de mijnen van Srebrenica,’ vertelt zijn coach. ‘Hij staat elke ochtend om vijf uur op. Eigenlijk zou hij in de eerste klasse van Bosnië-Herzegovina kunnen spelen, maar hij is vaak al doodmoe voor de training begint.’</p>
<p class="tekst">Middenvelder Ilic is een moslim en zijn veelbelovende teamgenoot Hasanovic is christen. Hun ouders zijn trots op hen en hun vrienden vinden het <span class="Cursief">cool</span>. ‘Ze zijn populair in de regio, iedereen kent de jongens,’ zegt coach Bektic trots. Toch zien ze veel vrienden uit de omgeving vertrekken. ‘Er zijn te weinig banen,’ weet Jovanovic, ‘jongeren trekken weg op zoek naar een betere toekomst in grote steden als Banja Luka of Sarajevo.’</p>
<p class="tekst">Volgens Bektic draagt voetbal daaraan bij: ‘Ze gaan op zomerkampen en zien zo steden in het hele land. Ze vinden allemaal wel werk; sommigen stoten door in voetbal en anderen daarbuiten. Ze zijn allemaal geliefd.’</p>
<p class="tekst">De ochtend na de wedstrijd willen een paar spelers naar Bratunac rijden, een Servisch-Bosnisch stadje tien kilometer verderop, waar voor jongeren veel meer te doen is. Er is een probleem: de auto van de keeper hapert. Ze zullen moeten duwen. Er wordt theatraal gevloekt en tegen de auto geschopt. Tot groot plezier van enkele voorbijgangers die toesnellen om te helpen duwen. De motor komt krakend op gang. Onderweg naar Bratunac passeren de jongens de lokale iconen van hun kleine stad: de voetbalclub, de oude VN-basis van de Nederlanders en tenslotte het kerkhof waar meer dan zesduizend mannen begraven liggen. De jongens, Serviërs en Bosniakken, praten er lustig op los. De honderden rijen doden zijn vanzelfsprekend geworden. ‘Sommige jongens hebben familieleden die zijn vermoord, maar dat speelt niet meer tussen hen,’ zegt de coach. ‘Als ze het stadion binnenkomen, laten ze onderlinge verschillen achter bij de poort. Wanneer ze door diezelfde poort weer naar buiten gaan, zijn het vrienden geworden.’</p>
<p class="tekst">Imam Pestalic onderschrijft de helende kracht van het samen spelen: ‘De jongeren herinneren zich de oorlog niet meer, zij zien alleen nog de teamgenoten met wie ze voetballen.’ Op die manier nemen ze de bewoners die komen kijken aan de hand, die eensgezind juichen. Met vijftig jeugdleden in een stadje van maar zevenduizend inwoners verspreidt zulk enthousiasme zich snel, volgens Pestalic: ‘FK Guber is een model voor Srebrenica en Bosnië als geheel en geeft hoop voor de toekomst.’</p>
<p class="onderschrift">


Potdicht en kapotgecensureerd: welkom in de wereld van de Chinese media

De groten der aarde maken zich zorgen over de democratie

Met voetbal heelt het Bosnische FK Guber de wonden