Wat is er nog liberaal aan de VVD?

Columns van de week

Amber Wiznitzer en Chard van den Berg

Analyse

<p>PrEP, dat hiv-infecties bijna volledig kan voorkomen, blijft voor veel mensen in Nederland, een land dat zichzelf al decennia als vooruitstrevend en homovriendelijk beschouwt, onbereikbaar. Ik had zelf het geluk om er uiteindelijk toegang toe te krijgen, maar ik weet dat velen om mij heen die kans niet hebben. Eén van hen was een jongen van begin twintig, die me onlangs vertelde dat hij hiv had opgelopen. Hij had geprobeerd PrEP te bemachtigen, maar zat al een jaar vast op de wachtlijst. Hoewel hiv tegenwoordig geen doodvonnis meer is, raakte zijn verhaal me diep. Deze jongen zou nu de rest van zijn leven medicatie moeten slikken om het virus onder controle te houden en zijn immuunsysteem te beschermen – een infectie die eenvoudig voorkomen had kunnen worden.</p>
<h5>angst voor hiv</h5>
<p>Als homoman ken ik de diepgewortelde angst voor hiv, en begrijp ik hoe belangrijk het is om toegang te hebben tot beschermingsmiddelen als PrEP. Mijn verhaal begon toen ik op mijn zestiende mijn ouderlijk huis verliet, vanwege afwijzing door mijn orthodox-christelijke omgeving. In Noord-Limburg, waar ik opgroeide, was er weinig ruimte voor wie afweek van de norm. Dus verhuisde ik naar Amsterdam, op zoek naar acceptatie en een gemeenschap waarin ik mezelf kon zijn, maar de angst voor hiv bleef.</p>
<p>Op mijn negentiende werd ik plots ziek: hoge koorts, nachtzweten en een overweldigende vermoeidheid maakten me bang dat ik hiv had opgelopen. Uit pure paniek ging ik naar de eerste hulp. De arts stelde slechts één vraag: ‘Ben je homoseksueel?’ Toen ik dat bevestigde, zei hij enkel: ‘Het zou weleens hiv kunnen zijn. Bel maandag maar de GGD.’ Geen geruststelling, geen verder onderzoek – alleen een onuitgesproken oordeel en een gevoel van eenzaamheid.</p>
<blockquote><p>Als homoman ken ik de diepgewortelde angst voor hiv, en begrijp ik hoe belangrijk het is om toegang te hebben tot beschermingsmiddelen als PrEP.</p></blockquote>
<p>Maandagochtend stond ik bij de GGD, in de hoop dat ik zonder afspraak getest kon worden. De vrouw achter de balie weigerde aanvankelijk, maar gelukkig zag een verpleegkundige mijn paniek en liet ze me testen. De uitslag was negatief en volgens de arts was er geen concrete aanleiding om te denken dat ik het zou hebben, maar de angst bleef – als een constante herinnering aan hoe kwetsbaar ik was. Pas toen ik hoorde over PrEP kreeg ik weer hoop. Maar ook hier stuitte ik op lange wachtlijsten. Uiteindelijk kreeg ik toegang, maar ik wist dat velen om mij heen die kans niet zouden krijgen.</p>
<h5>Schaduw boven elke intieme ontmoeting</h5>
<p>Voor homomannen hing de dreiging van hiv jarenlang als een schaduw boven elke intieme ontmoeting. Vanaf het begin van de aidsepidemie in de jaren tachtig werden zij aangemerkt als een medische risicogroep, waardoor elke seksuele ervaring werd gekleurd door angst en onzekerheid. Met de introductie van PrEP in 2012 veranderde dit: opeens was er een middel dat de angst voor infectie kon wegnemen door het risico op hiv-infectie vrijwel volledig te elimineren. Voor velen betekende het niet alleen fysieke bescherming, maar ook mentale rust en de vrijheid om zonder constante angst intimiteit te beleven – een seksuele revolutie voor homomannen.</p>
<p>Maar in Nederland bleef die revolutie steken, ondanks de vele bewezen voordelen. PrEP is volgens onderzoek namelijk kosteneffectief: door het breed toegankelijk te maken, worden nieuwe hiv-infecties voorkomen. Dat scheelt aanzienlijk in de langdurige en dure hiv-behandelingen die anders nodig zouden zijn. Toch verliep de invoering van het preventiemiddel vanaf het begin moeizaam. Hoewel PrEP al sinds 2012 door de Wereldgezondheidsorganisatie werd goedgekeurd en internationaal als effectief erkend is, niet alleen omdat het individuen beschermt, maar ook de algehele gezondheid van de samenleving versterkt, duurde het hier tot eind 2019 voordat de pil daadwerkelijk beschikbaar kwam. En nog steeds moddert Nederland door. In plaats van PrEP breed beschikbaar te maken, blijft de overheid vasthouden aan restrictief beleid en legt zij de rekening van honderden euro’s neer bij individuele gebruikers.</p>
<h5>andere landen</h5>
<p>Het contrast met andere landen is schrijnend: in België wordt PrEP wél vergoed vanuit de basisverzekering, en het was daar ook al twee jaar eerder beschikbaar. In Frankrijk en Zweden was het middel eveneens jaren eerder toegankelijk voor risicogroepen als transgender vrouwen en homomannen, en wordt het gratis verstrekt. Ook verder weg, in landen als Zuid-Afrika, Kenia, Brazilië en Thailand – waar al jarenlang een hiv-epidemie heerst onder risicogroepen – is PrEP kosteloos beschikbaar om de verspreiding effectief in te dammen. In Australië en de Verenigde Staten is het aantal nieuwe hiv-diagnoses onder risicogroepen de afgelopen jaren significant afgenomen sinds de invoering van de pil.</p>
<blockquote><p>Tegenstanders vrezen dat het middel roekeloos seksueel gedrag aanmoedigt en onbeschermde seks faciliteert.</p></blockquote>
<p>En de revolutie raakt in ons land steeds verder uit zicht. Sinds 1 augustus is de GGD, waar jarenlang een studie liep, gestopt met het verstrekken van PrEP tegen een gereduceerd tarief. Gebruikers van het middel moeten nu terecht bij de apotheek, waar de prijs voor 30 pillen – voldoende voor een maand bij dagelijks gebruik – soms vijf keer hoger uitvalt dan de oorspronkelijke €7,50 die werd gerekend. Deze prijsstijging vormt vooral voor mensen met een kleine beurs – zoals jongeren en andere kwetsbare groepen, onder wie vluchtelingen en andere nieuwkomers – een onoverkomelijke barrière. Bovendien blijft de testcapaciteit beperkt, en geldt er nog steeds een wachtlijst op veel plekken. Zo blijft de kloof groeien tussen degenen die wél toegang hebben tot hiv-preventie en degenen die deze bescherming hard nodig hebben, maar het niet kunnen krijgen.</p>
<p>Waar PrEP in veel andere landen breed toegankelijk en vaak kosteloos is voor risicogroepen als mannen die seks hebben met mannen of sekswerkers, is het in Nederland dus juist minder bereikbaar geworden, vooral voor jongeren en andere kwetsbare groepen.</p>
<h5>financiële drempels</h5>
<p>Vooral homojongeren die nieuwsgierig zijn naar hun eigen seksualiteit zouden begeleid en voorgelicht moeten worden in deze ontdekkingsfase, in plaats van door financiële drempels op afstand gehouden te worden. Preventie is immers niet alleen een individuele verantwoordelijkheid, maar ook een maatschappelijke verplichting. Sommige politici en beleidsmakers beschouwen PrEP als een vrijbrief voor onveilige seks. Deze tegenstanders vrezen dat het middel roekeloos seksueel gedrag aanmoedigt en onbeschermde seks faciliteert. En dat heeft veel weg van de commotie die in de jaren zestig ontstond rondom de anticonceptiepil voor vrouwen. Ook toen was er morele paniek: de pil zou tot losbandigheid leiden, met alle ellende tot gevolg. Maar studies laten een ander beeld zien: PrEP werkt effectief wanneer het wordt gecombineerd met regelmatige gezondheidscontroles en is een noodzakelijke toevoeging aan hiv-preventie. Het biedt vrijheid zonder roekeloosheid aan te moedigen en draagt bij aan een samenleving waarin gezondheidszorg voorop staat.</p>
<p>Door PrEP niet toegankelijk te maken, lijkt de overheid impliciet te suggereren dat preventie een persoonlijke verantwoordelijkheid is, terwijl preventie juist een gezamenlijke inspanning zou moeten zijn. Dit beleid voedt het stigma rond hiv, alsof mensen die risico lopen hiervoor zelf verantwoordelijk zijn en minder recht hebben op bescherming. Door PrEP breed beschikbaar te maken, kan Nederland juist bijdragen aan het doorbreken van dit stigma en hiv-preventie benaderen als een essentieel onderdeel van de publieke gezondheidszorg, zoals het bedoeld is.</p>
<h5>solidariteit</h5>
<p>De ontoegankelijkheid van PrEP ondermijnt daarnaast niet alleen de gezondheid van kwetsbare groepen, maar zet ook vraagtekens bij ons hele zorgsysteem. Het Nederlandse zorgstelsel is gebouwd op het principe van solidariteit: gezonde mensen dragen bij aan de zorg voor mensen die ziek zijn of meer risico lopen, en de samenleving neemt samen verantwoordelijkheid voor preventie en behandeling. Juist dat solidariteitsprincipe zorgt ervoor dat we een samenleving hebben waarin iedereen toegang heeft tot essentiële zorg, ongeacht achtergrond of financiële situatie. Waarom zou dat bij PrEP, wanneer het over specifieke minderheden gaat, anders moeten zijn?</p>
<p>Voor jonge mensen, die hun seksualiteit vaak nog ontdekken en kwetsbaarder zijn voor financiële barrières, is deze toegang cruciaal. Wanneer we PrEP ontoegankelijk maken voor degenen die het het hardst nodig hebben, zeggen we eigenlijk dat hun gezondheid en welzijn minder waard zijn.</p>
<blockquote><p>Terwijl Nederland zich internationaal profileert als een land dat gelijke rechten en kansen hoog in het vaandel heeft, laat het juist die mensen in de steek.</p></blockquote>
<p>Het schrappen van PrEP uit de basisverzekering of andere vormen van vergoedingen creëert een nieuwe en uiterst problematische tweedeling. Enkel diegenen die het zich kunnen veroorloven, hebben toegang tot deze preventieve zorg, terwijl de meest kwetsbare groepen uitgesloten blijven van essentiële bescherming tegen hiv. Dit staat haaks op de waarden van ons zorgsysteem, waarin collectieve verantwoordelijkheid voorop zou moeten staan. Homo&#8217;s en andere risicogroepen betalen immers ook premies voor hun zorgverzekering en dragen zo bij aan het zorgstelsel.</p>
<p>PrEP buiten de solidariteit plaatsen ondermijnt dus de basis waarop ons zorgsysteem is gebouwd en creëert een situatie waarin gezondheid een privilege wordt in plaats van een recht. Terwijl Nederland zich internationaal profileert als een land dat gelijke rechten en kansen hoog in het vaandel heeft, laat het juist die mensen in de steek die het meest baat hebben bij bescherming en ondersteuning. Het verlies van solidariteit op dit vlak creëert een precedent waarin winst en kosten op de korte termijn belangrijker lijken te worden dan bescherming, gezondheid en gelijkheid. Hoewel PrEP volgens studies een kosteneffectieve maatregel is die op lange termijn de zorgkosten kan verlagen, blijft het huidige beleid een barrière vormen voor degenen die het het hardst nodig hebben.</p>
<h5>Morele kwestie</h5>
<p>Het gebrek aan toegankelijkheid roept belangrijke vragen op over de prioriteiten van de overheid. Hiv-behandelingen zijn vele malen duurder dan preventieve maatregelen, en het breed beschikbaar maken van de preventiepil kan op lange termijn zelfs kostenbesparend zijn. Dit probleem is niet alleen een beleidsfout – het is een morele kwestie. Nederland laat jonge homomannen en andere kwetsbare groepen, die vooral nu de infecties weer stijgen juist extra steun verdienen, in de steek. Het progressieve imago dat Nederland graag uitdraagt, staat in schril contrast tot deze harde realiteit: de bescherming van kwetsbare groepen wordt niet gewaarborgd, en zo vervaagt het beeld van Nederland als een gidsland voor lhbti-rechten en inclusieve zorg.</p>
<p>Het huidige hiv-beleid raakt een kernvraag: wat voor land willen we zijn? PrEP biedt een nieuwe generatie de kans om zichzelf zonder angst te ontdekken, maar die kans blijft voor velen onbereikbaar door de hoge kosten en beperkte toegankelijkheid. Als Nederland zijn waarden van inclusie en gelijkheid echt serieus neemt, moet het zorgen voor een eerlijke toegang tot PrEP. Nu het aantal hiv-infecties weer toeneemt, is dit een keuze die niet langer kan worden uitgesteld.</p>


Maak de hiv-preventiepil betaalbaar en beschikbaar