Ook meiden radicaliseren

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

<div class="lead">
Atmosfeerwetenschapper Tom Ackerman werd bekend als een van de ontdekkers van de &#8216;nucleaire winter&#8217;. Nu wil hij met onconventionele middelen kijken of je kunt sleutelen aan het klimaat. Broodnodig, zegt hij. Alleen: &#8216;Overheden willen geen geld geven voor experimenten.&#8217;
</div>
Overmoed trok Tom Ackerman het vakgebied &#8216;climate engineering&#8217; in. Maar niet van hemzelf. De 66-jarige hoogleraar atmosfeerwetenschappen aan de Universiteit van Washington hield vijf jaar geleden juist de pleidooien af van een jongere collega, de Brit Rob Wood. &#8216;Rob was geïnteresseerd geraakt in het reflecterender maken van wolken boven zee. Maar ik zei: ik dacht het toch niet.&#8217;
De gebruikelijke ochtendmist is net opgetrokken boven Seattle, maar er hangt nog een behoorlijk wolkendek boven de campus van de Universiteit van Washington. Op straat was te voelen dat daarop een flink deel van de zonnestralen weer afketste, de ruimte in. Kun je de opwarming van het klimaat tegengaan door de bovenkant van die wolken nog wat witter te maken? Dat is het idee dat hier in Seattle, ondanks het aanvankelijke tegenstribbelen van Ackerman, wordt uitgebroed.
Van de pot gerukt, leek het hem eerst. Niet dat hij er aan twijfelde dat je het klimaatsysteem van de aarde een zet kunt geven in de richting van een koudere toestand. Integendeel: Ackerman was dertig jaar geleden een van de ontdekkers van de &#8216;nucleaire winter&#8217;, de voorspelling dat een kernoorlog zal leiden tot jarenlang lagere temperaturen wereldwijd, met als gevolg misoogsten en hongersnood. Hij en zijn vier collega&#8217;s berekenden wat er zou gebeuren als honderden steden letterlijk in rook opgingen, en werden beroemd door. Maar in sommige kringen ook verdacht: van communistische neigingen.
&#8216;Ik wilde niet de kant op van dat soort controversieel onderzoek. Maar toen hoorde ik op een conferentie iemand zeggen: we moeten de planeet redden, geef me een schip en ik doe het. Je brengt die en die deeltjes in de lucht en dat verandert de fysica van de wolken&#8230; ik moest hem vertellen: je hebt geen idéé.&#8217;
&#8216;Een tijdje later zat ik hier in mijn kantoor, mijn vrouw belt en zegt: zet de radio eens aan. Er was een interview met een durfkapitalist van hier, uit Bellevue aan de overkant van het meer, en die vertelde dat hij octrooi had op een methode om met enorme schoorstenen zwavel in de stratosfeer te brengen, en hoe dat het hele probleem zou oplossen. Ik dacht: die lui zijn hartstikke gek. Toen heb ik tegen Rob gezegd: we moeten er mee aan de slag. Omdat mensen zich ermee moeten bemoeien die het probleem tenminste begrijpen.&#8217;
<h5>Zwavel-injectie</h5>
Dat vond in februari ook de Amerikaanse National Research Council. Die bepleitte om aan de slag te gaan met twee concepten die de afgelopen jaren in kringen van klimaat-knutselaars de meeste aandacht kregen.
<q class="pull-right">Toen in 1991 de vulkaan Pinatubo op de Filipijnen uitbarstte, kwam er zoveel zwavel in de stratosfeer dat het tien procent van de zonnestraling tegenhield</q>Het eerste idee is die zwavel-injectie. Want dat kan werken. Toen in 1991 de vulkaan Pinatubo op de Filipijnen uitbarstte, kwam er zoveel zwavel in de stratosfeer dat het, als nevel van kleine druppeltjes zwavelzuur, tien procent van de zonnestraling tegenhield en daardoor tijdelijk zorgde voor een wereldwijde temperatuurdaling met een halve graad. In 2006 trok de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen de aandacht door in een artikel in Climate Change ervoor te pleiten, de emissie van zwavel achter de hand te houden voor als de opwarming van de aarde catastrofale vormen aanneemt.
Het andere idee is het paard waar ze in Seattle op wedden: het witter maken van wolken. Ook dat gaat met druppeltjes, maar dan van gewoon zeewater. Als je die vanaf een schip met enorme verstuivers in de lucht brengt, zo is het idee, dan zweven er grote aantallen microscopisch kleine zoutkristallen omhoog, naar de luchtlagen waar wolken zich vormen. Die wolken zullen daardoor meer waterdruppeltjes per liter gaan bevatten en beter zijn in het weerkaatsen van zonlicht.
Maar dat is allemaal nog theorie en modelberekeningen, zucht Ackerman. &#8216;Momenteel zien overheidsinstanties wat wij doen als zo niet gevaarlijk, dan toch politiek hoogst gevoelig. Dus willen ze geen geld voor experimenten geven.&#8217;
Politieke calculaties winnen het van de goede ideeën? 
&#8216;Steun voor onderzoek is tanende in de VS. Dat is niet alleen in geld uitgedrukt zo, maar ook fundamenteel, in de maatschappij. En als je kijkt hoe nu het Huis van Afgevaardigden en de Senaat zijn samengesteld&#8230; een hele zwik mensen daarin heeft in het openbaar gezegd dat er met het klimaat niets aan de hand is. Dus degenen die het geld kunnen geven, zeggen: vergeet het maar, anders komt een of ander Congreslid er achter en die krijgt een rolberoerte.
Daarnaast heb je natuurlijk de mensen die climate engineering ten onrechte afschilderen als een soort monster van Frankenstein. Ik was vorig jaar op een conferentie in Berlijn, daar zei een Canadese actievoerder: waar jij je experiment ook zult doen, ik zal er zijn om het tegen te houden. Terwijl bij wat wij van plan zijn, minder deeltjes in de atmosfeer komen dan wat een flink vrachtschip uitstoot in de tijd tussen vertrek uit de haven hier en het verlaten van de 200-mijlszone! Toch kan dat verzet er voor zorgen dat er geen experimenten komen.
<q class="pull-right">Dus als mensen denken dat we dit wel kunnen uitstellen, en later alsnog even snel doen als er een crisis komt, neenee.</q>En zelfs mijn wetenschappelijke vrienden snappen niet allemaal over welke tijdschaal we het eigenlijk hebben. Als we vandaag zouden beginnen te werken aan een systeem voor het witter maken van wolken, dan zouden we pas over twee decennia zo ver kunnen zijn. We hebben nu nog niet eens een spuit die de deeltjes maakt. We hebben geen idee wat er gebeurt als we die druppeltjes in een wolk stoppen. We hebben geen idee wat er gebeurt als we meerdere spuiten maken, en meerdere wolken naast elkaar veranderen, hoe die elkaar beïnvloeden, of dat het proces versterkt of niet. Dus als mensen denken dat we dit wel kunnen uitstellen, en later alsnog even snel doen als er een crisis komt, neenee. Dat wil je niet doen, dat is spelen met vuur.&#8217;
Nergens ter wereld neemt iemand die handschoen op? 
&#8216;De Duitsers hebben een experiment gedaan bij Antarctica met ijzer-bemesting van de oceaan, waardoor algen meer CO2 zouden kunnen opnemen. Het resultaat was dat hun regering woedend werd en dat er in de nabije toekomst geen experimenten meer op dat gebied komen, omdat het wordt gezien als afvaldumping in de oceaan. De Britten waren een experiment van plan, maar dat is niet doorgegaan. En hier in de VS hebben we geen geld. Dus ik zie eigenlijk niemand nu dat onderzoek starten om over twintig jaar iets te kunnen uitrichten.&#8217;
En hoe vreselijk moeten we dat vinden? 
&#8216;Als je me dat vier jaar geleden had gevraagd, toen ik hierin verzeild begon te raken, had ik gezegd: niet zo vreselijk. Maar hoe meer ik me hiermee bezighoud, hoe meer ik me zorgen maak. Allereerst omdat er – in ieder geval hier in de VS – een heel actieve groep van ontkenners is, die zeggen dat klimaatverandering niet gebeurt, dat klimatologen het probleem helemaal niet begrijpen en dat we overdrijven: kijk maar, het is de laatste vijftien jaar niet warmer geworden. Dat heeft een hoop politieke rugdekking gegeven aan mensen die gewoon niets willen doen. Tien jaar geleden schreef Paul Crutzen: we moeten wel aan climate engineering gaan beginnen, omdat we niets anders doen. Nou, zo ver ben ik nog niet, maar we moeten wel informatie verzamelen om te weten te komen of het mogelijk is.
<q class="pull-left">Ik heb het gevoel dat we als menselijke soort zo vol hubris zitten over wat we kunnen, dat er absoluut een tragedie op ons wacht.</q>Ben je thuis in Griekse tragedies? Die zijn altijd opgebouwd rond de eigenschap &#8220;hubris&#8221;, overmoed. Die leidt altijd tot rampen. Ik heb het gevoel dat we als menselijke soort zo vol hubris zitten over wat we kunnen, dat er absoluut een tragedie op ons wacht. Ik weet niet of klimaatbesturing de oplossing is, maar ik moet het weten. Want met kennis kun je overmoed te lijf.
Een voorbeeld van die hubris hoorde ik van die Canadese actievoerder in Berlijn. Toen ik hem zei dat ik alleen maar wilde uitzoeken of het zou kunnen, sprak hij me meteen tegen: &#8220;Maar natuurlijk kan het, jullie zijn slim genoeg, jullie komen er wel achter.&#8221; Dat is dus niet zo. We proberen ook al heel lang het weer te beïnvloeden, en dat lukt ook totaal nog niet.&#8217;
Het opwarmen van de aarde lukt ons anders moeiteloos. 
&#8216;Dat lijkt zo, maar bekijk het in termen van energie. We hebben het klimaat veranderd door met een zwakke hefboom heel lang kracht uit te oefenen. Zo zijn we in deze toestand terechtgekomen, door 150 jaar lang fossiele brandstoffen te verstoken. Maar we willen niet 150 jaar wachten tot we die thermostaat weer de goede kant op hebben gedraaid; we willen dat het hele systeem in een paar jaar reageert!
En zelf als dat we zouden kunnen bereiken, hoe weten we dan dat we iets hebben uitgericht? Stel dat ik vandaag tegen jou zeg dat we een aerosol in de atmosfeer hebben gebracht en dus de hoeveelheid zonnestraling hebben veranderd die op de planeet aankomt. En stel dat er volgend jaar een godsgruwelijk strenge winter komt in Rusland, Scandinavië of Canada, en de mensen daar zeggen: wat heb je nóu gedaan? Hoe kunnen we concluderen of wij dat waren, of dat het een normale variatie in het weer was? Dat weten we niet.&#8217;
We kunnen ook beslissen dat het allemaal te gevaarlijk is, tot conflicten en oorlog zal leiden tussen landen die baat hebben en landen die lijden onder climate engineering. Dan valt er niets meer uit te zoeken. 
&#8216;Tot die conclusie zou je kunnen komen. Maar we hebben met zijn allen eigenlijk drie vragen te beantwoorden. De ethicus vraagt: moeten we het doen? De wetenschapper vraagt: kunnen we het doen? De overheid vraagt: hoe gaan we het doen? Je moet die vragen allemaal tegelijk stellen, want terwijl je worstelt met die ethische vraag, weet je al dat het onwaarschijnlijk is dat je op het heldere antwoord uitkomt dat je het niet moet doen. Het is veel waarschijnlijker dat er een grijs gebied is.
<q class="pull-right">Het is te vergelijken met kernwapens. Wat doe je in de situatie waarin iemand anders daar al onderzoek naar doet?</q>Het is te vergelijken met kernwapens. Je had in de jaren dertig kunnen zeggen dat niemand onderzoek moest doen naar het opblazen van de wereld met nucleaire wapens. Ethisch is dat heel verdedigbaar, maar wat doe je in de situatie waarin iemand anders daar al onderzoek naar doet?
Ik heb daar aan de muur een onderscheiding hangen die is genoemd naar Leó Szilárd. Hij was lid van de kernbommengroep in Los Alamos. En nadat hij had gezien wat de kernbom voor uitwerking had, verliet hij die groep en werd hij een fanatiek tegenstander van kernwapens. Wat ik daarmee wil zeggen is: we moeten begrijpen wat we aan het doen zijn en wat we kunnen. Iemand zal het willen weten. Iemand gaat het onderzoeken. En diegenen onder ons die verantwoordelijke burgers willen zijn, moeten meedoen met de discussie.&#8217;
In die discussie over kernwapens had jullie artikel over de nucleaire winter een enorme impact. 
&#8216;Er zijn mensen die zeggen dat we er de loop van de geschiedenis mee hebben veranderd, en anderen die zeggen van niet. Wat ik wel zeker weet, is dat het een impact had op het bewustzijn van het publiek. Onze co-auteur was Carl Sagan, die zorgde er wel voor dat het de politiek te ore kwam en een openbare discussie werd. Dat stadium heeft climate engineering bepaald nog niet bereikt.&#8217;
Terwijl er genoeg alarmerend onderzoek over het klimaat is. 
&#8216;Een van de dingen waarin wij toen in het voordeel waren, als je het zo wilt noemen, was dat niemand ooit aan een nucleaire winter gedacht had. Terwijl er over de opwarming van de aarde natuurlijk al twintig, dertig jaar gepraat wordt. Het is misschien een slechte vergelijking, maar het was alsof er een bom afging.
Onze groep bij de Nasa deed eigenlijk onderzoek naar planetoïde-inslagen en het uitsterven van de dinosauriërs. Een schoolvoorbeeld van onderzoek waarvan mensen zullen denken dat het geen praktische toepassing heeft. Maar iemand van het ministerie van Defensie vroeg of het iets kon zeggen over het inslaan van een kernbom.
Ik was genoeg kind van de jaren zestig, anti-Vietnam en noem maar op, om het niet te willen doen. Maar ik werd op mijn plaats gezet door mijn collega&#8217;s: de groep wil dit doen, en jij bent nou eenmaal de specialist die aan het eind van het verhaal de klimaatgevolgen uitrekent, want jij weet alles over zonne-instraling enzo en wij niet, dus je moet.
<q class="pull-right">Kernwapens bleken niet te zijn ontworpen om dingen op te blazen, dat is maar een bijwerking, maar om ze in brand te zetten.</q>Niemand van ons had enig idee dat we op zo&#8217;n radicaal nieuw concept zouden uitkomen. En dat gebeurde doordat we vonden dat we dieper moesten graven, beter begrijpen wat er eigenlijk gebeurt als kernwapens worden ingezet. We hadden daar heel naïeve gedachten over. Kernwapens bleken niet te zijn ontworpen om dingen op te blazen, dat is maar een bijwerking, maar om ze in brand te zetten. Van die branden, het roet, komen de nucleaire-wintereffecten, niet van de explosies – wat toen toch de essentie was van de nucleaire afschrikking.
Het zette mijn leven op zijn kop. Op een dag kwam ik thuis en zei tegen mijn vrouw: het goede nieuws is dat we bij de directeur van mijn Nasa-instituut mochten komen, het slechte nieuws is dat ik moet stoppen met wat ik aan het doen ben, of hij ontslaat me. En nu zit ik ermee dat jij zwanger bent en dat we al twee kleine kinderen te voeden hebben. En ze kijkt me aan en zegt: je gaat zeker geen ontslag nemen?&#8217;
Ontslag dreigt nu niet. En is nu zelfs een rapport van de National Research Council dat zegt dat er geld moet komen voor geo-engineering. 
&#8216;Het geeft er een stempel van goedkeuring aan, dat is mooi. Maar ik verwacht niet dat het de eerste twee of drie jaar verschil gaat maken. Voordat de instanties die onderzoek financieren die stap durven zetten, zullen ze toch een signaal willen krijgen van de regering of het Congres. Dat verwacht ik niet voor de volgende presidentsverkiezingen.
De eerste, verkennende  experimenten  met het witter maken van wolken kosten vijf tot zes miljoen dollar: je hebt vliegtuigen nodig, schepen en allerlei ander speelgoed. Als we die niet krijgen, doen we we dus geen experimenteel onderzoek. En er is een een grens aan wat je kunt doen met modelberekeningen zonder experimenten. Als die er niet komen, zullen we over een jaar, vooruit, misschien twee, onze mogelijkheden hebben uitgeput. Dan valt de intellectuele bron droog.
<q class="pull-right">Het trieste is, dat wij en anderen die in dit probleem geïnteresseerd zijn, nu noodgedwongen gaan kijken naar particuliere fondsen.</q>Het trieste is, dat wij en anderen die in dit probleem geïnteresseerd zijn, nu noodgedwongen gaan kijken naar particuliere fondsen. Want de bedragen waar we het over hebben, liggen binnen het bereik van de grotere particuliere stichtingen. Dus je kunt je een scenario voorstellen waarin iemand besluit om een klimaat-experiment te financieren, gewoon omdat hij het kan. En als je denkt dat waar we het tot nu toe over hebben gehad beangstigend is – dát is pas echt een eng idee.&#8217;
Wat is er zo eng aan? 
&#8216;Twee zomers geleden was er een vent die een lading ijzer in zijn schip laadde, het naar de Haida Gwaii eilanden voer, een stukje naar het noorden vanaf hier, het in de oceaan dumpte en zei: kijk eens wat ik heb gedaan. Nou, we weten dus niet wat hij heeft gedaan, we hebben geen idee, er was geen controlemeting voor- of achteraf.&#8217;
En met zulke mensen wilt u letterlijk in zee? 
&#8216;We hebben een traject ontworpen waarbij we geld kunnen aannemen van privépersonen, maar die mogen dan niet het onderzoek beïnvloeden of het intellectuele eigendom krijgen.&#8217;
In de medische sector doen wetenschappers niets anders dan samenwerken met bedrijven, maar die willen dan wel een vinger in de pap, en een aandeel in de winst. 
&#8216;Als er aan climate engineering ooit al iets verdiend wordt, dan is dat over tien, vijftien, twintig jaar. Wij staan nog niet oog in oog met het winststreven, dus het is misschien wat makkelijker om het zuiver te houden.
En we hebben het wel over het wijzigen van het klimaat van de wereld. Dat alleen al maakt dat de ethische overwegingen van bio-wetenschappers slecht passen op wat wij doen. Hoe kunnen nou zeven miljard mensen &#8220;goed geïnformeerde toestemming&#8221; geven over het wijzigen van hun klimaat?
Ik zeg wel eens dat je beslissingen daarover alleen kunt nemen als je ze overlaat aan een verlicht despoot. Maar hoe gaat dat, de enige die we vertrouwen om die rol te vervullen, zijn we natuurlijk zelf. Jij en ik moeten het doen! Maar daar hebben een heleboel andere mensen vast bezwaar tegen. Dus zo verlicht kan een verlichte despoot ook weer niet zijn.&#8217;
<div class="info-box">
Tom Ackerman
<h5>Bekend van</h5>
Ackerman is de &#8216;A&#8217; in TTAPS, een groep onderzoekers waar verder Richard P. Turco,  Owen Toon,  James B. Pollack and Carl Sagan in zaten. In 1983 publiceerden zij in Science de eerste modelberekeningen van de gevolgen van een grootscheepse kernoorlog tussen de VS en de Sovjet-Unie. De berekeningen bevestigden eerdere waarschuwingen, onder andere van de Nederlander Paul Crutzen, dat zo&#8217;n oorlog tot een langdurige forse verlaging van de temperatuur op aarde zou leiden. Turco bedacht daarvoor de naam &#8220;nucleaire winter&#8221;. De mogelijkheid van zo&#8217;n winter speelde daarna een belangrijke rol in het debat over kernbewapening.
<h5>Waarom</h5>
Ackerman onderzoekt nu of de mensheid de aarde ook geleidelijk kan afkoelen, of althans de opwarming van het klimaat kan tegengaan. Tegelijkertijd spreekt hij in zijn colleges en op congressen zijn twijfel uit of het ooit ethisch toelaatbaar kan zijn zulke technieken daadwerkelijk te gaan gebruiken.
<h5>Enz.</h5>
In 2013 was hij een van de 200 ondertekenaars van een brief waarin evangelische wetenschappers het Amerikaanse Congres (tevergeefs) vroegen actie te ondernemen tegen de uitstoot van broeikasgassen.
</div>

Deze man wil wolken witter maken

‘Ik wil vanaf mijn 75ste niet meer genezen worden’

Phil Zimmermann: ‘Het is vooral erg als je eigen regering je bespioneert’