Reportage / Bouwwoede splijt Schiermonnikoog

Woensdagmorgen 11 juli. In café-restaurant De Tjattel op Schiermonnikoog zitten de notabelen van het dorp te keuvelen met op hun paasbest geklede politiemensen. Goudkleurige tressen bungelen aan hun uniformen. Met de ochtendboot zijn ze van de vaste wal gekomen om de feestelijke opening van het nieuwe politiebureau bij te wonen. In een hoekje van het café zit de negenenzeventigjarige Jörn van Boven zich te verbijten. Jarenlang heeft hij gestreden tegen de bouw van het nieuwe bureau aan de Middenstreek, in het hart van het beschermde dorpsgezicht. Ron Gerrits, teamchef van de politie Noordoost-Friesland en ceremoniemeester van de dag, komt even bij de oude baas zitten. ‘Prachtig dat u erbij bent vandaag.’ Van Boven grijpt zijn kans en zegt dat hij straks voor het bureau wel een praatje wil houden. Zodra Gerrits zijn hielen heeft gelicht, begint de actievoerder zijn toespraak alvast rond te delen, samen met een A4’tje vol boze reacties die hij heeft verzameld. ‘Wat een smakeloos en lomp bouwwerk, volledig disproportioneel met wat er omheen staat!’ schampert de een. ‘Dat niemand dit kon stoppen, de Middenstreek is naar de knoppen,’ dicht een ander.

Even later komt de teamchef terug. ‘U heeft uw verhaal nu al uitgedeeld. Dus ik wil u vragen het kort te houden.’ Van Boven spot: ‘U mag mij censureren, dan geef ik wel aan wat ik niet mag zeggen.’ Ongemakkelijk praten ze wat heen en weer. Maar Van Boven houdt voet bij stuk en ook in Friesland durft de politie de wet niet langer voor te schrijven.

Een paardenkoets rijdt voor bij De Tjattel. De burgemeester van Schiermonnikoog Bert Swart en de korpschef van de politie Friesland Magda Berndsen stijgen in. Het voetvolk loopt richting de Middenstreek. Daar rondt Berndsen de hele discussie over het gebouw af met ‘over smaak valt niet te twisten’. Haar mensen zijn nu eindelijk goed gehuisvest en dat is het belangrijkste, vindt ze. Dat is olie op het vuur van Jörn van Boven. In zijn toespraak schermt hij met de termen valsheid in geschrifte, chantage en majesteitsschennis. De omstanders staren naar hun schoenpunten. Zodra Van Boven is uitgesproken, snelt de burgemeester naar de microfoon. ‘Dit was een prachtig voorbeeld van democratie op het eiland. Maar uiteindelijk moet je wel een beslissing nemen en resultaat boeken.’

Landal-park

Bij het huis schuin tegenover het politiebureau hangt de vlag halfstok. In de woonkamer van bewoner Eric Augusteijn staan twee beeldschermen naast elkaar. Op het ene is een foto te zien van het oude politiebureau, een pand uit 1914 dat lijkt op een gewoon woonhuis. Het andere toont het nieuwe gebouw. Over smaak valt te twisten, maar ook voor Magda Berndsen moet het lastig zijn om het nieuwe pand het mooiste te noemen. Bovendien misstaat het, vindt Augusteijn, in de omgeving. ‘Deze streek heeft zijn aantrekkelijkheid door de oude huisjes die er staan. Hier tegenover zijn het allemaal rijksmonumenten. Dat nieuwe gebouw past er totaal niet tussen. Het is te massaal, te opdringerig, te pretentieus met die grote zinken vlakken.’

Augusteijn heeft tweeëntwintig jaar lesgegeven op het schooltje van het eiland en twaalf jaar in de gemeenteraad gezeten. Hard oordelen over het lokale bestuur wil hij niet. De gemeente had juridisch gezien niet zoveel middelen om het politiebureau tegen te houden, denkt hij. In 1979, toen het beschermde dorpsgezicht in het bestemmingsplan kwam, is verzuimd uit te werken wat dat precies inhield. Het bleef bij dat vage begrip, waar iedereen zijn eigen uitleg aan kan geven. Toen de Friese welstandcommissie Hûs en Hiem tot ieders verwondering haar zegen aan het plan gaf, was het een gelopen race. Maar dat maakt Augusteijn niet minder verdrietig over het gebouw dat zijn uitzicht bederft.

Hij past ervoor de oude man te zijn die commentaar geeft op wat de nieuwe generatie allemaal wil. Toch kan hij niet verhelen dat niet alleen het politiekantoor hem een doorn in het oog is. Hij maakt zich ook zorgen over de ontwikkelingen aan de Badweg, die van het dorp naar het Noorderstrand loopt. Vlak naast het witte huisje Hout Rust verrijst daar het megacomplex Vitamaris. Een Landal-park met tientallen appartementen, waaronder zeventien luxueuze koopwoningen. ‘Leven op het ritme van het wad,’ prijst een groot bord de woningen aan. Het is Almere op de wadden, zegt een bewoner van de Badweg die liever anoniem blijft. Ook verderop heeft de bouwwoede toegeslagen. Daar werkt dezelfde aannemer uit Stadskanaal aan een ander groot project: De Ville Buiten. Elf nog in afdekplastic gehulde bungalows liggen tegen de duinen aan. Voor zeseneenhalf tot acht ton zijn ze van de hand gegaan. Augusteijn is bang voor wat er daar aan het gebeuren is. ‘Vooral omdat het in de omgeving is van het rooms-katholieke kerkje. Dat is zo’n mooi gebouwtje, dat eigenlijk een beetje ruimte nodig heeft. Ik houd mijn hart vast hoe dat eruit gaat zien.’ Het villapark is ontworpen door het Groningse architectenbureau De Zwarte Hond. De baas, Jurjen van der Meer, woonde in zijn jeugd op Schiermonnikoog. ‘In Groningen heeft hij het Kardinge-gebouw gemaakt, het grote sportcomplex. Dat is een stijl waar velen op het eiland van denken: zo moet het hier maar niet,’ vertelt Augusteijn.

Schaamteloosheid

Bijna heel Schiermonnikoog is een Nationaal Park. Alleen de Banckspolder, waar geboerd wordt, en de bebouwde kom vallen buiten het natuurgebied. Natuurmonumenten heeft het hele gebied van ruim vijfduizend hectare in 2005 in erfpacht gekregen. Gevraagd naar wat hij vindt van bouwproject De Ville Buiten, rolt beheerder Otto Overdijk een grote poster uit. Nederland Open en Groen staat erop, de jongste campagne van Natuurmonumenten. Schiermonnikoog moet geen Zandvoort worden, vindt hij. De Ville Buiten ziet Overdijk als een triest voorbeeld van de schaamteloosheid van projectontwikkelaars: ze zijn over hun perceelgrens gegaan. Het laatste villaatje staat gedeeltelijk op het terrein van Natuurmonumenten. Overdijk denkt dat ze dat willens en wetens hebben gedaan en nu de vermoorde onschuld spelen. Maar hij pikt het niet. ‘Ik heb tegen onze advocaat gezegd: de beuk erin.’ Er valt niets te onderhandelen, stelt de man van Natuurmonumenten resoluut. Dat huis hoort daar niet en moet weg. De gemeente heeft hij naar eigen zeggen aan zijn kant. Die heeft al een boze brief geschreven aan Kapenglop, de projectontwikkelaar van De Ville Buiten die in Groningen een deur naast architectenbureau De Zwarte Hond is gevestigd.

Directeur Wijnand van Smeden van Kapenglop laat telefonisch weten dat het allemaal een vergissing was, geen kwade wil. Hij vindt het maar zonde als zijn mooie project in de rellerige sfeer wordt getrokken. Bij de kadastrale inmeting, waar ook iemand van de gemeente bij was, is een fout gemaakt. Iets met twee piketpalen die door elkaar werden gehaald. De projectontwikkelaar heeft de fout zelf onlangs geconstateerd. Misschien was het slapende honden wakker maken, maar hij vond het wel zo netjes om het te melden. Eerst reageerde Natuurmonumenten heftig: breek het maar af. Maar nu heeft hij met Overdijk gepraat en hij heeft de indruk dat die bereid is tot overleg. Van Smeden heeft op papier een voorstel aan de advocaten van Natuurmonumenten gedaan. Ze krijgen een mooi stukje van de aanpalende grond die Kapenglop in bezit heeft terug in ruil voor het lapje dat de projectontwikkelaar clandestien in bezit heeft genomen. Van Smeden heeft wel het gevoel dat ze eruit komen.

Fonkelnieuw gemeentehuis

Als Kapenglop en Natuurmonumenten het op een akkoordje gooien, zal dat vermoedelijk niet stuiten op bezwaren van de gemeente. CDA-burgemeester Bert Swart laat zich kennen als een evenwichtskunstenaar. ‘Ik ben het met Natuurmonumenten eens dat als je bepaalde afspraken met elkaar maakt, je je daar gewoon aan hebt te houden. Natuurmonumenten geeft aan dat een van die woningen op hun grond is gebouwd. Dan moet je daar paal en perk aan stellen en zeggen: dit willen we gewoon niet.’ Maar om nu meteen te zeggen dat de bungalow tegen de vlakte moet, gaat de burgemeester te snel. ‘Ze moeten eerst maar eens proberen overeenstemming te bereiken. Als ze eruit komen, moeten wij beoordelen of dat strijdig is met ons beleid of dat we een kleine wijziging van het bestemmingsplan toestaan. Planologisch gezien is het geen gigantische ramp voor ons. Het beeld verandert er niet door.’

Swart huist in het nog fonkelnieuwe gemeentehuis. Midden in het dorp is vorig jaar dit bouwwerk met koperen dak verrezen. Het was het meest traditionele ontwerp van de twee waartussen de bevolking kon kiezen. Ooit bestonden er plannen hier de gemeente samen met de politie te huisvesten. Maar de politie trok zich plotseling terug. Officieel om budgettaire redenen. Omdat hun ingang aan de achterkant kwam, fluisteren dorpelingen. ‘Ik was teleurgesteld,’ bekent Swart. ‘Maar je moet er niet in blijven hangen.’ Nadat de samenwerking was stukgelopen, had hij geen mogelijkheid de komst van het bureau op de Middenstreek te verijdelen. ‘De politie heeft gewoon conform het bestemmingsplan gehandeld. Over de vraag of het gebouw past in het beschermde dorpsgezicht hebben allerlei instanties geoordeeld. Ook Monumentenzorg heeft er positief over geadviseerd. Toen hebben we gezegd: wie zijn wij om dat nog eens ter discussie te stellen?’

Flintstones-stijl

De avond na de opening van het politiebureau brandt het haardvuur in het eilanderhuisje van Jörn van Boven, dat er pal tegenover ligt. Wie van het ene pand het andere binnengaat, denkt dat hij in een tijdmachine is gestapt. Veel van wat in zijn huiskamer staat, heeft Jörn zelf gefabriceerd. De stoelen en de schouw heeft hij gemaakt van op het strand gejut of elders bijeengescharreld sloophout. In Flintstones-stijl, zegt hij zelf. Bovenop de schouw staat een door hem gehouwen kop met de uitstraling van een beeld op Paaseiland. Jörns vriendin serveert koffie met Friese koek en een zelfgestookte borrel. En Van Boven vertelt. Over de zaakjes waar hij zich in de afgelopen jaren als een terriër in heeft vastgebeten. Allereerst het politiebureau. Samen met een overbuurman heeft hij er tot bij de Hoge Raad tegen gevochten. Toen ze daar tot de conclusie kwamen dat er geen juridische bezwaren waren, heeft Van Boven bij het ministerie van Justitie een klacht ingediend tegen de rechters. Want een blinde kan zien dat het niet past in het beschermde dorpsgezicht en de bouwvergunning dus ongeldig is. Het zijn allemaal hypocrieten bij de gemeente, oordeelt Van Boven. ‘Met een uitgestreken gezicht zeggen ze: we zijn voor het beschermd gezicht en we moeten het eiland leuk houden, al die flauwe praatjes. Zeg dan gewoon: we hebben geen beschermd dorpsgezicht meer. Dan ben je tenminste eerlijk.’

De tweede zaak waar Van Boven zich druk over maakt, is de jachthaven. Het nieuwe havengebouw waarin een café-restaurant komt, is volgens hem neergezet in het gebied waar volgens de Planologische Kern Beslissing Waddengebied niet gebouwd mag worden. Maar volgens de burgemeester was die PKB nog niet van kracht op het moment dat de bouwvergunning werd afgegeven. Bovendien schept de nieuwe PKB volgens hem juist ruimte voor dit soort activiteiten.

Swart heeft altijd wel een smoesje klaar, vindt Van Boven. In de jachthaven verzamelde hij zeshonderd bezwaarschriften. ‘Allemaal mensen die zeggen: de haven moet eenvoudig en rustig blijven. Er zijn al genoeg cafés in het dorp. Meer dan een toilet moeten wij niet. Maar B&W wil opscheppen en meedoen in de vaart der volkeren. Het café met havenkantoor steekt nu drie meter boven de zeedijk uit. Het is geen porem. De PKB zegt juist dat we het waddengebied vrij willen houden van bebouwing.’ Tot zijn verbijstering heeft de rechter de bezwaarschriften niet ontvankelijk verklaard. De mensen zouden geen belanghebbende zijn omdat ze niet vanuit hun huis op het gebouw uitkijken. Die beslissing probeert Van Boven bij de Raad van State teruggedraaid te krijgen. En als dat niet lukt, vestigt hij zijn hoop op de zee. ‘De terp is gemaakt door een stelletje lui die anders de plantsoenen doen voor de gemeente. Als je zag hoe ze bezig waren, lachte je je dood. Bij een goede vloed spoelt alles zo weer weg.’

Met zijn blote handen verplaatst Van Boven een blok hout in het vuur. Hij mag graag de handen uit de mouwen steken. Dat kwam hem eens duur te staan. Met een bekende had hij op een zondagmorgen afgesproken om berkenboompjes uit te trekken op een plek waar zonnedauw groeide, een zeldzaam vleesetend plantje. Maar toen ze bezig waren, verscheen ineens de politie. De bekeuring omdat ze zich op verboden gebied bevonden, wilde hij nog wel betalen. Maar vijfhonderd euro voor het trekken van die berkjes, dat vond hij te gortig. Natuurmonumenten doet dat immers zelf ook. ‘Ze zijn ertegen dat een gewoon iemand in de natuur snoeit. Dat gaat tegen hun gevoel in dat ze de baas zijn,’ denkt Van Boven. Hij liet het voorkomen. Een van de broers Anker, oud-eilanders, verdedigde hem pro deo. Met succes. ‘Die rechter had ook wel door dat het flauwekul was.’

Instanties te vriend houden

De volgende dag neemt Jörn van Boven verslaggever en fotograaf mee op een fietstochtje over het eiland. Om alle lelijke plekken te tonen. We fietsen langs De Ville Buiten. ‘Een aanfluiting,’ becommentarieert Van Boven. ‘Als je normaal voor de kattenbak een emmertje zand uit het duin haalt, kun je een bekeuring krijgen. Hier hebben ze wekenlang met vrachtwagens duinzand weggereden.’

In rap tempo trapt hij verder, het strand op, om ons voor te stellen aan een ondernemer naar zijn hart: Luit Balk. Bij paal drie heeft die een vrijplaats, waar hij met wat vrijwilligers drankjes verkoopt. Twintig jaar lang stond Balk in de zomer op het strand met alleen een verkoopwagentje, wat strandstoelen en windschermen. Vorig jaar zette hij het paviljoen Laluna bovenop een staketsel van palen. Jörn vond het ding eigenlijk veel te groot, maar hielp toch een handje. De houten palen steken nu nog uit het strand, maar het maangele bouwsel is spoorloos verdwenen. ‘Ik stond bovenop de duinen te kijken hoe het hele ding in elkaar sodemieterde. Golven van vier meter sloegen het paviljoen eraf. In een paar minuten ben ik toen wel een paar jaar ouder geworden’ vertelt Balk en lacht erbij. ‘Ik had het niet willen missen. Ik ben een avonturier.’

Balk slaapt op het strand. ’s Ochtends wordt hij wakker met uitzicht op tientallen zeehonden die op de zandbank even verder liggen. Hij raakte zo vertrouwd met de zee dat hij bij alle weersomstandigheden tot op de decimeter nauwkeurig een stok kon zetten op de plek waar de vloed zou komen. Maar de laatste jaren is de zee wispelturig. ‘Zover hebben wij de aarde al beïnvloed. De zee is zijn ritme kwijt.’

’s Zomers heeft Balk zijn kleine oase op het strand. ’s Winters reist hij de wereld rond. Vorig jaar is hij nog in Egypte geweest. Met een groep bedoeïenen en veertig kamelen is hij meegereisd over een oude handelsroute. Maar na de investering in het weggeslagen paviljoen heeft hij weinig vlees aan de botten. Hoe het verder moet, weet hij even niet. Het is maar afwachten hoe de zee zich in de komende jaren zal gedragen. Bovendien is de zandbank voor de kust zich aan het aansluiten. ‘Zo meteen bouw ik een paviljoen en zit ik opeens drie kilometer van de zee.’

In tussentijd hijgt de gemeente in zijn nek. Er is nu een vergunning afgegeven voor een paviljoen. En dan moet er ook iets wordt gebouwd. ‘Ze willen iets gelikts,’ schampert Van Boven. Balk weet dat er projectontwikkelaars zijn die hier ook wel iets willen neerzetten. Tot 2009 is hij veilig, want zo lang loopt zijn vergunning. Hij doet maar hard zijn best alle instanties te vriend te houden, in de hoop dat hij daarna niet zijn biezen moet pakken.

Koffie: 80 cent

Ondernemers met een beter gevulde beurs zijn Jan Fischer en André Zandt, de eigenaren van twee pal tegenover elkaar in het hart van het dorp gelegen hotels. Het in 1913 gestichte Van der Werff zit in een achttiende-eeuws pand dat eerder als Raad- en Rechthuis en wachtlokaal voor de stoombootdienst diende. De bruine gelagkamer van het hotel is al decennia een ontmoetingsplaats voor eilanders. Jörn van Boven mag er graag zitten. Maar ook westerlingen met een hang naar authenticiteit dwepen met het hotel en zijn baas Jan Fischer, die vooral tegen bezoekers met kapsones aardig bokkig kan zijn. Het is een man van weinig woorden, die ’s avonds vaak met een shagje in zijn mond naar het biljart staat te staren. Zijn grote verdienste is zijn behoudzucht. Aan de gelagkamer en de even schitterende eetzaal zou nooit meer iets veranderen, zei hij toen hij het hotel in 1982 in bezit kreeg. Ook de koffieprijs houdt hij bij het oude: tachtig cent.

Pal tegenover Van der Werff ligt hotel Graaf Bernstorff, een in de jaren negentig gebouwd hotel- en appartementencomplex voorzien van een façade in historiserende stijl. André Zandt zwaait er samen met zijn vrouw Etty de scepter. Bernstorff is voor de te bruin verbrande nieuwe rijken in foute rode broeken, roddelen sommige eilandbewoners.

Zandt blijkt een onderhoudende man die staat voor zijn zaak. In een vroeger leven schudde hij de muziekmarkt op door de Kruidvat-cd te lanceren. Begin jaren negentig kreeg hij twee keer een herseninfarct. Tot overmaat van ramp werd vermoed dat zijn een jaar oude zoon Beer meningitis had. Toen zijn vrouw op een dag de twee zieke mannen in de auto had, kwam ze tot de conclusie dat het zo niet langer kon. Op zoek naar rust verkaste het gezin naar Schiermonnikoog.

Terwijl we op het terras met uitzicht op Van der Werff zitten, komt de nu vijftienjarige Beer langsgelopen. ‘Een beer van een vent,’ constateert zijn vader tevreden. ‘Zodra hij op het eiland was, begon hij gelukkig weer te eten.’ Zandt zelf, die na zijn infarcten nauwelijks kon praten, knapte langzaam op. Op zekere dag zat hij op het terras van Van der Werff en hoorde hij dat het tegenover gelegen appartementenhotel, vergane glorie, verkocht zou worden. Er zou een jeugdhotel in komen met de naam Genesis. Die nacht droomde hij dat hij op die plek een prachtig nieuw hotel had gebouwd. De droom kwam uit. Enkele jaren later opende Bernstorff zijn deuren, vernoemd naar de Duitse graaf die het eiland vanaf 1893 decennialang in bezit had.

Zandt vindt dat je alleen het authentieke karakter van het eiland kan bewaren als je zorgt voor een kwaliteitsimpuls. Anders raak je de toeristen kwijt, de kurk waar het eiland op drijft. ‘Je zit in een erg competitieve markt. Zowel in het binnen- als het buitenland heb je aanbieders die voor weinig geld veel faciliteiten bieden. Geen disco’s en andere flauwekul. Maar dingen op het gebied van gezondheid en cultuur. Als we met zijn allen niet investeren, zullen de bezoekersaantallen teruglopen.’

Schiermonnikoog is niet voor de bierzuipende campingtoeristen, vindt Zandt. ‘Als je naar het gastenprofiel en het bestedingspatroon kijkt van de mensen die op het eiland komen, denk ik dat Schiermonnikoog bij uitstek een eiland zou kunnen zijn waar de hogere sociaal-economische klasse het prettig vindt te vertoeven. Het is toch een beetje het eiland van Vrij Nederland, NRC en de Volkskrant, minder van Panorama en Privé.’

Het Kamermuziekfestival in oktober ziet Zandt als een mooie aanzet tot het culturele profiel dat het waddeneiland moet krijgen. ‘Ik kan mij voorstellen dat Schiermonnikoog zich meer gaat onderscheiden met klassieke muziek en misschien ook met cabaret en beeldende kunst. Wat ik een leuk initiatief vind, is dat kinderen nu op het strand schilderles kunnen krijgen.’ Om de kwaliteitstoerist naar Schier te trekken, is ook de komst van een golfbaan broodnodig, denkt Zandt. ‘Het is natuurlijk van de zotte dat Schiermonnikoog, dat pretendeert rust, ruimte en natuur te bieden, niet eens een golfbaan heeft.’

Toen Zandt op het eiland kwam, reed er bijna geen auto. Het schaamrood stond hem op de kaken toen hij een keer de auto pakte om spullen mee te nemen voor zijn pasgeboren zoon. ‘Nu rijdt iedereen rond alsof het normaal is. Het behoud van authenticiteit begint met de mentaliteit van de mensen die hier wonen. Maak met zijn allen eens een keer de balans op en zeg: wat wil je? Er wordt wel veel gesproken, maar niets gedaan. Een daadkrachtig bestuur zou wel erg plezierig zijn.’

Kinnesinne

Aan daadkracht ontbreekt het Zandt zelf allerminst. Negen jaar is hij bezig om toestemming te krijgen om te bouwen op het Willemshof, het pleintje dat tussen zijn hotel en het gemeentehuis ligt. Op de plek waar nu een lelijk en vervallen jarenzeventiggebouw staat dat hij in bezit heeft, wil hij iets nieuws neerzetten. ‘Men schept er een onbaatzuchtig genoegen in om wegen te vinden om me tegen te werken. Misschien zijn ze bang voor vernieuwing, bang dat we te dominant worden. Ik kom hier zestig jaar, mijn vrouw zevenenveertig jaar. De voorouders van mijn vrouw waren hoefsmid op het eiland. Maar sommige mensen denken dat zij eilanders zijn en anderen niet.’

Op de Willemshof wilde Zandt een centrum voor gezonde geest, lichaam en voeding bouwen. Hij had al samenwerking gezocht met de Hogeschool van Amsterdam, die graag stagiairs wilde leveren. De gemeente is nu wel voornemens hem wat meer ruimte te geven dan het bestemmingsplan oorspronkelijk toestond. ‘Wij zijn van mening dat met de uitvoering van het plan een belangrijke kwaliteitsimpuls wordt gegeven aan het toeristisch recreatieve aanbod. Dit dient als positief te worden gewaardeerd; stilstand is immers achteruitgang,’ schreef het College van B&W onlangs aan de gemeenteraad. Maar tevreden is Zandt toch niet. ‘Als het steeds kleiner en kleiner moet, moet je compromissen sluiten en uiteindelijk blijft er geen donder meer over.’

Alle kritiek op zijn plannen vindt Zandt maar kinnesinne. ‘Als je je hoofd iets boven het maaiveld uitsteekt, zijn er altijd mensen die het heerlijk vinden om er flink overheen te raggen. Er komt nooit wat, als je elk initiatief de grond in boort. Ik krijg gelukkig wel steeds meer bijval. Men vindt eigenlijk wel dat Bernstorff veel toevoegt aan het eiland. Naast wat ze in ons bedrijf besteden, geven onze gasten ook nog een miljoen of anderhalf uit in andere eilander restaurants en winkeltjes. Er zijn nogal wat mensen die daar niet minder van worden.’

Containeropslagplaats

Dat Zandt een man van de vooruitgang is, wil niet zeggen dat hij enthousiast is over alle nieuwe bouwplannen. ‘De Ville Buiten lijkt een soort containeropslagplaats te worden. Ik vind het onbegrijpelijk dat de gemeente toestaat dat je daar elf van die blokkendozen neerzet. Vooral die platte daken passen daar niet. Alles heeft riet of pannen in de omgeving.’ De projectontwikkelaars op Schiermonnikoog zijn net zo inventief als in Amsterdam, vreest hij. ‘Dan zou het plezierig zijn als je ambtenaren hebt die daar tegenop zijn gewassen.’ Die zouden ook het instrumentarium moeten hebben om ongewenste ontwikkelingen tegen te houden. ‘Als Schiermonnikoog nu eens een deugdelijk beeld- en kwaliteitsplan had geschreven. In Noordwijk is voor alles wat er gebouwd wordt een richtlijn. Een gerenommeerde architect is daar lang bezig geweest om een onderlegger te maken waar iedereen zich aan moet houden. Dan maak je er ook een geheel van. Dat zou hier ook moeten. Ongeveer vijfentachtig procent van de mensen hier is tegen het nieuwe politiebureau.’

Nog zo’n voorbeeld van de ondoorgrondelijke wegen van de gemeente vindt hij De Promenade. Dat is een plan om het nu tamelijk troosteloze gebied rond het bezoekerscentrum en het dorpshuis, waar ook de openbare bibliotheek huist, om te toveren in een aanlokkelijk oord voor elke toerist die zich wil laten inwijden in de geheimen van het eiland. De brandweerkazerne die er nu staat, zou het nautisch museum gaan huisvesten. De brandweer krijgt een plek naast het kantoor van Natuurmonumenten. Vijf miljoen moet het allemaal gaan kosten. Zandt ziet het als een veeg teken dat de VVV liever een balie houdt midden in het dorp. Het bezoekerscentrum zit naar zijn smaak in een vergeten hoek waar het nooit wat kan worden. En hij vindt het maar vreemd dat de brandweerkazerne en de ambulance bij Natuurmonumenten komen, vlak bij een woonwijk.

Jaloezie

Een van de partners in De Promenade is historische vereniging ’t Heer en Feer. Arend Maris was daar tot voor kort voorzitter van. Zijn geloof in het project is hij wat kwijtgeraakt. ‘Ze zitten nog steeds met een gat van twee miljoen. Dat dichten ze verbaal door te zeggen dat het met een beroep op de Postcodeloterij of de aardgasbaten wel los zal komen.’

De afgetreden voorzitter van ’t Heer en Feer is nu nog actief in Stichting It Eilaun, die als missie heeft ‘het authentieke eilandkarakter in al zijn facetten voor nu en de toekomst te behouden’. Maar hij is van plan alle bestuurlijke beslommeringen van zich af te schudden. Als beleidsmedewerker bij de reclassering op de vaste wal heeft hij al genoeg gezeur aan zijn kop gehad. In 2001 ging Maris met vervroegd pensioen om zich volledig op zijn liefde te storten: wroeten in de geschiedenis van Schiermonnikoog. Op zijn naam heeft hij onder meer boekjes over het toerisme en de landbouw op Schier. Nu verdiept hij zich in het zeemanscollege.

‘t Heer en Feer was van meet af aan betrokken bij de plannen voor De Promenade. Maar toen de gemeente, de VVV en Natuurmonumenten dit voorjaar het glossy magazine De Navigator over De Promenade het licht lieten zien, schitterde de historische vereniging in het blad door afwezigheid. Maris schreef een pissig stukje in De Dorpsbode. ‘Ik zette ze voor de keuze: het is of strategie of een stommiteit geweest. Natuurlijk is daar niet op gereageerd. Men praat er wel over in de kroeg. Maar de lef om er in het platform van De Dorpsbode serieus te op in te gaan, heeft men niet.’

Zo gaat dat hier, zegt Maris schaterend. ‘Schiermonnikoog is een laboratorium van de menselijke verhoudingen. Wat er hier tussen mensen gebeurt, is natuurlijk precies hetzelfde als aan de overkant. Maar omdat het hier zo’n kleine gemeenschap is van nog geen duizend mensen lijkt alles uitvergroot. Het is hier heel lastig het persoonlijke te scheiden van het zakelijke.’

Met venijnig plezier analyseert de amateurhistoricus de eilandercultuur. ‘Het gros van de eilanders zit in de soep van de middelmatigheid. Welke mensen hebben veel betekend voor de cultureel-economische ontwikkeling? Dat zijn vaak de buitenstaanders. André Zandt heeft die allure ook. Hij irriteert en prikkelt. Zandt is een soort Sake van der Werff van nu. Die wilde hier een vliegveld van de KLM neerleggen. Ook Zandt wil de gasten nog meer in de watten leggen. Wat goed is voor mij, is goed voor het eiland, denkt hij misschien. Alle eilanders profiteren ervan als hij goede faciliteiten biedt die mensen trekken.’

Ook Maris woont, het dorp is klein, aan de Middenstreek. Hij sluit zich aan bij het koor van omwonenden die kritisch zijn over het politiebureau. ‘Je hebt de neiging om te zeggen: dat past toch helemaal niet? Het is een beschermd dorpsgezicht en dan wordt er iets heel groots neergezet.’ Toch wil hij zijn eigen gevoel wel relativeren. ‘De kapitein die hiernaast woonde en die het gemaakt had, brak zijn eilanderhuisje af. Want dat stond voor armoede. Hij zette er een groot herenhuis neer. In die tijd zeiden de mensen ook: nou, nou, dat past helemaal niet. Nu zit dat huis helemaal ingebakken in het beschermde dorpsgezicht. Er speelt ook wel een beetje jaloezie mee. Die villa’s aan de Badweg naast de kapel worden de dodemanskisten genoemd. Het is makkelijk de hakken in het zand te zetten en te zeggen dat er niets mag veranderen. Maar dan krijg je een openluchtmuseum. Je moet wel verandering toestaan, maar de kunst is te bepalen waar de grens ligt.’